2. Teoria kultury masowej (rozdział 1 książki): co to jest kultura masowa? czym różni się od kultury ludowej, kultury wysokiej? Ramy czasowe (od kiedy możemy mówić o kulturze masowej?). Rola nowych technik, industrializacji i urbanizacji w formowaniu się kultury masowej. Rola polityki: totalitaryzm, demokracja; Społeczeństwo masowe: atomizacja, anonimowość; pesymizm kulturowy (MacDonald, Q. D. Leavis), rola elity kulturowej w czasach kultury masowej; amerykanizacja spojrzenie pesymistyczne (także: stanowisko Orwella w kwestii amerykanizacji - „zmierzch angielskiego morderstwa”; Hoggarta) i optymistyczne (T. H. Huxley, White, Hebdige); krytyka tej teorii.
Kultura masowa - kultura popularna stworzona przez masową technikę przemysłową i sprzedawana dla zysku masowej społeczności konsumentów. Kultura komercyjna, produkowana masowo dla masowego rynku. Jej rozwój powoduje, że jest mniej miejsca dla innych rodzajów kultury, np. sztuki i kultury ludowej.
Produkty tej kultury są standardowe, tworzone wg jednakowych recept.
Publiczność tej kultury jest postrzegana jako masa biernych konsumentów poddających się manipulacji mass mediów, bezmyślna, bezkrytyczna, „konsumująca” tą kulturę. Sztuka leży poza zasięgiem jej aspiracji, straciła też kulturę ludową.
Kulturze masowej brak intelektualnego wyzwania i stymulacji, preferuje wygodę eskapizmu i fantazji.
Zaczyna spłycać rzeczywistość społeczną, upraszcza świat i fałszywie tłumaczy jego problemy. Daje łatwe i fałszywe rozwiązania.
Zagrożenie: utrata możliwości i umiejętności docenienia i rozumienia kultury wysokiej.
Najbardziej widoczny rozwój kultury masowej to lata 20. i 30. Chociaż przypuszczenia na początek rozwoju świadomości to XVII/XVIII wiek.
Oszacowanie podziałów między kulturami- wysoką i niską, elitarną i masową jest niemożliwe bez wzięcia pod uwagę zmieniającego się historycznie charakteru relacji pomiędzy grupami społecznymi i kategoriami gustu, które leżą u podstaw takich podziałów. Granice między kulturą popularną i sztuką lub między kulturą masową, wyższą i ludową ulegają ciągłemu rozmyciu, zmianie i ponownemu nakreśleniu, te granice nie są dane raz na zawsze, nie istnieją obiektywnie i nie są ahistoryczną stałą, teoria kultury masowej usiłuje ujmować kulturę masową jako całość.
Industrializacja i urbanizacja
Proces industrializacji i urbanizacji wprowadził radykalne zmiany powiązane z powstaniem rozległych i zmechanizowanych typów produkcji przemysłowej oraz rozwój gęsto zaludnionych miast jako form, w których żyje i pracuje coraz więcej ludzi, jest dowodem destabilizacji i erozji wcześniejszych struktur społecznych i wartości, które spajały ludzi. Industrializacja i urbanizacja sprzyjają tworzeniu się zjawiska atomizacji i doprowadzają do upadku pośredniczących organizacji społecznych; takie organizacje jak kościół, rodzina, wieś decydowały w dużej mierze o psychologicznej tożsamości, zachowaniach społecznych i moralności.
Rola polityki
Totalitaryzm - Powstanie kultury masowej w krajach totalitarnych ułatwiło dotarcie do większej liczy ludzi, był to bardzo skuteczny sposób dalszego umacniania takich systemów i tłumienia alternatyw demokratycznych. Nieobecność zaś konkurencyjnych organizacji politycznych doprowadziły do wyrównania mass mediów z masową propagandą, która równała się masowym represjom.
Demokracja - ma wpływ na rozpad tradycyjnych hierarchii klasowych i gustów, uwzględniania opinii masy lub tłumu przy decyzjach politycznych, ustanowienia większości w administracji i kulturze, prowadzi też do urzeczywistnienia tyranii ciemnej większości nad gustami mniejszości oraz groźby sprowadzenia wszystkich problemów do najmniejszego wspólnego mianownika.
MacDonald- kultura masowa stwarza zagrożenie z powodu swej homogeniczności. Niszczy wszystkie wartości. Włącza w swój zakres to, co oferuje kultura wysoka, asymilując i deprecjonując ją. Awangarda artystyczna odgrywa rolę defensywną bo jest poza rynkiem - jest zdolna zachować artystyczne standardy.
P.D. Leavis- zatrzymanie kulturalnego rozkładu możliwe dzięki wysiłkom elity intelektualnej. Jeżeli człowiek spędza swój czas oglądając filmy, przeglądając magazyny i gazety, słuchając muzyki, nie tylko uniemożliwia okazanie sobie pomocy, ale przeszkadza w normalnym rozwoju, częściowo dlatego, że kultura masowa dostarcza mu szkodliwych nawyków dla wysiłku umysłowego. Język kultury masowej, którym posługuje się jej publiczność jest prymitywny, dziecinny, składa się z fraz które zawierają raczej stereotypowe nawyki myślenia. Kultura masowa niszczy standardy literackie i wrażliwość czytelników.
Społeczeństwo masowe - Wykorzenienie rolniczego przywiązania do ziemi, destrukcja społeczności wiejskich, upadek religii, sekularyzacja związana z przyrostem wiedzy naukowej, alienacja, monotonna praca fabryczna, anonimowy tłum, mała ingerencja moralna.
Atomizacja - oznacza, że w społeczeństwie masowym wzajemne relacje między ludźmi są podobne do atomów w związku fizycznym lub chemicznym; w społeczeństwie masowym ludzie są zatomizowani, pozostają w przypadkowych kontaktach; związki między nimi można określić jako czysto umowne, przelotne i sporadyczna
Anonimowość - spotęgowana przez urbanizację i industrializację, jednostek jest tak dużo że każda staje się anonimową, anonimowi odbiorcy kultury masowej. Bierni konsumenci, podatni na manipulację, posłuszni, bezbronni wobec fałszu
Amerykanizacja- Ameryka ojczyzną masowej rewolucji, ponieważ jest ona najbardziej związana z procesami masowej produkcji dóbr kulturowych. Ilość wytworów z kultury masowej wychodzących z Ameryki stanowi zagrożenie dla standardów estetycznych, wartości kulturowych, kultury narodowej. amerykanizacja= masowa demokracja. Amerykanizacja jest najbardziej niebezpiecznym procesem zachodzącym w rozwoju nowoczesnego społeczeństwa. Powoduje ona przede wszystkim tendencję do fragmentaryczności oraz uprawianie banału. Amerykanizacja obniża poziomy.
Młodzi Brytyjczycy świadomie konstruują swój „amerykański” wizerunek- czyli nie są biernymi odbiorcami.
Pesymistyczne spojrzenie:
Orwell- skupienie na konsekwencjach kultury masowej dla sztuki i kultury narodowej; wg. Niego amerykanizacja nie stanowi niebezpieczeństwa dla kultury masowej, dla Orwella amerykanizacja zagraża pojmowania angielskości; „zmierzch angielskiego morderstwa” to przykładowe stanowisko Orwella odnośnie amerykanizacji przedstawione w konkluzji z krótkiego i zabawnego eseju o zmianach w naturze morderstwa - gdzie w angielski mord który ma dramatyczne, nawet tragiczne cechy powodujące, że się go zapamięta i współczuje się zarówno ofierze jak i zbrodniarzowi jest przeciwieństwem nowszego zamerykanizowanego mordu, w którym nie ma głębi uczuć, gdzie popełnienie morderstwa jest przypadkiem i szczęściem było że popełnili to jedno a nie kilka innych. Dla Orwella amerykanizacja była zagrożeniem dla społeczności robotniczej nacechowanej społecznością wiejską.
Hoggart - w swojej pracy „Spojrzenie na kulturę robotniczą w Anglii” ukazał jak tradycyjna, ściśle związana klasa robotnicza stała się czymś co on nazywa: połyskliwym barbarzyństwem - jest to dla niego powiązane z kult. masową i amerykanizacją; uważa on że filmy hollywoodzkie mają manipulacyjny wpływ na pokolenie klasy robotniczej; dostrzega on realizm i prostotę człowieka z amerykańskiej powieści kryminalnej. Dostrzegł on nową kulturę masową w pikantnych magazynach, szafach grających, które wabiąc robotników sprawiają, że zatracają oni swoją tożsamość i własną kulturę - jego potępienie odnosi się gł. do młodzieży robotniczej.
Pozytywne spojrzenie:
T. H. Huxley - widział w Ameryce, obietnice naukowej i racjonalnej przyszłości, nie dostrzegał żadnych realnych korzyści w próbie zachowania przeżywających się form społecznych i kulturowych - przeciwnie, podkreślał on ogromne możliwości jakie daje nowoczesność; jego poglądy ilustrują alternatywne zrozumienie Ameryki i amerykanizacji;
White - w odniesieniu do amerykanizacji zauważa, że czar i siła oddziaływania filmów pomagała robotniczym dzieciom widzieć siebie jako bohaterów niż widzów, raczej jako podmioty nie przedmioty. Zaadoptowany amerykański akcent, ubiór i maniery, które krytycy uważają za bezwolne naśladownictwo, można interpretować inaczej - ten zapożyczony styl był całkowicie świadomym utożsamieniem się widzów z bardziej demokratycznym dyskursem iż ten który mogło im zaoferować społ. Brytyjskie.
Hebdige- „równane w dół”. Nacisk na równość ekonomiczną i kulturalną. Obawy przed amerykanizacją powiązane były z obawami o los tradycyjnych elit intelektualnych; uważa że młodzi robotnicy nie konsumują imaginacyjnej ameryki w sposób bierny, bezrefleksyjny, oni ją raczej konstruują, korzystają z dostępnych popularnych materiałów kulturowych, niż raczej są przez nią tworzeni. Ta młodzież używa wyobrażeń, stylów, słów amerykańskiej kultury popularnej dla różnych pozytywnych celów jako formy oporu wobec kultury klasy średniej i wyższej. Zauważył że wpływy kontynentalne oddziaływały na subkulturę, która swoją muzykę przejęła od czarnej kultury amerykańskiej; kulturalny moment jest raczej mieszanką różnych wpływów niż dominacją jednego z nich nad pozostałymi.
Krytyka teorii kultury masowej
- ograniczenia elitaryzmu, który zakłada że kulturę popularną lub masową można zrozumieć i zinterpretować właściwie z punktu widzenia kultur wysokiej/wyższej według zasad i smaku elit kulturalnych i intelektualnych,
- teoria kultury masowej uważa konsumentów za biernych, podatnych na manipulację i eksploatację,
- dlaczego punkt widzenia innych grup miałby być mniej znaczący niż punkt widzenia elit?
- złożoność kultury popularnej- wcale nie jest homogeniczna
- granice między kulturą popularną i sztuką nie są dane raz na zawsze, nie istnieją obiektywnie
- kultura masowa nie może wywodzić się z kultury codziennej i stąd nie ma znaczenia dla życia i doświadczeń ludzi,