Klimatoterapia, Meteorotropizm, Helioterapia, Thalassoterapia Aeroterapia,
mgr Ilona Borzęcka
KLIMATOTERAPIA
Klimatoterapia jest metodą leczenia opartą na wykorzystaniu warunków klimatycznych ze szczególnym uwzględnieniem temperatury i ruchu powietrza, jego wilgotności, promieniowania słonecznego oraz innych czynników środowiska, w których przebywa człowiek.
CECHY KLIMATU POLSKI
klimat umiarkowany,
duża zmienność pogody,
znaczna zmienność cyrkulacji powietrza,
równinne obszary Europy Środkowej sprzyjają napływowi do Polski, zależnie od cyrkulacji, zarówno zimnego powietrza polarnomorskiego z północy, jak i ciepłego i wilgotnego powietrza znad Oceanu Atlantyckiego czy suchego kontynentalnego powietrza znad Europy Wschodniej i Azji,
Morze Bałtyckie wywiera bardzo ograniczony wpływ na klimat Polski, i to najwyżej na Pomorzu,
pogodę w Polsce kształtują: wyż azorski, niż islandzki, wyż syberyjski i wyż karpacki.
nad obszar Polski napływają masy powietrza z różnych obszarów świata: powietrze polarnomorski jest wilgotne, czyste i chłodne; polarnokontynentalne mniej wilgotne i bardziej zanieczyszczone; powietrze arktyczne jest bardzo zimne i czyste; podzwrotnikowe, oceaniczne jest wilgotne i czyste; podzwrotnikowe kontynentalne suche i zanieczyszczone,
specyficzny jest klimat miejski: cechuje się mniejszym o ok.6-10% nasłonecznieniem, silniejszym zaś oddziaływaniem rozproszonego promieniowania nieba, większymi opadami i większą liczba dni burzowych oraz większym zanieczyszczeniem powietrza , co sprzyja tworzeniu się mgieł i smogu,
także specyficzny, ale bardziej korzystny jest klimat leśny: charakteryzuje się czystym powietrzem, o większej zawartości tlenu, dodatkowo występują olejki eteryczne drzew iglastych,
W Polsce wyróżnia się następujące regiony bioklimatyczne:
region nizinny, w tym klimat nizinno- leśny, do wysokości 300m n.p.m.,
region nadmorski, wybrzeża Bałtyku,
region podgórski, od 300 do 500m n.p.m.,
region górski, od 500m n.p.m.,
region wysokogórski, powyżej 1000m n.p.m.,
KLIMAT NIZINNY
występuje na przeważającym obszarze Polski,
słabe działanie bodźcowe czynników klimatycznych,
duża zmienność pogody,
jego odmianę stanowi klimat miejski i klimat leśny,
zimy w klimacie nizinnym są mniej mroźne i z mniejszymi opadami śniegu.
KLIMAT NADMORSKI
zmodyfikowany przez Morze Bałtyckie klimat nizinny,
mniejsza amplituda temperatur (spowodowana stałą wymianą ciepła między wodą, a powietrzem),
cieplejsze zimy, chłodniejsze lata, późne jesienie chłodniejsze z powodu sztormów na Bałtyku,
cechy szczególne klimatu nadmorskiego to:
duża zmienność pogody w czasie lata,
niższe temperatury powietrza,
silniejsze wiatry,
duże natężenie promieniowania UV,
aerozol wody morskiej w strefie przybrzeżnej,
czyste powietrze,
niewielka ilość alergenów,
brak dni parnych.
Działanie klimatu nadmorskiego:
działanie hartujące,
zwiększa wydolność ogólną organizmu,
poprawia wydolność układu oddechowego,
utrudnia reakcje alergiczne,
zmniejsza skłonność do chorób infekcyjnych układu oddechowego,
odciąża układ krążenia od funkcji termoregulacyjnych.
KLIMAT PODGÓRSKI I GÓRSKI
klimat podgórski jest bardziej bodźcowy niż nizinny, a mniej bodźcowy niż górski,
wraz z wysokością terenu zmniejsza się ciśnienie atmosferyczne i ciśnienie parcjalne tlenu w powietrzu atmosferycznym,
powietrze jest suche, czyste i nieco rozrzedzone,
natężenie promieniowania słonecznego jest większe niż na nizinach, dodatkowo w zimie zwiększa je odbicie promieniowania słonecznego od śniegu (albedo),
temperatura powietrza jest niższa niż na nizinach- na ogół nie ma dni parnych,
temperatura powietrza obniża się o ok. 0,6 stopnia na każde wzniesienie o 100m n.p.m.,
lato jest chłodniejsze, a zima dłuższa,
większa jest suma opadów atmosferycznych,
istnieje duże lokalne zróżnicowanie warunków klimatycznych- przyczyną tego są różnice ukształtowania terenu,
w okresie jesienno-zimowym i zimowo- wiosennym charakterystyczne są lokalne wiatry (w Tatrach halny, a w Sudetach fen,
częste zmiany pogody,
Działanie klimatu podgórskiego i górskiego
czyste powietrze odciążą aparat filtracyjny układu oddechowego i ułatwia wymianę gazową,
zwiększone wydychanie wody wskutek mniejszej wilgotności powietrza powoduje korzystne zwiększenie ukrwienia dróg oddechowych,
adaptacja do wysokości- zwiększa się sprawność aparatu sercowo-płucnego zaopatrującego tkanki w tlen, zmniejsza się częstość skurczów serca oraz stężenie kwasu mlekowego (podobne do skutków treningu wytrzymałościowego)
KLIMAT WYSOKOGÓRSKI
większy niż w klimacie górskim spadek prężności tlenu,
silniejsze promieniowanie nadfioletowe,
silniejszy wiatr,
znacznie niższa temperatura powietrza,
większa czystość powietrza,
mniejsza wilgotność,
od ok. 1200m n.p.m. całkowity brak alergenów,
Charakterystyka uzdrowisk pod względem klimatycznym:
Bodziec klimatyczny można umownie określić jako bodziec słaby, średni i mocny. Na tej podstawie można ogólnie scharakteryzować uzdrowiska pod względem odpowiedniego bodźcowania klimatycznego, uwzględniając położenie geograficzne i wysokość nad poziomem morza:
I. Uzdrowiska nizinne do 199m n.p.m.
1. klimat słabo bodźcowy- obszar Polski
środkowej,
2. klimat średnio bodźcowy- obszar
południowo- wschodni,
3. klimat mocno bodźcowy- obszar północno-
wschodni.
II. Uzdrowiska nadmorskie położone w odległości
3- 4km od brzegu morza
1. klimat średnio bodźcowy- położenie w głębi
zatok,
2. klimat mocno bodźcowy- położenie nad
otwartym morzem.
III. Uzdrowiska podgórskie od 200 do 399m n.p.m.
1. klimat średnio bodźcowy- obszar południowo-
zachodni,
2. klimat mocno bodźcowy- obszar południowo-
wschodni.
IV. Uzdrowiska górskie od 400 do 750m n.p.m.
1. klimat średnio bodźcowy- uzdrowiska położone w
głębokich dolinach do wysokości 500m n.p.m.,
2. klimat mocno bodźcowy:
a) uzdrowiska nie posiadające naturalnej osłony gór
od głównych kierunków przepływu wiatrów,
b) uzdrowiska położone powyżej 500m n.p.m.
V. Uzdrowiska wysokogórskie
1. klimat mocno bodźcowy.
Bodźcowe działanie klimatu:
Zjawiska klimatyczne wpływają na organizm ludzi o zmiennej sile i w różny sposób wywołując korzystne lub negatywne objawy. Uzależnione to jest od siły bodźca i osobniczej wrażliwości.
Klimatoterapia ma ważny udział w kompleksowym leczeniu uzdrowiskowym przez oddziaływanie zespołu bodźców klimatycznych. W zespole bodźców klimatycznych wyróżnia się bodźce: fotochemiczne, świetlne, termiczne, mechaniczne, chemiczne, elektryczne, akustyczne, neurotropowe (np. zmiany emocjonalne przy krótkotrwałych i gwałtownych zmianach pogody) i inne. Zjawiska meteorologiczne odbierane są w sposób szczególny przez skórę, drogi oddechowe, narząd wzroku, słuchu i węchu oraz przez ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy.
Meteorotropizm
Objawia się różnego rodzaju dolegliwościami związanymi ze zmianą pogody. Występuje u około 30% osób, w większości u kobiet. Objawy meteorotropizmu są zróżnicowane i w dużym stopniu zależą od wrażliwości osobniczej na przechodzenie frontów atmosferycznych, zwłaszcza chłodnych, rozwój ośrodków niżowych, opady atmosferyczne, intensywne wiatry, czy też gwałtowne wyładowania atmosferyczne.
Objawy meteorotropowe trwają zazwyczaj krótko, a u niektórych osób występują kilka godzin przed zmianą pogody.
Najczęstsze objawy:
złe samopoczucie,
niepokój,
obniżenie koncentracji,
bóle głowy,
bóle stawowo-mięśniowe,
kurcze mięśni,
obniżona sprawność fizyczna,
zmiany ciśnienia tętniczego krwi,
przyspieszenie akcji serca,
w sferze psychicznej mogą występować: stany lękowe, depresje, spowolnienie ruchowe, lub odwrotnie- wzmożona pobudliwość, podniecenie płciowe, agresja.
Lecznicze zastosowanie czynników klimatycznych:
Leczenie klimatyczne rzadko stosowane jest jako odrębna forma leczenia. Najczęściej jest uzupełnieniem leczenie zasadniczego oraz jako współtowarzyszące leczenie bodźcowe w balneologii.
Najważniejsze naturalne metody leczenie klimatycznego:
helioterapia- kąpiele słoneczne,
aeroterapia- kąpiele powietrzne,
thalassoterapia- leczenie klimatem morskim i kąpielami morskimi.
HELIOTERAPIA
Helioterapia jest leczeniem z zastosowaniem światła słonecznego, w którym wykorzystuje się przede wszystkim promieniowanie nadfioletowe (UV) i promieniowanie podczerwone (IR). Promieniowanie podczerwone wzmaga biologiczne działanie promieniowania nadfioletowego.
Pod wpływem promieniowania nadfioletowego w skórze wytwarza się witamina D3 , która następnie w wątrobie i nerkach wydziela kalcytrol, który działa najkorzystniej na tkankę kostną. U zdrowych ludzi 15-20 minut opalania w ciągu letniego dnia wystarcza do wytworzenia odpowiedniej ilości witaminy D do pokrycia dziennego zapotrzebowania. U osób starych proces ten trwa dłużej.
Po kilkudniowym, systematycznym, ale umiarkowanym opalaniu się wzrasta liczba czerwonych krwinek i leukocytów, a w surowicy wzrasta poziom wapnia, fosforu, sodu i potasu. Intensywne działanie promieniowania nadfioletowego wywołuje poważne zmiany w komórkach, a nawet prowadzą do ich rozpadu.
Natężenie promieniowania słonecznego zależy od pory roku i dnia. Związane jest to z kątem padania promieni słonecznych. W czerwcu i lipcu ilość promieniowania nadfioletowego jest 6 razy większa niż w styczniu, a w ciągu dnia najwyższa w południe.
Przy helioterapii należy brać pod uwagę:
odporność skóry na promieniowanie UV zależy od indywidualnych cech człowieka,
nawet w pochmurny dzień występuje duża intensywność promieniowania UV,
promienie UV przenikają do 30m pod wodą,
promieniowanie UV zwiększa się wraz z wysokością nad poziomem morza,
mechanizmy obronne skóry i zdolności regeneracyjne uszkodzeń powodowanych przez promieniowanie UV maleją z wiekiem.
Dawkowanie:
ważne jest stopniowanie czasu ekspozycji na słońce
unikanie oparzeń słonecznych,
unikanie pór o największym natężeniu promieniowania UV (10-15 w czerwcu i lipcu oraz 11-14 w maju i w sierpniu),
systematyczność,
aktywne opalanie,
przerwy w cieniu lub w miarę możliwości letni natrysk lub kąpiel,
W helioterapii należy zwracać szczególna uwagę na osobniczą wrażliwość na działanie promieni słonecznych:
1. Karnacja skóry i kolor włosów. Pochłanianie nadfioletu
zależy od zabarwienia i ukrwienia skóry, a w
przypadku włosów jest tym intensywniejsze , im
gęstsze są włosy. Znaczną wrażliwość wykazują
ludzie o jasnej skórze i blond włosach. Rumień
słoneczny w tych samych warunkach występuje u
blondynów przeciętnie po 36 minutach, a u brunetów
po 42 minutach.
2. Wiek. Wrażliwość na działanie promieniowania
słonecznego wzrasta wraz z wiekiem, a u ludzi
starych jest znacznie nasilona. U dzieci natomiast
należy uważać ponieważ mają one bardzo wrażliwy
układ regulacji temperatury ciała.
3. Płeć. Mężczyźni są bardziej wrażliwi niż
kobiety. U kobiet wrażliwość nasila się w
pierwszych dniach miesiączki oraz w 7-8
miesiącu ciąży.
4. Stopień adaptacji. Dotyczy przede wszystkim
osób, które większość czasu przebywają w
pomieszczeniach zamkniętych oraz u części osób
starszych i niepełnosprawnych. Adaptacja organizmu
do nasłonecznienia zależy od stanu nasłonecznienia w
bieżącym sezonie oraz od nasłonecznienia w roku
ubiegłym. Jeżeli w miesiącach czerwiec-wrzesień dana
osoba opalała się sporadycznie lub nie opalała się
wcale, to na wiosnę następnego roku będzie miała
znacznie wzmożony odczyn miejscowy i ogólny po
intensywniejszym, nawet jednorazowym opalaniu się.
WSKAZANIA
Leczniczo:
dermatozy,
przewlekła, nawracająca pokrzywka,
łuszczycowe zapalenie stawów,
bielactwo,
nieaktywne reumatoidalne zapalenie stawów,
łagodne nadciśnienie,
osteoporoza,
choroby dróg oddechowych,
depresja,
rehabilitacja kardiologiczna,
rekonwalescencja po wielu chorobach.
Profilaktycznie:
zapobieganie krzywicy u dzieci,
zapobieganie infekcjom i wzmocnienie odporności,
zwiększenie sprawności umysłowej,
PRZECIWSKAZANIA:
gruźlica płuc,
stan po ostrym reumatycznym zapaleniu stawów,
niewydolność krążenia,
cięższe postacie miażdżycowego zarostowego zapalenia tętnic,
przewlekłe zapalenie nerek,
przewlekłe zatrucia,
niewydolność wątroby,
choroby zakaźne,
wszelkie choroby przebiegające z gorączką,
pobudzenie nerwowe,
toczeń,
psychonerwice ze stanami lękowymi i bezsennością,
podeszły wiek,
nadwrażliwość skóry na promienie słoneczne,
wysokie i długotrwające nadciśnienie tętnicze,
zagrożenie krwawieniem,
stan po naświetlaniach promieniami Roentgena,
zaostrzenia chorób skóry.
AEROTERAPIA
Kąpiele powietrzne polegają na przebywaniu na wolnym powietrzu w ustalonym czasie, w odzieży stosownej do warunków meteorologicznych.
Do najczęstszych form należą:
leżakowanie,
werandowanie,
spacery,
gry ruchowe.
W czasie kąpieli powietrznych usprawniają się mechanizmy termoregulacyjne oraz zwiększa się odporność organizmu.
Tereny do leżakowania, spacerów, i gier ruchowych powinny być zabezpieczone przed nadmiernym nasłonecznieniem i wiatrem, wieloma zasłonami naturalnymi, tak aby można było stosować aeroterapię przez większość dni w roku.
Werandowanie wymaga odpowiedniego obiektu, w którym są stałe, przesuwalne zasłony od słońca i wiatrów z jedną niezabudowaną przestrzenią ustawioną w kierunku południowym. Obiekt ten powinien być dostępny cały rok. Werandowanie zaleca się chorym dzieciom oraz osobom w podeszłym wieku i o dużym ograniczeniu sprawności fizycznej. Dawniej było powszechnie stosowane w gruźlicy płuc.
Technika kąpieli powietrznych:
całkowite lub częściowe,
miejsce zaciszne, osłonięte od wiatru i słońca,
stopniowanie czasu trwania i intensywności (do momentu pojawienia się odczucia zimna),
najlepsza pora dnia - poranek,
ruch podczas zabiegów,
hartowanie należy przeprowadzać powoli, najpierw obniżanie temperatury ciała w pomieszczeniu zamkniętym, następnie przy otwartym oknie, przechodząc potem do kąpieli powietrznych w cieniu na otwartej, ale odsłoniętej od wiatru przestrzeni,
czas trwania pierwszej kąpieli wynosi od 5 do 10 minut, po czym stopniowo się go wydłuża do 2 godzin i więcej
Wskazania:
nerwice, ponieważ powoduje rozluźnienie psychiczne,
choroby serca i naczyń krwionośnych,
niedokrwistość,
w celu pobudzenia przemiany materii i zahartowania organizmu,
zapobieganie przewlekłym chorobom układu oddechowego.
TALASSOTERAPIA
Jest to leczenie klimatem wybrzeża morskiego i kąpielami morskimi. Nadmorskie kąpiele powietrzne są połączeniem zasad helioterapii i aeroterapii w warunkach mocno bodźcowego klimatu morskiego. Klimat wąskiego pasa nadmorskiego, sięgający do 3-4km w głąb lądu, jest wynikiem kontrastu, jaki zachodzi na styku ląd-morze.
W okresach pogodnych w ciągu dnia występuje bryza morska, zazwyczaj około południa, objawiająca się zwiększoną prędkością wiatru od morza i często o zmiennych kierunkach. Wywołuje ona spadek temperatury powietrza, wzrost wilgotności względnej i zwiększenie aerozolu morskiego. Natomiast bryza lądowa wieje w nocy. Jest to wiatr idący od lądu do morza, który nie ma istotnego znaczenia w talasoterapii.
Wiatr powoduje lekki masaż i gimnastykę naczynio- ruchową skóry i działa ogólnie hartująco na organizm. Głównie działa na procesy termoregulacyjne organizmu.
Powietrze na plaży zawiera najwięcej aerozolu morskiego. Największe stężenie aerozolu występuje w okresie wiosny i na początku lata, ale zmniejsza się w okresie opadów. Głównymi składnikami aerozolu są kryształki soli morskiej oraz jod. Najwięcej jodu zawiera aerozol morski w dni słoneczne oraz w godzinach popołudniowych bezpośrednio na plaży. Im dalej od plaży, tym jest go mniej.
Klimat morski wpływa korzystnie na układ oddechowo-krążeniowy, przyczyniając się do pogłębienia oddechu i zwiększenia pojemności życiowej płuc, działa dodatnio w chorobie nadciśnieniowej. Pod wpływem bodźców termicznych zwiększa się przemiana materii i ulegają usprawnieniu mechanizmy termoregulacyjne organizmu.