STALINIZM

Kultura epoki

Józef Stalin

• Żył w latach 1878r-

1953r.

• Od 1898r związany z

rosyjską socjaldemokracją

• Od 1922r pełnił funkcję

sekretarza generalnego

Rosyjskiej Komunistycznej

Partii (później KPZR)

• Po śmierci Lenina

faktyczny dyktator

• Jego postać miała wielki

wpływ na rozwój

ówczesnej kultury i sztuki,

głównie przez wzgląd na

propagandę i cenzurę,

którymi się posługiwał

Źródła Stalinizmu

• Podwaliny stworzone przez Marksa i

Engelsa (marksizm)- „społeczeństwo
bezklasowe”

• Wpływ Lenina na ideologię

marksistowską(tzw. marksizm-leninizm):

rewolucja jako droga do osiągnięcia celu
walka z kapitalistami
Dyktatura proletariatu

Główne założenia stalinizmu

• „kult jednostki”

• Kontrola wszystkich dziedzin życia

obywateli (także twórczości)

• Radykalne zwalczanie przeciwników

politycznych

• Militaryzacja kraju

• Ekonomia oparta na ścisłym centralnym

planowaniu

• Kolektywizacja

• Polityka imperialna

• Kult pracy („kult robotniczo-chłopski”)

Socrealizm

• Socrealizm – kierunek w sztuce, określany jako metoda twórcza,

istniejący od 1934 w sztuce radzieckiej, a następnie w pozostałych
krajach socjalistycznych. Miał tam oficjalny status podstawowej i
jedynej metody twórczości artystycznej i był ideowym oraz
propagandowym narzędziem partii komunistycznych.

• Program socrealizmu, mimo starań stworzenia jednolitej teorii, był

wewnętrznie sprzeczny i niekonsekwentny. Opierał się na wybranych
elementach XIX-wiecznego realizmu oraz rozważaniach publicystów i
estetyków komunistycznych. Jako tematy wybierano walkę klasową,
sojusz robotniczo-chłopski, historię ruchu robotniczego, prostych
robotników przy pracy, ujarzmianie przyrody przez człowieka.

• W odróżnieniu od naturalizmu, krytykowanego za indywidualizm

zalecano typowość jako strategiczną cechę socrealizmu

• Inne nurty w sztuce zwłaszcza awangardowe i eksperymentalne były

zwalczane jako wynaturzenia.

Architektura i malarstwo w

Polsce

•

Malarstwo

– Okres dwudziestolecia

międzywojennego

– Przykładowe dzieła

•

Architektura

– Modernizm (faza przedwojenna)
– Przykładowe budynki modernistyczne

powstałe przed 1945r.

Główny kierunek w

malarstwie polskim przed II

wojną światową

• Formizm - polski awangardowy kierunek literacko-artystyczny rozwijający się

w Polsce, w latach 1917-1922, pokrewny kubizmowi, ekspresjonizmowi,
futuryzmowi. Był jedną z dwóch oryginalnie polskich formacji awangardowych.

• Rozległy i elastyczny program, uznanie autonomii działania artystycznego i

przekonanie o konieczności dokonania radykalnych zmian w zakresie kreacji
artystycznej, połączyło w obrębie tego nurtu wielu artystów okresu
dwudziestolecia międzywojennego. Mimo różnorodności postaw, wspólne było
dla nich zainteresowanie zagadnieniem formy, której przypisywali nadrzędną
rolę. Sprzeciwili się naturalizmowi - wiernemu przedstawianiu rzeczywistości w
sztuce. Sławnymi formistami byli: Leon Chwistek - główny teoretyk tego nurtu,
Tytus Czyżewski, Zbigniew Pronaszko, Andrzej Pronaszko, Konrad Winkler,
August Zamoyski oraz Stanisław Ignacy Witkiewicz.

Dzieła polskich formistów

S.I. Witkiewicz „Walka”

T. Czyżewski „Akt z kotem”

Architektura

• Modernizm, prąd w architekturze, rozwijał się w Polsce w

dwóch fazach, rozdzielonych II wojną światową i
wymuszonym okresem socrealizmu w architekturze.

• Przed II wojną światową modernizm stanowił w Polsce styl

obiektów elitarnych, takich jak wille, czy też budynków
użyteczności publicznej. Jednocześnie powstało kilkanaście
modernistycznych osiedli, przede wszystkim spółdzielczych.
W latach 30. sceptycyzm wobec funkcjonalistycznych
tendencji końca lat 20. dał się zauważyć również w Polsce –
łączono formy modernistyczne z elementami nadającymi
budynkom wrażenie solidności i trwałości.

• Przed 1939 budynki w stylu modernistycznym były w

największej ilości budowane w Warszawie (Saska Kępa,
Stary Żoliborz, Stary Mokotów),

Budynki modernistyczne

w Warszawie

Modernistyczna willa, Warszawa Ministerstwo
Komunikacji

Założenia socrealizmu

w architekturze

• Według założeń partii architektura miała wyrażać siłę i

potęgę państwa, a nie piękno czy elegancję. Architektura
socrealistyczna była przewidziana jako styl państwowy
ZSRR.

• Budynki cechuje monumentalne przeskalowanie, symetria,

oraz stosowanie wielu rozmaitych elementów zdobniczych
attyki, kolumnady, pilastry wysokie partery nadają bryle
charakter monumentalności.

• Styl krytykowany głównie za brak funkcjonalności,

nieekonomiczne wykorzystanie materiałów i surową formę,
przez lata realnego socjalizmu ograniczający postęp w
architekturze państw ZSRR.

Pałac Kultury i Nauki

• Pałac Kultury

wzniesiony jako dar
narodu radzieckiego
dla narodu polskiego,
budynek jest dziełem
radzieckiego
architekta Lwa
Rudniewa,
inspirowany jest
chicagowskimi i
moskiewskimi
budowlami.

Plac Konstytucji

• Plac Konstytucji powstał w

pierwszych latach
powojennych jako główny
element wielkiego,
socrealistycznego założenia
urbanistycznego -
Marszałkowskiej Dzielnicy
Mieszkaniowej. Plac
wytyczono w osi ulicy
Marszałkowskiej, w miejscu
istniejącej ścisłej zabudowy
miejskiej. Mimo zniszczeń
wojennych musiano na
potrzeby placu wyburzyć
znaczną liczbę kamienic.

Budynki socrealistyczne w

Rosji

• Uniwersytet im. Łomonosowa,

Moskwa projektu Lwa
Rudniewa. Monumentalność,
kolosalność rozmiarów,
czerpanie wzorców z
klasycznych form
przetworzonych na kanciaste
bryły to główne cechy tego
budynku.

• Należy zwrócić uwagę na

niezaprzeczalne podobieństwo
budowli do polskiego Pałacu
Kultury i Nauki- zawdzęczane
zarówno wspólnemu prądowi
w architekturze, jak i
projektantowi.

Metro moskiewskie

Metro moskiewskie wyróżniają stacje, których część uważana jest
za wzorcowy przykład architektury socrealizmu, wnętrza stacji
przypominają pałace, pod sufitami wiszą misterne żyrandole; po
prawej podobizna Lenina na jednej ze stacji.

Malarstwo socrealistyczne

w Polsce

• W malarstwie realizm socjalistyczny cechował się ograniczoną

tematyką: portrety przywódców, wizerunki pracy i życia ludu, sceny
batalistyczne.

• Podstawową cechą formy była dbałość o realistyczne obrazowanie,

jak najbardziej zgodne z potocznym wyobrażeniem świata przez
masowego widza. Socrealistyczna sztuka nawiązywała formalnie do
klasycyzmu, a tematycznie często do ludowości.

• Odtwarzanie rzeczywistości nie było głównym celem z punktu

widzenia zleceniodawcy, czyli państwa – cel był agitacyjno-
propagandowy. Mimo to zachowało się sporo dzieł o wysokiej wartości
artystycznej.

• W Polsce symbolem obrazu socrealistycznego jest Podaj cegłę

Aleksandra Kobzdeja. Gorącymi zwolennikami realizmu
socjalistycznego byli też Juliusz i Helena Krajewscy (Podziękowanie
traktorzyście) oraz Włodzimierz Zakrzewski (Towarzysz Bierut wśród
robotników).

Przykłady polskiego

malarstwa

socrealistycznego

Propaganda

• Plakaty propagandowe

posiadają szereg wspólnych
cech wynikających z ich
perswazyjnych założeń:

• Plastycy skupiali się przede

wszystkim na przesłaniu,
dbając, by było klarowne
także dla niewykształconych
i młodych odbiorców.

• Wartość artystyczna rysunku

schodziła na dalszy plan.
Wizualne bogactwo było
wręcz niepożądane.

• W efekcie większość plakatów

charakteryzowała się
graficzną prostotą: surową
kreską i ubogą paletą barw z
dominującym kolorem
czerwonym.

• Przekaz graficzny był

zazwyczaj uzupełniany przez
hasła: krótkie teksty o
charakterystycznym
brzmieniu.

• Bezpośrednie, surowe

slogany nie pozostawiały
wątpliwości co do przesłania.

Kult pracy

• Socjaliści próbowali

przekonać Polaków, że
praca jest dobrem samym
w sobie. Odpowiadało to
teoretycznym założeniom
komunizmu.

• Zwolenników  socjalizmu

portretowano w
pomnikowych, doniosłych,
patetycznych pozach, zaś
jego wrogów obrazowały
karykatury.

Kult pracy c.d

• Autorzy plakatów często kojarzyli

pracę z walką. Robotników
stylizowano na żołnierzy.

• Obrazom towarzyszyły

motywujące slogany,
wykorzystujące takie pojęcia jak
“walka”, “front” czy
“zwycięstwo”. Plakaty próbowały
przekonać Polaków, że każdy z
nich odgrywa w społeczeństwie
ważną rolę.

• Władza pragnęła, by sumienne

wykonywanie obowiązków stało
się wartością moralną, dowodem
patriotyzmu, a nawet kwestią
honoru.

„Bumelanctwo”

• Plakaty peerelowskie surowo

potępiały lenistwo. Plastycy
obiboków przedstawiali w
roli społecznych wyrzutków,
działających na szkodę
narodu. Skierowane
przeciwko nim obrazy były
przesycone pogardą.

• Jej szczyt osiągnęła

wyjątkowo pomysłowa
ilustracja “Tu spoczywa
bumelant”, zrównująca
wykonywanie pracy z
życiem, a lenistwo ze
śmiercią.

Przodownicy pracy

• Skrajnie odmiennie

uwieczniano przodowników
pracy.  Partia chciała przy
ich pomocy sprawić, by
lenistwo zaczęło przynosiło
wstyd, a pracowitość stała
się powodem do dumy.

• Przodownik pracy – tytuł

przyznawany w okresie
PRL pracownikom znacznie
przekraczającym normy
przewidziane do
wykonania.

.

• Początkowo pojęcie to

przede wszystkim
dotyczyło pracowników
fizycznych, później je
znacznie rozszerzono i taki
tytuł mógł otrzymać
inżynier lub rolnik.

• W Polsce rolę wzorca do

naśladowania w
stachanowskim stylu
przyjął w 1947 górnik
Wincenty Pstrowski.

Jak przedstawiano

przodowników pracy

Stosunek władzy do

studentów

• Młodzież, zdaniem

propagandzistów, również
powinna przyczyniać się do
“walki o szczęście, pokój i
rozkwit socjalistycznej
ojczyzny”, wdrażając się do
pracy od młodych lat.
Stosunek do studentów był
jednak o wiele chłodniejszy.
Ich przekaz był jednak
wyjątkowo subtelny; nie
tworzył go slogan czy
prostacka karykatura, ale, na
przykład, zniecierpliwione
spojrzenie ciężko pracujących
rodziców.

Propaganda w życiu

codziennym

• Władza starała się za

pomocą propagandy
ingerować i wpływać
nie tylko na poglądy
polityczne, jakość i
kierunek pracy
społeczeństwa, lecz
nawet w tak
prozaiczne sprawy jak
spożywane napoje.

Muzyka jako element

propagandy

•

Wpływ muzyki na emocje sprawił, że stała się ważnym
elementem propagandy, ale o jej politycznej
"prawomyślności" decydował przede wszystkim tekst.
Muzyka socrealistyczna miała być przede wszystkim
"przystępna w stylu i narodowa w treści. Oczekiwano
utworów melodyjnych, konsonujących, nawiązujących do
pieśni i tańców ludowych, a w tematyce dzieł scenicznych
i kantatowych - do historii, oczywiście odległej i
bohaterskiej. Preferowano gatunki z tekstem, toteż
renesans przeżywała kantata. Powstał nowy gatunek:
pieśń masowa, prosta pieśń nawiązująca w warstwie
muzycznej do pieśni ludowych, a w słowach wychwalająca
przywódców i osiągnięcia socjalistycznego państwa.

Pieśń masowa

• W Polsce, jako pierwszy w latach 30. gatunek ten uprawiał

Władysław Broniewski (m.in. "Śpiew robotników"). W latach
socrealizmu organizowano ogólnokrajowe konkursy na
pieśń masową, w których brali udział wszyscy ówcześni
uznani twórcy. Podczas dyskusji w latach 50. ustalono, iż
pieśń masowa jest z natury synkretyczna, jej główną
funkcją jest mobilizowanie społeczeństwa oraz
powszechność. I tu, mimo sztywnych kanonów, istnieje
jednak pewna różnorodność. Obok patetyczno-
pompatycznych pieśni pojawiają się formy lżejsze, jak Na
prawo most, na lewo most H. Kołaczkowskiej.

Pieśń masowa

W. Broniewski, ’‘Śpiew
robotników’’

• Dzień nam roboczy nastał.

Młot niesiemy, kilof i łom.
Idziemy budować miasta,
stupiętrowy za domem dom.

Filary bijemy w głębie
rozsrebrzonych na północ
rzek,
rozpalamy węgiel Zagłębia
w piersiach maszyn
wlokących wiek.(….)

,,O wielkim Stalinie"

L. Krzemieniecka

• ..

.Józef Stalin - już to imię znacie.

Ludowej Polski - wielki przyjaciel.
Jego armia, jego wola wzniosła
krwi ofiarą wolność nam
przyniosła.(…)

W Polsce szkoły i fabryki rosną,
rośnie szczęście i socjalizm
rośnie.
Imię wodza pokoju - Stalina -
ludzie nasi powtarzają z ufnością.

Bibliografia

1. W. Kot, Polskie dekady lata 1950 Od narodzin PRL przez

`odwilż` do stabilizacji socjalizmu, wyd. Publicat SA

2. W. Bobiński, A. Janus- Sitarz, B. Kołcz, Barwy epok. Kultura

i literatura, wyd. WSiP

3. A. Fregolent oprac. Muzea świata, wyd. Świat Książki
4. A. Szóstak, Dwudziestolecie międzywojenne, wyd. Greg
5. http://www.historycy.org
6. http://www.e-rosja.ru
7. http://blog.jobexpress.pl