Praca kontrolna z przedmiotu poradnictwo wychowawcze oraz diagnozowanie i organizowanie środowiska wychowawczego

Temat: Pomoc pedagoga i psychologa w okresie nauki szkolnej. Diagnoza niezbędną umiejętnością każdego pedagoga i psychologa szkolnego.

Wykonały: Alicja Frąckowiak, Joanna Krasnopolska, Anna Wołoszyn

Słupsk 2008

SPIS TREŚCI:

I. Wstęp......................................................................................................................................2

1.Pedagog...................................................................................................................................3

1.1 Przegląd definicji.................................................................................................................5

1.2 Rola i zadania pedagoga szkolnego.....................................................................................6

1.3 Plan pracy pedagoga szkolnego...........................................................................................9

1.4 Pedagog we współczesnej szkole- jaki powinien być i czy jest potrzebny?......................11

1.5 Pedagog w oczach dyrektorów, nauczycieli i uczniów......................................................14

1.6 Pomoc uczniom i rodzicom................................................................................................15

1.7 Przepis na pedagoga...........................................................................................................18

2. Psycholog szkolny................................................................................................................19

2.1 Przegląd definicji................................................................................................................19

2.2 Psycholog w szkole.............................................................................................................20

2.3 Zadania psychologa szkolnego...........................................................................................22

2.4 Pomoc psychologiczno-pedagogiczna................................................................................23

2.5 Udział psychologów w procesie określania celów kształcenia...........................................25

3. Dobra diagnoza niezbędną umiejętnością każdego pedagoga i psychologa szkolnego........27

3.1 Czym jest diagnoza?...........................................................................................................28

3.2 Diagnoza pełna a cząstkowa...............................................................................................28

3.3 Jakie cechy osobowości warunkują rzetelność diagnozy?..................................................30

3.4 Skale diagnozujące..............................................................................................................30

3.5 Przydatność umiejętności diagnozowania testem Eryka Schoplera w pracy

terapeutycznej pedagoga...........................................................................................................33

3.6 Diagnozowanie środowiska rodzinnego.............................................................................34

3.7 Diagnoza psychologiczna...................................................................................................36

3.8 Przebieg diagnozy psychologicznej....................................................................................37

II. Zakończenie.........................................................................................................................38

III. ZAŁĄCZNIKI:

Załącznik nr 1- Plan pracy pedagoga szkolnego ......................................................................39

Załącznik nr 2 - „Karta dziecka”...............................................................................................42

Załącznik nr 3 - Arkusz obserwacyjny przeznaczony głównie dla uczniów klas I-IV.............43

IV. Bibliografia....................................................................................................44

I. WSTĘP

Wybór tematu pracy pragniemy uzasadnić tym, że w dzisiejszych czasach nie wyobrażamy sobie, aby w szkole nie pełnili swych funkcji pedagog i psycholog szkolny. Uważamy, że ich praca jest bardzo ważna i niezbędna w szkole. Nasza praca składa się z trzech części. Pierwszą część poświęciłyśmy osobie pedagoga. W drugiej części zawarłyśmy informacje o psychologu szkolnym, a w trzeciej poruszyłyśmy kwestię diagnozowania przez nich środowiska szkolnego.

Pedagog czy psycholog ma w szkole duże pole do działania. Powinni oni tworzyć dopasowane do typu i specyfiki szkoły programy profilaktyczne. Muszą współpracować z rodzicami, uwrażliwić ich i pokazać jak mogą obserwować dziecko, tak by potrafili sami ocenić czy rozwija się ono prawidłowo. Trzeba działać w trójkącie profilaktycznym, czyli rodzice, uczniowie, uczeń. Konieczna jest także diagnoza środowiska szkolnego. Pedagog czy psycholog musi wiedzieć z kim ma do czynienia. Dobrze jest rozpoznać klasy i spróbować dowiedzieć się o uczniach jak najwięcej. Nie zawsze trzeba czekać aż uczeń przyjdzie do nas. Sam pedagog czy psycholog nie jest w stanie wychwycić wszystkich niepokojących zachowań dziecka w szkole. Musza oni współpracować z wychowawcą i od niego otrzymywać bliższe informacje na temat dzieci. Jeżeli uda im się zdiagnozować nieprawidłowości w funkcjonowaniu ucznia na danym etapie rozwoju, powinien od razu podjąć działania- skierować do specjalistycznej poradni. Ważne, by nie bagatelizować żadnego sygnału, zarówno od dorosłych jak i uczniów, współpracować z wychowawcami, rodzicami a także z poradniami psychologiczno- pedagogicznymi. Psychologowie i pedagodzy szkolni zajmują się współpracą z instytucjami pomocniczymi w przypadku zdiagnozowania potrzeby specjalistycznej. Organizują spotkania indywidualne z rodzicami, konsultacje w sprawie problemów wychowawczych. Diagnozują trudności szkolne uczniów.

Udzielają pomocy w problemach rodzinnych i środowiskowych. Udzielają pomocy uczniom w sytuacjach kryzysowych (niepowodzenia w szkole, problemy osobiste, zaburzenia w relacjach interpersonalnych). Udzielają porad uczniom, rodzicom i nauczycielom, organizują terapie krótkoterminowe. Diagnozują zachowania ryzykowne. Współpracują bezpośrednio z kuratorami zawodowymi oraz policją. Prowadzą działalność profilaktyczną i psychoedukacyjną. Wspierają działalność wychowawczą nauczycieli, wychowawców i rodziców. Współpracują z placówkami i instytucjami wspierającymi ucznia i rodzinę. Pedagog i psycholog może pomóc zaadoptować się w nowym środowisku, w rozwiązywaniu trudności związanych z nauką szkolną oraz w rozwiązywaniu konfliktów z rówieśnikami, z nauczycielami jak również w innych sytuacjach kryzysowych. Do pedagoga i psychologa szkolnego dziecko może zwrócić się gdy czuje, że nikt go nie rozumie, jest samotne, nie potrafi porozumieć się z innymi, ma problemy w szkole, w środowisku rówieśniczym, czy też w rodzinie. Chce podzielić się radością, smutkiem. Chciałoby pomóc innym, ale nie wie w jaki sposób. Ma ciekawe pomysły, którymi chciałoby się podzielić. Widzi, ze komuś dzieje się krzywda. Z każdą sprawą , z którą sam nie potrafi sobie poradzić.

1. PEDAGOG SZKOLNY

Pedagog szkolny jest to osoba zatrudniona w szkole w celu uzupełnienia, pogłębienia, rozszerzenia działalności dydaktyczno-wychowawczej oraz opiekuńczej prowadzonej przez nauczycieli. Powinny być na to stanowisko powołane osoby z wykształceniem wyższym (magister pedagogiki lub doktor pedagogiki) oraz wyróżniające się przynajmniej dwuletnią praktyką w szkole lub placówkach opiekuńczo-wychowawczych. Pedagog to nie nauczyciel. Jego działalność nie jest w sposób szczególny regulowana centralnie przez Ministerstwo Edukacji, gdyż musi być dostosowana do potrzeb konkretnej placówki (indywidualnych potrzeb szkoły wychowanków), w której jest zatrudniony. Jest to stanowisko samodzielne podporządkowane dyrektorowi szkoły. Etap pedagoga szkolnego to 20 godzin tygodniowo, w tym 2 godziny o charakterze dydaktyczno-wychowawczym (np. godzina wychowawcza, przygotowanie do życia w rodzinie, zajęcia z uczniem z dysleksją, zaburzeniami, zajęcia logopedii itp.). Pozostałe 18 godzin podzielone jest na różne zajęcia np. porady, wywiady środowiskowe, wizyty w poradni psychologiczno-pedagogicznej, nawiązywanie współpracy z dyrekcją, Miejskim Ośrodkiem Pomocy Społecznej, policją, plebanią, szukanie sponsorów oraz prowadzenie dokumentacji. Dawniej etap pedagoga wynosił 40 godzin tygodniowo. Wówczas pedagog był to człowiek od wszystkiego, „trzeci dyrektor”, „miejscowy policjant”, sekretarka, nauczyciel. Wysyłano do pedagoga ze strachu, za karę - obecnie się to zmieniło, pedagog ma być osobą przyjazną, która pomoże rozwiązać dręczący nas problem.

Niezbędną cechą do podjęcia pracy pedagoga jest spostrzegawczość. Czasem drobny szczegół z zachowania dziecka może go naprowadzić na trop jakiegoś większego problemu. Niezbędna jest też umiejętność nawiązywania kontaktu z ludźmi i traktowanie ich jak partnerów. Pedagog chcąc im pomóc musi poznać ich problemy, a to będzie możliwe tylko wtedy, gdy zdobędzie zaufanie drugiej osoby. Bardzo ważna jest też zdolność empatii.

Pedagog musi mieć umiejętności aktywnego słuchania, empatii, nie może żałować czasu na rozmowę, powinien kontrolować ton i siłę głosu, nawiązywać kontakt wzrokowy z rozmówcą, powinien pozwolić na krótkie przerwy i chwile milczenia, powinien okazać pełne empatii zrozumienie, musi zadawać pytania otwarte, które nie sugerują odpowiedzi język, który stosuje musi być zrozumiały dla rozmówcy, musi zachęcać do szukania własnych rozwiązań, powinien odzwierciedlać ucznia (parafrazowanie), powinien co jakiś czas podsumowywać rozmowy. Pedagog podczas rozmowy nie powinien składać obietnic dochowania tajemnicy (jeśli nie może tego zrobić), nie może ulegać stereotypom (nie krytykować, nie moralizować itd.), nie wolno mu przerywać, nie powinien proponować gotowych rozwiązań, nie używać słów „powinnaś”, „nie powinnaś”, nie zadawać zbyt wielu pytań, nie dążyć do najszybszego końca rozmowy.

Chcąc pomagać innym pedagog powinien potrafić jasno wypowiadać swoje myśli, trafnie dobierać argumenty i przekonywać innych do swoich racji i sugerowanych rozwiązań. Ponadto powinien być osobą cierpliwą i opanowaną, która kontroluje swoje emocje. W prowadzeniu terapii indywidualnej i grupowej mogą mu się przydać zainteresowania muzyczne i plastyczne.

Pedagog powinien wcielać się w różne role między innymi diagnosty, edukatora, terapeuty, doradcy, mediatorem, profesjonalistą, animatorem, reżyserem wydarzeń (przypomina, inicjuje różne zadania). Powinien być współtwórcą różnych programów (profilaktycznych, dydaktycznych) oraz pomagać w ich dostosowaniu do panujących potrzeb, powinien być dobrym organizatorem pomocy psychologiczno-pedagogicznej, materialnej.

Najważniejszymi wymaganiami stawianymi pedagogowi są sprawny wzrok i słuch. Niestety, wady wymowy takie jak jąkanie się bardzo ograniczają możliwość podjęcia tej pracy. Podobnie wygląda sytuacja z osobami niepełnosprawnymi, które będą miały np. kłopot z poruszaniem się po różnych mieszkaniach podczas wywiadu środowiskowego. Ponieważ pedagog ma wzbudzać zaufanie nie może posiadać widocznych defektów i zniekształceń, które mogłyby budować barierę u dziecka.

Z gabinetu pedagoga należy wyeliminować wszystko co mogłoby zakłócić spokój. Pomieszczenie ma dawać poczucie bezpieczeństwa, ma zachęcać do otwarcia się rozmówcy. Gabinet musi być odpowiednio umeblowany (kanapa, ława, fotele) co powoduje zmniejszenie dystansu między uczniem a pedagogiem, a także powinien posiadać pomoce dydaktyczne (dzbanek z wodą, chusteczki higieniczne, cukierki, paluszki, itd.). Pokój musi być odpowiednio oświetlony, a kolorystyka powinna być jasna i zawierać ciepłe kolory. Gabinet powinien znajdować się blisko głównego wejścia do szkoły przez co jest bardziej dostępny dla uczniów, rodziców i nauczycieli.

1. PRZEGLĄD DEFINICJI

Pedagog- to osoba zatrudniona w szkole w celu uzupełniania , pogłębiania i rozszerzania działalności dydaktyczno-wychowawczej prowadzonej przez nauczycieli. Współpracuje z nauczycielami, dyrekcją, rodzicami, instytucjami służącymi pomocą dziecku i rodzinie (Poradnie Psychologiczno-Pedagogiczne, Policja, Ośrodki Pomocy Społecznej, Sądy Rodzinne, Placówki Opiekuńczo-Wychowawcze).

Pedagog szkolny organizuje w szkole pomoc psychologiczną i pedagogiczną dla dzieci i młodzieży, której celem jest wspomaganie rozwoju psychicznego i efektywności uczenia się poprzez pomoc wychowawcom klas i współdziałanie z nauczycielami, rodzicami (opiekunami prawnymi), pielęgniarką szkolną, organami szkoły oraz instytucjami pozaszkolnymi zwracając uwagę na przestrzeganie Konwencji o prawach dziecka.

Pedagog szkolny to osoba zatrudniona w szkole w celu uzupełniania i pogłębiania działalności dydaktyczno- wychowawczej prowadzonej przez nauczycieli. Organizuje w szkole pomoc psychologiczną i pedagogiczną dla młodzieży, której celem jest wspomaganie rozwoju psychicznego i efektywności uczenia się poprzez pomoc wychowawcom klas i współdziałania z nauczycielami, rodzicami (opiekunami prawnymi), pielęgniarką szkolną, organami szkoły oraz instytucjami pozaszkolnymi.

1.2 ROLA I ZADANIA PEDAGOGA SZKOLNEGO

Pięć głównych zadań pedagoga szkolnego:

• Współudział w organizowaniu procesów dydaktycznych

• Praca opiekuńczo-wychowawcza

• Współdziałanie z dyrekcją szkoły w zakresie kształtowania kultury pedagogicznej rodziców

• Organizowanie i koordynowanie pracy opiekuńczo-wychowawczej w środowisku

• Działalność naukowa

Zadania szczegółowe pedagoga obejmują:

1. Pomoc wychowawcom klas w rozpoznawaniu indywidualnych potrzeb uczniów oraz analizowaniu przyczyn niepowodzeń szkolnych i trudności wychowawczych poprzez obserwację zachowania pojedynczych uczniów i klasy, rozmowy indywidualne i uczestnictwo w godzinach wychowawczych, innych spotkaniach z klasą, analizowanie wyników uczenia i ocen zachowania, rozmowy z rodzicami, wywiady środowiskowe, udział w wywiadówkach i radach pedagogicznych, porady wychowawcze, prowadzenie lub organizacja prelekcji i dyskusji na tematy ważne, interesujące młodzież.

2. Określenie form i sposobów udzielania pomocy uczniom poprzez wydawanie opinii i zaleceń dotyczących stymulowania rozwoju lub pokonywania przez uczniów trudności rozwojowych, wyrównywania braków lub luk w nauce.

3. Występowanie do dyrektora szkoły po uzgodnieniu z dziećmi, rodzicami, wychowawcą klasy, poradnią psychologiczno-pedagogiczną o zorganizowanie zajęć korekcyjno-kompensacyjnych, dydaktyczno-wychowawczych, zajęć reedukacyjnych lub socjoterapeutycznych dla dzieci wymagających takiej pomocy.

4. Współorganizowanie zajęć dydaktycznych prowadzonych przez nauczycieli nauczania specjalnego dla uczniów niepełnosprawnych w szkołach ogólnodostępnych, w tym klas specjalnych, form integracyjnych i nauczania indywidualnego.

5. Udzielanie pomocy psychologicznej i pedagogicznej uczniom realizującym indywidualny program lub tok nauki poprzez konsultacje dla uczniów, rodziców i nauczycieli

6. Koordynacja działań podejmowanych na terenie szkoły, zakresu orientacji zawodowej, tj. organizowanie w odpowiednim czasie informacji (spotkania, prelekcje, wycieczki) ułatwiające młodzieży wybór dalszego kierunku kształcenia i zawodu.

7. Określenie form i sposobów pomocy uczniom wybitnie uzdolnionym.

8. Działania na rzecz zorganizowania opieki i pomocy materialnej uczniom znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej poprzez informowanie ich rodziców o możliwościach i procedurze uzyskania zasiłków, stypendiów i innych form pomocy materialnej oraz współdziałanie z organizacjami i instytucjami pozaszkolnymi udzielającymi wsparcia materialnego.

9. Współpraca z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi i innymi poradniami specjalistycznymi w zakresie konsultacji metod i form pomocy udzielanej uczniom oraz w zakresie specjalistycznej diagnozy w indywidualnych przypadkach.

10. Współdziałanie z organami szkoły, policją, sądami w przypadkach wykroczeń uczniów (np. naruszenie regulaminu szkoły lub praw).

11. Prowadzenie dokumentacji.

12. Doskonalenie swoich kwalifikacji poprzez uczestnictwo w różnych formach doskonalenia i samokształcenia.

13. Pedagog może prowadzić zajęcia specjalistyczne o charakterze terapeutycznym o ile posiada przygotowanie specjalistyczne np. z logopedii lub socjoterapii.

14. Pedagog może prowadzić przedmiot - przygotowanie do życia w rodzinie

Działalność pedagoga szkolnego obejmuje:

• Organizowanie zajęć adaptacyjno-integracyjnych

• Uczniom o niskiej samoocenie, którzy nie lubią samych siebie, czy są zagubieni pedagog proponuje zajęcia psychoedukacyjne

• Pedagog szkolny podczas spotkań stara się odpowiedzieć na pytanie: jak przygotować się i skutecznie zdać egzamin?

• Organizowanie i spotkanie z zespołem dzieci dyslektycznych oraz zapoznanie nauczycieli z zaleceniami do pracy z takimi dziećmi

Formy pracy pedagoga:

• Indywidualne na prośbę podopiecznych, rodziców, terapeutów lub z inicjatywy pedagoga.

Celem jest bliższe, wzajemne poznanie się i zbliżenie, np. są podopieczni, którzy chcą porozmawiać codziennie. Często podczas rozmowy można rozpoznać i rozwiązać jakieś konflikty czy problemy, zakreślić ramy relacji w rodzinie czy grupie lub też zmienić sposób uczestnictwa podopiecznego w terapii. Pedagog nawiązuje kontakty indywidualne oparte na dialogu, otwartości, dające poczucie bezpieczeństwa.

• Spotkania grupowe, systematyczne, kilka razy w tygodniu z grupami młodzieży starszej.

Podczas tych spotkań omawiane są zagadnienia tj. sprawy organizacyjne, bieżące problemy wynikające z bycia w grupie, budowanie wspólnoty, spotkania tematyczne np. reagowanie w sytuacjach konfliktowych, autoprezentacja, umiejętności społeczne.

• Odwiedziny w domu (wywiady środowiskowe).

• Odwiedziny w szpitalu, gdy podopieczny przebywa na dłuższym leczeniu.

• Spotkania z kuratorem sądowym do spraw nieletnich.

• Opieka nad uczniami szczególnej troski

• Współpraca z radą pedagogiczną, samorządem uczniowskim, dyrekcją.

1.3 PLAN PRACY PEDAGOGA SZKOLNEGO

Działalność pedagoga obejmuje 5 obszarów:

1. Zadania ogólno wychowawcze:

• Czuwanie nad prawidłową realizacją obowiązku szkolnego przez uczniów; kontrola uczniów drugorocznych

• Dokonywanie semestralnej oceny sytuacji wychowawczej w szkoły

• Współudział w opracowaniu planu wychowawczego szkoły

• Prowadzenie poradnictwa dla rodziców

• Pomoc w prawidłowym wyborze kierunku dalszego kształcenia oraz wyboru zawodu (ankieta zainteresowań zawodowych, pogadanka na temat sytuacji na rynku pracy - nawiązanie współpracy z Urzędem Pracy, współpraca ze szkołami np. gimnazjum ze szkołami ponadgimnazjalnymi)

• Rozpoznawanie bieżącej sytuacji problemowej w szkole (współpraca z dzielnicowym, strażą miejską, organizacjami szkolnymi np. ZHP, PCK)

2. Profilaktyka wychowawcza:

• Współudział w opracowaniu programu profilaktycznego szkoły

• Prowadzenie edukacji prozdrowotnej i prorodzinnej (promocja zdrowia)

• Warsztaty wychowawcze dla rodziców i nauczycieli

• Realizacja programów profilaktyczno-wychowawczych (trening rozwiązywania konfliktów, asertywności, zajęcia antystresowe)

• Poznawanie warunków życia i nauki uczniów sprawiających trudności (zajęcia kompensacyjno-korekcyjne, pomoc koleżeńska, współpraca z poradnią psychologiczno-pedagogiczną oraz innymi instytucjami np. sądem, policją, szkołą)

• Opieka nad uczniami wymagającymi szczególnej pomocy

3. Praca korekcyjno-wyrównawcza:

• Organizowanie pomocy w wyrównywaniu startu szkolnego (zespół wyrównawczy, pomoc logopedyczna, prowadzenie zajęć kompensacyjno-korekcyjnych, współpraca z poradnią psychologiczno-pedagogiczną, prowadzenie obserwacji przebiegu rozwoju psychicznego dziecka, tworzenie warunków do realizacji zaleceń psychologa na terenie szkoły)

4. Indywidualna pomoc psychologiczno-pedagogiczna:

• Udzielanie pomocy uczniom mającym trudności w kontakcie z rówieśnikami

• Udzielanie pomocy w rozwiązywaniu trudności powstającym na tle konfliktów rodzinnych

• Udzielanie pomocy w eliminowaniu napięć psychicznych, które powstają na tle niepowodzeń szkolnych

• Pomoc uczniom wybitnie uzdolnionym

• Pomoc uczniom zagrożonym niedostosowaniem społecznym np. uczniom z rodzin patologicznych

• Prowadzenie profilaktyki uzależnień

• Pomoc dzieciom mającym problemy zdrowotne (kierowanie do specjalisty)

• Pomoc uczniom niepełnosprawnym

5. Pomoc materialna:

• Organizowanie opieki i pomocy materialnej dzieciom osieroconym, opuszczonym, z rodzin wielodzietnych, dzieci kalekich, przewlekle chorych, ze środowisk patologicznych

• Zapewnienie miejsca w świetlicy

• Bezpłatne dożywianie uczniów z rodzin, które znajdują się w trudnej sytuacji materialnej (współpraca z MOPSem, GOPSem)

• Zapewnienie dojazdów do szkoły, stypendia

• Szukanie sponsorów którzy mogą dofinansować lub sfinansować działania pedagoga (podręczniki, odzież, kolonie, obozy, biwaki, bilety do kina, teatru, na basen itd.)

• Współpraca z władzami szkoły, dyrekcją, radą rodziców, samorządem

• Wnioskowanie o skierowanie uczniów osieroconych do odpowiednich placówek opiekuńczo-wychowawczych

• Poradnictwo dla rodziców - zapewnienie możliwości kontaktowania się z rodzicami

• Ewidencjonowanie uczniów wymagających szczególnej opieki i pomocy materialnej

Niektóre działania pedagoga prowadzone są przez cały rok, inne na początku roku lub pod koniec. Termin należy dostosować do działania ( Załącznik nr 1).

1. PEDAGOG WE WSPÓŁCZESNEJ SZKOLE- JAKI POWINIEN BYĆ I CZY JEST POTRZEBNY?

Niektórzy pedagodzy wykonują swoje obowiązki w stylu urzędniczym. Poprzez specyficzny sposób bycia, sztywność, oschłość, brak zaangażowania połączonego z empatią stwarzają swoistą barierę pomiędzy sobą i pozostałymi ludźmi. Ich gabinety to "twierdze", do których raczej nie przychodzi się z własnej woli. Wykonują powierzone im obowiązki, ale są zamknięci na ludzi. Uczniowie i rodzice zazwyczaj boją się ich lub nie wiedzą o ich istnieniu. Nauczyciele i dyrektorzy nie znajdują u nich wsparcia. I choć formalnie nie można im nic zarzucić obserwując ich pracę, odczuwa się pewien niedosyt.

Współczesna szkoła potrzebuje za pedagoga osobę aktywną, a nie urzędnika. Jak twierdzi dr Małgorzata Prokosz z Zakładu Pedagogiki Opiekuńczo-Wychowawczej w Instytucie Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu Wrocławskiego - dobrym pedagogiem może być ten, kto jest otwarty na drugiego człowieka oraz gotowy do ciągłej pracy nad sobą. Jeśli dodamy do tego wiedzę psychologiczno-pedagogiczną (szczególnie cenna jest znajomość psychologii rozwojowej) oraz umiejętności praktyczne nabyte w trakcie studiów i rozmaitych kursów dokształcających, możemy być pewni, że taki pedagog będzie fachowym wsparciem dla dyrektora, wychowawców, uczniów. Dlaczego tak ważna jest otwartość? Bo człowiek (bez względu na wiek) otwiera się tylko przed takim słuchaczem, który jest otwarty na niego. Z kolei bez ustawicznego doskonalenia się, poszukiwania nowych, skuteczniejszych metod i niestosowanych dotąd rozwiązań pedagog nie nadąży za rzeczywistością, która wciąż się zmienia.

Studenci pedagogiki podczas praktyk mają możliwość sprawdzenia się w różnych placówkach opiekuńczych. Odkrywają w ten sposób swoje predyspozycje osobowościowe do pracy w określonym miejscu i z określoną grupą ludzi. Jednemu bardziej odpowiada praca z dziećmi w domu dziecka czy świetlicy środowiskowej, innemu - w poradni, jeszcze innemu w szkole czy gdzie indziej. Mimo to nawet tacy absolwenci pedagogiki, którzy posiadają rozległą wiedzę i bardzo dobre oceny, mogą się nie sprawdzić w pracy, gdy zabraknie im otwartości, odwagi, a nieraz nawet tężyzny fizycznej. Z wypowiedzi dr Małgorzaty Prokosz wynika, że pedagog zanim zacznie pomagać innym, powinien odkryć siebie (swoje lęki, słabości, uprzedzenia, tkwiące w nim niezałatwione sprawy z przeszłości, a także mocne strony, potrzeby i możliwości). Musi też zdawać sobie sprawę z tego, że nie rozwiąże wszystkich problemów. Jeśli jednak zechce szukać, uczyć się, pukać do różnych drzwi - z pewnością jego praca będzie z roku na rok coraz bardziej owocna i satysfakcjonująca.

Dyrektorzy i nauczyciele uważają, że pedagog we współczesnej szkole jest bardzo potrzebny, ponieważ lawinowo wzrasta liczba nieakceptowanych zachowań uczniów oraz poszerza się katalog problemów wychowawczych. Wśród wielu negatywnych zachowań dzieci i młodzieży jako szczególnie uciążliwe i najczęściej występujące wymienia się: agresję słowną (wulgaryzmy, grożenie) i czynną (rękoczyny) w stosunku do koleżanek i kolegów, a nawet nauczycieli, znęcanie się (czasem grupowe, przybierające niekiedy postać tzw. fali, jak w wojsku), wagarowanie, palenie papierosów, picie alkoholu i narkotyzowanie się. Obserwuje się tu swego rodzaju akcelerację negatywną - coraz młodsze dzieci sięgają po używki oraz prezentują postawy aspołeczne, np. już niektórzy pierwszoklasiści w szkole podstawowej mają problem z funkcjonowaniem w grupie, są aroganccy wobec nauczycieli i agresywni w stosunku do innych dzieci, ich język obfituje w przekleństwa. Jest to dla pedagoga sygnał o konieczności prowadzenia intensywnej pracy indywidualnej z tymi dziećmi, ich rodzicami, a także wspierania nauczycieli, zwłaszcza młodych. Poza tym wraz z utworzeniem gimnazjów pojawiły się zupełnie nowe problemy. Gimnazjaliści, którzy jeszcze kilka lat temu byliby nadal uczniami szkoły podstawowej, teraz jako jej absolwenci poczuli się bardziej dorośli i przejęli wzorce zachowań od starszej młodzieży. Również tutaj wystąpiło zjawisko negatywnej akceleracji-już piętnasto-, szesnastolatkowie dopuszczają się poważnych czynów przestępczych (pobicia, wymuszenia pieniędzy, gwałty, handel narkotykami). Utworzenie dużych skupisk młodzieży w tak trudnym wieku rozwojowym sprzyja rozprzestrzenianiu się zachowań społecznie nieakceptowanych (tłum daje poczucie siły). Poza tym młodzi ludzie, zwłaszcza z terenów wiejskich, muszą dojeżdżać do szkoły (często gimnazjum gromadzi młodzież z kilku-kilkunastu wsi). Na przystankach i w "gimbusach" rozgrywają się sceny, przypominające wątki z seriali kryminalnych - starsi szantażują młodszych, demonstracyjnie palą papierosy i przeklinają, tworzą się grupy wzajemnie zwalczające się (dochodzi do poważnych pobić), pobudzeni seksualnie chłopcy napastują dziewczynki.

Ponadto pedagodzy twierdzą, że młodzież jest coraz słabsza psychicznie. Stąd liczne przypadki depresji młodzieńczej i związanych z nią prób samobójczych. Rośnie liczba anorektyczek (problem niedostrzeżony w porę oznacza śmierć) oraz chłopców "dokarmiających" mięśnie. W domach rodzinnych coraz częściej dochodzi do molestowania seksualnego - skrzywdzone w ten sposób dzieci wymagają specjalnej terapii. Dodajmy do tego ciąże nastolatek, wiązanie się młodych ludzi z podejrzanymi grupami nieformalnymi i sektami.

Nasilają się też problemy innej natury- w wielu miejscowościach o dużym wskaźniku bezrobocia coraz wyraźniej daje o sobie znać ubóstwo rodzin i wynikający z niego brak podstawowych środków materialnych (żywności, odzieży, przyborów szkolnych dla dzieci). Zadaniem pedagoga jest dotarcie do potrzebujących i zorganizowanie im pomocy, przy współpracy ośrodka pomocy społecznej oraz innych instytucji.

2. PEDAGOG W OCZACH DYREKTORÓW, NAUCZYCIELI I UCZNIÓW

Zdaniem dyrektorów szkół i nauczycieli - pedagog powinien być rzecznikiem praw ucznia, koordynatorem wszelkich działań mających na celu niesienie pomocy uczniowi. Aby mógł dobrze spełniać te funkcje, musi posiąść umiejętność aktywnego słuchania, stać się powiernikiem. Nie każdy potrafi nim być. Zdarza się tak, że w jednej szkole pracuje dwóch pedagogów. Obaj mają identyczne przygotowanie zawodowe. Jeden nieustannie rozwiązuje problemy, a drugi ich nie widzi. Do jednego wciąż przychodzą uczniowie, rodzice i nauczyciele, a drugi siedzi bezczynnie. Dlaczego? Spowodowane jest to tym, że jeden przyciąga ludzi, ma tę "pedagogiczną duszę", a drugi nie.

Ponadto pedagog powinien być specjalistą w dziedzinie wychowania. Dlatego wymaga się od niego szeregu umiejętności, między innymi: łatwego nawiązywania kontaktu z ludźmi, rozpoznawania i diagnozowania sytuacji problemowych, sztuki mediacji, prowadzenia terapii - stosownie do potrzeb szkolnych, organizowania i prowadzenia rozmaitych zajęć indywidualnych oraz grupowych (warsztatów, pogadanek, prelekcji, szkoleń nauczycieli, pedagogizacji rodziców), tworzenia różnego rodzaju programów (profilaktycznych, wychowawczych i innych) i wprowadzania ich w życie, współpracy z różnymi instytucjami, koordynowania działań podjętych w celu niesienia pomocy uczniom. Dysponując tak bogatym warsztatem pracy, ma wspierać działania nauczycieli, pomagać wybrać najwłaściwsze w danej sytuacji postępowanie, czuwać nad jego realizacją, modyfikować itd. Zdarza się jednak, że wielu wychowawców klas chętnie zrzuca całą pracę wychowawczą na pedagoga, żądając rozwiązywania problemów, ale nie oferując ze swojej strony gotowości do współpracy.

Niezależnie od nauczycielskich wymagań względem pedagoga, uczniowie mają swoje własne - nie zawsze je jednak formułują. Pedagog powinien umieć je rozpoznać. O ile dzieci w szkole podstawowej oczekują od niego opiekuńczości, matkowania, nierzadko pomocy materialnej w postaci bułki, kubka mleka, o tyle praca wśród zbuntowanych gimnazjalistów niesie ze sobą konieczność stosowania specjalnych technik i umiejętności pedagogicznych, dzięki którym możliwe jest dotarcie do uczniów i właściwe rozpoznanie ich problemów. Dojrzewający młodzi ludzie chcą w pedagogu odnaleźć profesjonalistę, człowieka o silnej osobowości, mocnych zasadach, dobrze zorientowanego w sprawach dla nich ważnych, z którym można porozmawiać: o problemach związanych z dojrzewaniem, o muzyce, sporcie itp. - wtedy obdarzą go zaufaniem. Inny jest wreszcie profil oczekiwań wobec pedagoga w szkołach ponadgimnazjalnych. Tam dorastająca młodzież oczekuje partnerstwa, wsparcia i specjalistycznej pomocy opartej na rzetelnej wiedzy i umiejętnościach pedagoga. Nie powierzą swoich problemów pozorantowi, tym bardziej, że ranga tych problemów jest z reguły poważna. Specyficznym środowiskiem są szkoły zawodowe. Uczniowie, którzy do nich uczęszczają, zazwyczaj słabo się uczą, pochodzą z niezamożnych lub dysfunkcyjnych rodzin, nierzadko sięgają po alkohol, wchodzą w konflikt z prawem. Niektórzy nauczyciele pomiatają nimi. Pedagodzy mają w tych szkołach trudną rolę do spełnienia - z jednej strony muszą przy współpracy z policją, sądami ścigać nieletnich przestępców (wcale nie należą do rzadkości szkoły, gdzie nawet kilkunastu uczniów ma nadzór kuratorski), docierać do rodzin wagarowiczów itp. a z drugiej - stanowić oparcie dla młodych ludzi, a nawet bronić ich przed wyniosłymi "starymi belframi". Chłopcy w klasach męskich wolą pedagoga- mężczyznę, bo uważają, że "z facetem łatwiej pogadać".

3. POMOC UCZNIOM I RODZICOM

Działania pedagoga w szkole skierowane są przede wszystkim na pomoc uczniom i co się z tym łączy wspieranie nauczycieli, wychowawców i rodziców.

Uczeń może zwrócić się do pedagoga szkolnego m.in. w sytuacjach, gdy:

• czuje się samotny, niezrozumiany,

• nie potrafi porozumieć się z nauczycielem,

• ma kłopoty rodzinne,

• jego rodzina jest w trudnej sytuacji materialnej,

• nie czuje się bezpiecznie,

• chce pomóc innym, lecz nie wiesz jak to zrobić,

• ma ciekawe pomysły i chcesz się nimi podzielić,

• nie wie jaką szkołę wybrać,

• jest coś z czym nie może sobie poradzić

Rodzic możesz liczyć na pomoc pedagoga w sytuacji, gdy:

• zauważy u dziecka trudności w uczeniu się,

• potrzebuje wsparcia w procesie wychowania,

• szuka dla swojego dziecka odpowiedniej szkoły ponadgimnazjalnej,

• jego rodzina jest w trudnej sytuacji materialnej,

• niepokoi go zachowanie dziecka,

• szuka informacji na temat substancji psychoaktywnych zagrażających współczesnej młodzieży,

• jego dziecko było lub jest pod opieką poradni psychologiczno-pedagogicznej i chce, aby wydana opinia była respektowana w szkole, do której obecnie uczęszcza,

• chce, aby jego dziecko zostało objęte opieką w poradni psychologiczno-pedagogicznej,

• ma jakiekolwiek pytania i nie wie do kogo się z nimi zwrócić

Rodzic powinien skorzystać z pomocy pedagoga zawsze, gdy dzieje się krzywda dziecku. Jeśli rodzice zauważą w zachowaniu córki lub syna coś niepokojącego, co może mieć związek ze szkołą, gdy dziecko skarży się na kogoś, gdy boi się (uczniów bądź nauczycieli). Bezwzględnie trzeba zgłaszać pedagogowi takie fakty jak: pobicia, wymuszenia pieniędzy, propozycje nabycia narkotyków. Każde dziwne, nietypowe zachowanie dziecka szkolnego wymaga zainteresowania dorosłych. Najpierw rodziców, a później - również pedagoga.

Dobry pedagog potrafi wykryć problemy wychowawcze w zarodku i zapobiec ich rozwojowi. Zyskuje na tym cała lokalna społeczność (mniej chuligaństwa, przemocy, wandalizmu). Dlatego ważne jest, aby otrzymywał sygnały ze środowiska - nie bójmy się zgłaszać mu naszych uwag i obaw. Ważne jest, aby rodzice mieli oczy szeroko otwarte również na sytuację cudzych dzieci (nieraz można się wiele dowiedzieć z dziecięcych opowiadań, np. o tym, że Kasia kradnie kanapki, bo nie ma swoich, Krzysiu nie chciał się rozebrać przed lekcją w-f, ponieważ wstydził się sińców na całym ciele itp.). Takie informacje stanowią cenną wskazówkę dla pedagoga. Szczególną wrażliwość należy wykazać w przypadku pierwszoklasistów, zwłaszcza w gimnazjach i szkołach średnich, gdzie niejednokrotnie dochodzi do prześladowania tzw. kotów przez uczniów starszych klas. Zdecydowany sprzeciw rodziców połączony z działalnością pedagoga i grona pedagogicznego może doprowadzić do ukrócenia tego typu zachowań.

Pedagog w ramach swojej działalności systemowej zajmuje się również tymi dziećmi, które nie radzą sobie z nauką. Wspólnie z wychowawcą kieruje je na badania specjalistyczne, prowadzi rozmaite zespoły i grupy, do których może włączyć ucznia i udzielić mu pomocy. Jeśli więc rodzice zauważą, że ich dziecko pracuje wolniej niż inne, ma problemy z koncentracją uwagi, czy np. z powodu wad wzroku, słuchu, kłopotów zdrowotnych wymaga szczególnej opieki - powinni skontaktować się z pedagogiem.

Rodzice dzieci wybitnie zdolnych również powinni zasięgnąć rady pedagoga na temat przebiegu kształcenia swoich pociech. Być może wskazane byłoby realizowanie indywidualnego toku nauki lub rozwijanie uzdolnień ucznia w innej formie.

Będąc specjalistą od wychowania, pedagog służy fachową pomocą dorosłym, którzy borykają się z różnymi problemami wychowawczymi w domu. Trudne sytuacje rodzinne są często wywoływane przez zbuntowanych nastolatków. Nasilenie konfliktu bywa niejednokrotnie tak duże, że młody człowiek decyduje się na ucieczkę z domu, przystaje do podejrzanej grupy nieformalnej, sięga po używki, bądź wpada w depresję. Nie wstydźmy się prosić o pomoc pedagoga w gimnazjum, czy szkole średniej. W końcu chodzi o życie i zdrowie dziecka.

Rodzice przyszłych absolwentów mogą zwrócić się do pedagoga, aby zasięgnąć jego opinii na temat dalszej edukacji dziecka, ponieważ dysponuje on aktualnymi informacjami w tej dziedzinie, może również skierować ucznia na odpowiednie warsztaty, skontaktować z psychologiem lub innym specjalistą.

Pole działalności pedagoga jest bardzo rozległe, a jego zadaniem jest wspieranie uczniów, rodziców, nauczycieli, dyrektorów. Pedagog to w pewnym sensie kierownik ludzkich zachowań. Ma w zanadrzu różne pomysły na wychowywanie dzieci. Umie ich słuchać. I dobrze, bo rodzice nie zawsze mają na to czas.

4. PRZEPIS NA PEDAGOGA

Aby uzyskać wysokiej klasy pedagoga szkolnego należy, z wielką starannością, przygotować najważniejsze składniki: osobowość i wiedzę. W tym celu trzeba zgromadzić:

• otwartość i empatię - ma wzbudzać zaufanie; czasem być powiernikiem;

• odwagę i zdecydowanie - nieraz będzie musiał walczyć o ucznia, ma być rzecznikiem jego praw;

• powściągliwość w osądach i sprawiedliwość - do wyważania racji;

• serdeczność, "ludzkie" podejście do otoczenia - do oschłego urzędnika nikt nie przyjdzie ze swoimi problemami;

• rzutkość, aktywność, dobrą samoorganizację - będzie koordynatorem wielu działań, musi organizować rozmaite spotkania, kontaktować się z wieloma ludźmi i instytucjami, zabiegać o różne formy pomocy dla uczniów;

• obowiązkowość - ludzi nie można zawieść.

Do tak uformowanej osobowości dodajemy stopniowo wiedzę, zdobytą podczas:

• studiów pedagogicznych;

• kursów, szkoleń, seminariów, konferencji, studiów podyplomowych - trzeba się liczyć z tym, że wiele z nich sporo kosztuje.

Kolejny niezbędny składnik to umiejętności nabywane wraz z wiedzą oraz w toku różnych praktyk. Zgromadźmy chociaż niektóre, takie jak:

• łatwość nawiązywania kontaktu z ludźmi;

• sprawowania indywidualnej opieki nad tzw. trudnymi uczniami;

• prowadzenia mediacji;

• rozpoznawania i diagnozowania sytuacji problemowych;

• twórczego rozwiązywania problemów;

• prowadzenia terapii - stosownie do potrzeb szkolnych;

• organizowania i prowadzenia różnych zajęć grupowych;

• współpracy z ludźmi (nauczycielami, rodzicami, przedstawicielami rozmaitych instytucji);

• twórczego przelewania swych zamierzeń na papier i wprowadzania ich w czyn;

• sprawnego dokumentowania swojej pracy.

Gdy te ingrediencje należycie się połączą, powoli dodajemy doświadczenie. Całość okraszamy zawsze świeżym zapałem. Tak przygotowany ,,produkt” umieszczamy w gabinecie, sprawdzając, czy drzwi posiadają mocne zawiasy, bo z pewnością będą się często otwierały.

2. PSYCHOLOG SZKOLNY

Doczekaliśmy czasów, gdy psychologia trafiła pod strzechy: nieomal każda gazeta zamieszcza rubrykę „psycholog radzi”, publiczne i niepubliczne przychodnie lekarskie dbają o to, by w szeregach zatrudnianych specjalistów znalazł się psychoterapeuta, a w telewizji prawie codziennie można usłyszeć wypowiedź czy komentarz psychologa do bieżących wydarzeń w życiu społecznym i publicznym. Nic więc dziwnego, że psycholog zagościł też w placówkach kształcących i wychowujących młode pokolenie Polaków czyli w szkołach. Długo można by wymieniać korzyści, jakie płyną z tego dla samej szkoły, nauczycieli, uczniów i ich rodziców. Ja jednak chciałabym spojrzeć na pracę psychologa szkolnego z punktu widzenia jego właśnie i postawić tezę, że stanowisko to w szkole domaga się ustalenia kryteriów i standardów wykonywania.

2.1 PRZEGLĄD DEFINICJI

Psycholog (psychologist) - istnieją trudności w określeniu osoby, wobec której termin ten ma zastosowanie; wynikają one z faktu, że jedni przypisują je sobie, ponieważ wykonują pracę w dziedzinie psychologii, inni - ponieważ uczą psychologii, a jeszcze inni - ponieważ prowadzą badania w dziedzinie psychologii. Najogólniej mówiąc psycholog jest to osoba posiadająca właściwe kwalifikacje, potwierdzone wymaganymi dokumentami, do udzielania świadczeń psychologicznych polegających w szczególności na: diagnozie psychologicznej, opiniowaniu, orzekaniu, psychoterapii oraz na udzielaniu pomocy psychologicznej.

Psycholog szkolny - pracownik szkoły o wykształceniu psychologicznym zajmujący się praktycznymi problemami psychologicznymi, które wiążą się z kształceniem i wychowaniem dzieci i młodzieży w szkole, w szczególności poradnictwem psychologicznym i zawodowym, terapią psychopedagogiczną oraz pomiarem psychologicznym i dydaktycznym.

Psychologia szkolna (school psychology) - dział psychologii wychowawczej; zazwyczaj psycholog szkolny udziela konsultacji i porad uczniom szkół podstawowych i średnich, pomaga w układaniu programów szkolnych oraz diagnozuje i ocenia trudności w nauce i problemy emocjonalne z nią związane.

Psychologia szkolna, dział psychologii stosowanej, zajmujący się analizą przyczyn powodzeń i niepowodzeń ucznia w nauce i formułujący wskazania dla postępowania nauczycieli w określonych przypadkach.

2.2 PSYCHOLOG W SZKOLE

Każdy psycholog w szkole (w ogóle w oświacie) zatrudniony jest na stanowisku nauczyciel - psycholog. Zgodnie z tą nazwą jest więc traktowany w całej oświatowej machinie. Tak więc przede wszystkim zmuszony jest do realizowania poszczególnych ścieżek awansu zawodowego. Rozpoczynając pracę w szkole otrzymuje tytuł stażysty i rozpoczyna drogę przez mękę o nazwie „awans zawodowy nauczyciela”. Awans zawodowy nie jest niczym złym, moim zdaniem bardzo dobrze wpłynął na jakość pracy nauczycieli i podnoszenie ich kwalifikacji, ale przeznaczony jest dla nauczycieli - do psychologa po prostu nie przystaje. Cała ścieżka awansu polega na udowadnianiu przez psychologa, że nie jest wielbłądem, podczas, gdy wszyscy wokół każą mu zabierać toboły i gnać przez pustynię. Zacznijmy od naszego stażysty. Na początku pracy w szkole przedkłada on dyrektorowi plan swego rozwoju zawodowego i zostaje mu przydzielony opiekun stażu, który w realizacji tego planu ma stażyście dopomóc. Opiekunem stażu nie jest jednak psycholog (nie znam szkoły, która zatrudniałaby dwóch psychologów), lecz nauczyciel, w najlepszym wypadku pedagog szkolny. Osoba ta, pomimo na pewno dużej wiedzy i bogatego doświadczenia zawodowego, nie ma tak naprawdę pojęcia o tym, jak swą pracę powinien wykonywać psycholog. Można szukać pomocy u doradcy metodycznego, ale i on w bardzo wielu wypadkach jest również pedagogiem. W myśl przepisów odnośnie awansu nauczyciel-psycholog, jak każdy stażysta, ma w trakcie trwania stażu:

• uczestniczyć jako obserwator w zajęciach prowadzonych przez opiekuna stażu lub innych

• obserwowane zajęcia;

• prowadzić zajęcia z uczniami, w obecności opiekuna stażu lub dyrektora szkoły, w wymiarze co najmniej jednej godziny w miesiącu oraz omawiać je z osobą, w obecności której zajęcia zostały przeprowadzone;

• uczestniczyć w wewnątrzszkolnych formach doskonalenia zawodowego nauczycieli - z uwzględnieniem specyfiki typu i rodzaju szkoły, w której odbywa staż.

Awans zawodowy to oczywiście nie jedyny formalny wymóg, z jakim musi się zmierzyć szkolny psycholog. Polonista naucza języka polskiego, matematyk - matematyki, katecheta wprowadza w świat religii, plastyk - w świat sztuki. Te i inne nauczycielskie specjalizacje mają jasno określone zadania, programy, zakres treści, ścieżki realizacji. Każdy dyrektor może łatwo sprawdzić, czy wykonują oni swoją profesję zgodnie z wymogami. Co powinien robić w szkole psycholog? Tu odpowiedź nie jest tak prosta i jednoznaczna. Z pomocą przychodzi Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia 2003 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach. Zgodnie z wspomnianym już rozporządzeniem MENiS pomoc psychologiczna w szkole udzielana jest uczniom, nauczycielom i rodzicom. Wszystko jest więc jasno określone, ale do momentu, gdy nie dochodzi do konfliktu interesów. Konflikt ten rozgrywa się najczęściej na linii nauczyciel - uczeń (czasem uczeń wraz z rodzicami). Zgodnie z tym, czego uczono mnie na studiach, tym, co powtarzają doświadczeni wykonawcy tego zawodu psycholog szkolny powinien zawsze wspierać ucznia. Nie zawsze jednak jest to tak proste i oczywiste. Pracując w każdym zawodzie, oprócz realizowania swych zadań, chcąc nie chcąc wchodzi się też w strukturę nieformalną, nawiązuje znajomości, czasem nawet przyjaźnie. Psycholog szkolny w tym względzie na pewno bliżej ma do nauczycieli niż do uczniów. Może to czasem rzutować na jego percepcję pewnych spraw, które dzieją się w relacjach uczniowie - nauczyciele, zwłaszcza, że ci drudzy umiejętniej formułują zarzuty i obudowują swe stanowisko odpowiednimi teoriami. Wiem, że psycholog szkolny możne ten problem rozwiązać w twórczy sposób i z korzyścią dla wszystkich i znam przykłady takich rozwiązań. Chciałam jednak wskazać, że jest on narażony na różnego rodzaju „dylematy lojalnościowe” wynikające z charakteru jego pracy.

2.3 ZADANIA PSYCHOLOGA SZKOLNEGO

Głównym adresatem wszelkich działań psychologa w szkole jest uczeń. Psycholog rozpoznaje (diagnoza) potencjalne możliwości uczniów oraz ich sytuację wychowawczą. Takie rozpoznanie poprzedza wszelkie działania profilaktyczne, mediacyjne, interwencyjne wobec uczniów, rodziców i nauczycieli. Praca psychologa szkolnego polega na zbieraniu informacji na temat klientów (uczniów, rodziców, nauczycieli), problemów czy zjawisk. Odbywa się to podczas badań psychologicznych, które przyjmują formę: ankiety, rozmowy, obserwacji, testu, kwestionariusza, rysunku itp. Obok informacji zaczerpniętych z takich badań, psycholog wykorzystuje informacje pochodzące z innych źródeł: uczniów, nauczycieli, dyrekcji, pracowników obsługi szkoły, rodziców, własnych obserwacji, doświadczeń i odczuć.
Właściwe rozpoznanie problemów pomaga opracować koncepcje pracy z klasą czy pojedynczym uczniem oraz z współpracy z rodzicami i nauczycielami.
Do innych zadań psychologa w szkole należy organizowanie warsztatów, których celem jest wyposażenie ucznia w niezbędną wiedzę i umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach, w unikaniu zagrożenia, skutecznego odmawiania i szukania pomocy. Podczas zajęć warsztatowych psycholog integruje klasę, pomaga uczniom budować pozytywne wizerunki własnej osoby i klasy.
Celem pracy z grupą bardzo często jest rozwiązanie konkretnego problemu, konfliktu, często mediacja. W takim przypadku chodzi nie tylko o jednorazowe rozwiązanie problemu, ale przede wszystkim otwarcie komunikacji, wyposażenie w umiejętność rozwiązywania konfliktów, uwolnienie z negatywnych emocji. Jest to jeden ze sposobów integrowania grupy, która zaczyna darzyć siebie większym zaufaniem, zna swoje możliwości i ograniczenia.

Do zadań psychologa szkolnego należy w szczególności:

• prowadzenie badań i działań diagnostycznych dotyczących uczniów, w tym diagnozowanie potencjalnych możliwości oraz wspieranie mocnych stron ucznia;

• diagnozowanie sytuacji wychowawczych w celu wspierania rozwoju ucznia, określenia odpowiednich form pomocy psychologiczno-pedagogicznej, w tym działań profilaktycznych, mediacyjnych i interwencyjnych wobec uczniów, rodziców i nauczycieli;

• organizowanie i prowadzenie różnych form pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla uczniów, rodziców i nauczycieli;

• zapewnienie uczniom doradztwa w zakresie wyboru kierunku kształcenia i zawodu;

• minimalizowanie skutków zaburzeń rozwojowych, zapobieganie zaburzeniom zachowania oraz inicjowanie różnych form pomocy wychowawczej w środowisku szkolnym i pozaszkolnym ucznia;

• wspieranie wychowawców klas oraz zespołów wychowawczych i innych zespołów problemowo-zadaniowych w działaniach wynikających z programu wychowawczego szkoły i programu profilaktyki, o których mowa w odrębnych przepisach.

2.4 POMOC PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNA

Zasady i organizację udzielania pomocy psychologiczno - pedagogicznej określa Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia 2003 roku.

§ 2. 1. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna polega w szczególności na:

1) diagnozowaniu środowiska ucznia

2) rozpoznawaniu potencjalnych możliwości oraz indywidualnych potrzeb ucznia i umożliwianiu ich zaspokojenia

3) rozpoznawaniu przyczyn trudności w nauce i niepowodzeń szkolnych

4) wspieraniu ucznia z wybitnymi uzdolnieniami

5) organizowaniu różnych form pomocy psychologiczno-pedagogicznej

6) podejmowaniu działań wychowawczych i profilaktycznych wynikających z programu wychowawczego szkoły i programu profilaktyki, o których mowa w odrębnych przepisach, oraz wspieraniu nauczycieli w tym zakresie

7) prowadzeniu edukacji prozdrowotnej i promocji zdrowia wśród uczniów, nauczycieli i rodziców

8) wspieraniu uczniów, metodami aktywnymi, w dokonywaniu wyboru kierunku dalszego kształcenia, zawodu i planowaniu kariery zawodowej oraz udzielaniu informacji w tym zakresie

9) wspieraniu nauczycieli w organizowaniu wewnątrzszkolnego systemu doradztwa oraz zajęć związanych z wyborem kierunku kształcenia i zawodu

10) wspieraniu nauczycieli i rodziców w działaniach wyrównujących szansę edukacyjne ucznia

11) udzielaniu nauczycielom pomocy w dostosowaniu wymagań edukacyjnych wynikających z realizowanych przez nich programów nauczania do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia, u którego stwierdzono zaburzenia i odchylenia rozwojowe lub specyficzne trudności w uczeniu się, uniemożliwiające sprostanie tym wymaganiom

12) wspieraniu rodziców i nauczycieli w rozwiązywaniu problemów wychowawczych

13) umożliwianiu rozwijania umiejętności wychowawczych rodziców i nauczycieli

14) podejmowaniu działań mediacyjnych i interwencyjnych w sytuacjach kryzysowych

2.3. Korzystanie z pomocy psychologiczno-pedagogicznej jest dobrowolne i nieodpłatne.

§ 4. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w przedszkolu, szkole lub placówce może być udzielana na wniosek:

1) ucznia

2) rodziców

3) nauczyciela, w szczególności nauczyciela uczącego ucznia i nauczyciela prowadzącego zajęcia specjalistyczne, o których mowa w § 5 ust. 1 pkt 1, ust. 2 pkt 2 i ust. 5 pkt 2

4) pedagoga

5) psychologa

6) logopedy

7) doradcy zawodowego

8) poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej

4.2. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w szkole jest organizowana w szczególności w formie:

1) zajęć dydaktyczno-wyrównawczych

2) zajęć specjalistycznych: korekcyjno-kompensacyjnych, logopedycznych, socjoterapeutycznych oraz innych zajęć o charakterze terapeutycznym

3) klas wyrównawczych, z zastrzeżeniem ust. 3

4) klas terapeutycznych, z zastrzeżeniem ust. 4

5) zajęć psychoedukacyjnych dla uczniów

6) zajęć psychoedukacyjnych dla rodziców

7) zajęć związanych z wyborem kierunku kształcenia i zawodu

8) porad dla uczniów

9) porad, konsultacji i warsztatów dla rodziców i nauczycieli

2.5 UDZIAŁ PSYCHOLOGÓW W PROCESIE OKREŚLANIA CELÓW KSZTAŁCENIA

W przeszłości psychologowie najczęściej byli zdania, że mogą oni jedynie oferować środki wspierające nauczyciela w jego dążeniach do udzielania pomocy uczniowi. Określenie celów dydaktycznych i wychowawczych pozostawało jednak w gestii (normatywnej) pedagogiki. Zgodnie z tym poglądem Hans-Peter Nolting i Peter Paulus wyjaśniają: „Psychologia […] zajmuje się w najmniejszym stopniu tym, co powinno być, lecz przede wszystkim tym, co jest”. Wspomniani autorzy zaraz jednak modyfikują swoją wypowiedź w pewnym istnym aspekcie, dodając, że psychologia kształcenia może uzupełniać dyskusję, „[…] każdy bada na przykład, jakie wyobrażenia na temat celów mają w rzeczywistości rodzice albo jakie cele mogą zostać osiągnięte w określonych warunkach”. Jeżeli więc szkoła ma obowiązek przygotować uczniów do wymogów dorosłego życia, to wówczas psychologia powinna zbadać, czy cel ten jest w ogóle możliwy do osiągnięcia w warunkach szkolnych. Badania tego typu prowadzone były w przeszłości wielokrotnie. Psychologowie już na początku XX wieku badali pod tym względem teorię formalnego kształcenia, z której wyprowadzono znaczące cele dydaktyczne. Teoria kształcenia formalnego oparta została na założeniach tak zwanej psychologii poznawczej. Zakłada ona, że „zdolności”, jak na przykład wola, uwaga, pamięć, zdolność logicznego myślenia, można ogólnie wzmocnić poprzez specjalne ćwiczenia. Do dzisiaj podejmowane są przez psychologów próby wywierania wpływu na proces formułowania celów dydaktycznych. W ostatnim czasie efektem tego stało się przyjęcie pewnego założenia, na którym opiera się cały współczesny system szkolny. Dzisiaj na przykład punktem wyjścia psychologów zajmujących się pedagogiką jest teza, iż szkoła musi najpierw przekazać wiele „wiedzy podstawowej” w formie abstrakcyjnej, ponieważ w ten sposób rzekomo tworzy się warunki pozwalające na sprostanie wymogom „prawdziwego życia” . Szkoła znacznie oddaliła się od codziennego życia. Jej treści dydaktyczne są tak ukształtowane, że uczeń najczęściej nie może odnieść ich do teraźniejszego i przyszłego życia codziennego i własnych doświadczeń. Wspomniane trudności potęguje fakt, iż doświadczenia dydaktyczne gromadzone poza szkołą nie są przez nią w ogóle przyswajane i uznawane. Psychologia nie opowiada się jednak za likwidacją edukacji szkolnej. Psychologowie głusza jednak pogląd, iż szkoła mogła by spełniać funkcję przygotowawczą w sposób znacznie bardziej efektywny, gdyby zmieniła swoje cele dydaktyczne, a także metody nauczenia zwłaszcza zaś gdyby przywiązywała wagę do stymulowania autentycznej aktywności. Psychologowie domagają się prawa do współdecydowania określaniu szkolnych celów dydaktycznych, kiedy na przykład stwierdzają, iż szkołę należy tak przekształcić, by przyczyniała się do stwarzania warunków ułatwiających absolwentom lepsze, niż to ma miejsce dzisiaj, spełnienie wymogów życia pozaszkolnego .

3. DOBRA DIAGNOZA NIEZBĘDNĄ UMIEJĘTNOŚCIĄ KAŻDEGO PEDAGOGA I PSYCHOLOGA SZKOLNEGO

Diagnoza jest zagadnieniem bardzo ważnym łączącym wiele pozornie różnych dziedzin nauki. Zastosowanie swoje znajduje ona nie tylko w pracy pedagoga, psychologa, logopedy czy innego specjalisty w zakresie pomocy i poradnictwa. Jest niezbędna do oceny prawidłowego funkcjonowania jednostki na różnych etapach jej życia i rozwoju. Dobra, rzetelna, obiektywna, skrupulatna i fachowa diagnoza to podstawa jakichkolwiek działań pedagogicznych skierowanych na dziecko, nastolatka czy osobę dorosłą.

Szkoła jest miejscem, w którym małe dziecko niejednokrotnie po raz pierwszy ma okazję zetknąć się ze środowiskiem innym niż dom i najbliższa rodzina. Już w przedszkolu oczekuje się od dziecka widocznych postępów - umiejętności i wiadomości. Tutaj także jest poddawane ocenie, porównaniu z rówieśnikami. Zadaniem pedagogów jak i psychologów jest wyłonienie dzieci ( w jak najwcześniejszym okresie nauki szkolnej), których rozwój z różnych przyczyn nie przebiega prawidłowo. Zapewnienie im odpowiednich do ich możliwości warunków rozwoju. Aby je spełnić musimy wiedzieć na jakim poziomie dziecko funkcjonuje i jaki poziom rozwoju może osiągnąć w najbliższym czasie. Ważne jest, aby każde dziecko, które przychodzi do szkoły podlegało procesowi diagnozowania, którego celem jest określenie deficytów jakie u niego występują, wad lub opóźnień towarzyszącym rozwojowi ruchowemu, a także problemów z rozwojem intelektualnym oraz rozwojem mowy. Dzięki takiemu postępowaniu możliwe jest wczesne wykrycie problemów rozwojowych dziecka, co w przyszłości pomoże zapobiegać niepowodzeniom w szkole oraz ich skutkom. Obecny rozwój technologii i specjalistycznych programów diagnostycznych pozwala przeprowadzać takie diagnozowanie już w bardzo wczesnym okresie życia dziecka. Możliwe jest to już w wieku przedszkolnym, co stwarza możliwości bardzo wczesnej profilaktyki.

3.1 CZYM JESTY DIAGNOZA?

„Termin diagnoza pochodzi od greckiego słowa diagnosis i oznacza rozpoznanie, ściślej rozróżnienie”. Według A. Siedlaczka „(…) diagnoza pedagogiczna winna stanowić proces przetwarzania danych, a nie tylko rejestrowania zachowań. Proces diagnozowania pedagogicznego to ciąg czynności zmierzających do rozwiązania danego problemu. Uzyskaną wiedzę o dziecku pedagog ocenia według pewnych przyjętych norm, wzorców (np. norm rozwojowych) i określa działanie, które należy wobec niego podjąć. Kompetencje diagnosty w obszarach: kognitywnym, emocjonalnym i społecznym tworzą interdyscyplinarny obraz człowieka”. Aby postawić dobrą diagnozę należy zastanowić się nad odpowiedzią na wiele pytań. Odpowiedzi na nie pozwolą na sformułowanie problemów badawczych i hipotez. W zależności od problemu pozwoli to na dobranie właściwych narzędzi, metod, procedur a w konsekwencji doprowadzi do możliwie najrzetelniejszej interpretacji wyników.

Istotne znaczenie dla przeprowadzenia dobrej diagnozy ma odpowiedź diagnosty na następujące pytania: co - czyli co jest problemem samego dziecka z punktu widzenia jego otoczenia; Kogo - czyli kogo zamierzam diagnozować; Kim jest dziecko, (w jakim wieku, z jakiego środowiska, czy akceptuje skierowanie na badanie itp.); Po co - czyli jaki jest cel diagnozy; Kto - czyli kto podejmuje badania diagnostyczne; Kim jestem ja wobec diagnozy, (jakie są moje kompetencje w tym zakresie, jakie przyjmuję założenia teoretyczne itp.); Jak - czyli, w jaki sposób (w oparciu o jaki model) zamierzam przeprowadzić diagnozowanie; Czym - jakich metod i narzędzi psychologicznych zamierzam użyć; Kiedy i gdzie - czyli czas i miejsce diagnozowania.

3.2 DIAGNOZA PEŁNA A CZĄSTKOWA

Pedagog stawiając diagnozę zbiera dane i na ich podstawie określa stan rzeczy, dążąc do jego jak najpełniejszego wyjaśnienia. „Diagnozy mogą być pełne lub cząstkowe. Diagnoza pełna (rozwinięta) jest wieloaspektowa, a w jej skład wchodzą: aspekt identyfikacyjny (diagnoza przyporządkowująca, klasyfikacyjna lub typologiczna), aspekt genetyczny, aspekt celowościowy, aspekt fazy, aspekt rozwojowy. Diagnozy cząstkowe natomiast, to: klasyfikacyjne (typologiczne, przyporządkowujące), genetyczne (etiologiczne), celowościowe (rola określonego czynnika dla całości stanu), etapowe i prognostyczne (rozwojowe).” Pełna diagnoza wymaga od przeprowadzającego szeregu operacji myślowych; różnicowania, sprawdzania hipotezy, wyjaśniania przyczynowego i celowościowego, intuicyjnego wczucia się w badane zjawisko. Badanie diagnostyczne stanowi wstęp do udzielenia pomocy albo poprawienia terapii. Przez metodę diagnozy będziemy rozumieli wszelkie racjonalnie uzasadnione sposoby postępowania diagnostycznego: zaplanowanie toku diagnostycznego, konstruowanie, dobór oraz zastosowanie technik zebrania i opisu cech badanego przedmiotu, rozumowanie diagnostyczne łącznie z weryfikacją diagnozy, czynnościami prognostycznymi i całościową ostateczną oceną wyników postępowania pedagogicznego. Niezwykle ważne badaniach pedagogicznych jest nie tylko gromadzenie możliwie wielu faktów, lecz także ujmowanie ich we wzajemnym związku. Odkrywanie mechanizmów, które warunkują dany stan rzeczy wskazuje na refleksyjny i kompleksowy charakter diagnozy. Stąd ważne jest, aby korzystać z wielu metod i technik badawczych. Pozwala to bowiem na weryfikowanie otrzymywanych danych. Od tego zależy trafność diagnozy i prawidłowość podjętych działań. Niezwykle ważnym walorem pracy osoby diagnozującej jest staranność, wytrwałość i umiejętność stosowania metod badawczych. Dużą wprawę określa się jako biegłość diagnostyczną. Chciałabym podkreślić, że głównym problemem w zakresie metodyki diagnostycznej jest adekwatność metod do celu diagnozy i zamierzeń pedagogicznych. Każdy człowiek to indywidualność, każdy problem tego człowieka, choć na pozór podobny jest inny, niepowtarzalny. W związku z tym - nie ma gotowych metod diagnozy, które można by było zastosować w konkretnym przypadku - każdorazowo metodę tę trzeba stworzyć na nowo, opierając się na wiedzy i doświadczeniu. Aby dobrze wykonywać taką pracę, nie można dać się uśpić przekonaniu o własnej wszechwiedzy i nieomylności i z pokorą rozpoznawać każdy nowy problem.

3.3 JAKIE CECHY OSOBOWOŚCI WARUNKUJĄ RZETELNOŚĆ DIAGNOZY?

Otóż te najprostsze: staranność, wytrwałość, dociekliwość, zdolność do empatii, pokora w dążeniu do prawdy, cicha chęć niesienia pomocy drugiemu człowiekowi. Niezwykle ważna wydaje się też etyczna sfera tego procesu, tak bardzo delikatnego, wkraczającego w najbardziej intymne warstwy ludzkiego życia. Tak, jak nie ma uniwersalnej metody, doskonałej procedury postępowania, wybitnej osobowości warunkującej sukces, jedynych do zastosowania narzędzi badawczych, tak każdy proces diagnozowania jest inny i inne elementy wpłyną na rzetelność diagnozy.

3.4 SKALE DIAGNOZUJĄCE

  Do dyspozycji diagnostyki mamy wiele skal pozwalających zmierzyć poziom funkcjonowania dzieci i młodzieży w obszarach ujętych w diagnozie (rozwój psychomotoryczny, procesy psychiczne, dojrzałość społeczna, inteligencja, itd.). Jest kilka skal służących do tego rodzaju pomiaru:

• Skala Arnolda Gesella

• Skala Odetty Bruner i Ireny Lezie

Jeśli chodzi o pomiar inteligencji dzieci i młodzieży wyróżniamy tu:

• Skalę Iny Uzgiris i J.Mc.V. Hunta

• Skalę pomiaru Inteligencji Małych Dzieci

• Skalę Stanforda-Bineta

• Skalę D. Wechslera do pomiaru inteligencji

• Skalę Snijders-Oomen

• Skalę R.G. Litera

    Kolejny obszar wymagający prawidłowego zdiagnozowania stanowią procesy psychiczne (poczucie rytmu, percepcja, koordynacja, itp.). W tym celu stosuje się następujące testy i skale:

• Test Miry Stambak

• Test Marianny Frostig

• Test Bender-Koppitz

• Test 15 słów A. Reya

• Skalę S.A. Kirka, J.J.Mc Carthy'ego i Winifred D. Kirk do pomiaru zdolności psycholingwistycznych.

   Dodatkowo stosuje się jeszcze: Test Zapamiętywania Rysunków F. Grahama i Barbary Kondall, Test Pamięci Wzrokowej A.L. Bentona, Test Integracji Zmysłowej A.J. Ayres, Test Klasyfikacji Przedmiotów K. Goldsteina i M. Scheerera.

   Następny badany obszar stanowi lateralizacja, którą badamy przy pomocy Testu R. Zazzo i Nadine Galifret-Granjon oraz A.J. Harrisa. Poziom i styl ruchowy dzieci w wieku od 6 do 10 lat a także starszych mierzą zestawy testów opracowane przez Mirę Stambak. Natomiast do pomiaru ogólnej sprawności motorycznej i 6 cech motoryki służy Skala metryczna N. Ozjereckiego.

  Do oceny sfery, którą możemy określić jako dojrzałość społeczną i zachowania przystosowawcze stosuje się następujące techniki:

• Skala Dojrzałości Społecznej E. Dolla

• Skala Zachowania Przystosowawczego dla Dzieci, Młodzieży i Dorosłych autorstwa K. Nihira, R. Fostera, M. Shellhass i H. Leland.

   Natomiast badając osobowość możemy zastosować następujące techniki:

• Arkusz Zachowania się Ucznia Barbary Markowskiej

• Testy Obiektywno-Analityczne dla Dzieci i Dorosłych

• Techniki konstrukcyjne (badany ma za zadanie ułożenie historyjki na podstawie prezentowanego obrazka) np.:

1. Test Apercepcji dla Dzieci L. Bellaka i Soni S. Bellak,

2. Test Interpretowania Obrazków P. Symondsa,

3. Test Apercepcji Tematycznej H. Murraya,

4. Test Układania Historyjki o Obrazku E. Shneimana,

5. Projekcyjne Obrazki R.W. Pickforda,

6. Test H. Rorschacha,

7. Test Uzupełniania Niedokończonych Zdań J. Rottera,

8. Zdania Niedokończone J. Kostrzewskiego,

9. Obrazkowy Test Frustracji M. Rosenzwelga, itd.

    Kwestionariusze osobowości:

• J.H. Eysencka Inwentarz Osobowości

• Inwentarz Psychologiczny H.G. Gougha

• Młodzieżowy Inwentarz Osobowości

• 16-czynnikowy Kwestionariusz Osobowościowy

• Wielowymiarowy Inwentarz Osobowościowy (MMPI) Hathawaya i McKinleya

   Techniki pomiaru postaw rodzicielskich:

• Test Stosunków Rodzinnych E. Bene i J. Anthony'ego

• Mój Ojciec i Moja Matka A. Roe i M. Siegelmana

• Testy Ty i Twoi Rodzice W. Williamsa

• Kwestionariusz Postaw Rodzicielskich (PARI)

3.5 PRZYDATNOŚĆ UMIEJĘTNOŚCI DIAGNOZOWANIA TESTEM ERYKA SCHOPLERA W PRACY TERAPEUTYCZNEJ PEDAGOGA

Dlaczego PEP-R jest skuteczną metodą oceny rozwoju dziecka z całościowymi zaburzeniami rozwoju?

zadania nie zależą od poziomu rozwoju mowy

przeprowadzany jest w sposób elastyczny, co pozwala dostosować go do specyficznych zachowań dziecka

zadania nie są ograniczone czasowo

materiały testowe są konkretne i interesujące nawet dla dzieci z poważnymi zaburzeniami

zawiera dużą skalę poziomów rozwoju

składniki językowe testu są oddzielone od sprawnościowych

Test Eryka Schoplera (PEP-R: Profil Psychoedukacyjny) jest przeznaczony do diagnozy rozwoju dziecka. Jest ogólnodostępny, co oznacza, że może z niego korzystać psycholog, pedagog, a nawet rodzic. Jest przyjazny dziecku. Nie ma określonych warunków czasu i miejsca badania. Można go przeprowadzić w kilku sesjach, rozpoczynając od dowolnej kolejności zadań. Jest bardzo szczegółowy. Obejmuje następujące sfery rozwoju: naśladowanie, motorykę dużą, małą, percepcję, koordynację wzrokowo - ruchową, czynności poznawcze i komunikację. W palecie zachowań diagnozuje nawiązywanie kontaktów, zainteresowanie przedmiotami, reakcję na bodźce i mowę. Mając tak szczegółową diagnozę możemy usprawniać każdą funkcję od takiego poziomu, na jakim funkcjonuje dziecko. To, co mnie urzekło w tym teście to informacja zawarta w sferze najbliższego rozwoju. Określa ona, czego dziecko jest w stanie się nauczyć w najbliższym czasie. Są to umiejętności, które dziecko obecnie wykonuje z pomocą, z podpowiedzią. Daje to nam prawie gotowy program terapii, musimy go oczywiście uzupełnić biorąc pod uwagę pozostałe informacje, jakie mamy o dziecku, jego zaburzeniu i warunkach środowiskowych. Test Eryka Schoplera jest szczególnie przydatny dla dzieci małych w wieku przedszkolnym, o niskim poziomie rozwoju, dzieci o zaburzonym kontakcie. Badać powinno się nim dzieci na początku każdego roku szkolnego. W ten sposób śledzić można postępy w każdej sferze rozwoju i zachowania dzieci. Korzystają z tego również rodzice. Oprócz dokładnego określenia, co potrafi ich dziecko, otrzymują dokładne zadania do wykonania w domu.

3.6 DIAGNOZOWANIE ŚRODOWISKA RODZINNEGO ( załącznik nr 1)

Diagnoza środowiska rodzinnego to bardzo złożony proces. Pod kątem rodziny możemy badać dziecko w wielu aspektach np. trudności dziecka w uczeniu się, kłopoty wychowawcze. Możemy też badać rodziców np. problem alkoholowy. Już na samym początku naszej działalności musimy sobie zadać pytanie: co chcemy zbadać, co stanie się przedmiotem naszej obserwacji-jakie zjawisko.

Pierwszym krokiem jest zebranie danych-ustalenie faktów, następnie zaś ustalenie diagnoz cząstkowych, poczym dochodzimy do oceny globalnej- konkluzji.

W badaniach prowadzących do zdiagnozowania rodziny posługujemy się metodą wywiadu. Jest to rozmowa kierowana, która prowadzi do uzyskania jak największej ilości informacji o badanej osobie. Przy diagnozowaniu rodziny konieczne jest przeprowadzenie wywiadu z rodzicami. Powinien on zawierać szczegółowe pytania, które są podzielone wg ośmiu grup.

I grupa pytań dotyczy pielęgnacji wzrostu dziecka:

• warunki materialne (praca i zarobki rodziców)

• warunki mieszkaniowe (ile osób liczy rodzina, podstawowy sprzęt, czy dziecko ma swój pokój, swoje miejsce do zabawy czy nauki)

• umiejętność rodziców w zapobieganiu zagrożeniom

• higiena zdrowotna, żywienie

• stan zdrowia rodziny

• potrzeby

II grupa to wyrównywanie braków organicznych dziecka

• czy dziecko ma ruch

III grupa to nabywanie ról społecznych w rodzinie

• wdrażanie dziecka do życia

• obowiązki domowe (dziecko pełni obowiązki, nie ma ich, ma w nadmiarze)

IV grupa to stosunek dziecka do nauki

• czy samodzielnie odrabia zadania

• czy ma trudności w szkole

• czy lubi swoją szkołę

• jakie przedmioty sprawiają mu trudności

• jakie przedmioty lubi

V grupa to kształtowanie postaw prospołecznych

• atmosfera rodzinna

• czy rodzice przebywają z dziećmi

• konflikty, awantury

• styl wychowawczy

• współdziałanie rodziców w wychowaniu

VI grupa to pobudzanie zainteresowań dziecka

- na jakie zajęcia dziecko uczęszcza dodatkowo

VII grupa to krąg wartości kulturowych

• umiejętność dokonywania wyborów (co jest dobre, a co złe)

• motywy postępowania

VIII grupa to wprowadzenie do uczestnictwa w życiu kultury;

Wszystkie pytania powinny być tak skonstruowane, aby umożliwiły badanej osobie swobodną i wyczerpującą odpowiedź. Wywiad powinien więc zawierać także pytania otwarte.

Tylko po dokładnym zbadaniu struktury rodziny, stosunków panujących w rodzinie, po uzyskaniu wszelkich niezbędnych danych możemy mówić o dalszych procesach diagnozy. Diagnoza aby była prawdziwa, musi odznaczać się rzetelnością badań.

3.7 DIAGNOZA PSYCHOLOGICZNA

Diagnoza psychologiczna dziecka w wieku przedszkolnym, szkolnym i gimnazjalnym składa się z: 

• wywiadu psychologicznego przeprowadzanego z rodzicami dziecka (ewentualnie analizy opisu funkcjonowania dziecka w szkole lub przedszkolu sporządzonego przez nauczyciela, pedagoga szkolnego),

• obserwacji dziecka podczas badania psychologicznego i swobodnej aktywności w gabinecie psychologicznym,

• rozwiązywania przez dziecko testów psychologicznych;

 Diagnoza psychologiczna może dotyczyć następujących obszarów funkcjonowania dziecka: 

• Poziomu rozwoju intelektualnego ( Załącznik nr 2),

• Poziomu rozwoju emocjonalno - społecznego dziecka,

• Poziomu rozwoju korowych analizatorów i rozmiaru ewentualnych deficytów w tym zakresie,

• Sprawności procesów pamięci i uwagi,

• Zaburzeń procesów lateralizacji,

• Poziomu sprawności motorycznej i graficznej rąk,

• W przypadku trudności dydaktycznych - poziom czytania i pisania (znajomość zasad pisowni i ich praktyczne zastosowanie);

Rodzaje badań przeprowadzanych przez psychologa:

• Diagnoza dysharmonii rozwojowych u dzieci przedszkolnych,

• Diagnoza ryzyka wystąpienia specyficznych trudności w nauce u dzieci przedszkolnych,

• Diagnoza specyficznych trudności w nauce - dysleksja, dysgrafia, dysortografia, dyskalkulia,

• Diagnoza poziomu rozwoju intelektualnego oraz funkcji percepcyjno-motorycznych,

• Diagnoza osobowości,

• Diagnoza zaburzeń emocjonalnych i zaburzeń zachowania oraz trudności adaptacyjnych.

3.8  PRZEBIEG DIAGNOZY PSYCHOLOGICZNEJ

Zazwyczaj diagnoza psychologiczna obejmuje 3-4 spotkania, przy czym w pierwszym spotkaniu z psychologiem biorą udział sami rodzice. W trakcie tego spotkania psycholog dowiaduje się, jaki jest powód spotkania, zbiera wywiad od rodziców dotyczący problemów dziecka i rozwoju psychofizycznego dziecka od najmłodszych lat. Celem zyskania jak najbardziej całościowej i bogatej wiedzy o dziecku psycholog zbiera również informację o rodzinie, w jakiej wychowuje się dziecko oraz jego cechach osobowości, zainteresowaniach, zachowaniach, stanie zdrowia itd. Psycholog dowiaduje się wtedy także o oczekiwaniach rodziców względem niego. Może też sugerować potrzebę przeprowadzenia odpowiednich, dodatkowych badań, celem uzupełnienia diagnozy psychologicznej (może to być diagnoza medyczna np. badanie słuchu, wzroku, neurologiczne itd., logopedyczna, pedagogiczna, diagnoza integracji sensorycznej). W sytuacji uzgodnienia z rodzicami potrzeby diagnozy psychologicznej, w kolejnych spotkaniach z psychologiem bierze udział już samo dziecko. Po przeprowadzonych badaniach psycholog przekazuje rodzicom informacje zwrotne dotyczące wniosków z obserwacji i wyników badań oraz udziela porad i ustala z rodzicami ewentualne formy dalszej pomocy.  

II. ZAKOŃCZENIE

“Być człowiekiem znaczy posiadać kryształową
moralność, nieograniczoną tolerancyjność,
do pasji posuniętą pracowitość, dążyć do ciągłego
uzupełniania swego wykształcenia, pomagać innym...”

Janusz Korczak

Powyższy cytat stanowi podsumowanie naszej pracy. Doskonale opisuje cechy jakimi powinni odznaczać się pedagog i psycholog szkolny. Dzięki posiadaniu bogatych pomocy technicznych i dydaktycznych, mogą oni w odpowiedni sposób oddziaływać na dzieci i młodzież.

Prawie każdy przeżywa okresy, gdy trudno jest mu poradzić sobie z sytuacją, w jakiej się znalazł, doświadcza lęku, napięcia, zwątpienia. Wówczas może liczyć na pomoc ze strony tych wykwalifikowanych specjalistów. Służą oni wsparciem, radą, udzielą wskazówek co do rozwiązania problemu. Można na nich liczyć w każdej sytuacji, postarają się zrobić co w ich mocy, aby nam pomóc.

Uważamy, że pedagog jest potrzebny w każdej szkole i nie wyobrażamy sobie żeby mogło go w niej zabraknąć. Największą wartością, której są podporządkowane wszelkie poczynania pedagoga, jest dziecko i jego dobro. Obserwując rozwój indywidualny każdego dziecka, a także organizując działalność opiekuńczo-wychowawczą, pedagog powinien dobrze się orientować w uwarunkowaniach procesów wychowawczych i czynnikach kształtujących osobowość. Może wtedy przeciwdziałać ujemnym wpływom i wykorzystać dodatnie.

Naszym zdaniem obok pedagoga psycholog jest wręcz osobą niezbędną przy szeroko pojętej pracy wychowawczej i opiekuńczej. Jednym z jego głównych zadań jest promowanie metod, które aktywizują pracę uczniów i zwiększają efektywność uczenia się. Psycholog szkolny pomaga przy dostosowaniu wymogów edukacyjnych do poziomu rozwoju uczniów. Głównym adresatem wszelkich działań psychologa w szkole jest uczeń.

III. Załącznik nr 1- Plan pracy pedagoga szkolnego

Przydział czynności pedagoga jest oparty o podstawę prawną, czyli Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 stycznia 2003 w sprawie udzielania i organizacji pomocy psychologiczno - pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach, także z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31.01. 2003 r. w sprawie szczegółowych form działalności wychowawczej i zapobiegawczej wśród dzieci i młodzieży zagrożonej uzależnieniem.

1. Diagnoza środowiska szkolnego w celu wyłonienia dzieci z rodzin niewydolnych wychowawczo i z problemami szkolnymi
   a) wywiady z uczniami, rodzicami, nauczycielami, kuratorami, pracownikami socjalnymi, PCPR, PPP ( na bieżąco)
   b) prowadzenie ewidencji uczniów „trudnych” (na bieżąco)
   c) obserwacja ucznia w szkole ( na bieżąco)

2. Egzekwowanie realizowania obowiązku szkolnego przez uczniów
   a) sprawdzanie frekwencji w dzienniku szkolnym ( na bieżąco)
   b) rozmowy z uczniami wagarującymi w gabinecie pedagoga, także w obecności rodzica i wychowawcy (cały rok)
   c) współpraca z wychowawcami i konsultowanie wspólnie podejmowanych działań.(na bieżąco)
   d) Zgłaszanie do Sądu Rodzinnego uczniów rażąco zaniedbujących obowiązek szkolny (w sytuacji wyczerpania wszystkich zabiegów wychowawczych zgodnie ze szkolną procedurą postępowania wobec wagarowiczów)

3. Diagnoza zagrożeń ucznia w szkole oraz debata nad problemami wychowawczo - dydaktycznymi klas. - nadzorowanie spotkaniom zespołu wychowawczego (spotkania organizowane co miesiąc)

4. Wyrównywanie szans edukacyjnych, zapobieganie trudnościom dydaktycznym
   a) kierowanie uczniów na badania pod katem trudności szkolnych do PPP i nadzorowanie przestrzegania przez nauczycieli zaleceń poradni odnośnie dostosowania wymagań edukacyjnych ( na bieżąco)
   b) agitowanie uczniów do korzystania z kółek wyrównawczych i samopomocy koleżeńskiej.(na bieżąco)
   c)zapoznanie uczniów technikami skutecznego uczenia się ( g. wychowawcze)
   d) współpraca z kierownikiem świetlicy w ramach pomocy uczniom o niskim statusie materialnym

5. Aktywne utrzymywanie współpracy z pracownikami placówek wspierających szkołę w działaniach wychowawczych, socjalnych, profilaktycznych, społecznych, psychologicznych:
   PPP - ustalanie terminów badań dla dzieci przejawiających trudności szkolne, koordynowanie działań zmierzających do korzystania przez dzieci z grup terapeutycznych, indywidualne konsultacje z pracownikami,
   KPP - koordynowanie spotkań klas I z zespołem ds. nieletnich nt. Odpowiedzialności prawnej nieletnich, umożliwienie pracownikom KPP przeprowadzenie procedury rozpytania ucznia na okoliczność zdarzenia ,w którym miał lub potencjalnie mógł mieć udział. ( zdarzenia, na podstawie którego toczy się lub będzie toczyć postępowanie karne), zawiadamianie Policji w sytuacjach, kiedy doszło do pogwałcenia przez ucznia prawa, popełnienia przestępstwa
   Wydział III Rodzinnym i Nieletnich,- sporządzanie opinii nt. uczniów będących pod kuratelą i opinii uczniów problemowych z rodzin dysfunkcyjnych, co do których wszczęcie postępowania o demoralizację wydaje się kwestią bezsporną, współpraca z kuratorami (na bieżaco)
   MOPS, Ośrodek Usług Opiekuńczo - Wychowawczy, Świetlice Środowiskowe, Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie - to współpraca oparta na wymianie informacji na temat rodzin i dzieci będących pod opieką w/w placówek.( na bieżaco) Biuro Pełnomocnika ds. rozwiązywania problemów alkoholowych i problemów narkomanii - udział w spotkaniach szkoleniowych,
   składanie kosztorysów planowanych działań profilaktycznych,
   uczestniczenie w rok rocznie organizowanej kampanii „ Zachowaj trzeźwy umysł” - (maj), „ Prażonkach z profilaktyką - wrzesień,
   przeprowadzanie na potrzeby Pełnomocnika ankiet,
   spotkanie klas wybranych z teatrem profilaktycznym,
   współpraca z prezesem ds. problemów alkoholowych - zorganizowanie spotkania dla klas (termin do uzgodnienia)

6. Podnoszenie wiedzy i umiejętności wychowawczych rodziców - pedagogizacja
   a) udzielanie rodzicom porad dotyczących problemów wychowawczych podczas indywidualnych spotkań w gabinecie pedagoga (na bieżąco)
   b) wykorzystanie II etapu szkolnej interwencji profilaktycznej - metoda kontraktu
   c) semestralne spotkanie z rodzicami
   d) profilaktyka rodziców w ramach programu” Wspólnie o bezpiecznej szkole” (październik/listopad) , w II semestrze- Młodzież czysta -młodzież wolna”.(kwiecień / maj)
   e) wskazywanie możliwości szukania pomocy w placówkach wspierania dziecko i rodzinę ( na bieżąco)

7. Praca z klasą
   a) Prowadzenie zajęć profilaktycznych i wychowawczych z wybranymi klasami (wszystkie tematy z profilaktyki problemowej i wychowania) oraz zajęć wychowawczych uczących prawidłowych postaw, kształtujących prawidłowe nawyki. Kl. Integracja, ankieta „Moje gimnazjum”.

8. Preorientacja zawodowa - wybór szkoły - prowadzenie lekcji wychowawczych,
   uczestnictwo w dniach otwartych,
   indywidualne konsultacje. (II semestr)

9. Badania ankietowe
   a) Moje gimnazjum kl. I (wrzesień)
   b) sondaże diagnostyczne nt. używek ( według potrzeb)

10. Działania profilaktyczne
    a) realizacja programu profilaktycznego „ Ryzykować, to chorować , zczyli jak przechytrzyć AIDS”- I semestr
    „ Młodzież czysta - młodzież wolna” - II semestr
    b) tworzenie i ewaluacja planu profilaktycznego
    c) propagowanie treści profilaktycznych na spotkaniach klasowych i indywidualnych (cały rok)

11. Działalność prozdrowotna
    a) współpraca z higienistką szkolną - włączanie się w ogólnopolskie akcje Dzień bez papierosa, Światowy dzień walki z AIDS, Dzień Trzeźwości,

12. Indywidualna opieka psychologiczno - pedagogiczna
    a) na bieżąco rozwiązywanie problemów uczniowskich , służenie radą i wsparciem
    b) udzielanie uczniom pomocy w eliminowaniu napięć psychicznych nawarstwiających się na tle niepowodzeń szkolnych , bądź uwarunkowanych trudną sytuacją rodzinną

13. Poszerzanie wiedzy w zakresie wewnątrzszkolnego i zewnątrzszkolnego doskonalenia zawodowego

14. Realizacja zadań wynikających z planu rozwoju zawodowego na nauczyciela dyplomowanego

15. Aktualizacja strony Internetowej - na bieżąco

16. Wypełnianie zadań zleconych przez dyrektora.

Załącznik nr 2 - „Karta dziecka”

I. Dane o dziecku

1.1 Nazwisko i imię dziecka

1.2 Data i miejsce urodzenia

1.3 Czy dziecko było:

w żłobku? ( tak od...do ....; nie )

w przedszkolu (tak od...do ....; nie )

w innej placówce wychowawczej ( jakiej)

1.4 Adres, telefon kontaktowy

II. Rodzina

2.1 Rodzina pełna, niepełna, rozbita. Inna sytuacja.

2.2 U kogo przebywa dziecko

2.3 Rodzice (opiekunowie)

• imię i nazwisko

• rok urodzenia

• wykształcenie

• zawód

• godziny pracy

• nazwa, adres i tel. zakładu pracy

2.4 Rodzeństwo (imię i nazwisko, rok urodzenia, szkoła\ ewentualnie zawód)

2.5 Inne osoby zamieszkujące wspólnie

III. Warunki bytowe rodziny

3.1 Mieszkanie: powierzchnia;

3.2 Liczba pomieszczeń; liczba osób

3.3 Czy dziecko śpi w pokoju wspólnym dla całej rodziny, dzieli pokój z rodzeństwem, ma

własny pokój, ma własne łóżko, śpi wspólnie z...

3.4 Czy dziecko ma zabawki? Czy ma w domu warunki do zabawy?

3.5 Czy dziecko ma książki? Czy ma w domu warunki do korzystania z nich?

3.6 Czy dziecko ma przybory do rysowania? Czy ma w domu warunki do rysowania?

3.7 Warunki materialne rodziny ( dobre, wystarczające, złe)

IV. Informacje rodziców o dziecku i warunkach wychowawczych w domu

4.1 Jakie są ulubione zajęcia, zabawy dziecka?

4.2 Czy dziecko ma stałe obowiązki, jakie? (np. związane z samoobsługą, pomocą w

gospodarstwie domowym, opieką nad rodzeństwem)

4.3 Ile czasu w ciągu dnia poświęcają dziecku rodzice?

4.4 Spostrzeżenia rodziców dotyczące charakterystycznych pozytywnych cech dziecka,

zainteresowań, zdolności itp.

4.5 Sygnały dotyczące trudności wychowawczych i rozwojowych, negatywnych wpływów na

dziecko

4.6 Uwagi o atmosferze domowej, o metodach wychowania i postawach rodzicielskich

Na podstawie rozmowy z.................. wypełnił(a)..............

Załącznik nr 3- Arkusz obserwacyjny przeznaczony głównie dla uczniów klas I-IV

I. Wyniki badań psychologicznych :

1.1 Ogólny rozwój umysłowy:

> ponad wiek, rozwój w normie, dobre przygotowanie do szkoły

> rozwój w normie ale nierównomierny- wymaga pracy korekcyjno- kompensacyjnej

> rozwój opóźniony, nierównomierny- wymaga intensywnej pracy wyrównawczej

1.2 Stwierdzono niedobory rozwojowe, zaburzenia........................................................

..................................................................................................................................

..................................................................................................................................

1.3 Wnioski, zalecenia, wskazówki ................................................................................

Podpis psychologa....................... dnia........................

IV. BIBLIOGRAFIA:

1. Ciechanowicz A.; Testy, testowani, testujący, „ Problemy Poradnictwa Psychologiczno-

Pedagogicznego”, Warszawa 1997, nr 2

2. Jarosz E; Wybrane obszary diagnozowania pedagogicznego, Warszawa 2000

3. Lepalczyk I., Bzdura J. (red.); Elementy diagnostyki pedagogicznej, Warszawa 1987

4. Lisowska E.; Wprowadzenie do diagnozowania pedagogicznego, Kielce 2003

5. Maciejewska J.; Ciało obce, czyli psycholog w szkole, „ Edukacja i Dialog” ,

Warszawa 2005, nr 3

6. Mietzel G.; Psychologia kształcenia, Gdańsk 2003

7. Okoń W.; Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 2007

8. Paluchowski W. J.; Diagnoza psychologiczna, Warszawa 2006

9. Reber A.; Słownik psychologii, Warszawa 2002

10. Rozporządzenie MENiS z dnia 7 stycznia 2003 [w:] Dziennik Ustaw z 29 stycznia 2003

Nr 11 poz. 114

11. Różycka E.(red.); Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku. Tom V, Warszawa 2006

12. Schopler E.; Profil Psychoedukacyjny, Gdańsk 1995

13. Siedlaczek A.; Diagnostyka pedagogiczna, Częstochowa 1999

14. Ziemski S; Problemy dobrej diagnozy, Warszawa 1973

W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 2007, s. 335

A. Reber, Słownik psychologii, Warszawa 2002, s. 582

E. Różycka (red.), Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku. Tom V, Warszawa 2006, s. 321

A. Reber, Słownik psychologii, Warszawa 2002, s. 587

W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 2007, s. 340

A. Reber, Słownik psychologii, Warszawa 2002, s. 594 - 595

J. Maciejewska, Ciało obce, czyli psycholog w szkole [w:] Edukacja i Dialog, nr 3/2005,

s.18-20

J. Maciejewska, Ciało obce, czyli psycholog w szkole [w:] Edukacja i Dialog, nr 3/2005,

s.18-20

Rozporządzenie MENiS z dnia 7 stycznia 2003 [w:] Dziennik Ustaw z 29 stycznia 2003 Nr 11 poz. 114

Rozporządzenie MENiS z dnia 7 stycznia 2003 [w:] Dziennik Ustaw z 29 stycznia 2003 Nr 11 poz. 114

G. Mietzel, Psychologia kształcenia, Gdańsk 2003, s.30

G. Mietzel, Psychologia kształcenia, Gdańsk 2003, s.30 - 32

G. Mietzel, Psychologia kształcenia, Gdańsk 2003, s.34 - 35

I. Lepalczyk, J. Badura (red.); Elementy diagnostyki pedagogicznej, Warszawa 1987, s. 30

A. Siedlaczek, Diagnostyka pedagogiczna, Częstochowa 1999, s. 17

A. Siedlaczek, op. cit., s. 24

A. Ciechanowicz; Testy, testowani, testujący. [w:] „ Problemy poradnictwa psychologiczno-pedagogicznego”, Warszawa 1997, nr 2, s.7

na podstawie: E. Schopler, Profil Psychoedukacyjny, Gdańsk 1995 s. 13

W. J. Paluchowski, Diagnoza psychologiczna, Warszawa 2006

40

---