Daria Kamińska       08.12.01.

    Zakony Rycerskie

 
 

     Geneza powstania zakonów rycerskich: 

     Wyprawy krzyżowe (I wyprawa krzyżowa wyruszyła w 1096r. z inicjatywy papieża Urbana II i zakończyła się założeniem w 1099r Królestwa Jerozolimy) stworzyły ideał chrześcijańskiego rycerza, jako rycerza zakonnego. Byli to mężczyźni, którzy wstępowali do jednego z zakonów, gdzie po pewnym okresie próby składali śluby wieczyste. Ślubowanie te nakładały na nich nie tylko obowiązek walki z niewiernymi, ale też i praktykowanie starych, zakonnych cnót: ubóstwa, celibatu i posłuszeństwa. 

   Do wypraw zaciągali się dumni i sfrustrowani, młodsi ( a więc nie dziedziczący) synowie europejskich feudałów. Zakony Rycerskie na samym początku były bractwami szpitalnymi, mającymi za zadanie wspierać, leczyć i udzielać schronienia pielgrzymom, później ich funkcje rozszerzyły się do ochraniania pielgrzymów, a więc do walki z muzułmanami. W dalszym etapie rozwoju bractwa szpitalne przekształciły się w zakony rycerskie, nazywane „Zbrojnym Ramieniem Papieża”.

   Zakony rycerskie podlegały bezpośrednio kurii rzymskiej. Bracia zamieszkiwali ufortyfikowany dom zakonny, na czele którego stał komtur, nazywany też bajlifem. W miarę rozrostu zakonów, otrzymywały one od władców europejskich ziemie, więc zachodziła potrzeba tworzenia prowincji zakonnych , rządzonych przez wizytatorów, wielkich komutrów lub mistrzów prowincjonalnych. Śluby ubóstwa obchodzono bardzo sprytnie. Członkom zakonu nie można było gromadzić bogactw, ale zakon jako instytucja mógł posiadać własny majątek, na który składały się także i  nieruchomości oraz ludność poddańcza, która uprawiała ziemie zakonne. Dzięki sprężystej administracji majątku i bezlitosnemu wyzyskowi ludności poddańczej, zakony stawały się posiadaczami wielkich jak na owe czasy zasobów pieniężnych. Dla przykładu Templariusze mieli tak dobrych bankierów, że wielu władców rekrutowało z ich grona własnych podskarbich.

   Na początku powstali Templariusze i Joannici, niedługo po nich Zakon Najświętszej Panny Marii Domu Niemieckiego w Jerozolimie znani na ziemiach polskich jako Krzyżacy. W ciągu XIIw, na terenie dzisiejszej Hiszpanii i Portugalii zaczęto tworzyć zakony na modłę tych z królestwa Jerozolimy, do walki z Maurami. Inicjatorami ich tworzenia byli przede wszystkim cystersi. Tak powstały zakony Avis, św. Michała, Calatrava i Alcantrava oraz nie związany z cystersami Zakon św. Jakuba z Composteli.

1. Joannici lub Sz

pitalnicy nazwani później Kawalerami Maltańskimi.

Jako bractwo szpitalne powstali w  ok.1070r. w Jerozolimie, gdzie prowadzili szpital i hospicjum dla pielgrzymów; zakonem stali się w 1099r, gdy kierował nimi Gerard uznany za błogosławionego, wtedy przyjęli ośmiokończasty krzyż symbolizujący osiem błogosławieństw i regułę św. Augustyna. Joannici byli najbardziej związani z włoskimi feudałami, co doprowadziło do powołania w 1180r., efemerycznego zakonu Montjoye, przez hiszpańskiego rycerza Rodryga. Zakon Montjoye działał bardzo krótko i około roku 1204 został wchłonięty przez templariuszy.

     Jednak piersi Joannici bardzo szybko poginęli w walkach z muzułmanami, i dlatego praktycznie rzecz biorąc za pierwszy zakon należałoby uznać Templariuszy (ale o nich później). Gerard zginął w 1118r, a następnym wielkim mistrzem stał się Rajmund z Puy.

      Joannici mieli najlepsze służby medyczne i największy szpital w ówczesnych czasach. Struktura społeczna zakony dzieliła się na trzy grupy. Pierwszą z nich byli rycerze zakonni, drugą kapłani, a trzecią bracia służebni, czyli giermkowie, służba, kucharze, itp.

     Strój zakonny: na początku był to czarny habit i czarny płaszcz z naszytymi białymi, ośmiokończastymi krzyżami. Potem, na mocy papieskiej bulli z 1259r. wydanej przez Aleksandra IV, strój ten zmieniona na nakładaną na zbroję, krótką, szkarłatną tunikę z dużym, białym, łacińskim krzyżem.

     Ze względu na dużą różnorodność narodowościową rycerzy zakonnych utworzono tak zwane oberże, w których przebywali rycerze o identycznej lub zbliżonej grupie językowej. Takich oberży nazywanych inaczej językami powstało siedem, później liczba ta zwiększyła się do ośmiu. Były więc:

-prowansalska

-owernijska

-francuska

-włoska

-angielska

-niemiecka

-aragońsko- katalońska, z której później wyodrębniono kastylijsko- portugalską.

      Śluby zakonne wszystkich zakonów nie różniły się od siebie zbytnio, zawsze były to czystość, ubóstwo i posłuszeństwo Cnoty rycerskie można podzielić na trzy grupy, po pierwsze były cnoty wywodzące się z systemu lennego: dotrzymywanie wierności swemu chlebodawcy i okazywanie należnego mu posłuszeństwa i czci, oraz męstwo. Po drugie były to cnoty pochodzenia religijnego: ochrona kapłanów, zakonnic, zakonników, świętości, słabszych, zwalczanie heretyków i niewiernych, hojność, szczodrobliwość, wspomaganie chorych i prowadzenie pobożnego trybu życia. Po trzecie były to cnoty wywodzące się z rozkwitu życia kulturalnego: opanowanie, równowaga, umiar, wielkoduszność, dążenie do celu z uporem i wytrwałością, uprzejme zachowanie wobec każdego, prezentowanie dobrych manier i okazywanie czci kobietom.   

     Rycerze stanowili trzon armii Królestwa Jerozolimy. Apogeum ich liczby wynosi       10 000, jednak pod koniec istnienia Królestwa było ich zaledwie 300.

W 1142r. Krzyżowcy zdobyli w Syrii twierdzę Kalat al-Hins, nazwaną przez chrześcijan Krak des Chevaliers czyli Zamkiem Rycerzy. Twierdza ta należała odtąd do Joannitów, którzy rozbudowali ją do dwóch linii wysokich murów, 13 wież, wskutek czego doszła ona do 3000mkwadratowych powierzchni i mogła pomieścić 2000 rycerzy warz z końmi, zapasy jedzenia wystarczały na 5 lat. Krak des Chevaliers zdobył podstępem dopiero w 1271r. sułtan Bajbarsa. 

W 1187r. doszło do bitwy pod Nazaretem, w której wojskami Saracenów dowodził Saladyn. Bitwa ta była wielką klęską Krzyżowców.

W 1206r. Akka stała się stolicą Zakonu.

W 1236r. Papież groził Joannitom i Templariuszom klątwą za kontakty z sektami fanatycznych asasynów.

W 1291r. nastąpił kres istnienia Królestwa Jerozolimy. 18 maja właśnie tego roku padła Akka. Wielki mistrz Templariuszy umiera z ran, a wielki mistrz Joannitów Jan z Villiers, ranny, zostaje przeniesiony na Cypr.  Na Cyprze rycerze wytrzymali 18 lat. W 1309r. zdobyli Rodos, w 1310 przenieśli tam swój zakon. Zaczęto ich nazywać Kawalerami rodyjskimi. Na początku wieku 14. Byli ogromnym autorytetem, bili własną monetę i posiadali ambasadorów na wszystkich dworach Europy. Po zlikwidowaniu w 1312r. Zakonu Templariuszy Joannitom dostały się wszystkie ich ziemie.

W 1365r. doszło do masakry w Aleksandrii i od tego czasu zakon postanowił od ciąć się od polityki.

W 1440r. doszło do pierwszej poważnej konfrontacji floty joannitów z flotą turecką.

W 1480r. Joannici odparli pierwsze oblężenie Rodos przez armie sułtana Mehmeta II Zdobywcę Konstantynopola. Wielki mistrz d`Aubusson został lekko ranny. Kolejne oblężenia, także odparte miały miejsce w 1503 i 1510r.  Dopiero w 1521r. kiedy sułtanem został Sulejman Wspaniały. De l`Isle Adam wielkim mistrzem doszło do trwającego sześć miesięcy i zakończonego poddaniem Rodos oblężenia. Sułtan będący pod wrażeniem bohaterstwa obrońców pozwolił im opuścić wyspę w pełnym uzbrojeniu i z dobytkiem.

26 października 1530r. De l`Isle Adam i jego towarzysze wylądowali na Malcie i od razu rozpoczęli budowę największego na świecie szpitala. Wśród tych rycerzy był Jan Parisot de la Valette, od którego pochodzi dzisiejsza nazwa stolicy Malty- LaValetta.

Joannici zajmowali Maltę aż do 18 czerwca 1728r. kiedy to została ona złupiona przez Napoleona. Wielki mistrz von Hompesch i pozostali przy nim kawalerowie odeszli z Malty zabierając ze sobą jedynie pozbawione wcześniej cennych opraw najdroższe relikwie ( drzazga z Krzyża, ręka św. Jana Chrzciciela, ikona Matki Boskiej z Filermos, przywieziona jeszcze z Rodos.).

Następnym wielkim mistrzem zakonu zostaje car Paweł I, który umiera w 1801r.

   Od opuszczenia Malty rozpoczyna się wielka tułaczka Zakonu, podczas której coraz bardziej traci on swoją niezależność i staje się marionetką w rękach europejskich monarchów.

Dopiero w 1879r. Papież Leon VII przywraca zwierzchnikom zakonu tytuł wielkiego mistrza podnosząc go tym samym do rangi kardynała z prawem do tytułu Altesse Eminentissime. W 1999r. Joannici wrócili na Maltę. Ich obecnym wielkim mistrzem jest od 1988r. Andrew Willoughby Ninian Bertie.  

1. Templariusze.

  Zakon założono w 1118r. przez rycerzy z Szampanii, a dokładniej przez Hugona z Paynes. Nazwa pochodzi on ich siedziby mieszczącej się w pobliżu ruin świątyni Salomona, a dokładnie w stajni. Z tych ruin wydobywali wiele cennych przedmiotów. Ich regułę opracowaną przez Bernarda z Clairvaux, działającego z ramienia cystersów, zatwierdził papież w 1128r. Oprócz typowych ślubów zakonnych, takich jak w innych zakonach, templariusze zobowiązywali się nie tylko do ochraniania pielgrzymów, ale też i do zbrojnej walki z muzułmanami.

Charakterystyczną cechą ich stroju były długie, białe płaszcze z czarnymi krzyżami.

  Templariusze i Joannici bardzo często ścierali się ze sobą, nie tylko w potyczkach słownych, więc na ulicach miast Królestwa Jerozolimy czasem dochodziło do bijatyk pomiędzy rycerzami tych dwóch zakonów. Konflikt ten doprowadził do bitwy na przedpolu Gazy, kiedy to Joannici oskarżeni przez Templariuszy o tchórzostwo musieli, broniąc swojego honoru, stanąć do bitwy z muzułmanami, mimo oczywistej przewagi tych ostatnich.

  Wraz z kresem istnienia Królestwa Jerozolimy, Templariusze razem z Joannitami uciekli na Cypr. Oba zakony wytrzymały tam ze sobą aż 18 lat, aż Joannici przenieśli swoją siedzibę na Rodos.

      Templariusze bardzo szybko stali się finansową potęgą, wręcz bankierami Europy. Pożyczali na wysoki procent, ale byli uczciwi. Posiadali własne kantory, banki i skarbce prawie we wszystkich krajach Europy, a więc ogromne bogactwa, co stało się przyczyną ich zagłady.

  Filip IV Piękny, król Francji zadłużył się u nich na ogromną sumę, której nie mógł (i wcale nie chciał) spłacić, więc postanowił oskarżyć zakonników o herezję. W owych czasach udowodnienie swojej niewinności było prawie niemożliwe. W 1307r. wielki mistrz zakonu Jakub de Molay płonie na stosie, przed śmiercią w ogniu zdążył on jednak rzucić klątwę na króla, który umarł 7 lat później, w 1314r. Filip IV Piękny w 1312r. wymusił na Papieżu Klemensie V kasatę zakonu. Wtedy wszystkie ziemie Templariuszy przeszły do rąk Joannitów, jednak nie było to ogromne tereny, gdyż po paroletnim zarządzie urzędników królewskich, po niegdyś wielkim majątku zostały tylko skromne resztki.

  W XIXw. Niektóre organizacje wolnomularskie ogłosiły się kontynuatorami zakonu i próbowały dowodzić, że przetrwał on pół tysiąclecia w podziemiu, co jest raczej nieprawdopodobne.  

3.Krzyżacy. 

Organizacja ta została powołane przez ks. Fryderyka Szwabskiego, i miała przede wszystkim zapewnić Cesarstwu oparcie na brzegach Lewantu.

Pełna nazwa to Zakon Szpitala Najświętszej Panny Marii Domu Niemieckiego z Jerozolimy został założony w 1190r. pod murami Akki w Palestynie, w zakon rycerski przekształcono go w 1198r.

Tak jak i pozostali rycerze zakonni, krzyżacy byli bardzo dobrze wyposażeni. Nosili kolczą zbroję, kolczy, a później garnkowaty hełm, na którym zawiązywano chustę z herbem, gdy było zimno płaszcz (u Joannitów czarny), a do tego miecz, czasem włócznię oraz migdałową, później trójkątną tarczę.

  Po rozbiciu Królestwa Jerozolimy w 1291r. wszyscy przenieśli się na stałe do Europy, a wielki mistrz obrał Wenecję za swoją siedzibę.

W 1211r. próbowali utworzyć państwo Krzyżackie w Siedmiogrodzie, ale ich niedawny protektor, król Węgier Andrzej II zrównał z ziemią ich grody obronne w 1224/5r. kazał opuścić granice swojego państwa. Wtedy, w 1225/6 Krzyżacy przybyli do Polski na zaproszenie Konrada Mazowieckiego, by walczyć z pogańskimi Prusami.

  Nosili białe płaszcze z czarnymi krzyżami, dlatego też nazywano ich Krzyżakami.

  Po 1233r. z Zakonem Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego z Jerozolimy połączyły się dwa inne- Zakon Dobrzyński i w 1234r. Zakon Kawalerów Mieczowych. Zakon Kawalerów Mieczowych został założony z inicjatywy inflanckiego biskupa Meinharda, który przekształcił kolonię niemieckich kupców w twór o charakterze państwowym. Chcąc ochronić utworzoną przez siebie dziwną instytucję powołał w 1202r. Zakon Kawalerów Mieczowych. Polegał on na wzorcach lewantyńskich, bądź też hiszpańskich (?). Jednak bracia zakonni, rekrutujący się w większości z awanturników, postanowili usunąć biskupa na drugi plan i potraktować akcję kolonialną tak, by przyniosła im jak największe korzyści. Nie zawahali się nawet przed zbrojnym wystąpieniem przeciwko biskupowi, w Inflantach.

W Polsce założyli wiele miast, na przykład Toruń, Chełmno, Malbork, Elbląg, Królewiec. Pod ich rządami miasta rozwijały się i zwiększał się ich dobrobyt. Jednak, gdy pogańscy Prusowie zostali zniszczeni Krzyżacy przestali być potrzebni.

Spróbowali ekspansji przeciwko Litwie, ale straciła ona sens po przyjęciu przez Litwę chrztu. W 1409r. rozpoczęła się wielka wojna z Zakonem, w 1410 doszło do bitwy pod Grunwaldem. Wojnę zakończył podpisany w 1411r. pierwszy Pokój Toruński, który nie utrzymał się jednak długo.

Ostatecznie rozwiązano sprawę zakonu 10 kwietnia 1525r. Wielki mistrz przyjął religię protestancką i stał się wasalem króla Polski. Resztki Zakonu zostały na Inflantach aż do czasu wojny inflanckiej w 1558r., której wynikiem była w 1561r. sekularyzacja Zakonu i poddanie Inflantów Koronie i Litwie.

      Zakon Krzyżacki przetrwał w Niemczech i w Austrii pod opieką Habsburgów i wegetował tak aż do 1929r., kiedy przekształcono go w zakon duchowny z siedzibą w Wiedniu.

  Obecnie posiada on kilka zakonów- żeńskich i męskich w Niemczech i we Włoszech. Jego reguła przewiduje między innymi nadawanie godności tak zwanych honorowych rycerzy osobom świeckim.

  Przedstawiciele Zakonu chcieli odkupić od Polski zamek w  Malborku, by urządzić w nim sierociniec dla dzieci zarówno polskich jak i niemieckich, spotkali się jednak z odmową.  
 

4. Zakony Rycerskie na ziemiach polskich.

 Joannici przybyli do Polski na zaproszenie czwartego z rzędu syna  Bolesława Krzywoustego, Henryka w 1166r. Od księcia dostali:

1.Zagość (Małopolska)      -ziemię

                              -czterech złotników

                              -Karczmę w Czechowie

                              -woły, owce, krowy i 14 pasterzy

                              konie (10 sztuk oraz stado składające się z 50      klaczy i 5 ogierów)

                              -prawo odłowu bobrów w Kijach i Małgoszczy.

                              -niezależność prawną.

2.Tyniec Wielki nad Ślężą

3.Strzegom

   4.ziemie pod Poznaniem

5. ziemie na Pomorzu. 

     Templariusze pojawili się w Polsce przed 1229r., kiedy to Henryk Brodaty nadał im 250 łanów ziemi lubuskiej, potem w 1232r. dostali od niego tysiąc łanów ziemi kostrzyńskiej , a w 1234r. całą ziemię bańską.

     Na Śląsku dochodziło do zaciekłych konfliktów między Joannitami, a Templariuszami co doprowadziło do tak zwanej Małej Wojny na ziemiach polskich. Szpitalnicy podstępnie zajmowali zamki Templariuszy, tak więc w 1321r., kiedy to Zakon Strażników Świątynnych został oficjalnie zlikwidowany, pozostało im tylko przejąć niewielką część pozostałych ziem.

     Wydawało się, że Joannici i Krzyżacy doskonale ze sobą współżyją, jednak było tylko kwestią czasu kiedy to Zakon Najświętszej Marii Panny wyrzuci słabszy zakon z Polski. Stało się to w 1366r., gdy Szpitalnicy wystawili swoje ziemie do licytacji. Krzyżacy nie przepuścili takiej okazji by pozbyć się niewygodnych „wspólników”.

Jeszcze przez pewien czas w Polsce pozostało kilka komandorii joannickich, np. Joannici czaplinieccy, zmuszeni w 1368r. do złożenia hołdu Polsce.

          Wielka Tułaczka Zakonu Joannitów

 

                  Jerozolima (1120-1190), 8 wielkich mistrzów.

                  Margat       (1190-1206), 3 wielkich mistrzów.

                  Akka          (1206-1310), 14 wielkich mistrzów.

                  Rodos       (1310-1523), 20 wielkich mistrzów.

                  Viterbo      (1523-1530), 1 wielki mistrz.

                  Mata          (1530-1799), 28 wielkich mistrzów.

                  Sankt Petersburg (1799-1801)-1 wielki mistrz (car)-de facto.

                  Messyna    (1803-1803), 1 wielki mistrz.

                  Catania      (1803-1825), 1 wielki mistrz, 3 namiestników.

                  Ferrara       (1826-1834), 0 wielkich mistrzów.

                  Rzym       (1834-1999), 5 wielkich mistrzów, 6 namiestników.

Jednym z tych pięciu mistrzów jest obecny Wielki Mistrz (od 1988r.).

     Malta       (od 1999r.) wielkim mistrzem jest Andrew Willoughby Ninian Bertie.

Woman Knights
Female Orders of Knighthood

The Order of the Hatchet
There is a case of a clearly military order of knighthood for women. It is the order of the Hatchet (orden de la Hacha) in Catalonia. It was founded in 1149 by Raymond Berenger, count of Barcelona, to honor the women who fought for the defense of the town of Tortosa against a Moor attack. The dames admitted to the order received many privileges, including exemption from all taxes, and took precedence over men in public assemblies. I presume the order died out with the original members.

The Order of the glorious Saint Mary
In Italy, the Order of the glorious Saint Mary, founded by Loderigo d'Andalo, a nobleman of Bologna in 1233, and approved by pope Alexander IV in 1261, was the first religious order of knighthood to grant the rank of militissa to women. This order was suppressed by Sixtus V in 1558.

Summary of Military Orders

by Volodymyr Blahuciak

Order	Founded	Habit	Emblem	Comments
Templars (Poor Knights of Christ and the Temple of Solomon)	Established c. 1118-1120. Papal confirmation 1128.	White	Red Cross	1307-08 - Charges of heresy. 1312 - Order officially oppressed. 1314 - last Grand Master, Jacques de Molay burned at stake
Hospitallers (Order of the Hospital of St. John)	Hospital founded c.1070. Papal confirmation 1113. Turned military c.1126	Black, later red	White cross	1248 -papal bull gives black surcoat 1259 - changed to red
Teutonic Knights (Teutonic Knights of the Hospital of St. Mary of Jerusalem)	Established 1198.	White	Black cross	Membership restricted to Germans.
Knights of Santiago (Knights of St. James of the Sword or Compostella)	Esta blushed Possibly c. 1120, more probably 1171. Papal confirmation 1175	White, later black	Espada (a red cross with the bottom arm extended to resemble a short sword blade. 14^th century and later sources show hilt and guards ending in fleurs-de-lys.
Knights of Alcántra (Knights of San Julian de Pereyro before 1213)	Probably established 1156. Papal confirmation 1177.	White	Green cross with fleurs-de-lys ends from 1397.
Knights of Calatrava (Knights of Salvatierra 1197-1212)	Established 1157. Papal confirmation 1164.	White	Red cross with fleurs-de-lys ends from 1397.
Knights of Avis (Knights of St. Benedict or Evora before 1211).	Established as a non-religious Order 1147. Papal confirmation as a religious military Order 1166.	White	Green cross from c. 1325.
Knights of Monte Gaudio	Established 1173	Red*	Silver star	Absorbed by Templars c.1200.
Knights of Our Lady of Montjoie (Knights of Trufac after 1187).	Papal confirmation 1180.		Parti-coloured red and white cross.	Originally in Middle East, retire to Spain in 1187 after Hattin.Name changes to Trufac with move to Spain. Absorbed by Knights of Calatrava 1221.
Knights of Trujillo	Established 1197.	White		Absorbed by the Knights of Calatrava and Alcántra 1218.
Knights of St. George of Alfama.	Established 1201	White	Red Cross from 1400.	United with Knights of Our lady of Montesa 1400.
Knights of the Order of St. Lazarus	Turned military c. 1123	Black	Green Cross from 16^th century	A leper order.
Knights of St. Thomas Acon (Knights of St. Thomas of Canterbury at Acre)	Established 1191. Turned military 1217-1221.	White	Red Cross with white scallop at centre.	English Order originally founded as a nursing brethren in Acre during 3^rd crusade. Membership restricted to English. No brother knights recorded after 1357.

The following two orders are different from the above:

• They are identified with missions rather than crusades, ie. they are not independent orders, but are responsible to a bishop.

• They have no land other than what they could conquer for themselves.

• Their function was to convert the heathen rather than recapture the Holy Places

Order	Founded	Habit	Emblem	Comments
The Sword Brothers (Knights of Christ)	Established 1196. Papal confirmation 1207.	White	Red cross above red sword pointed downwards.	Absorbed by Teutonic Knights 1237.
Knights of Dobrzyn	Established 1228.	White	Red star above red sword pointed downwards.	Absorbed by Teutonic Knights 1235

---