Peroksysomy - okrągłe lub owalne ziarna cytoplazmatyczne otoczone pojedynczą błoną komórkową. Występują w komórkach tkanki nabłonka łącznego, tkance nerwowej, mięśniowej. Najliczniej występują w wątrobie i nerkach.

W części centralnej rdzenie i nukleoidy o różnym kształcie. W wątrobie występują dodatkowe twory pęcherzykowe nie posiadające rdzenia, tak zwane mikroperoksysomy. Pełnią one role:

- transportową

- magazynowanie

- metabolizm lipidów

- wspomagają utlenianie węglowodanów

- związane z powstawaniem i rozpadem H₂O₂

Mikrotubule - struktury białkowe występują we wszystkich komórkach wyposażonych w jądro komórkowe. Składają się z podjednostek łączących się w cylindry. Wrażliwe na zimno i wzrost ciśnienia hydrostatycznego.

W połączeniu z innymi białkami tworzą struktury wici i rzęsek.

Białko strukturalne - tubulina.

Stabilizują charakterystyczny kształt komórki poprzez wytwarzanie szkieletu cytoplazmatycznego.

Najważniejszą funkcją jest udział w mitozie - tworzą wrzeciono kariokinetyczne zapewniające rozejście się chromosomów do biegunów komórki.

Centriole - prekursor ciałek podstawowych w witkach i rzęskach. Odpowiadają za podziałów i ruch chromosomów. Przyjmują formę cylindrów z 9 układami mikrotubul w środku.

Jądro komórkowe - w jego skład wchodzą: chromatyna, dwublaszkowa otoczka, sok jądrowy, jąderko oraz macierz jądrowa.

Chromatyna jest interfazową postacią chromosomów mitotycznych składa się z nici DNA, histonów, białek niehistonowych oraz RNA.

Histony - białka zasadowe łączące się z DNA za pomocą oddziaływań hydrofobowych i wiązań jonowych. Białka te oddziałują na tworzenie, stabilizowanie oraz konstruowanie struktury chromosomów.

Błona jądrowa - złożony kompleks strukturalny składający się ze składników błonowych czyli blaszki zewnętrznej i wewnętrznej oraz niebłonowych czyli porów z ich aparatem i warstwy włókienkowej.

Zewnętrzna warstwa błony zawiera na swojej powierzchni rybosomy i przechodzi bezpośrednio w kanał szorstkiego retikulum endoplazmatycznego.

Obie warstwy błony jądrowej mają typową trzywarstwową budowę: 2 blaszki ciemne ułożone obwodowo i 1 jasna wewnętrznie.

Można przyjąć, że błony te w swoim składzie chemicznym zawierają:

- 30% lipidów (z czego 60% to fosfolipidy)

- 50 - 60% białek

- 2 - 3% RNA

- 1% DNA

Jąderko - istnieje we wszystkich komórkach jądrowych, w jednej komórce może być od jednego do kilkuset jąderek. Szczególnie duża ilość występuje w komórkach embrionalnych, różnicujących się oraz intensywnie produkujących białko. Komórki pozbawione jąderka nie są zdolne do biosyntezy białek np. erytrocyty ptasie

Jąderko nie jest oddzielone żadną błoną komórkową, charakteryzuje się znaczną gęstością elektronową.

Możemy wyróżnić 3 postacie jąderek, różniące się rozłożeniem RNP (?):

- zwarte, o równomiernym RNP

- w którym RNP tworzy nukleodermę

- o obwodowym układzie RNP

4 stałe elementy struktury to:

- część włóknista - w formie siateczki z włókienek bądź włókienek i ziarenek niskocząsteczkowe RNA

- część ziarnista - otacza część włóknistą ziarenka połączone cienkimi nitkami z chromosomem

- część bezpostaciowa - masa o różnej gęstości, drobne cząstki białkowe połączone cienkimi włóknami, odpowiadają RNA

- część pochodzenia chromosomalnego

Chromatyna z DNA i białek tworzy chromatynę jąderkową zlokalizowaną wokół i wewnątrz jąderka.

Niestałą częścią jąderka jest system kanałów, cząstek i wakuol czyli tzw. koszyczek jąderkowy

Składniki chemiczne jąderka:

-11% DNA

-20% RNA

-64% białka

i jądra:

-29% DNA

-5% RNA

-62% białek

Macierz - struktura stabilizująca kształt jądra zbudowana z włókien pozachromatynowych zawartością białek kwaśnych.

Siateczka macierzy charakteryzuje się zmiennością składu chemicznego.

Utrzymuje ciągłość strukturalną i kształt jądra, może pełnić funkcje regulatorowe podczas syntezy i transportu rybonukleoidów.

UKŁAD KRĄŻENIA

Składa się z naczyń i serca.

Naczynia - przewody przez które płynie krew, wyróżniamy: tętnice, tętniczki, naczynia włosowate, żyłki, żyły. Organizm ludzki zawiera ok. 10¹⁰ tętnic oraz 10⁴ żył. Reszta naczyń to naczynia włosowate.

Serce - worek mięśniowy utrzymujący krew w ruchu

Tętnicami do naczyń włosowatych płynie krew bogata w tlen co umożliwia wymianę gazów oddechowych. Żyłami z kolei płynie krew bogata w dwutlenek węgla i metabolity. Łączna powierzchnia naczyń wynosi około 6,5 tys. m² .

Możemy wyróżnić dwa obiegi krwi (krążenia): duży i mały (płucny).

Pod względem struktury żyły i tętnice są do siebie podobne, składają się z 3 warstw:

- błony wewnętrznej

- błony środkowej

- błony zewnętrznej

Śródbłonek pochodzenia mezenchymatycznego wyściela naczynia krwionośne, limfatyczne oraz jamy serca - nabłonek jednowarstwowy płaski na błonie podstawnej. Wyjątkami są: zatoki śledziony, żyły węzła limfatycznego i migdałki gdzie występuje nabłonek jednowarstwowy sześcienny o jądrach grubszych niż otaczająca je cytoplazma co daje charakterystyczne zgrubienia.

Komórki śródbłonka żył, naczyń włosowatych i tętnic posiadają pory biorące udział w transporcie gazów i substancji do i z tkanek. Transport przez pory odbywa się na dwa sposoby: bierny, zgody z gradientem stężeń, oraz czynny (transcytoza). Komórki śródbłonka przylegają do siebie ściśle tworząc strefy zamykające - okludens (nieprzepuszczalne, transport wyłącznie przez transcytozę) oraz łączące typu nexus (transport swobodny).

Komórki śródbłonka syntezują ponad to hormon miejscowy - prostacyklinę; hormony peptydowe - EP-1, EP-2 i EP-3 oraz enzym proteolityczny - konwertazę.

Czas życia komórek - około 100 dni.

Tętnice dzielimy na 3 rodzaje:

-sprężyste - dużego kalibru

np. tętnica główna z jej rozgałęzieniami, tętnica wspólna szyjna, tętnica wspólna biodrowa, podobojczykowa, kręgowa i płucna.

Mają cienkie ściany w stosunku do średnicy. Błona wewnętrzna stosunkowo gruba i składa się z wyściełającego nabłonka, błony podstawnej i podśródbłonkowej warstwy tkanki łącznej właściwej. Na błonę wewnętrzną składają się włókna kolagenowe i sprężyste oraz fibroblasty i miocyty gładkie. Błona środkowa, najgrubsza, w jej składzie błony sprężyste, miocyty gładkie, włókna kolagenowe i siateczkowe. Błona zewnętrzna z tkanki łącznej właściwej, włókien kolagenowych, sprężystych oraz pojedynczych komórek nerwowych zwojowych. Pojawiają się także tętnice i żyły zwane naczyniami naczyń.

Tętnice tego typu oprócz przenoszenia krwi regulują jej przepływ*.

Wybrzuszenia ścian mogą prowadzić do powstawania tętniaków.

*zatoka tętnicy szyjnej - rejestruje ciśnienie krwi

kłębki szyjne, aorty płucnej i ogonowej - rejestrują pH i stężenie CO₂ i O₂.

-mięśniowe - średniego kalibru

stosunkowo gruba warstwa mięśni 3-10mm np. tętnica promieniowa, kreskowa.

Doprowadzają różne ilości krwi do narządów dzięki skurczaniu i rozkurczaniu warstwy mięśni gładkich w ścianach. Odpowiadają za zmiany i utrzymanie stałości ciśnienia krwi. Błona wewnętrzna - śródbłonek z błoną podstawną i warstwą podstawną. Komórki śródbłonka mają długie wypustki do miocytów błony środkowej wpływające na ich skurcz/rozkurcz. Warstwa pośrednia z włókiem kolagenowych, sprężystych, mioblastów, fibrocytów jest najgrubsza, włókna sprężyste o przebiegu okrężnym i podłużnym. Warstwa środkowa - 30-40 warstw miocytów gładkich o przebiegu okrężnym; duża zawartość kolagenu, elastyny, swoimi skurczami reguluje ciśnienie krwi. Warstwa zewnętrzna - łącznotkankowa (luźne komórki tkanki łącznej właściwej) z występującymi naczyniami naczyń.

-tętniczki - małego kalibru

0,1-1mm średnicy, poniżej 0,1mm tętniczki i tętniczki przedwłosowate. Błona wewnętrzna śródbłonek na błonie podstawnej połączony wypustkami z błoną środkową złożoną z 3 warstw miocytów gładkich. Warstwa zewnętrzna tkanka łączna i luźne włókna kolagenowe i siateczkowe.

Naczynia włosowate

stanowią 99% masy układu krwionośnego

średnica nie przekracza 10μm; mogą nieco ją zmieniać przez obkurczanie komórek śródbłonka

Podział naczyń włosowatych:

- tętnicze

- żylne

3 rodzaje naczyń:

- ciągłe - śródbłonek charakteryzuje się ścisłym przyleganiem komórek, występują w mięśniach i mózgu

- porowate - w śródbłonku występują liczne pory powstałe w wyniku fuzji pęcherzyków endocytarnych, blaszka podstawowa ma otwory - jest przepuszczalna; występują w śledzionie i szpiku

- zatokowe - występują w wątrobie, szpiku, gruczołach wydzielania wewnętrznego. Występują rozgałęzienia komórek śródbłonka, duża ilość porów, dużo otworów w blaszce podstawnej, powolny przepływ krwi umożliwia komórkom wchłanianie substancji.

Żyły

naczynia o większym świetle i cieńszych ścianach zawierających więcej włókien tkanki łącznej luźnej.

Podział żył:

-dużego kalibru - wysłane śródbłonkiem ciągłym, błona wewnętrzna łącznotkankowa i cienka, w warstwie środkowej cienka warstwa miocytów - granica miedzy tymi dwoma błonami zatarta. Dodatkowa błona z tkanki łącznej właściwej, naczyń limfatycznych komórek nerwów zwojowych i nerwów.

-średniego kalibru - o cienkich warstwach, błona dodatkowa z najgrubszą warstwą tkanki łącznej właściwej

-małego kalibru - średnica 50-300μm, najmniejsze żyłki. Śródbłonek porowaty, blaszka podstawna nieciągła co umożliwia przedostawanie się limfocytów przez ściany naczyń do tkanek i na odwrotnie. Naczynia wyposażone w zastawki (zbudowane z tkanki łącznej włókien kolagenowych i sprężystych ułożonych zgodnie z kierunkiem przepływu krwi).

Różnorodność budowy ściany żyły zależy od grubości warstwy miocytów np. żyła pępowinowa ma grube ściany

Anastomoza - zjawisko bezpośredniego przechodzenia tętnicy w żyłę np. w wątrobie, skórze właściwej, płucach, nerkach, sercu

Połączenia jamiste - w prąciu, łechtaczce, mózgu

Kłębki - połączenia występujące w skórze opuszki palców oraz wale i łuku nadpaznokciowym

---