ARYSTOTELES „POETYKA”
Tragedia
Tragedia jest to naśladowcze przedstawienie akcji poważnej, skończonej i posiadającej [odpowiednią] wielkość, wyrażone w języku ozdobnym, odmiennym w różnych częściach dzieła, przedstawienie w formie dramatycznej, a nie narracyjnej, które przez wzbudzenie litości i trwogi doprowadza do „oczyszczenia” [katharsis] tych uczuć.
Język ozdobny - język posiadający rytm, harmonię i śpiew.
Składniki tragedii:
Fabuła - (artystycznie) uporządkowany układ zdarzeń [przedmiot naśladowczego przedstawienia]
Charakter -właściwości postaci, które objawiają się w działaniu [przedmiot naśladowczego przedstawienia]
sposób myślenia -zdolność wyrażania w mowie tego, co w danej sytuacji jest istotne i w pełni z nią zharmonizowane [przedmiot naśladowczego przedstawienia]
Wysłowienie - wyrażenie myśli w słowach [sposób przedstawienia]
widowisko - akcja przedstawiona za pomocą widzialnych na scenie postaci [sposób przedstawienia], element najmniej artystyczny, i najluźniej związany z samą sztuką poetycką
śpiew - kompozycja muzyczna, ozdoba tragedii [środek naśladowania]
Charakter i sposób myślenia są naturalnymi źródłami działania postaci, od którego zależy ich powodzenie lub nieszczęście.
Postaci działają nie po to, aby umożliwić przedstawienie charakterów, lecz właśnie ze względu działania przyjmują odpowiednie właściwości charakteru.
Cel tragedii: bieg zdarzeń [fabuła]
Tragedia nie może istnieć bez akcji, może istnieć bez charakterów.
Składniki fabuły:
perypetia - zmiana biegu zdarzeń w kierunku przeciwnym intencjom postaci [która odbywa się zgodnie z prawdopodobieństwem lub koniecznością
rozpoznanie - zwrot od nieświadomości ku poznaniu, ku przyjaźni lub wrogości między osobami naznaczonymi losem szczęścia lub nieszczęścia
pathos - bolesne lub zgubne zdarzenie, takie jak przedstawienie naoczne zabójstwa, męki, zranienia i inne tego rodzaju rzeczy
Najpiękniejsze jest takie rozpoznanie, które łączy się z perypetią.
Rozpoznanie:
za pośrednictwem znaków zewnętrznych: wrodzonych i nabytych (blizny, naszyjniki itp.) [najmniej artystyczna forma, używana najczęściej przez nieudolność]
wprowadzone według woli poety, nieartystyczne, dzieje się to, co chce poeta, a nie to czego wymaga układ zdarzeń
związane z przypomnieniem, dzięki któremu na widok czegoś ujawniają się uczucia
opierające się na sylogistycznym wnioskowaniu
połączone z błędnym rozumieniem publiczności (paralogizmem)
wynikające z samych zdarzeń, ponieważ wstrząsające odkrycie wyrasta tu z naturalnego rozwoju sytuacji (Edyp)
Fabuła winna mieć długość łatwą do zapamiętania w całości.
Zadanie poety nie polega na przedstawieniu wydarzeń rzeczywistych, lecz takich, które mogłyby się wydarzyć, przy czym ta możliwość opiera się na prawdopodobieństwie i konieczności.
Zdarzenia muszą wynikać jedne z drugich, gdyż wymaga tego logika ludzkiego myślenia.
Fabuła epizodyczna -taka fabuła, w której epizody nie łączą się wzajemnie na zasadzie prawdopodobieństwa lub konieczności
(fabuła jest naśladowaniem akcji)
Fabuły mogą być „proste” lub „zawikłane”
Przebieg zdarzeń wbrew „oczekiwaniom” sprawia, że akcja „prosta” zmienia się w „zawikłaną”
Akcja:
prosta - akcja, która zgodnie z naszym ustaleniem rozwija się w sposób jednolity i ciągły, gdy zmina losu następuje w niej bez perypetii lub rozpoznania
zawikłana - taka akcja, w której zmiana losu łączy się z perypetią lub rozpoznaniem lub z jednym i drugim motywem jednocześnie
(perypetia lub rozpoznanie powinny wyrastać na zasadzie konieczności lub prawdopodobieństwa z samego układu fabuły jako wynik poprzednich zdarzeń)
Składniki gatunkowe tragedii:
pod względem ilościowym:
prolog - tworząca całość część tragedii, która poprzedza wejście chóru, czyli parodos
epejsodion - tworząca całość część tragedii pomiędzy tworzącymi całość pieśniami chóru
eskodos - tworząca całość część tragedii, po której nie ma już pieśni chóru
pieśni chóru obejmujące: parodos (pierwszy występ całego chóru) i stasimon
kommosy (żałobne pieśni śpiewana wspólnie przez aktorów ze sceny i chór, właściwe tylko niektórym tragediom)
Struktura najpiękniejszej tragedii musi być zawikłana i musi być naśladowczym przedstawieniem zdarzeń budzących litość i trwogę
Pięknie ułożona struktura dramatyczna musi mieć jedno rozwiązanie, zmiana losu powinna przebiegać ze szczęścia w nieszczęście i to nie z powodu nikczemności tylko ze względu na jakieś zbłądzenie.
Fabuła dramatyczna:
nie należy pokazywać ludzi nieposzlakowanych popadających ze szczęścia w nieszczęście [gdyż wzbudzi to oburzenie]
ani też zmiany losu ludzi niegodziwych z nieszczęścia w szczęście , nie spełnia ona warunków tragicznych, nie wzbudza litości ani nie sprawia przyjemności
podobnie człowiek niegodziwy nie powinien popadać ze szczęścia w nieszczęście, gdyż nie wzbudzi w nas litości ani trwogi, litość wzbudza nieszczęście człowieka niewinnego, a trwogę podobnego do nas
fabuła powinna być tak ułożona, żeby słuchacz nawet nie oglądając widowiska, tylko słuchając odczuwał trwogę i litość jak w przypadku fabuły Edypa
akcja musi rozgrywać się między osobami z natury sobie bliskimi
rozwiązanie węzła fabuły musi wynikać z samego układu zdarzeń, a nie interwencji boskiej
Charaktery muszą być:
szlachetne (każda klasa społeczna może być szlachetna i kobieta i niewolnik, chociaż ona jest niższa a on nic nie znaczy)
stosowność (nie jest stosowne być dla kobiety mężną lub uczoną)
podobieństwo
konsekwencja (nawet jeśli postać jest niekonsekwentna, to musi być konsekwentna w niekonsekwencji)
Najbardziej przemawia do przekonania ten, kto wczuwa się w naturę postaci,
„zawiązanie” akcji - zdarzenia, które często mają miejsce poza samym utworem i pewne wchodzące w jego ramy, pozostałe należą do rozwiązania. Przez „zawiązanie” rozumie te część, która obejmuje zdarzenia od początku aż do sceny poprzedzającej bezpośrednio zmianę losu w nieszczęście lub szczęście
„rozwiązanie” akcji - wszystko, co dzieje się od momentu zmiany losu do końca tejże akcji.
Cztery odmiany tragedii:
zawikłana - której istotą jest perypetia i rozpoznanie
patetyczna - naocznie ukazująca cierpienie np. na temat Ajasa lub Iksjona
etyczna - utwór którego rozwój akcji jest w głównym stopniu uwarunkowany cechami charakteru bohaterów
tragedia o podwójnym rozwiązaniu - szczęśliwym dla dobrych i nieszczęśliwym dla niegodziwych
widowiskowa -
Chór ma stanowić integralną część utworu i ma współuczestniczyć w przedstawieniu
Myślenie: dowodzenie i odpieranie zarzutów oraz wzbudzanie litości, trwogi, gniewu i innych uczuć