Koncepcje prawdy- dotyczą wartościowania rezultatów poznania; Do czego dotarliśmy?
Wyróżniamy dwie grupy koncepcji prawdy:
1. Klasyczna koncepcja prawdy (korespondencyjna) - „Prawda jest sądem”, została sformułowana przez Arystotelesa, definicja prawdy i kryterium prawdy. Definicja prawdy- głosi, że prawdziwy jest sąd zgodny z rzeczywistością. Cecha prawidłowości przysługuje tylko sądom, stwierdzeniom, wypowiedziom (sądy orzekające). Relacja zgodności-cos co występuje. Kryterium prawdy- pytanie o narzędzia, dzięki, którym możemy sprawdzić czy jest taka jak mówi sąd orzekający. Czyli narzędzie miary prawdziwości. Kryteria prawdziwości: -doświadczenie - opis faktu, konwencja językowa, pojęciowa, -można sprawdzić prawdziwość poprzez praktykę, -nauka.
W skrócie:
• prawdziwy jest: sąd lub zdanie zgodne z rzeczywistością,
• prawda polega na zgodności rzeczy i umysłu (jeżeli treść naszej myśli oddaje stan faktyczny - to jest to prawda,
• rzeczywistość musi być obiektywna, nie można jej naginać,
• wada: brak kryterium prawdy - nie wiemy jak stwierdzać zgodność myśli z rzeczywistością;
Klasyczna koncepcja prawdy jest najlepiej przedstawiona u Św. Tomasza z Akwinu. Słowo „prawda” może być rozumiane trojako:
metafizycznie - verum est id, quod est. (Prawdą jest to, co jest.) Prawdziwe jest to, co istnieje. Prawda jest zamienna z bytem. Każda rzecz, o ile istnieje, jest prawdziwa. Prawda jest transcendentalium.
2. Nieklasyczne koncepcja prawdy (samodzielne bądź kryteria prawdy koncepcji klasycznej)
• Koncepcja oczywistości - głosi, że prawdziwy jest sąd oczywisty, prosty i jasny. Twórcą jest Kartezjusz. Oczywistość sama w sobie, nie sposób jej zakwestionować np. 2+2=4; sądy matematyczne. Ciało jest substancją rozciągłą.
• Koncepcja zgody powszechnej (konsensualna) - twórcą tej koncepcji jest Habermas. Prawdziwy jest sąd aprobowanych przez ogół ludzi, większość ludzi. Zwraca na konwencjonalny charakter poznania a także kolektywny charakter poznania( czyli każde poznanie naukowe aby zostało uznane za takie, musi spotkać się z aprobatą naukowców, specjalistów, ekspertów w danej dziedzinie).
• Koncepcja koherencyjna - prawdziwy jest sąd wewnętrznie spójny. Twórcą jest Leibniz. - zadania naukowe nie mogą być wewnętrznie sprzeczne - chodzi o spójność zadań tworzonych teorię, system wypowiedzi. Opisuje działalność kolektywną a także jest działalnością na budowę sądów wewnętrznie zwartych, na działaniu w ramach wzorca naukowości (paradygmatu). Występują różne wzorce myślenia np. bajki, mity, w poznaniu naukowym, różne poznania, filozofem Tomasz Kuhn(koncepcja konwencyjna) - jest taki wzorzec, który zawarty jest w mechanizmie nauki Newtona (fizyka ciał), jest także fizyka Einsteina (fizyka dużych prędkości). Zasada korespondencji - jeśli istnieje teoria A i B to trzeba je połączyć ze sobą.
• Koncepcja utylitarna (pragmatyczna) -głosi, że prawdziwy jest sąd użyteczny albo taki, który da się w praktyce zastosować. Twórcami są pragmatyści (koncepcja poznania), utylitaryści (koncepcja moralna). Sąd jest użyteczny dla mnie, dla ludzi. Dana teoria będzie hipotezą tak długo aż nie będzie dało jej się praktycznie zastosować.