Tadeusz Deptuła
Rudawy Janowickie
Rudawy Janowickie to niewielkie pasmo w Sudetach Zachodnich o powierzchni 90 km kw. Leży na obszarze, od Doliny Bobru na północy, do Przełęczy Kowarskiej (727 m n.p.m.) na południu, oraz pomiędzy Kotliną Jeleniogórską na zachodzie, a Kotliną Kamiennogórską na wschodzie. W okolicach Janowic Wielkich graniczą z Górami Kaczawskimi, a na Przełęczy Kowarskiej z Karkonoszami.
Najwyższe szczyty to: Skalnik (945 m), Dzicza Góra (891 m), Wołek (878 m) i Bielec (870 m). Rudawy Janowickie mają rzeźbę typową dla Sudetów - strome stoki i spłaszczona linia grzbietowa - wyróżniając się jednakże dużym zagęszczeniem wystających form skalnych - szczególnie w Górach Sokolich i nad Janowicami Wielkimi (w Janowickich Garbach i Grzbiecie Zamkowym).
Na uwagę zasługuje ciekawa i zróżnicowana budowa geologiczna Rudaw Janowickich. Wraz z kilkoma odmianami granitów (porfirowaty, drobnoziarnisty, żyłowy), występują tutaj skały przeobrażone w postaci amfibolitów, łupków łyszczykowych i chlorytowych, zieleńców i wkładek dolomitowych.
Przedłużeniem Rudaw w kierunku pn.-zach. są malownicze Góry Sokole.
Góry Sokole to niewielkie zach. ramię pasma Rudaw Janowickich na wsch. od Jeleniej Góry. Od właściwej ich części jest oddzielone Przełęczą Karpnicką (470 m). Dwa najwyższe ich szczyty Krzyżna i Sokolik (654 i 643 m) są bardzo charakterystycznymi punktami orientacyjnymi, szczególnie od strony Karkonoszy i ze względu na kształt są nazywane biustem Lolobrygidy.
Granit Gór Sokolich ma wielką różnorodność struktury (granit porfirowaty, równoziarnisty, aplogranit), bogactwo form żyłowych (aplity, lamprofiry, pegmatyty) i bardzo różną odporność na wietrzenie. Dlatego też znajdują się tu liczne granitowe skałki, przekraczające nawet 50 m wysokości. Niektóre nazywane są nawet turniami, bo są bardzo trudno dostępne. Jest to ulubiony teren wspinaczki skałkowej.
Najciekawsze miejsca w Rudawach Janowickich:
Ruiny zamku Bolczów (561 m n.p.m.) - wzniesiony przez rycerza Bolcza przed 1357 rokiem. W budowie wykorzystano rzeźbę terenu, łącząc murami istniejące skałki. Do środka można się dostać przez drewniany mostek nad suchą fosą i mały barbakan z kilkoma strzelnicami. Na najwyższą część zamku skąd rozpościera się widok na okoliczne góry, prowadzą kamienne schody.
Skalny most - jedna z najatrakcyjniejszych i najpiękniejszych grup skalnych Rudaw Janowickich. Znajduje się w Dolinie Janówki, a ściślej w jej odgałęzieniu. Wyrasta u północno zachodniego podnóża Dziczej Góry na wysokość ok. 600-620 m. Tworzy ją wąska grzęda skalna o długości ok. 30 m i wys. przekraczającej 20 m, wychodząca ze zbocza. Zbudowana jest z waryscyjskich granitów z żyłą aplitów. Skały Skalnego Mostu charakteryzują się zwiększonym promieniowaniem radioaktywnym. Silnie spękane pionowo skały kończy smukła turnia oddzielająca się w górnej części od reszty masywu, połączona z nim tylko wąskim naturalnym pomostem skalnym, pod którym jest duże okno.
Piec - jedna z najokazalszych i najpopularniejszych skał w Rudaw Janowickich. Zbudowana z warysycyjskich granitów profirowatych ze skaleniami i żyłą aplitów. Skałka charakteryzuje się wysokim poziomem promieniotwórczości naturalnej. Wznosi się w Dolinie Janówki, na prawym brzegu lewego dopływu Janówki, w sąsiedztwie Malinowej, Skalnego Mostu i innych bezimiennych skałek, u północno - zachodniego podnóża Wołka. Wyrasta w postaci potężnego masywu - baszty o dość obłym wierzchołku, na wysokości około 570 m. Górna część skały udostępniona jest stopniami i zabezpieczona barierką, stanowi ograniczony punkt widokowy na Dolinę Janówki i jej otoczenie. W stronę potoku opada około 35 metrowym urwiskiem, górą gładko zaokrąglonym, niżej podciętym obszernymi okapami. Stoi w lesie świerkowym, u jej podnóża znajduje się niewielka polanka, tradycyjne miejsce biwakowe. Nazwa skałki, nawiązująca do okapów, powstała podobno w okresie wojny 30 - letniej, gdy chowali się i biwakowali tu chłopi z okolicznych wsi, uciekający z dobytkiem przed żołnierzami.
Starościńskie skały - jedna z najpiękniejszych i najokazalszych grup skalnych w Rudawach Janowickich. Zajmuje wierzchołek szczytu 718 m w Janowickim Grzbiecie ciągnącym się na północny - zachód od Dziczej Góry przez Świnią Górę, od której oddziela go płytka, ale wąska przełęcz.
Starościńskie Skały zbudowane są z wyrastających granitów z żyłami aplitów. Występują w nich między innymi skalenie. Mają fantazyjne kształty, szczególnie na wierzchołku, gdzie tworzą mały labirynt z przejściami, oknami, tunelami i małymi grotami. Na powierzchni skałek widoczne są kociołki wietrzeniowe w różnym stadium powstania. Z krawędzi skał, górujących ponad 20 m nad otoczeniem, roztaczają się piękne widoki, szczególnie atrakcyjne ku północnemu - wschodowi i wschodowi na Dolinę Janówki, Zamkowy Grzbiet i masyw Wołka. Wokół skał rośnie las świerkowy regla dolnego.
Sokolik (642m) - jeden z dwóch charakterystycznych szczytów Gór Sokolich w Rudawach Janowickich, razem z Krzyżną Górą tworzą krajobraz który budzi różne skojarzenia więc na pewno nie zostaną niezauważone. Sam wierzchołek tworzą 40 m skały. Na tzw. Duży Sokolik, na którym znajduje się platforma widokowa, można się dostać schodami ale to nie jedyna droga. Zarówno Duzy jak i bliźniaczy Mały Sokolik jest często zdobywany przez amatorów wspinaczki, których w tych górach nie brakuje.
Krzyżna Góra (654 m n.p.m.) - jest najwyższym szczytem Gór Sokolich. Na szczycie góry stoi 7 metrowy stalowy krzyż. W XIII w. na Krzyżnej Górze wybudowano zamek Sokolec ale spłonął w 1434 roku i obecnie stoją tam jedynie ruiny. Na zachodnim zboczu góry ponad wierzchołki drzew wybija się Jastrzębia Turnia. Widać ją również z sąsiedniego Sokolika
Husyckie Skały - dwudziestometrowe urwisko skąd według podań spadli husyci uciekający z płonącego zamku Sokolec. Miejsce to nosiło też nazwę Kamień Blüchera (od nazwiska dowódcy wojsk prusko-rosyjskich, które pokonały Francuzów w bitwie nad Kaczawą).
Szwajcarka - schronisko u podnóża Krzyżnej Góry, pozostałość po mieszkających tu Tyrolczykach. Jest to najstarsze schronisko w polskiej części Sudetów (budynek stoi w niezmienionej formie od 1823 roku).
Tadeusz Deptuła