Politechnika Koszalińska
Instytut Technologii i Edukacji
Kierunek: Pedagogika (I mgr, s. zaoczne)
Specjalność: Edukacja wczesnoszkolna i przedszkolna
Katarzyna W.
Zaburzenia lękowe.
Koszalin 2013
W otaczającej nas rzeczywistości, z pewnością każdy z nas, doświadczył w swoim życiu sytuacji, w której odczuł lęk. Aby lepiej zrozumieć zjawisko lęku, należy wytłumaczyć jego pojęcie. Wg R. Stanley'a „Lęk to pełne napięcia oczekiwanie na pojawienie się zagrażającego, ale niejasnego zdarzenia; to uczucie niepokojącej niepewności.” Dla mnie lękiem jest negatywny stan emocjonalny, który charakteryzuje się uczuciem niepewności i strachu. Towarzyszy mu poczucie niemocy, napięcie oraz wyczerpujący stan gotowości na oczekiwane zagrożenie. Lęk objawia się różnego rodzaju kłuciem, drętwieniem lub osłabnięcia kończyn, pieczeniem, szybszym bicia serca itp. Ważne znaczenie ma etap rozwoju. Różne lęki występują w różnych latach życia. Dzieci w wieku od 8 miesięcy do 2 lat boją się separacji od opiekuna, ale lęk ten zmniejsza się w 2. roku życia. Między 2. a 4. rokiem życia więzy przywiązania nieco słabną i pojawiają się nowe lęki - takie jak lęk przed zwierzętami i przed ciemnością. Między 4. a 6. rokiem życia rozwija się wyobraźnia dziecka i tworzy wyobrażenia duchów, potworów oraz niewytłumaczalnych dźwięków pojawiających się w nocy. Po 6. roku życia dzieci w większym stopniu boją się zranienia, śmierci i naturalnych klęsk żywiołowych. Podobne lęki występują u starszych dzieci i koncentrują się wokół tego, że coś złego może przytrafić się samemu dziecku lub innym. W okresie zbliżającej się adolescencji dziecko może się obawiać, że nie będzie akceptowane przez grupę rówieśniczą. Lęk jest normalnym problemem emocjonalnym. Sygnałem do niepokoju może być silny, długotrwały strach i lęk, który przeszkadza w normalnym funkcjonowaniu człowieka. Nadmierny lęk prowadzi do wielu zaburzeń psychicznych. W systemie klasyfikacyjnym zaburzeń psychicznych (DSM -IV) uwzględnia się siedem rodzajów zaburzeń lękowych, tj. zespół paniki agorafobią lub bez agorafobii, agorafobia bez zespołu paniki w wywiadzie, fobia społeczna, fobia specyficzna, zaburzenie obsesyjno - kompulsyjne, zespół stresu pourazowego oraz zespół lęku uogólnionego. Postaram się dokładnie opisać dwa rodzaje zaburzeń.
Zaburzenie obsesyjno - kompulsyjne (obsessive-compulsive disorder - OCD) jest znane lepiej jako zespół natręctw. W ciągu całego życia zaburzenie to występuje u około 3% osób, jest tak samo częste u kobiet, jak i u mężczyzn, choć u mężczyzn rozpoczyna się zwykle wcześniej. Czynności u osób z zespołem natręctw stanowią rytualny sposób zapobiegania temu, aby to co pojawiło się w myślach, naprawdę się nie stało. Pacjent uważa, że jeśli wykona odpowiednią sekwencję czynności, to pozwoli mu to na uniknięcie złych wydarzeń, których się obawia. Osoba, u której występuje zespół natręctw, zdaje sobie zawsze sprawę, że są to myśli chore, nie akceptuje ich, a mimo to, nie jest w stanie kontrolować ich występowania. Wykonanie czynności musi być perfekcyjne, osoba z zaburzeniami lęku właściwie nigdy nie jest zadowolona z tego co zrobiła i ma poczucie, że powinna to jeszcze raz powtórzyć. Treść myśli natrętnych może być bardzo różna. Najczęstsze są obawy przed zabrudzeniem, przed zrobieniem krzywdy, najczęściej osobie bliskiej i najbardziej kochanej, a także przed utratą kontroli, możliwością dopuszczenia się jakiegoś szczególnie nieakceptowanego i niewłaściwego czynu. U osób religijnych często pojawiają się myśli o treści bluźnierczej. Na ogół zdarza się tak, że myśli natrętne dotyczą tego, co dla danej osoby jest szczególnie obce i czego osoba ta u siebie szczególnie nie akceptuje. Próba zahamowania myśli natrętnych prowadzi najczęściej jedynie do zwiększenia ich nasilenia. W badaniach nad dziecięcym zaburzeniem obsesyjno - kompulsyjnym zidentyfikowano pewne wzorce dotyczące treści obsesji i kompulsji. Częstymi tematami obsesji jest zanieczyszczenie, zakażenie i brud, przemoc, urazy ciała lub tematy religijne. Kompulsje można podzielić na dwie grupy. Pierwsza z nich dotyczy czynności jawnych, tj. mycie rąk, ciągłe sprawdzanie czy rozkazywanie. Natomiast druga - czynności ukrytych, np. liczenie, modlenie się, powtarzanie pewnych słów w myślach. Czynności kompulsywne są zazwyczaj reakcją na obsesyjne myśli i często rządzą się bardzo sztywnymi regułami. Jak wszystkie stany lekowe, zaburzenia obsesyjno - kompulsyjne często występuje razem z innymi zaburzeniami nastroju oraz chorobami lekowymi. Szczególnie często towarzyszy im depresja. Niejednokrotnie towarzyszy im również: fobia społeczna, zespół paniki oraz fobie specyficzne
Zespół uogólnionego lęku (generalized amciety disorder - GAD) charakteryzuje się nierealistycznym, nadmiernym lękiem i niepokojem, które nie są powiązane z żadną konkretną sytuacją czy zewnętrznym stresem. Osoba z zespołem uogólnionego lęku zazwyczaj wyolbrzymia powagę wydarzenia, które ma wystąpić. Przedmiotem zmartwienia bywa bardzo często zdrowie członków rodziny i własne, ewentualne problemy finansowe, ale także sprawy drobne, jak ryzyko spóźnienia się na spotkanie. Uspokojenie się w jednej sprawie nic nie pomaga, ponieważ natychmiast powstaje nowe zmartwienie, stąd starania bliskich, aby uspokoić osobę chorą zwykle spełzają na niczym. O zespole uogólnionego lęku można mówić wtedy, gdy w okresie sześciu miesięcy jest więcej dni z lękiem, niż dni bez lęku i jest on trudny do opanowania. W okresie całego życia zespół lęku uogólnionego występuje u około 5% ludzi, zaburzenie jest dwukrotnie częstsze u kobiet, niż u mężczyzn. Wg psychoanalityków zaburzenie to wynika z nieświadomego konfliktu między ego a id, który nie może być bezpiecznie rozwiązany na skutek defektu mechanizmów obronnych. Osoby cierpiące na to zaburzenie mają duże trudności z panowaniem nad lękiem i obawami. Lękowi towarzyszy kilka symptomów somatycznych, tj. podwyższone pobudzenie i napięcie mięśniowe, zaburzenia snu, mdłości, częste oddawanie moczu, rozstrój żołądka, trudności z przełykaniem. Osoba z tym zaburzeniem wydaje się być niespokojna oraz skarży się na dyskomfort. Widać także, że ma kłopoty z koncentracją uwagi, często się irytuje i męczy. Oprócz tego ma kłopoty z podejmowaniem decyzji, ponieważ bezgranicznie boi się popełnić jakikolwiek błąd. Mniej więcej połowa osób dotkniętych zespołem uogólnionego lęku podaje, że jego początek nastąpił w dzieciństwie lub w okresie adolescencji, ale częste jest także pojawienie się też zaburzenia w wieku 20 lat lub później. Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne jest stosunkowo rzadkie u dzieci, a kiedyś uważano, że jego rozpowszechnienie jest mniejsze niż 2% obserwowane u dorosłych. Obecnie, chociaż różne badania podają różne wskaźniki, coraz częściej przyjmuje się, że zaburzenie to nie jest w dzieciństwie tak rzadkie, jak kiedyś sądzono.
Zwykle omawia się leczenie zaburzeń lękowych w odniesieniu do każdego z nich osobno, ale można dojść do wniosku, że wiele metod powtarza się z regularnością. Najogólniej rzecz biorąc metody leczenia lęku można podzielić na farmakoterapię i interwencje nie wymagające stosowania leków, tzn. psychoterapię poznawczą (poznawczo-behawioralną) oraz interpersonalną.
Lęk i panika są objawami kilku różnych jednostek chorobowych. Fobie specyficzne charakteryzują się silnym i irracjonalnym lękiem przed określonymi przedmiotami i sytuacjami. Występuje tu reakcja walki lub ucieczki. Zespół paniki przejawia się niespodziewanymi atakami paniki, wprawiającymi chorego w stan najwyższego przerażenia, który zazwyczaj ustępuje po kilku minutach. Osoba cierpiąca na fobię społeczną boi się określonych sytuacji towarzyskich i społecznych, ponieważ obawia się negatywnej oceny lub upokarzających gestów ze strony innych ludzi. Agorafobia to irracjonalny lęk przed przebywaniem na otwartej przestrzeni, wyjściem z domu, tłumem, miejscami publicznymi, samotnym podróżowaniem, wywołany obawą przed napadem paniki i brakiem pomocy. Zespół uogólnionego lęku charakteryzuje się nierealistycznym, uporczywym i przesadzonym lękiem przed potencjalnym nieszczęściem, które może dotknąć zarówno osobę chorą jak i jej rodzinę. Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (inaczej: nerwica natręctw) to zaburzenie, którego cechą charakterystyczną jest występowanie nawracających, natrętnych myśli (obsesje) i/lub czynności (kompulsje), którym trudno się oprzeć, ponieważ próba powstrzymania się od nich wiąże się z narastającym lękiem, niepokojem, napięciem oraz cierpieniem.
Podsumowując, problematyka lęku zajmuje wyjątkowo ważne miejsce zarówno w teorii, jak i praktyce psychologicznej. Lęk i strach są emocjami powszechnie doświadczanymi przez każdego z nas. Zwykle uczucia te są krótkotrwałe i pozwalają na szybką reakcję w sytuacji zagrożenia. Są jednak osoby u których nasilenie tych cech przybiera skrajną, patologiczną formę, powodując cierpienie i uniemożliwiając normalne funkcjonowanie. Zaburzenia lękowe, czyli nerwice pogarszają jakość życia i należą do najczęstszych chorób psychicznych. W takich przypadkach terapia poznawczo-behawioralna jest jedną z najlepszych form pomocy. Jest to oddziaływanie krótkoterminowe o naukowo sprawdzonej skuteczności.
LITERATURA:
Carson R., Mineka S., Buther J., Psychologia lęku, Wyd. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2003
Kendall P. C., Zaburzenia okresu dzieciństwa i adolescencji, Wyd. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2004
Rachmann S., Zaburzenia lękowe, Wyd. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005
Święcicki Ł., Lęk i zaburzenia lękowe - poradnik dla pacjentów i ich rodzin, Wyd. Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie, Warszawa 2007
R. Stanley, Zaburzenia lękowe, Wyd.: Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne, Gdańsk 2005