Główne elementy pedagogiki Freineta:

Rys. 1. na podstawie B. Łuczak, Nauczanie integralne w klasach I-III z wykorzystaniem technik Freineta, Poznań 2000.

1. Swobodna ekspresja

2. Metody naturalne

3. Wychowanie przez pracę

4. Spółdzielcze formy samorządności uczniów

TECHNIKI FREINETA

1. Swobodny tekst

2. Gazetka szkolna

3. Korespondencja międzyszkolna

4. Kartoteka ćwiczeń samokontrolnych (fiszek autokreatywnych)

5. Doświadczenia poszukujące

6. Dokumentacja źródłowa - klasowa biblioteczka pracy

7. Planowanie pracy

8. Swobodna ekspresja plastyczna

9. Gazetka wychowawcza

10. Praca domowa ucznia

SWOBODNY TEKST

C. Freinet w swoich założeniach odbiega od stereotypowych metod nauczania i stworzył metodę swobodnych tekstów w celu wyzwolenia u dziecka ekspresji słownej, która kształci umiejętności wypowiadania swych myśli, przeżyć, rozbudza wrażliwość na piękno słowa. Systematyczna praca techniką swobodnych tekstów wyzwala w dziecku samodzielne interpretowanie otaczającego świata, rozwija warsztat literacki, dziecko nabywa przeświadczenia, że każdy napisany tekst ma swoją wartość. Technika ta ma na celu naukę porównywania i oceniania informacji oraz wyrobienia poczucia odpowiedzialności za swoje słowo. W klasie freinetowskiej technika swobodnego tekstu miała szersze zastosowanie, gdyż najlepiej oceniony tekst był umieszczany w gazetce szkolnej.

W organizacji zajęć można wyróżnić kilka etapów:

1. pisanie swobodnego tekstu - uczeń pisze tekst na temat, który go interesuje. Nauczyciel nie narzuca formy literackiej. Aby uatrakcyjnić tą technikę można zastosować inne odmiany swobodnego tekstu np. wspólny wybór tematu, indywidualna forma i treści; indywidualny wybór tematu i wspólny wybór formy; wspólny temat i forma indywidualna, pisanie po jednym zdaniu, wybór najlepszego do zredagowania wspólnego tekstu.

2. czytanie tekstów i wybór najciekawszego - na tym etapie następuje czytanie tekstów, poprawianie rażących błędów językowych, oraz głosowanie i wybór najciekawszej pracy.

3. zbiorowe omawianie i opracowanie (poprawianie) wybranej pracy - zapisanie wybranego tekstu na tablicy w oryginalnej formie, poprawianie błędów, dyskusja nad kompozycją i treścią utworu, uczniowie proponują autorowi poprawki.

4. różnorodne zajęcia i ćwiczenia szczegółowe:

• zajęcia bezpośrednio związane z techniką gazetki szkolnej i korespondencji międzyszkolnej (np. ilustrowanie, drukowanie, powielanie tekstów, jak poszukiwanie w różnych materiałach źródłowych wiadomości na interesujący dzieci temat),

• ćwiczenia językowe: gramatyczne, ortograficzne, słownikowe, nawiązujące bezpośrednio do tekstu.

Przebieg właściwy zajęć z wykorzystaniem techniki swobodnego tekstu w klasie freinetowskiej polegał na tym, iż dzieci pisały samodzielnie tekst na wybrany temat. Następnie dzielą się na małe zespoły i prezentują teksty, które zostaną przez nich ocenione. Wybierają ten tekst, który im się najbardziej podoba. Technika ta wyrabia w dzieciach ćwiczenia w mówieniu, pisanie z pamięci, czytanie głośne i ciche ze zrozumieniem, poszerza słownictwo oraz pozwala na dokonanie oceny i własny komentarz. Uczniowie podczas pisania tekstów wykorzystują swoje przeżycia, dziecięce problemy obiektywizują się a nawet destrukcyjne emocje mogą stać się czynnikiem kreującym. Swobodny tekst może aspirować do swoistego katharsis lub stanowić swoistą autoterapię.

Autorzy najlepszych tekstów, które zostały wybrane na forum klasy zapisuje tytuły na tablicy i następuje głosowanie. Wybrany przez klasę tekst autor pisze na tablicy. Klasa dokonuje analizy błędów ortograficznych i językowych. Uczniowie dyskutują nad tym jak udoskonalić tekst. Ćwiczą umiejętność formułowania argumentów, wyciągania wniosków, słuchania rozmówcy. Technika swobodnych tekstów nawiązuje do naturalnej nauki czytania. Uczniowie sami układają krótkie opowiadania i wierszyki, które są zapisywane przez nauczyciela na tablicy. „Dzieci zapisując je i odwzorowując w krótkim czasie. Odkrywają w napisanych przez siebie wyrazach podobne elementy kształtu dźwięku sylab i liter, które są podstawą członów podanych słów”.

Inną odmianą swobodnego tekstu jest swobodny tekst zbiorowy. Dzieci wybierają temat wspólny do opracowania. Każde dziecko pisze jedno zadanie. Po odczytaniu wszystkich zdań klasa wybiera najładniejsze i tworzą własny tekst, którego autorem jest cała zbiorowość klasowa. Nauczyciel wprowadzający technikę swobodnych tekstów na zajęciach musi przestrzegać zasady swobody, by dziecko miało możliwość wyboru tematu bez narzucania go z góry. Nauczyciel powinien również stworzyć odpowiednie warunki do swobodnych wypowiedzi, wyzwolić w uczniach ich naturalną motywacje do pracy.

Technika swobodnych tekstów znalazła również zastosowanie w tworzeniu poezji. Uczniowie mają szansę na uzewnętrznienie drzemiących w nich emocjach i przelania ich na papier w postaci wiersza. Nauczyciel powinien wyrabiać w dziecku artystyczną ekspresję zachowując przy tym naturalność, spontaniczność dziecka oraz szanować świat jego wewnętrznych przeżyć. Poezja dziecka to wg. Freineta: „nie wynik wypracowanych asonansów i pewnej liczby rymów (…), ale ekspresja uczuć i przeżyć dziecka, spontanicznie przelanych na papier, które podobnie jak spontaniczny rysunek, same tworzą utwór o szczególnej świeżości i swoistej harmonii (…)”.

GAZETKA SZKOLNA

Gazetka szkolna zawiera teksty pisane przez dzieci, które są wyrazem ich ekspresji i zainteresowań. W gazetce może również być umieszczona kronika życia klasy lub okazyjna kartka z życzeniami od redakcji na świąteczny dzień. Gazetka powinna być ilustrowana. Duże znaczenie ma również okładka. Teksty, które nie zostały umieszczone w gazetce mogą być dołączone np. do albumu klasowego, który można wypożyczać wszystkim uczniom i pokazać rodzicom.

KORESPONDENCJA MIĘDZYSZKOLNA

Najczęściej podstawą korespondencji jest gazetka szkolna. Dzieci realizują dzięki temu potrzeby społeczne. W koncepcji freinetowskiej każde dziecko ma możliwość wymiany wierszy i opowiadań własnego autorstwa z innym dzieckiem. Jest to sprawdzony pomysł w momencie, gdy opowiadanie nie zostanie wybrane do gazetki. Każde dziecko ma możliwość wysłania listu do kolegi - korespondenta z zaprzyjaźnionej klasy. Dołącza się również list ułożony wspólnie przez całą klasę.

Dzięki korespondencji między szkolnej uczniowie kształcą kompetencje komunikacyjne, korespondencyjne. Warunkiem osiągnięcia tych kompetencji jest zdolność do tworzenia tekstu, komponowania go, redagowania oraz zapisywania. Dzieci uczą się poprawności pisania, gdyż tekst musi być zrozumiały dla odbiorcy. Uczniowie poprzez korespondencję międzyszkolną rozwijają różne formy i style pisania np. pisanie listu, notatki informacyjnej, zaproszenia oraz różnych form użytkowych. Korespondencja wymaga od ucznia opanowania sztuki komponowania opowiadań, sprawozdań i opisów.

KARTOTEKA ĆWICZEŃ SAMOKONTROLNYCH (FISZEK AUTOKREATYWNYCH)

Fiszki autokreatywne pozwalają na uatrakcyjnienie edukacji polonistycznej. Posiadają dużą wartość dydaktyczno-wychowawczą. Fiszki autokreatywne pozwalają na uzupełnienie indywidualnych braków, wyrabiają zasady poprawnego pisania, doskonalą technikę cichego czytania ze zrozumieniem, umożliwiają indywidualizację pracy pod względem tempa i treści oraz przyzwyczajają dzieci do samokontroli i samooceny.

Fiszki autokreatywne są z zakresu gramatyki, ortografii i matematyki. Dzieci posługują się fiszkami w następujący sposób: uczeń wyjmuje na początek fiszkę z „poleceniem”- „P”, która jest dostosowana do jego planu pracy bądź wyznaczona przez nauczyciela. Następnie wykonuje polecenia zawarte w fiszce i odkłada fiszkę na właściwe miejsce. Kolejno szuka w kartotece fiszkę „wykonanie”- „W” i za jej pomocą sprawdza swoje odpowiedzi. Samodzielnie dokonuje oceny swojej pracy i wpisuje liczbę punktów jaką uzyskał. Jeśli uczeń zdobędzie mniej niż trzy punkty powtarza tę samą fiszkę raz jeszcze.

Inną odmianą fiszek są fiszki problemowe, które ściśle łącza się z doświadczeniami poszukującymi. Są to karty pracy, gdzie znajdują się polecenia do wykonania, wskazówki dotyczące sposobu zbierania informacji, oraz jak przeprowadzać obserwacje i doświadczenia jak również materiały źródłowe, w których można znaleźć potrzebne wiadomości ( np. „dowiedz się…!”, „zapytaj o …!” „ zaobserwuj !” „przeprowadź doświadczenie ..!” itp.).

Stosownie fiszek przynosi pożądane efekty uczenia się. Uczniowie popełniają mniej błędów ortograficznych, szybciej czytają, kształcą rozumienie czytanego tekstu, poszerzają swoja wiedzę gramatyczno-ortograficzną, łatwiej budują zdania, sprawniej wyszukują części mowy.

E. Zyzik, Wykorzystanie techniki swobodnych tekstów Celestyna Freineta w pracy z dziećmi w młodszym wieku
szkolnym, „Nauczanie początkowe” 2003, nr 2, s. 28-33.

H. Semenowicz, Freinet w Polsce. Próby realizacji koncepcji pedagogicznej C. Freineta w szkole polskiej,
Warszawa 1980, s. 74-75.

E. Zyzik, Wykorzystanie techniki swobodnych tekstów Celestyna Freineta w pracy z dziećmi w młodszym wieku
szkolnym, „Nauczanie początkowe” 2003, nr 2, s.30.

A. Ciombor, Swobodny tekst jako jedna z technik Celestyna Freineta, „Życie szkoły” 1996, nr 8, s. 464-465.

R. Więckowski, Techniki Freineta we współczesnej edukacji wczesnoszkolnej, „Życie szkoły” 1998, nr 1,
s. 4-5.

M. Brzana, Dlaczego Freinet?, „Życie szkoły” 1997, nr 5, s. 266.

M. Brzana, Dlaczego Freinet?, „Życie szkoły” 1997, nr 5, s. 266.; W. Frankiewicz, Technika swobodnych
tekstów jako metoda kształcenia myślenia twórczego, Warszawa 1983 s. 40-41.; G. Szuchnik, Technika
Freineta w pracy z dziećmi klasy III. Swobodny tekst., „Życie szkoły” 2001, nr 3, s. 175-176.

E. Zyzik, Wykorzystanie techniki swobodnych tekstów Celestyna Freineta w pracy z dziećmi w młodszym
wieku szkolnym, „Nauczanie początkowe” 2003, nr 2, s. 29.

H. Semenowicz, Poetycka twórczość dziecka, Warszawa 1979, s. 108.

M. Brzana, Dlaczego Freinet?, „Życie szkoły” 1997, nr 5, s. 267.

I. Graboś, Korespondencja międzyszkolna, „Życie szkoły”2005, nr 1, s. 45.

R. Więckowski, Techniki Freineta we współczesnej edukacji wczesnoszkolnej, „Życie szkoły” 1998, nr 1,
s. 5-6.

G. Zaborowska, Fiszki autokreatywne sposobem na uatrakcyjnienie edukacji polonistycznej, „Nauczanie
początkowe” 2003, nr 2, s. 38-39.

1

SWOBODNA EKSPRESJA

rozwija wszystkie sfery osobowości

zaspokaja potrzeby dziecka, umożliwia wyrażanie siebie

jest naturalnym środkiem kształcenia języka dziecka

w naturalny sposób wdraża do samodoskonalenia, kształcenia postawy twórczej

jest źródłem poznania dziecka, podłożem do nawiązania współpracy

umożliwia komunikowanie się z innymi

---