Podział układu nerwowego:

somatyczny

Funkcja:

• Koordynacja zewnętrzna

• Kontakt i reakcje ze światem zewnętrznym

• Kieruje czynnościami zależnymi od naszej woli

• Jego efektory to mięśnie szkieletowe, gruczoły skórne i komórki barwnikowe

Układ autonomiczny (wegetatywny)

Funkcja:

• Koordynacja wewnętrzna

• Homeostaza - regulacja metabolizmu

• Kieruje reakcjami niezależnymi od naszej woli

• Składa się z dwóch części: układu współczulnego i przywspółczulnego. Układy te działają antagonistycznie - przeciwstawnie, jeżeli jedna część wzmaga działanie to druga powoduje zmniejszenie aktywności.

Układ współczulny (sympatyczny):

Składa się z połączonych ze sobą zwojów, które położone są po obu stronach kręgosłupa i tworzą tzw. pnie współczulne oraz sploty włókien nerwowych zlokalizowanych w innych narządach. Ze zwojów i splotów odchodzą nerwy współczulne unerwiające różne okolice ciała.

• Rozszerzanie źrenicy oka

• Zmniejszanie wydzielania śliny

• Zwiększanie wydzielania potu

• Przyśpieszanie akcji serca

• Podwyższanie ciśnienia krwi

• Zwalnianie ruchów jelit

• Zmniejszanie wydzielania soku żołądkowego

• Zmniejszanie wydzielania moczu

• Powoduje jeżenie się włosów

Układ przywspółczulny (parasympatyczny):

Włókna nerwowe wychodzą z pnia mózgu. Większość z nich przebiega wspólnie z nerwem błędnym i dochodzi do płuc, serca, żołądka, jelit, wątroby. W układzie przywspółczulnym zwoje leżą w pobliżu unerwianych narządów lub w samych narządach.

• Zwężanie źrenicy oka

• Zwiększanie wydzielania śliny

• Zmniejszanie wydzielania potu

• Zwalnianie akcji serca

• Obniżanie ciśnienia krwi

• Przyśpieszanie ruchów jelit

• Zwiększanie wydzielania soku żołądkowego

• Zwiększanie wydzielania moczu

Ośrodkowy układ nerwowy:

• Mózg

• Rdzeń kręgowy

Obwodowy układ nerwowy:

• Nerwy czaszkowe - 12 par, unerwiają narządy zmysłów, mięśnie, gruczoły występujące w głowie

• Nerwy rdzeniowe - 31 par, składają się z nerwów czuciowo - ruchowych, czyli mieszanych.

Podział nerwów:

• Ruchowe - III okoruchowy, IV bloczkowy, VI odwodzący, XI dodatkowy, XII podjęzykowy

• Czuciowe - I węchowy, II wzrokowy, VIII ślimakowy

• Mieszane - V trójdzielny, VII twarzowy, IX językowo - gardłowy, X błędny

Budowa komórki nerwowej:

Podstawową jednostką strukturalną układu nerwowego jest komórka nerwowa (neuron), który składa się z:

• Ciała komórkowego (perykarionu, somy) - zawiera organelle komórkowe typowe dla komórki zwierzęcej, wyspecjalizowane w utrzymywaniu wysokiego tempa syntezy białek (ciałka Nissla bogate w rybosomy)

• Dendrytów - jest ich wiele, są to krótkie rozgałęzione wypustki przewodzące impulsy w stronę ciała komórki, są przedłużeniem ciała komórki (zawierają aparat Golgiego, szorstkie retikulum endoplazma tyczne i rybosomy)

• Aksonu (neurytu) - jest to jedna, długa nierozgałęziona wypustka, która przewodzi impulsy od ciała komórki, otoczony osłonką mielinową, nie syntezuje białek,

Cechą charakterystyczną komórki nerwowej jest:

• Pobudliwość - zdolność reagowania na bodźce

• Pobudzenie - to zmiana stanu błony komórkowej lub metabolizmu całej komórki

• Przewodzenie impulsu elektrycznego

Włókna nerwowe:

• Nagie (bezosłonkowe) - pozbawione są osłonek i otoczone neurylemmą. Włókna te przewodzą wolno, ponieważ mają małą średnicę. Są najpierwotniejszym typem włókien, u bezkręgowców występują powszechnie, a u kręgowców w nerwie węchowym.

• Jednoosłonkowe rdzenne - jeden aksonu otoczony jest osłonka mielinową, mają małą średnicę, prędkość przewodzenia impulsu 3 - 16 m/s, tworzy substancję białą w ośrodkowym układzie nerwowym

• Jednoosłonkowe bezrdzenne - od 7 - 12 aksonów otoczonych jest osłonką mielinową i komórkami Schwana, czyli hemocytami, prędkość przewodzenia impulsu 0,3 - 2 m/Dwuosłonkowe, występuje w układzie nerwowym autonomicznym

• Dwuosłonkowe - akson otoczony jest dwoma osłonkami: mielinową (rdzenną) i neurylemmą utworzoną przez hemocyty. W miejscu stykania się hemocytów powstają charakterystyczne przewężenia zwane przewężeniami Rainviera. Szybkość przewodzenia impulsu we włóknach dwuosłonkowych wynosi 120 m/s.

Klasyfikacja neuronów:

1. wg l. posiadanych neurytów:

1. komórki jednobiegunowe - z pojedynczym neurytem (neurony czuciowe zwojów korzeni grzbietowych - pseudojednobiegunowe - pocz. dwubiegunowe, w miarę rozwoju ich neuryty ulegają fuzji)

2. kom. dwubiegunowe - z dwoma (populacja kom. siatkówki tworzących synapsy na fotoreceptorach)

3. kom. wielobiegunowe - z trzema lub więcej (większość neuronów w układzie nerwowym kręgowców)

2. wg wzoru drzewka dendrytycznego - jego kształt świadczy o efektywności połączeń synaptycznych neuronu i jego funkcji:

1. kom. piramidalne - stanowią 60% neuronów w korze mózgowej, ich dendryty wraz z rozgałęzieniami kształtem przypominają piramidy

2. kom. gwiaździste

3. kom. Purkinjego - w korze móżdżku, bardzo gęsto rozgałęziona sieć dendrytów tworzących dwuwymiarową strukturę

3. wg długości aksonów:

1. projekcyjne (in. neurony główne, przekaźnikowe lub neurony Golgiego typu I) - mają długie aksony, które wyrastają poza obszar, w którym ulokowane są ich ciała komórkowe (np. kom. piramidalne, Purkunjego)

2. interneurony (in. kom. wstawkowe lub neurony Golgiego typu II) - mają krótkie aksony, należą do obwodów lokalnych i wywierają bezpośredni efekt tylko w obrębie ich najbliższego sąsiedztwa (np. kom. gwiaździste)

4. wg charakteru wytwarzanych przez nie połączeń:

1. aferentne - dany obszar układu nerwowego otrzymuje (projekcja dochodząca) od nich sygnały,

1. neurony aferentne czuciowe (zmysłowe) - tworzą połączenia z receptorami czuciowymi lub same są zdolne do odpowiadania wprost na bodźce fizjologiczne

2. eferentne - wysyłają (projekcja wychodząca) sygnały do innych okolic układu nerwowego lub do organów efektorowych (np. mięśnie, gruczoły)

1. neurony eferentne ruchowe (motoneurony) - tworzą synapsy na mięśniach szkieletowych

5. wg rodzajów wydzielanych neuroprzekaźników:

1. cholinergiczne - głównym neuroprzekaźnikiem jest acetylocholina

2. dopaminergiczne - dopamina

3. GABA-ergiczne - kwas gamma-aminomasłowy (GABA);

4. noradrenergiczne - noradrenalina

GLEJ (kom glejowe) - rodzaje:

1. makroglej:

1. astrocyty - duże, licznie występujące kom. o gwiaździstym kształcie, mają długie wypustki zakończone rozszerzeniem zwanym stopką ssącą. Pokrywają one synapsy, kontaktują się z kom. nabłonkowymi naczyń włosowatych oraz z oponą miękką, gdzie tworzą błonę glejową graniczną zewnętrzną. Ich funkcje: regulacja zewnątrzkomórkowego stężenia jonów K⁺, usuwanie neuroprzekaźnika ze szczeliny synaptycznej, zapewnianie zaopatrzenia neuronów w glukozę oraz tworzenie bariery krew-mózg.

2. oligodendrocyty (w ośrodkowym układzie nerwowym) i kom. Schwanna (w obwodowym układzie nerwowym) - biorą udział w tworzeniu osłonki mielinowej otaczającej wiele aksonów. Osłonka jest tworzona przez mezakson kom. glejowej i owija się wielokrotnie wokół aksonu. Wzdłuż aksonu, w regularnych odstępach, osłonka traci swoją ciągłość, tworząc wąskie przerwy zwane przewężeniami Ranviera. W tych miejscach błona kom. aksonu jest nieosłonięta.

2. mikroglej (kom. „odgruzowywania” lub neurofagi) - małe, fagocytarne komórki o charakterze immunologicznym pochodzące od makrofagów. Namnażają się one w stanach zapalnych, a ich zadaniem jest naprawa uszkodzeń układu nerwowego.

• Typy aksonów (włókien nerwowych) w zależności od budowy osłonek

• Przewodzenie pobudzenia w komórce zależności od budowy aksonu

bez osłonki	osłonięte komórką glejową lub jej wytworami - mieliną
nagie	bezrdzenne	rdzenne ośrodkowe	rdzenne obwodowe
bezmielinowe		mielinowe
przewodzą wolno, w sposób ciągły, z dekrementem - stratami - zanikaniem		przewodzą szybko, w sposób skokowy, bez strat

Budowa i funkcja mózgu:

• Kresomózgowie -

• Ma bardzo silnie pofałdowaną powierzchnię, posiada bruzdy i zagłębienia

• Największa bruzda zwana jest szczeliną podłużną i dzieli mózg na dwie półkule

• Bruzda boczna i środkowa dzieli każdą z półkul na cztery płaty:

• Czołowy - ośrodki kojarzeniowe, ruchowe, pisania

• Ciemieniowy - ośrodki czuciowe odbierające wrażenia dotyku, ciepła i chłodu

• Skroniowy - ośrodek słuchu i mowy

• Potyliczny - ośrodek wzroku

• W obrębie poszczególnych płatów znajdują się skupiska komórek nerwowych kierujące określonymi czynnościami zwane ośrodkami podkorowymi

• Na przekroju można wyróżnić dwie istoty:

• Szarą - zbudowana jest z ciał komórek nerwowych

• Białą - zbudowana jest z włókien nerwowych - neurytów i dendrytów

• Międzymózgowie -

• Pełni funkcję pośrednika przekazującego impulsy nerwowe do kory mózgowej

• Jest miejscem ośrodków takich jak:

• Podwzgórze - odpowiedzialne jest za termoregulację, gospodarkę wodno - elektrolityczną, energetyczną, tu znajdują się ośrodki głodu, sytości i ośrodek rozrodczy

• Wzgórze - odpowiada za analizę i syntezę impulsów czuciowych

• Twór siateczkowaty - odpowiada za emocje, tu znajduje się ośrodek czuwania

• Śródmózgowie -

• Przez nie przebiegają bardzo ważne drogi nerwowe

• Kontroluje napięcie mięśni i postawę ciała

• Móżdżek -

• Zbudowany jest z dwóch półkul połączonych ze sobą tzw. robakiem mózgu

• Kontroluje pracę mięśni szkieletowych, utrzymuje prawidłowa postawę ciała, utrzymuje napniecie mięśniowe

• Rdzeń przedłużony -

• Przez niego przebiegają impulsy biegnące z mózgu do rdzenia kręgowego i odwrotnie

• W nim znajdują się ważne ośrodki nerwowe - oddechowy, naczyniowo-ruchowy, czynności serca, wymiotny, regulacji przemiany materii

• Rdzeń kręgowy -

• Jest częścią ośrodkowego układu nerwowego

• Znajduje się w kanale kręgowym, ma długość około 45 cm

• Odchodzą od niego nerwy rdzeniowe, które wychodzą przez kanał kręgowy i otwory międzykręgowe

• Otoczony jest trzema oponami: twardówką, pajęczynówką, naczyniówka

• Między oponami powstaje płyn mózgowo - rdzeniowy, który pełni funkcję: amortyzującą, reguluje zmiany ciśnienia wewnątrz czaszki

• Zbudowany jest z istoty szarej położonej wewnątrz oraz otaczającej ja istoty białej

---