sobory powszechne, gr. oikoumenike synodos, sobory ekumeniczne, uroczyste zebranie biskupów całego Kościoła (jako następców apostołów) celem rozstrzygnięcia ważnych problemów doktrynalnych. Instytucja s.p. wywodzi się z praktyki synodów pierwszych gmin chrześcijańskich. Impulsu do zwołania s.p. dostarczała zawsze jakaś sporna kwestia, którą należało rozwiązać. Powód do zwołania s.p. pochodził przeważnie z zewnątrz, a nie wynikał z wewn. istoty Kościoła. W okresie cezaropapizmu bizant. pierwsze s.p., które stworzyły zasadniczy zrąb dogmatów, odbywały się z inicjatywy i pod przewodnictwem cesarzy, którzy byli na nich obecni ze swoimi sekretarzami (przedstawiciele laikatu). Ważne znaczenie miała wówczas kwestia recepcji nauki s.p. Zachodnie, średniowieczne s.p., odbywając się pod przewodnictwem papieża, decydowały również o sprawach politycznych. Wzrost znaczenia s.p. w średniowieczu stał się punktem wyjścia koncyliaryzmu, który ostatecznie został potępiony.
W Kościele rzymskokatol. biskupi zbierają się pod przewodnictwem papieża (jako bpa Rzymu, następcy Piotra) lub jego delegata, obradują nad sprawami wiary, moralności, organizacji i dyscypliny kościelnej. S.p. zwołane i obradujące pod przewodnictwem papieża stanowią wraz z nim najwyższą i pełną władzę w Kościele (kolegialność). Dokumenty soborowe podpisywane przez wszystkich uczestników s.p. (ojców soboru) i zatwierdzone przez papieża, są wyrazem jedności kolegium biskupów i papieża, który poleca je ogłosić całemu Kościołowi katol. (orzeczenia s.p. wierni powinni przyjąć z posłuszeństwem wiary). Za R. Bellarminem przyjmuje się, że odbyło się 21 s.p.: Sobór Nicejski I (325, potępienie herezji ariańskiej), Sobór Konstantynopolitański I (381, sformułowanie symbolu wiary), Sobór Efeski (431, potępienie Nestoriusza i potwierdzenie Bożego macierzyństwa Marii), Sobór Chalcedoński (451, potępienie Eutychesa, zdefiniowanie jedności osoby i dwoistości natury Chrystusa), Sobór Konstantynopolitański II (553, potępienie monofizytyzmu), Sobór Konstantynopolitański III (680-691, potępienie herezji monoteletyzmu i określenie dwoistej woli Chrystusa) i Sobór Nicejski II (783-787, potępienie ikonoklazmu i wyjaśnienie pojęcia kultu), Sobór Konstantynopolitański IV (869, potępienie schizmy Focjusza), Sobór Laterański I (1123, ratyfikacja konkordatu wormackiego, zakończenie walki o inwestyturę), Sobór Laterański II (1139, potępienie herezji katarów i ustalenie zasad wyboru papieży), Sobór Laterański III (1179, ponowne potępienie katarów i propozycja podjęcia świętej wojny przeciw nim), Sobór Laterański IV (1215, potępienie herezji waldensów i albigensów, prawo dotyczące Wielkanocy), Sobór Lyoński I (1245, ekskomunika ces. Fryderyka II za zajęcie dóbr kośc.), Sobór Lyoński II (1274, próba zakończenia schizmy gr., ustalenie zasad konklawe, środki w sprawie Ziemi Świętej), Sobór Vienneński (1311-12, kasata zakonu templariuszy i podstawy reformy Kościoła),
Sobór Konstancjański (1414-18, zakończenie schizmy zach., potępienie Wycliffa i Husa, wybór papieża Marcina V), Sobór Florencki (1438-45, reforma zwyczajów kośc. i odnowienie relacji ze schizmatykami gr.), Sobór Laterański V (1512-17, próba pojednania władców chrześc. i regulacja niektórych kwestii związanych z reformą Kościoła), Sobór Trydencki (1545-63, potępienie protestantów i ogłoszenie zasad dotyczących usprawiedliwenia, sakramentów, Pisma Świętego, Tradycji, podjęcie reformy Kościoła), Sobór Watykański I (1869-70, potępienie racjonalizmu i liberalizmu, ogłoszenie dogmatu o nieomylności i prymacie papieża), Sobór Watykański II (1962-65, odnowa życia chrześc. i Kościoła). Kościół prawosł. uznaje 7 pierwszych s.p.: w prawosławiu obchodzone są też święta liturgiczne ku czci s.p., które mają swoją ikonografię. Protestanci uznają na ogół pierwsze 4 s.p. Powszechność Soboru Konstantynopolitańskiego IV i średniow. soborów Kościoła zach. jest w katolicyzmie dyskutowana.
Nicejski I, Sobór, pierwszy w dziejach chrześcijaństwa sobór powszechny, zwołany przez ces. Konstantyna I Wielkiego w celu przeciwdziałania zagrożeniom wiary chrześc., związanym z szerzeniem się doktryny aleksandryjskiego prezbitera Ariusza (arianizm); obradował VI-VIII 325 w Nicei w Bitynii (ob. Iznik, Turcja); wzięło w nim udział 250-320 biskupów, w tym 3 legaci papieża Sylwestra I. Sobór potępił arianizm i ogłosił wyznanie wiary uznające bóstwo Jezusa Chrystusa (Symbol nicejski). Było to pierwsze oficjalne wyznanie wiary o zasięgu i autorytecie ogólnokośc. (dotąd obowiązywały formuły lokalne zatwierdzane przez biskupa lub synod lokalny). Spór ariański trwał jednak nadal, wskutek czego dzieło S.N. zostało podjęte 381 przez I Sobór Konstantynopolitański, który ogłosił Symbol nicejsko-konstantynopolitański. Biskupi uchwalili też 20 kanonów dyscyplinarnych, dotyczących spraw wewnątrzkośc. (m.in. zakazy przenoszenia biskupów i przechodzenia prezbiterów z diecezji do diecezji, ustanawiania duszpasterzy przez samego metropolitę, udzielania święceń kapłańskich apostatom z okresu prześladowań chrześcijaństwa oraz eunuchom i lichwiarzom). Rozstrzygnięty został spór wokół terminu obchodzenia Wielkanocy — odtąd miała ona przypadać zawsze w najbliższą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca (tj. pomiędzy 22 III a 25 IV).
Konstantynopolitański I, Sobór, drugi sobór powszechny, uznany za ekumeniczny dopiero przez Sobór Chalcedoński (451), a zwołany jako synod biskupów Kościoła wsch. przez ces. Teodozjusza I Wielkiego; obradował w Konstantynopolu V-VII 381; wzięło w nim udział ok. 150 biskupów ze Wschodu (m.in. Grzegorz z Nazjanzu) i kilku z Zachodu. Głównym przedmiotem obrad był spór dogmatyczny dotyczący Trójcy Świętej i związany z nim kryzys kośc.; ostatecznie symbol wiary przyjęty przez Sobór Nicejski I (325) poszerzony został o wyznanie wiary w bóstwo Ducha Świętego (Nicejsko-konstantynopolitański skład wiary); biskupi potępili liczne herezje zagrażające jedności Kościoła, zwł. arianizm, a także macedonianizm, sabelianizm, marcelianizm, fotynianizm i apolinaryzm. Ojcowie soborowi usiłowali też (bezskutecznie) położyć kres trwającej od ponad 20 lat schizmie kośc. w Antiochii; stolicy biskupiej w Konstantynopolu przyznali w hierarchii biskupstw honorowe drugie miejsce po biskupstwie Rzymu (453 ten kanon, potwierdzony na Soborze Chalcedońskim, odrzucił papież Leon I Wielki); na wzór diecezji cesarskich utworzono prowincje kośc.: Egipt, Wschód (Syria i Palestyna), Pont (Anatolia pn. i wsch.), Azja (Anatolia zach.) i Tracja (ob. Bułgaria wsch.). Dogmatyczne postanowienia S.K. zostały uznane przez Kościół zach. na synodzie rzymskim 382.
Efeski Sobór, trzeci sobór powszechny, zwołany 431 do Efezu przez ces. Teodozjusza II (i współrządzącego z nim Walentyniana III), za zgodą papieża Celestyna I, który przysłał na obrady swoich legatów (biskupi Arkadiusz i Projectus oraz kapłan Filip). Bezpośrednim powodem zwołania S.E. było nauczanie Nestoriusza (od 428 biskup Konstantynopola) na temat dwóch natur (boskiej i ludzkiej) w Chrystusie. Nestoriusz rozdzielał je agresywnie, odrzucając w ten sposób teol. zasadę communicatio idiomatum (współorzekanie przymiotów). W szczególności postawa ta wyraziła się w zakwestionowaniu odnoszonego do Maryi tytułu Bożej Rodzicielki (Theotokos). Głównym polemistą Nestoriusza był bp Aleksandrii, Cyryl, który przewodniczył soborowi. Idąc za jego wykładnią chrystologii (tzw. 12 anatematyzmów), sobór potępił Nestoriusza i podkreślił rangę przyjętego na soborze w Nicei (325) wyznania wiary; potępił także sektę messalian. Postanowienia soboru wzbudziły protest grona 50 biskupów z Janem z Antiochii na czele. Oskarżyli oni Cyryla o zbyt arbitralne „dogmatyzowanie” tez jednej tylko (aleksandryjskiej) szkoły teologicznej. Obie grupy obłożyły się wzajemnie ekskomunikami i odwołały do cesarza. Teodozjusz odmówił jednak autoryzacji obu stronom, natomiast nowy papież Sykstus III zatwierdził 432 dekrety soboru „cyryliańskiego”. Do ugody między Cyrylem Aleksandryjskim a Janem z Antiochii doszło rok później; jej wykładnią stała się przyjęta przez obu patriarchów „formuła zjednoczenia” (Formula unionis). Nieprzejednani zwolennicy Nestoriusza odłączyli się od Kościoła. Prześladowani w cesarstwie, osiedlili się w Persji, zakładając prężny Kościół nestoriański. Z uwagi na przyznany ostatecznie Maryi tytuł Theotokos S.E. uchodzi w Tradycji za „sobór maryjny”.
Chalcedoński Sobór, czwarty sobór powszechny (ekumeniczny), zwołany 451 do Chalcedonu nad Bosforem (ob. Kadıköy, dzielnica Stambułu) przez ces. Marcjana (450-457) i bpa Konstantynopola, Anatoliosa. Miał na celu skorygowanie nauki sformułowanej na Soborze Efeskim (431), zwł. sprecyzowanie chrystologicznej doktryny Kościoła (chrystologia); najbardziej uroczysty i największy pod względem liczby uczestników sobór w starożytności — w 17 sesjach (8 X-31 X) odbywających się w kościele Św. Eufemii wzięło udział ok. 360 (wg niektórych historyków 600) biskupów, archimandrytów i delegatów biskupich ze Wschodu; z Zachodu ze względu na najazd Hunów i Wandalów przybyło tylko 5 legatów papieskich, którzy przewodniczyli soborowi, i 2 biskupów afrykańskich. Najważniejszym dokonaniem S.Ch. było uchwalenie dogmatu chrystologicznego o dwóch natu rach Chrystusa — prawdziwie boskiej i prawdziwie ludzkiej — połączonych unią hipostatyczną„ bez zmieszania, bez zmiany, bez rozdzielania i rozłączania” w jednej osobie. Po raz pierwszy sformułował go 449 Leon I w Liście do Flawiana, który stał się podstawą dyskusji na S.Ch. i stanowił odtąd punkt odniesienia dla późniejszej chrystologii. Sobór odrzucił ostatecznie nauczanie eutychian (w Chrystusie po wcieleniu Bóstwo pochłonęło człowieczeństwo, ma więc On jedną naturę) oraz nestorian (w Chrystusie występuje dwoistość natur, a Maryja zrodziła Go tylko jako człowieka), jednocześnie także pogląd arian, że Jezus nie miał duszy ludzkiej. Ojcowie soborowi powtórnie potępili herezje Nestoriusza (nestorianizm) oraz Eutychesa (monofizytyzm), ich zwolenników (m.in. patriarchę aleksandryjskiego Dioskura) obłożyli ekskomuniką, zrehabilitowali pośmiertnie patriarchę konstantynopolitańskiego Flawiana (ekskomunikował Eutychesa, za co na tzw. zbójeckim synodzie w Efezie 449 został potępiony, pozbawiony kapłaństwa i wygnany). Na S.Ch. zostało zatwierdzonych także 30 kanonów dyscyplinarnych, które wpłynęły znacząco na prawo kośc. dotyczące kleru i mnichów (m.in. zakaz wyświęcania za pieniądze i zajmowania się przez duchownych sprawami świeckimi, związanie duchownych z konkretnym Kościołem, poddanie mnichów jurysdykcji biskupa, wymóg celibatu dla mnichów i dziewictwa dla zakonnic); do dziś znajdują się one w zbiorach prawa wschodniego; przełożone na łacinę znalazły się w średniow. zbiorach prawnych, m.in. w Dekretałach Gracjana. Duże kontrowersje wzbudził kanon 28., który ustanawiał patriarchat konstantynopolitański i rozszerzał jego jurysdykcję poza granice cesarstwa (Pont, Azja i Tracja) oraz zrównywał z Rzymem Konstantynopol, nazwany w kanonie „nowym Rzymem”; został uchwalony pod nieobecność delegatów papieskich i komisarzy cesarskich. W 453 papież Leon I w liście do Marcjana zatwierdził uchwały S.Ch.; kanon 28. odrzucił jako niezgodny z uchwałą Soboru Nicejskiego (325), ustanawiającą 3 stolice patriarchalne — Rzym, Aleksandrię i Antiochię. Kanon ten stał się później jednym z fundamentów prawnych schizmy wschodniej. Decyzje soboru zostały poparte także przez cesarza, który wygnał Eutychesa i Dioskura i wydał edykt przeciw monofizytom. W Egipcie zwolennicy (zwł. mnisi) doktryny Cyryla Aleksandryjskiego nauczającego o jednej (boskiej) naturze Chrystusa wywołali rozruchy i prześladowania obrońców prawowiernej nauki. Męczeńską śmierć ponieśli wtedy tzw. męczennicy chalcedońscy, do których zalicza się m.in. biskupów Jerozolimy: Flawiana II, wg monofizytów gł. zwolennika S.Ch. (zm. 451), i Eliasza I (zm. 516), a także 350 mnichów syryjskich (zginęli 517). S.Ch. zapoczątkował pierwszy wielki rozłam chrześcijaństwa, który mimo prób pojednania podejmowanych m.in. na Soborze Konstantynopolitańskim II (553) i III (680), trwał do czasów dzisiejszych. W następstwie Chalcedonu od Kościoła oderwały się prowincje w Egipcie, Etiopii, Syrii, Armenii i utworzyły Kościoły monofizyckie z własną teologią, liturgią i kulturą religijną. Chalcedońska formuła chrystologiczna stanowi natomiast do dziś fundament nauki o Chrystusie w Kościołach katol. i prawosł., znajdując m.in. rozwinięcie w ros. myśli teol. XIX i XX w. Formuła ta stanowi również podstawę chrystologii ewangelickiej (np. w księgach wyznaniowych Kościoła luterańskiego została powtórzona chalcedońska nauka o dwóch naturach i unii hipostatycznej). Obecnie zakończył się pozytywnymi uzgodnieniami dialog dotyczący różnic chrystologicznych pomiędzy Kościołami monofizyckimi a Kościołem prawosławnym.
Konstantynopolitański II, Sobór, V sobór powszechny (ekumeniczny) obradujący 5 V-2 VI 553 w kościele Hagia Sophia (Mądrości Bożej) w Konstantynopolu; zwołany przez ces. Justyniana I Wielkiego, zabiegającego o pozyskanie monofizytów; obradom (8 sesji) przewodniczyli patriarchowie: Konstantynopola — Eutychiusz, Aleksandrii — Apolinary, i Antiochii — Domnus; nie wziął w nich udziału przebywający wówczas w stolicy Bizancjum papież Wigiliusz. Zgodnie z wolą Justyniana I ojcowie soborowi (166 biskupów, w tym tylko 18 z Zachodu) potępili — pod zarzutem skłaniania się ku nestorianizmowi — teologów reprezentujących tzw. szkołę antiocheńską (antiocheńska teologia): Teodora z Mopsuestii, Teodoreta z Cyru i Ibasa z Edessy, oraz ich teksty, znane jako tzw. trzy rozdziały; heretykiem ogłoszono też Orygenesa i nakazano zniszczenie jego dzieł. Wigiliusz, który odmawiał uznania postanowień S.K. jako sprzecznych z orzeczeniami Soboru Chalcedońskiego (451), także został potępiony; internowany, ostatecznie ustąpił i pół roku później zatwierdził uchwały soborowe, co doprowadziło do długotrwałej schizmy na Zachodzie, zwł. w kośc. prowincjach Mediolanu i Akwilei. S.K. stanowił triumf cezaropapizmu w wydaniu justyniańskim.
Konstantynopolitański III, Sobór, VI sobór powszechny (ekumeniczny), zwołany przez cesarza bizant. Konstantyna IV, obradujący 7 XI 680-16 IX 681 w Konstantynopolu, w sali kopułowej pałacu cesarskiego (Trullos); wzięło w nim udział 174 biskupów ze Wschodu, gł. z patriarchatu konstantynopolitańskiego, oraz 3 legatów papieża Agatona; S.K. zajął się sporem o istnienie 2 woli w Jezusie Chrystusie; uznał monoteletyzm (istnieje tylko jedna — boska — wola Chrystusa) za herezję i potępił jego zwolenników; ekskomunika objęła m.in. nieżyjących już: patriarchę Konstantynopola, Sergiusza (zm. 641), i papieża Honoriusza I (zm. 638), który uchylając się od podejmowania dyskusji teol. na ten temat, przyczynił się do pogłębienia sporu; zdefiniowana przez ojców soborowych nauka o 2 wolach i 2 działaniach w Chrystusie (dioteletyzm), ogłoszona przez ces. Konstantyna IV, została zatwierdzona przez papieża Leona II (682) i powszechnie przyjęta w Kościele na Zachodzie; S.K. zamknął ostatecznie okres sporów chrystologicznych.
Nicejski II, Sobór, siódmy sobór powszechny, zwołany z inicjatywy cesarzowej bizant. Ireny przez patriarchę Konstantynopola, Tarazjusza; obradował 24 IX-23 X 787 w Nicei (Bitynia) z udziałem 252-365 uczestników (w tym 2 legatów papieskich). Początkowo miał się odbyć w Konstantynopolu (tam nastąpiło jego otwarcie i zamknięcie oraz ogłoszenie uchwał), ale uniemożliwili to zbuntowani żołnierze — zwolennicy ikonoklastów. Sobór zajął się gł. herezją obrazoburstwa (ikonoklazm); przyjął pozytywną definicję kultu obrazów (gr. proskynesis), na podstawie której dokonano rozróżnienia między oddawaniem czci przysługującej tylko Bogu (gr. latreia) a „względnym” kultem obrazów, które mają odnosić wiernych do swych „pierwowzorów”. Biskupi uchwalili 22 kanony dyscyplinarne, dotyczące m.in. obsadzania urzędów kośc. i udzielania święceń, a także służące przeciwdziałaniu symonii i niemoralnemu życiu duchowieństwa. Kościół zach. uznał S.N. za powszechny dopiero 880, po wcześniejszym odrzuceniu jego postanowień przez ces. Karola Wielkiego w tzw. Libri carolini i na synodzie frankfurckim 794.
Konstantynopolitański IV, Sobór, sobór powszechny (ekumeniczny) obradujący 5 X 869-28 II 870 w Konstantynopolu w celu zażegnania konfliktu o obsadę patriarchatu Konstantynopola, którego podłożem był spór o kult obrazów (ikonoklazm); zwołany na prośbę cesarza bizant. Bazylego I przez papieża Hadriana II, reprezentowanego podczas obrad przez 3 legatów; liczba uczestników S.K., któremu przewodniczył cesarski komisarz Baanes, wynosiła początkowo 12, pod koniec wzrosła do 103. Sobór potępił patriarchę Konstantynopola, Focjusza, i jego zwolenników, którzy ponosili współodpowiedzialność za schizmę kośc. (focjańska schizma), uchwalił kanony o 2 źródłach Objawienia (Pismo Święte i Tradycja), o jedności duszy ludzkiej (przeciwko przypisywanej Focjuszowi nauce o 2 duszach istniejących w człowieku) i ponowił postanowienia Soboru Nicejskiego II o potępieniu ikonoklazmu. Zdefiniowany został urząd patriarchy z jednoczesnym potwierdzeniem prymatu Rzymu i jego precedencji przed patriarchatami kolejno: Konstantynopola, Aleksandrii, Antiochii i Jerozolimy; zarazem uznana została pentarchiczna struktura Kościoła powszechnego; uchwalone przez S.K. kanony kośc. umocniły zależność kleru od biskupów, biskupów od metropolitów, a metropolitów od patriarchów, ograniczyły też ingerencje władzy świeckiej w życie Kościoła; zadecydowano — mimo sprzeciwu legatów papieskich — o przekazaniu terenów nowo schrystianizowanej Bułgarii (Iliria, gr. Illyria) pod jurysdykcję patriarchatu konstantynopolitańskiego. S.K. znalazł swe dopełnienie w tzw. synodzie focjańskim (Konstantynopol 17 XI 879-13 III 880); przez Kościół wsch. nieuznawany za sobór ekumeniczny (w Kościele zach. — uznawany za VIII sobór powszechny).
Laterański I, Sobór, IX sobór powszechny (ekumeniczny); pierwszy z soborów obradujących na Zachodzie w Kościele podzielonym przez schizmę wschodnią (1054), nie uznawany przez Kościół wsch.; odbył się 18-27 III (lub do 6 IV) 1123 w bazylice Św. Jana na Lateranie w Rzymie, zwołany przez Kaliksta II, który przewodniczył obradom z udziałem ok. 300 biskupów i ponad 300 opatów. Na S.L., kontynującym dzieło reformy gregoriańskiej, zatwierdzono postanowienia tzw. konkordatu wormackiego z 1122 i uchwalono 22 kanony dyscyplinarne potępiające m.in. symonię, małżeństwa księży, inwestyturę świeckich i rozporządzanie przez świeckich dobrami kośc., a także regulujące prawa i obowiązki biskupów, ich jurysdykcję w zakresie powierzania prebend. Zaostrzone zostały zasady treuga Dei [`pokój Boży'], a krzyżowcy objęci przywilejami (odpusty) i ochroną (ekskomunika za napaść na nich i kradzież ich dóbr). Ojcowie soborowi unieważnili wszystkie nominacje i konsekracje dokonane przez antypapieża Grzegorza VIII oraz rozstrzygnęli spór pomiędzy arcybiskupami Pizy i Genui (na korzyść tego ostatniego) o prawo udzielania sakry biskupom z Korsyki i przynależność metropolitalną 6 diecezji korsykańskich (uprzednio podległych bezpośrednio Stolicy Apostolskiej). Sobór potwierdził też jurysdykcję biskupów diecezjalnych nad klasztorami, kapłanom zakonnym zabronił odprawiania mszy św. dla ludu, udzielania świeckim sakramentów pokuty i namaszczenia chorych; nie wydał natomiast żadnych orzeczeń doktrynalnych. Jego dopełnieniem była uroczysta kanonizacja 6 IV 1123 bpa Konstancji, Konrada z Altdorfu (zm. 976).
Laterański II, Sobór, sobór powszechny (X), obradujący w dniach 2(4)-17 IV 1139 w bazylice Św. Jana na Lateranie w Rzymie pod przewodnictwem papieża Innocentego II; wzięło w nim udział ok. 100 biskupów z Europy zach. i pd. oraz ponad 100 opatów. S.L. zamknął okres schizmy papieskiej, unieważniając akty prawne, konsekracje i synody antypapieża Anakleta II oraz potępiając jego zwolenników. Ogłosił 30 kanonów służących ugruntowaniu reformy gregoriańskiej i precyzujących uchwały Soboru Laterańskiego I (1123), które dotyczyły gł. dyscypliny kośc.; potępił symonię i inwestyturę, uznał za nieważne konkubinaty księży i zarazem zakazał wiernym przystępowania do sakramentów sprawowanych przez duchownych nie przestrzegających celibatu; zajął się także ubiorem duchowieństwa (rzymskokatolickiego duchowieństwa ubiór). Zabronił wspólnego przemieszkiwania zakonnic i kobiet o wątpliwej moralności; ponowił zakaz zawierania związków małżeńskich pomiędzy osobami blisko spokrewnionymi. Karami kośc. obłożył podpalenia, lichwę, udział w turniejach rycerskich i posługiwanie się w boju kuszą. Potępił błędy zawarte w nauce spalonego 1124 na stosie Piotra z Bruys (petrobruzjanie) oraz Arnolda z Brescii (powieszony 1155). Podobnie jak poprzedni, S.L. nie wydał orzeczeń doktrynalnych.