32. GENEZA, CZAS TRWANIA I ZASIĘG KULTURY ROKOKOWEJ. ESTETYKA ROKOKA.
Rokoko - styl w sztuce europejskiej, ok. 1720 - 1780r., uważany często za ostatnią fazę baroku. Główne cechy: związek z kulturą dworską, tendencje sentymentalne, sielankowość, lekkość i wykwintność formy, motywy egzotyczne. Rokoko znalazło najpełniejszy wyraz w architekturze wnętrz, ornamentyce (rocaille), rzemiośle artystycznym (głównie porcelana i meble), malarstwie (sceny “fete galante” i “fete champiere” [?]) i rzeźbie (sznycerstwo dekoracyjne [?]).
Poglądy historyków sztuki na rokoko:
Spinger (?) - odrębny styl,
Rosego (?) - rokoko to późny barok,
Weisbac (?) - “barok francuski”,
Seldmaryn (?) - zjawisko rokoka to antagonizm dla baroku.
Rokoko burzy uwielbiony przez barok “Olimp antyczny” (ocalała tylko Afrodyta - Wenus)
miłość, erotyzm, rozwiązłość rokoka,
sentymentalizm,
sztuką rokoka jest taniec,
sentymentalna przyroda,
prezentacja kobiet: kobieta - bogini, kochanka, jej czarujące ciało, dowcipna.
Malarstwo - J.A. Watteau (fete galantes) - “muzyczność”, “taneczność” malarstwa.
Z sentymentalizmu rokoka rodzi się romantyzm - emanuje i odciska piętno na całej kulturze europejskiej.
Trochę historii - zmierzch “Króla - Słońce”. Największy błąd w rządach Ludwika XIV (1643 - 1713):
Fronda - rebelia antykrólewska zorganizowana przez arystokrację i bogate mieszczaństwo;
rządy osobiste “Króla - Słońce”;
Wersal - nowa siedziba władców Francji, określany jako “złota klatka dla arystokracji” - intrygi dworskie zastąpiły wcześniejsze spiski przeciw królowi;
“merkantylizm” - polityka gospodarcza polegająca na uzyskaniu dodatniego bilansu w handlu zagranicznym; we Francji XVII wieku prowadził ją skutecznie minister finansów Ludwika XIV Jan Baptysta Colbert;
mocarstwowa polityka zagraniczna (zwycięstwo w wojnie 30-letniej, wojny o sukcesję, czyli następstwo tronu, hiszpańską 1703-1713r.);
radykalna rozprawa króla z problemem hugenotów (wygnanie z kraju - odwołanie edyktu nantejskiego) w 1685 ponad 0.5 mln. hugenotów opuszcza Francję i uchodzi do Anglii oraz Holandii.
Przemysł w obliczu katastrofy
Ludwikowi brakuje pieniędzy i sprzętu wojskowego;
wojna z Hiszpanią;
powstanie kamizardów (wewnątrz kraju) przeciw rządom króla;
ostatecznie Francja przestaje być hegemonem Europy;
rosną w siłę Anglia, Austria i potęga cara Piotra I.
Ludwik XIV zapatrzony w antyk, w klasycyzm barokowy, w antykizowanie (świadome naśladowanie sztuki antycznej, w szerszym znaczeniu - stylizacja przez nadawanie dziełu sztuki cech charakterystycznych dla oryginalnych zabytków sztuki odległych epok). Ludwik XIV był uosobieniem kultury klasycznej starożytności - ład, umiar, porządek, Mecenas kultury - obalony - nowa sytuacja ideowa, nowa kultura.
Spór w akademii o kulturę. Na czele którego staje arcybiskup Ferselon (?) Francois (pisarz, pedagog, kaznodzieja, zwolennik kwietyzmu), Członek Akademii Francuskiej - przedstawia ideał oświeconego władcy w Historya Telemaka. Cytat: “kultura starożytnyh Greków jest na innym poziomie”. Utwór napisany przeciw królowi Ludwikowi XIV i pojmowanej przez niego kultury.
Kwietyzm - kierunek w katolicyzmie XVIIw. (odrzucony przez Kościół), uznający za podstawę życia religijnego bierną kontemplację, rodzaj mistycyzmu, potocznie bierny, beznamiętny stosunek do spraw świata; bierne zdawanie się na bieg wypadków, brak aktywności.
Dyskusje malarzy, rzeźbiarzy, którzy byli dotąd ostoją klasycyzmu. Młoda generacja malarzy - “rubensistów” - występują przeciw akademizmowi. Ten protest wyrażał się w późniejszej sztuce Antoine'a Watteau. Zabawy w Wersalu stały się już nudne.
Przełom obyczajowy - feministyczny charakter kultury rokoka. Bunt związany z pragnieniami kobiet, “symboliczna wyspa miłości Cytra”. Malarstwo Jean Antoine Watteau - Odjazd na Cytrę - 1717r.
Rokoko kończy się wraz z Wielką Rewolucją - 1789r.
Francja w przededniu Rewolucji:
Społeczeństwo stanowe:
duchowieństwo - znaczne przywileje wyższego kleru,
szlachta - zwolniona z podatków,
burżuazja, mieszczaństwo, chłopi - duże podatki, żadnych wpływów politycznych (eee?)
Ludwik XVI (1789r.) - zwołanie Stanów Generalnych. Zdobycie Bastylii przez lud Paryża. Uwięzienie Ludwika XVI w 1792r., a jego ścięcie w rok później.
Rokoko to antagonistyczna postawa wobec rządów Ludwika XIV i kulturze zastanej. Bunt przeciw aurze baroku, wersalskiej obyczajowości na dworze. Kobiety, żywot pasterski, ekscentryczna miłość, erotyzm, symboliczna wyspa, finezja w kulturze.
Powstają w XVII wieku salony literackie - buduary dla kobiet zajmujących się literaturą, sztuką, grą na instrumentach (klawesyn). Kobiety tworzą własny “raj na Ziemi” - kobieta cyniczna, łamie przykazania (zwłaszcza 8 i 9). W tych “rajach” tworzy niejaką sztukę konwersacji, zabawy, zagadki, rozmowy.
Reforma instytucji małżeństwa i życia seksualnego. Nowy obraz życia erotycznego - “kobieta jak mężczyzna może mieć pozamałżeńskie życie erotyczne”. Rozwiązłość obyczajowa ludzi rokoka - “nieład płciowy”. Miłość kobieca - kapryśna i chłodna. Kobieta rokokowa rezygnuje z wielkiej miłości.
Rokoko degeneruje wielkie bóstwa starożytne (wymazanie ich ze sztuki). Afrodyta przekształca się w wiarołomną miłość - pozostają bóstwa “miłosne” Afrodyta i Amor (eee?).
Rokoko to taniec, “sztuka kochania”, “zabawa w miłość”. Przekształca maczugę Herkulesa w łuk Amora.
Duch erotyzmu to klimat rokoka. Buduar - rokokowy salon kobiet w Paryżu:
kameralny (monumentalizm salonów barokowych); malowane sufity o tematyce miłosnej, pasterskiej, sztukateria - ornamenty kwiatowe; kominek; na jednej ze ścian znajdowało się lustro; “miniatury portretowe” - znikają ciężkie obrazy olejne,
meble buduaru: klawesyn (instrument), serwantka - oszklona szafka na drobizagi. Asymetria i delikatne barwy. Szafki i komódki - inkrustacja (zdobienie kością słoniową lub masą perłową), porcelana z Chin,
inspiracje malarskie w buduarach (malarstwo miłosne, pasterskie, rodzajowe), miniatury pastelowe i olejne,
kobieta siadała w fotelu i czytała książki (miłosne, przygodowe, awanturnicze) lub pisze listy do swoich adoratorów,
koncerty na klawesynach. muzyka taneczna - tańczono wszędzie (ogród, salon); od “menueta” do “młynka” - ewolucja taneczna,
teatr z elementami tanecznymi; muzyka, poezja, literatura; ogólna feminizacja życia artystycznego.
Posągi rokoka są pełne gustu i afektu. Malarstwo rokoka - sztuka antyklasyczna - pożegnała “Zeusa” i “Atenę”, a przywołano “Erosa” i skrzydlatego “Amora” (Kupidyn - złośliwy, bawi się swą bronią). Ważny staje się rysunek, u Rubensa kolor. Delikatne, pastelowe kolory.
Tematy:
przedstawienia tańca na łonie przyrody,
łono przyrody - pory wiosna i lata,
flirty,
akty kobiece,
tańce pasterskie - damy przebrane za pastereczki,
kobiece portrety - suknie balowe, biżuteria, z małą małpką lub neapolitańskim pieskiem.
Malarstwo Antoine'a Watteau (1684 - 1721r.). Odtwórca: nastrój muzyczny obrazu, poezja, nastrój miłosny, zmysłowy, erotyzm, wszystko tu jest nierzeczywiste, bajkowe, jakby kukiełkowe - marionetki. Tanie miłości w jego obrazach, drzewa “grają”; nowa linia malarska; sceny parkowe, pasterskie: Towarzystwo w parku; Odjazd na Cytrę (cudowna wyspa miłości), obyczajowość. Akt kobiecy Toaleta - mały erotyzm i czerwona kotara rzuca refleks na nagie ciało kobiece. Sąd Parysa i Naga Wenus.
Nicolas Lanret: Zabawa taneczna w parku zamkowym, sceny miłego spędzania czasu, motywy śniadania - Śniadanie z szynką - stół na tle krajobrazu (park) , rysuje tańczące baletnice.
Francois Boucher (malarz markizy Pompadour - malarz królewski). Odpoczynek Diany - motyw ówczesnej damy, Śpiąca Wenus - delikatnie ułożona w pościeli, klimat frywolności rokokowej - obrazy te to akty kobiece.
Styl rokoka - ucieczka do natury; maluje się śniadania na leśnej polance, tańce na polanie. Śniadania (Luwr), Madam Pompadour - portret.
Kobieta to dar Bogów - przedstawiony na obrazach, płótnach rokoka.
Boucher - teatralna sceneria obrazów, piękne damy to boginie i nimfy, pasterki - “rodzajowy” styl.
Fragonard - Szczęśliwi kochankowie - półnadzy na pościeli; Dziewczyna igrająca z pieskiem - malarstwo rodzajowe. Malarstwo Fragonarda nie uchodziłoby za rokokowe, gdyby nie tematyka erotyczna, miłosna (intymne portrety kobiet), “nastrojowość” epoki, “źródło” miłości. Twórczość Fragonarda zamyka styl malarski francuskiego rokoka.
Malarstwo angielskie - XVIII w. - sztuka portretowa - kobiet i dzieci.
William Hogarth - Kariera kurtyzany, Modne małżeństwo (miedzioryty), tematyka: styl życia rokokowego, jego amoralności.
Guardi Francesco (malarz włoski, przedstawiciel szkoły weneckiej) - kompozycje rokokowe mające coś z sentymentalizmu - widoki Wenecji, ubogie podwórka.
Rici - Krajobraz z drogą . Jan Piotr de la Gourdaine - Koncert w parku, Kąpiel w Parku, Śniadanie.
Kazimierz Wojniakowski - Zebranie towarzyskie w parku, Portret Kazimiery Wylizyny.
Rzeźba:
Edme Buchardon - Amor wycinający łuk z maczugi Herkulesa.
Jean Baptiste Pigalle - Wenus; Merkury - artysta rokoka nie sięgający do baroku.
Falconet - jego nimfy, kąpiące się kobiety - lekkość rzeźby wyrafinowanie. Twórczość jakby z nawrotem do manieryzmu. Rokoko czerpie z tej tradycji. Pomnik Piotra I - klasycyzm, barokowa dynamika - rokokowość pomnika to lekkość i elegancja. Zamiast bóstw olimpijskich rokoko wprowadza nimfy. Rzeźba rokokowa lubi “rzeźby parkowe” - niewielkie formy. Np. wersalska fontanna Neptuna. We Francji rokokowa rzeźba zdobi wnętrza pałacowe i ogrody. Niemcy - porcelana wypiera brąz i marmur (jeśli chodzi o rzeźbę), ale tylko rzeźby kameralne w salonach.
Georg Donner - prekursor rokoka - posąg Nimfa odpoczywająca z pieskiem, Putto (???) z rybą.
Rzeźby świeckie w rokoko: kamienne, z metalu - tematyka ontologiczna (?) - do salonów i buduarów. Rzeźby parkowo-pałacowe - przy tarasach i fontannach.
Malarz Francois Boucher - Wenus pocieszająca Amora.
Dietz Adam - Merkury
Egeil - Anioł - rzeźba rokokowa. Baltazar - fontanna: autor aniołów w Krakowie - kościół św. Anny.
Mistrz postaci anielskich Fraczkiewicz - dzieło św. Augustyn, św. Paweł
Grający chłopczyk (??) - figurka projektu Meyera.
Cherubiny - roztańczone na wzór rokokowych balerin francuskich.
Pinard (?) - Święty Jerzy zabijający smoka.
Architektura (świecka):
rezydencje prywatne
rozwiązania dworu wersalskiego nie imponowały, skromna fasada,
znikają kolumny, pilastry, nowożytna architektura,
usunięto wielkie dekoracje portalowe
Niemiecka architektura pałacowa - w Dreźnie i innych miastach. Pałacyki parterowe - Zwinger - półkolisty ryzalit - bardzo bogato dekorowany. Pałacyki niemieckie (pozoistawiają dekoracyjność, plastyczność) i francuskie (półokrągły ryzalt). Architektura rokoka francuskiego - dekoracja wnętrz, architektura rokoka niemieckiego wychodzi na zewnątrz.
(OD TEGO MOMENTU TEKST JEST TAK NIEWYRAŹNY, ŻE NIE ODPOWIADAM ZA WSZELKIE BŁĘDY:()
J.A. Meissanier
ornamentyka rokoka;
jakieśtam (???) ozdoby - rocaille
“grzebień koguci” - rocaille
roślinne zdobnictwo, wieńce, girlandy kwiatowo-owocowe, ptaki, maski
motywy chińskie, tureckie, igrające małpki
Wnętrze dekoruje się Hotel de Soubise w Paryżu
Fasada ogrodowa Pałacu Sanssouci. Biblioteka w Pałacu Sanssouci. Budowle ogrodowe, pawilony chińskie do picie herbaty w tym samym pałacu.
Gabinet lustrzany w pawilonie Amalienburg w Nymphenburgu (F. Cuvillies), siatka dekoracji roślinno-muszlowych, pokrywa ściany, drzwi.
Używane kolory to żółty, niebieski.
Klatka schodowa Pałacu Augustusburgu (???).
Architektura sakralna - rokokowa Polska i Niemcy. Wiek XVIII to okres laicuyzacji, nie buduje się wielu światyń, zwłaszcza we Francji. Rokokowe są wnętrza kościołów, zewnętrzne elewacje raczej barokowe i klasycystyczne.
Kościoły bawarskie (???) - wystrój ich wnętrz iście rokokowy.
Architekt Zimmermann (w Sternhausen (???)) wnętrze kościoła św. Piotra i Pawła (wiele dekoracyjności)
Zasady rokoka: lekkość, wysmukłość, wytworność.
Cośtam (???) elipsy, strzeliste wieże, fasada rokokowa. Wąska fasada, strzelistość, nie uniknięto: wysokich szczytów fasady, masywności barokowych murów.
Rzemiosło artystyczne - geniusz rokokowej sztuki.
Modelarstwo - pełne rokoko - lekkie. Łatwo dające się przesuwać. Drewno: buk, mahoń - lakierowane, później okleiną - tzw. fornir (???) (arkusze drewna przeznaczone na sklejkę). Stoły, biurka i szafy z ornamentami geometrycznymi, wzorami roślinnymi i zwierzęcymi, np. igrające małpki. Lakowanie z Chin i kilka warstw, inkrustacja z masy perłowej. Fotel z tapicernią, esowate nogi - oparcia i siedzenia (z przodu poszerzone dla kobiet), pokryte tkaniną, gobelinami. Czasem złocone, lakierowane. Typ fotela: berzera (???) - niski, szeroki, całkowicie wyścielan, z pełnym, nieco cofniętym oparciem i poręczami z luźną poduszką, wszedł w użycie we Francji w 1 połowie XVIIIw., stoły i stoliki, esowate nogi, bogato zdobione. Płyty stołów często byłĸy wykonywane z marmurów (rzadziej alabaster), drewniane płyty były kolorowane intarsją (zdobienie przedmiotów drewnianych przez umieszczenie na ich powierzchni wzoru z innych gatunków drewna, znana w starożytności, rozwój w renesansie i XVIIIw.) o ornamentyce właściwej rokoku. Mały stolik zwano amboulante, servante - stolik na kółkach.
Toaletka - mały, czteronożny stolik - miał nastawiane lustro, małe szufladeczki na kobiece przybory toaletowe.
Sekretarzyk - komeda rokokowa (typ szafy), z długimi szufladami.
Serwantka - oszklona z trzech stron szafka. We wnętrzu stały figurki chińskie (???)
Małe lustra ścienne ze świeczkami (kankiet (???))
Muzyka i taniec rokoka - Francja stolicą. Muzyka kameralna - salowa (suita na klawesynie). Tematyką muzyki była erotyka buduarowa, stylizacje śpiewu słowika, pastuszych dzwonków, sceny pasterskie. Kompozytor i klawesynista Francoise Couperin (???). Taniec przy muzyce kameralnej. Menuet - taniec z układami. Kobieta rokoka w życiu codziennym jest tancerką.
Balet mężczyzn, później kobiety - baleriny - taniec szybki, pełen brawury. Lekki unosi się w powietrzu (cokolwiek to znaczy:P). Tematem motywy erotyczne.