Wykład I - uwarunkowania rodzącego się chrześcijaństwa

3 października 2007

15:00

 

Jan Drabina

Egzamin - pisemny

 

UWARUNKOWANIA RODZĄCEGO SIĘ CHRZEŚCIJAŃSTWA

 

To nie rozpoczęcie głoszenia nauki przez daną osobę rozpoczyna religię - religia jest dopiero, kiedy są uczniowie i uznają oni tę religię za nową.

 

Palestyna - przestrzeń geograficzno - kulturowo - religijna w której rodzi się chrześcijaństwo

W momencie narodzenia chrześcijaństwa Judeę i Galileę zamieszkiwali Żydzi - społeczność zorganizowana

 

HISTORIA

 

598 p.n.e. - niewola babilońska

538 p.n.e. - podbicie Palestyny przez Persję Cyrusa Wielkiego

333 p.n.e. - podbicie Palestyny przez Aleksandra

167-142 p.n.e. - powstanie Machabeuszy przeciw władzy syryjskiej Antiochii

63 p.n.e. - podbicie Palestyny przez Rzym

 

Rzym pozostawia Żydom znamiona samorządności - mają swojego króla

 

U progu życia Jezusa umiera król Herod Wielki - odnowił świątynię jerozolimską, ale Żydzi mu nie ufali, był chorym psychicznie okrutnikiem - zabił swoją żonę i synów

Od 26 r. n.e. - procuratorem rzymskim jest Poncjusz Piłat - wcześniej było 4 innych

Czas życia Jezusa był czasem dekadencji wielkości państwa żydowskiego

 

Palestyna była podzielona:

Mozaizm - "wyznanie Mojżeszowe"

 

Galilea

1. Inny dialekt niż w Judei

2. Mniej wykształcona ludność

Judea

1. Tam Jerozolima

Samaria

1. Skażona etnicznie przez Asyryjczyków

2. Mają inne miejsce kultu - nie uznają Świątyni

SYTUACJA SPOŁECZNA

1. Rzym kontroluje Żydów przez procuratora, który mieszka raczej w Cezarei, ale czasem (zwłaszcza w czasie Paschy) przyjeżdża do Jerozolimy i mieszka wtedy w twierdzy Antonia - tuż przy świątyni

2. Rzymianie zdawali sobie sprawę z tego, że Żydzi są niezadowoleni z ich panowania

3. Żydzi mieli lepiej niż inne podbite przez Rzymian ludy, bo pozwolono im zachować własną religię i kulturę

4. Sanhedryn - najwyższa władza narodowo - religijna

   • 71 osób , w tym arystokracja i kapłani

   • Na czele Arcykapłan - urząd od Aarona

     • Do 15 r. n.e. arcykapłanem był Annasz, potem został pozbawiony funkcji

     • 18 - 30 n.e. - Kaifasz

   • Dość duże uprawnienia, w tym sądownicze

   • Nie mogli wydawać wyroków śmierci

   • Tylko Arcykapłan mógł raz roku wstępować do miejsca świętego, by skrapiać krwią Arkę

5. Rzymianie patrzyli z pogardą na Żydów, bo mieli inny sposób bycia - narodziny antysemityzmu

6. Piłat, choć nie było mu wolno, dokuczał Żydom jak mógł

 

WARSTWY SPOŁECZNO - RELIGIJNE

 

1. Saduceusze

   • Arystokracja kapłańska

   • "grupa trzymająca władzę" ;]

   • Próbowali dialogować z Rzymem, szli z nim na współpracę

   • Byli skłonni przystawać na kulturę hellenistyczną

   • Uznawali za podstawę religii tylko Torę - Pięcioksiąg

   • Nie wierzyli w zmartwychwstanie ciał ani w anioły

   • Na co dzień nie mieli w ogóle kontaktu z uczniami Jezusa

2. Faryzeusze

   • Mieli słabszą niż saduceusze pozycję społeczną

   • Mieli wsparcie wśród ludności

   • Ściśle przestrzegają Prawa Mojżeszowego - pobożni

   • Mają szacunek dla tradycji judaistycznej (w ich opinii saduceusze - nie), jest ona dla nich tak ważna jak Prawo

   • Byli wrogami uczniów Jezusa, bo krytykował on ich pobożność - spór o rodzaj religijności

3. Zeloci

   • Nacjonaliści

   • Walczący o niepodległość

4. Esseńczycy

   • Najbardziej uduchowiona grupa

   • Funkcjonują na poboczu, usuwając się z życia społecznego i oficjalnego kultu

   • Uznali kapłaństwo Asmodeuszy za nieprawomocne

   • Uważali się za garstkę wybrańców

 

Badacze zastanawiają się, z jakiej grupy wywodzili się uczniowie Jezusa

 

Qumran

1. wspólnota nad Morzem Martwym - I wiek n.e. - prawie czasy Jezusa

2. Znaleziono tam 11 zwojów, 800 rękopisów, w tym 202 fragmenty Biblii

   • Najważniejsze z nich - ich własne - Nowe Jeruzalem, Reguła Zrzeszenia

   • Nie odnaleziono żadnych tekstów nowotestamentowych, choć wydawało się, że wspólnota ma wiele wspólnego z wczesnym chrześcijaństwem:

     • Celibat

     • Nowicjat

     • Ablucje wodą

     • Wspólnota mienia

     • Spożywanie chleba i wina

     • Rygoryzm wymogów

   • Ale były też różnice:

     • Izolacja - niechrześcijańskie podejście

     • Ceremonie

     • Eschatologia - szybki koniec świata - tylko oni wybrani

     • Nie ma chrztu

3. Była możliwość kontaktu, ale różnica jest podstawowa - Jezus chciał zbawić wszystkich

 

JUDAIZM

 

1. Głęboka wiara w bycie narodem wybranym - to przekonanie było kontynuowane przez chrześcijan - uważali, że skoro Bóg zawiązał z Żydami przymierze to muszą zostać zbawieni

2. Również uczniowie Jezusa wierzyli, że przyszedł on odbudować Królestwo Izraela

3. Oczekiwanie na Mesjasza (zapowiadanego przez Izajasza), była to wiara zrodzona w niewoli - w momencie aktywności Jezusa ta nadzieja była bardzo mocna, jednak różnie go sobie wyobrażano:

   • Saduceusze - jako wodza, który stworzy królestwo

   • Faryzeusze - jako anioła lub ducha wysłanego przez Boga, który będzie sądzić żywych i umarłych, zrobi Tysiącletnie Królestwo a potem zaprowadzi wybranych do Boga

4. Jezus wprost powiedział że jest Mesjaszem (Chrystus = Mesjasz - "pomazaniec")

5. Dla Greków i Rzymian koncepcja Mesjasza była niezrozumiała

6. W pierwszym pokoleniu jedynym, co było wymagane od Żydów przy chrzcie było uznanie Jezusa za Mesjasza

 

WPŁYW RELIGII GRECKIEJ I RZYMSKIEJ NA CHRZEŚCIJAŃSTWO

 

1. nie było bezpośredniego wpływu - były one politeistyczne, występowali tam antropomorficzni bogowie, istniały kulty misteryjne

2. Były pewne podobieństwa w eschatologii - wspólne przekonanie, że jest sąd po śmierci, chrześcijaństwo obiecywało zbawienie bez sądu - prostą drogę do zbawienia

3. Augustyn próbował przekonywać, że Wergiliusz w "Bukolikach" zapowiadał przyjście Jezusa, że cały świat czekał na przyjście Mesjasza

4. W całym świecie hellenistycznym mówiono po grecku, administracja natomiast była łacińska - wymusiło to tłumaczenie Biblii (w Aleksandrii) na potrzeby greckojęzycznych Żydów - żyjący w diasporze nie rozumieli już po hebrajsku

5. Wtedy każdy Grek mógł się zapoznać z Biblią

6. Filon z Aleksandrii przybliżył filozofię żydowską Grekom i Rzymianom próbując pogodzić Biblię z Platonem

7. Byli wtedy także nie-Żydzi, którzy przyjmowali judaizm

   • Poddający się obrzezaniu - tzw. prozelici sprawiedliwości

   • Nieobrzezani - prozelici bramy - "bojący się Boga"

 

 

JEZUS CHRYSTUS

 

1. Na pewno postać historyczna

2. Trudno obliczyć kiedy się urodził

3. Jeśli umarł w 30 r. to datą jego śmierci był 7 kwietnia (14 nisan)

4. Wiadomo już, że Dionizy Mały pomylił się w obliczeniach dotyczących daty urodzenia Jezusa

5. Nie wiadomo także gdzie się urodził, chrześcijanie nie przywiązywali bowiem wagi do narodzin, ale do jego życia i śmierci

6. Źródła:

   • Pierwszym źródłem informacji o życiu Jezusa są listy św. Pawła

   • Pliniusz Młodszy - 112 r., wieści o zwyczajach chrześcijańskich

   • Tacyt - o podpaleniu Rzymu przez Nerona

   • Swetoniusz - mówi że chrześcijanie podżegają do buntu

   • Józef Flawusz (żydowski) - o Jezusie zwanym Chrystusem

 

 

Ćwiczenia I

8 października 2007

12:40

 

Będą 2 kolokwia

12 XI - Nowy Testament - znajomość, geneza, powstanie, chronologia, autorstwo, gatunki literackie, preparatio evangelica

17 XII - Ojcowie Kościoła - skrypt dłuższy + sylwetki Ojców

Formowanie się kanonu -" Apokryfy Nowego Testamentu" red. Starowieyski

 

Zaliczenie zajęć - ustne, tylko z tego, co było na zajęciach

Ocena - średnia z kolokwiów i zaliczenia ustnego

 

Ulubione tematy Drabiny na egzaminie - Wilkif, Hus

 

List do Kolosan 13 -23

• Chrystus głową ciała Kościoła

• Zbawicielem, odkupicielem grzechów

• Synem Boga

Nauczyciel Pawła -jak się nazywał? - Barnaba (?)

 

Filon Aleksandryjski - logos jest obrazem Boga

Problem transcendencji Boga

 

Bóg jest apofatyczny - nie można nic o nim powiedzieć

Jezus jest obrazem Boga, pośrednikiem między niepoznanym Bogiem a ludźmi

W nim zostały stworzone rzeczy widzialne i niewidzialne - to Chrystus stworzył świat

Człowiek, jako obraz obrazu - ma pierwiastek świętości

Chrystus stwarza wszystkie wymiary bytu - aniołów, trony, państwa, księstwa, mocarstwa, władze

 

Pleroma - pełnia

 

Jezus jest głową (kefal) - a Kościół (Ecclesia) - to Mistyczne Ciało Jezusa Chrystusa

Anakefalaiosis - "powrót do głowy" - powrót do Jezusa, pierwotnej jedności

 

Oczekiwanie rychłej paruzji - spodziewano się niemal natychmiastowego nadejścia Królestwa - kiedy nie nadeszło - próba racjonalizacji

 

Logos jest dwuwymiarowy - niestworzony (w umyśle Boga)- jako boski rozum

Stworzony - w świecie - jako zasada usensownienia świata

 

Filon był platonikiem - ale twierdził, że to stoicki Logos - immanentny - nadaje hyle sens

W skład logosu miałyby wchodzić logois promatikos - "nasionka" logosu

 

Tertulian - określa logos jako sensus - umysł, ale też zmysł - kieruje w stronę ciała

Sermo - wyjaśnienie, opis

Vocabulum

Verbum

 

Jan Chrzciciel - jest Eliaszem, lub też "jak Eliasz"

 

 

Na następne zajęcia

1. Preparatio evangelica

2. Środowisko żydowskie (faryzeusze, saduceusze, zeloci)

3. Środowisko antyczne - synkretyzm. Późnoantyczne tradycje misteryjne

 

 

Wykład II

10 października 2007

13:40

 

KSZTAŁTOWANIE SIĘ WCZESNEGO CHRZEŚCIJAŃSTWA - Iw. n.e.

 

1. Wtedy, kiedy Jezus nauczał, nikt nie podejrzewał, że mógłby on stać się założycielem nowej religii - najprawdopodobniej on także nie miał takiego zamiaru - dokonywał on krytyki nie RELIGII lecz RELIGIJNOŚCI żydowskiej - w żadnym momencie nie podważał on prawd wiary judaistycznej.

2. Jezus tworzył nową jakość w dziedzinie etyki i rozumieniu religijności - por. Kazanie na Górze (Mt, 5). Jezus deklaruje tam, że nie przyszedł w żadnym razie zmieniać Prawa Mojżeszowego, a tylko je dopełnić

3. Można powiedzieć, że Jezus dokonał reinterpretacji Prawa - przykładem może tu być Przykazanie Miłości (sprzeczne ze starotestamentowym "miłujcie bliźnich a w nienawiści miejcie nieprzyjaciół") - nakazujące kochać również wrogów. Dla starożytnych Żydów bliźnimi byli tylko współwyznawcy, także nie było to aż tak trudne - dopóki nie usłyszeli, że bliźnimi dla nich mają być także Samarytanie, a nawet poganie!

4. W wielu kwestiach jego uczniowie nie mogli się dogadać, czy słowa Jezusa pasują do ortodoksji żydowskiej, czy też są wobec niej heterodoksyjne

5. Jeszcze 20 lat po śmierci Jezusa panował pewien zamęt, uczniowie nie byli pewni, co mają robić - czy przestrzegać dawnego Prawa, czy też nowych, wprowadzonych przez Jezusa zasad:

   • Chrzest

   • Eucharystia - wyrasta z wieczerzy paschalnej, ale ma inną wymowę

   • Nowe modlitwy

   • Inne spojrzenie na Boga - jako ojca, a nie groźnego, karzącego sędziego

   • Królestwo Boże - w Ewangeliach to sformułowanie pada około 100 razy

   • Wizja eschatologiczna - sąd z dobrych i złych uczynków, możliwość zbawienia wszystkich, pogarda bogactwa

   • Jezus jako Syn Boży - NIE DO POGODZENIA z monoteizmem żydowskim. Gdyby Jezus powiedział to jasno, to zostałby ukamienowany - było to znacznie bardziej heretyckie niż twierdzenie o Mesjaszu, na którego wszak i tak wszyscy czekali

6. Wyraźnie widać, że uczniowie Jezusa byli zagubieni - przez 20 lat nie było wiadomo, czy chrześcijaństwo jest sektą judaizmu czy też nową religią

7. O tym okresie mówią nam Dzieje Apostolskie i Listy - zwłaszcza Pawła, które są wcześniejsze od Ewangelii. Paweł był pierwszym interpretatorem nauk Jezusa

8. W tym czasie uczniowie próbują nie tylko zrozumieć przesłanie Jezusa, ale także wyciągnąć z niego praktyczne wnioski - w tym czasie przestrzegają wszystkich obrzędów żydowskich, ale również chrztu i eucharystii. Spotykają się w Świątyni, na krużganku Salomona, gdzie można było swobodnie wchodzić

9. Pojawiają się jednak nowe pytania i problemy:

   • Co zrobić z nowymi wyznawcami, nie - Żydami? - Paweł mówił, że to wiara w Jezusa jest ważna, a nie obrzezanie. Paweł był faryzeuszem, wykształconym, znał prawo. Nie był bezpośrednim uczniem Jezusa, powoływał się na indywidualne objawienie - przedstawiał sprawę zupełnie inaczej niż pozostali, był od nich o 20-30 lat młodszy. Znał życie w diasporze - tam była większa podatność na dialog międzykulturowy

   • Komu Jezus przyszedł głosić Dobrą Nowinę? Starci uczniowie mówili, że przyszedł do Izraela, a Paweł, że do wszystkich ludzi - dla ówczesnych Żydów było to szokujące, burzyło ich przekonanie o byciu narodem wybranym. Wg Pawła istotna jest nie przynależność etniczna, ale wiara w Jezusa - wzbudziło to niechęć Piotra, Jakuba i innych, którzy uznali że Paweł na zbyt dużo sobie pozwala

10. Rok 49 - Paweł miał już za sobą akcję misyjną, (45-49); kolejne misje: 50-52 i 58-60 - wszystkie zaczynały się w Antiochii - na tych podróżach Paweł udzielał chrztu poganom bez zezwolenia "szefostwa"

11. Obrzezanie było znakiem przymierza między Abrahamem a Jahwe - przynależności do narodu wybranego

12. W pewnym momencie doszło do "przesłuchania" Pawła - w Dziejach Apostolskich. Później nazwano to I Soborem Jerozolimskim - odbył się on w 49 r. - po pierwszej podróży misyjnej Pawła

    • Na sobór pierwsi przyszli ludzie, którzy opowiadali o jego dokonaniach, o tym jak wielu ludzi ochrzcił

    • Był jednak problem - czy można chrzcić pogan? Czy ochrzczeni mają jakieś obowiązki wynikające ze Starego Testamentu?

    • Piotr mówi, że też głosił Słowo poganom, ale ich nie chrzcił. W końcu zgodził się, zrobił to też Jakub - zwierzchnik gminy jerozolimskiej - pod warunkiem że nowo ochrzczeni poganie będą powstrzymywać się od jedzenia mięsa zwierząt z ofiar, krwi, zwierząt uduszonych/ zadławionych i od nierządu - to tak zwane prawa noahickie, które miały obowiązywać i tak wszystkich ludzi od czasów Noego

    • Ta decyzja była odcięciem pępowiny łączącej chrześcijaństwo z judaizmem

    • Chrześcijaństwo samookreśla się jako religia uniwersalistyczna

    • W tekście listu jest napisane "Duch Święty i my", "jednomyślnie" zadecydowali o tej zgodzie - powołują się na obecność Boga

13. Gdyby zapadła wtedy inna decyzja, chrześcijaństwo pozostałoby sektą w ramach judaizmu

14. Niezwykłe było tutaj porzucenie żydowskiego ekskluzywizmu, który nie pozwalał im nawet na przebywanie w towarzystwie pogan

15. Na ten temat - List do Rzymian 1-3, do Galacjan 3

16. Ważne - ten, który był Żydem i chrześcijaninem wcale nie mógł zrezygnować z Prawa Mojżeszowego ani z żadnych przepisów rządzących życiem Żyda

17. 52 r. - św. Paweł był w Europie. W Atenach zetknął się z niechęcią, w Koryncie natomiast został chętnie przyjęty.

18. Paweł rzecz jasna nie był jedynym misjonarzem, byli też inni. Paweł nie założył na przykład gminy w Rzymie, powstała ona przed jego przybyciem. Również wielka gmina w Aleksandrii nie została przez niego założona.

19. Antiochia, Rzym, Aleksandria - 3 największe metropolie ówczesnego świata, również 3 największe gminy chrześcijańskie

20. Ważne dla rozwoju chrześcijaństwa było nawracanie Żydów - Paweł w każdym mieście szedł najpierw do synagogi, dopiero gdy był stamtąd wyrzucany - szedł do pogan. Większość pierwszych chrześcijan to byli Żydzi, pierwsza gmina chrześcijańska w Rzymie znajdowała się na Zatybrzu - tam, gdzie gmina żydowska

21. Ochrzczonych Żydów nazywa się chrześcijanami żydującymi

22. Ochrzczonych pogan - etnochrześcijanami (pani Trzcińska nie lubi tego określenia :D) - już w drugim pokoleniu było ich więcej niż tych pochodzenia żydowskiego - dlatego też są greckie Ewangelie

23. 64 r. - śmierć Pawła

24. Decyzje soboru jerozolimskiego nie umniejsza autorytetu Starego Testamentu ani tradycji judaistycznej - liturgia była oparta o czytanie również Starego Testamentu - w skład kanonu wchodzą oba - zanim pojawiły się Ewangelie, jedynymi dostępnymi księgami były te Starego Testamentu - wszystkie hymny były również starotestamentalne

25. Oczywiście nie wszyscy zgodzili się z decyzją soboru i pozostali przy swoich zwyczajach - to judeochrześcijanie - istnieli do IV w. - z czasem również ich chrystologia uległa zmianom

26. Wydarzenia późniejsze (wojna żydowska 66-70 r. - tragiczna w skutkach, wywołana przez zelotów) ułatwiły wprowadzenie założeń soborowych w życie

27. Zniszczono Świątynię, która była absolutną świętością - tam miał mieszkać Bóg

28. Diakon Szczepan został ukamienowany za to, że mówił że Bóg nie mieszka w budowlach zbudowanych ręką ludzką

29. Powstanie Bar-Kohby 135 r. - po nim Rzymianie zmienili nazwę Jerozolimy na Aurea Capitollina, postawili tam posąg Zeusa i zabronili tam wchodzić Żydom

30. Rozerwano "gorset" narodowy/etniczny - ułatwił dalsze rozprzestrzenianie się chrześcijaństwa - wtedy rozeszły się drogi Żydów i chrześcijan - często stosunki między nimi stają się wrogie

 

 

 

 

 

Ćwiczenia II

18 października 2007

13:17

 

 

Wykład III

17 października 2007

12:18

 

EKSPANSJA CHRZEŚCIJAŃSTWA - basen Morza Śródziemnego

 

1. Basen Morza Śródziemnego był pierwszym obszarem misji

2. Nie wiadomo, kto złożył gminę w Rzymie

3. Najważniejszą gminą w Afryce była Kartagina

4. Żeby poznać nazwy pierwotnych gmin chrześcijańskich wystarczy spojrzeć na adresy Listów św. Pawła

   • Rzym

   • Korynt

   • Efez

5. Kolejną wskazówką są listy św. Ignacjana, z ok. 110 r.

6. Gminy biorą sobie za patronów tych z apostołów, którzy je założyli, lub tam zginęli

7. Gmina w Lyonie musiała istnieć już w 176 r.

8. Z powodu powstań żydowskich w Palestynie musieli się stamtąd ewakuować nie tylko Żydzi, ale również chrześcijanie

9. Misjami był objęty cały obszar Cesarstwa Rzymskiego

10. Chrześcijaństwo narodziło się w greckiej części Cesarstwa - ten obszar - razem z Afryką, półwyspem Bałkańskim - był złączony wspólnotą językową i najczęściej odwiedzany

11. Część Cesarstwa na zachód od Kartaginy - łacińska

12. Żadna ewangelia nie powstała w języku łacińskim

13. Paweł chciał odwiedzić jeszcze Hiszpanię, ale nie zdążył

 

1. W II chrześcijaństwo pojawiło się na Wyspach Brytyjskich

2. Już wtedy - u schyłku II w. - mówiono, że chrześcijaństwo jest wszędzie

 

1. Wschodnie granice ekspansji - cywilizacyjne a nie polityczne:

   • Edessa - najbardziej na wschód

   • Koniec na Eufracie i Tygrysie

   • Władca Edessy - Abgar V - rzekomo pisał list do Jezusa prosząc go o uzdrowienie

 

1. Nie wiadomo jak daleko (poza Egiptem i Etiopią) zaszło chrześcijaństwo w Afryce

2. Część grecka (Syria, Egipt) jest bardziej schrystianizowana

 

1. Próbowano policzyć, ilu mogło być schrystianizowanych ludzi. Ok. 300 r. - szacuje się na 2-5 mln - było już wtedy ok. 100 gmin/biskupstw

 

ALEKSANDRIA, ANTIOCHIA, RZYM - te trzy były największe i najważniejsze

 

1. Nie jest prawdą, że pierwotne chrześcijaństwo składało się z niewolników i biedoty - wcale nie dyskryminowano bogatych

2. Wśród chrześcijan było dużo osób klasy średniej, ale byli też właściciele kamienic i niewolników

3. Pierwsze agapy (uczty eucharystyczne) organizowali bogatsi chrześcijanie we własnych domach

4. Po 49 roku chrześcijaństwo było również religią uniwersalistyczną (też pod względem ekonomicznym - nie było religią proletariatu)

5. Chrześcijaństwo nie było antyintelektualne - nie byli analfabetami

6. Pogarda dla chrześcijan była początkowo spójna z pogardą dla Żydów

7. Nie można powiedzieć, żeby za Konstantyna chrześcijanie byli większością

 

CZEMU TAKA EKSPANSJA?

 

1. Chrześcijaństwo początkowo rozwija się oddolnie - nie poprzez zorganizowane misje (Drabina: No przecież Paweł był tylko jeden!)

2. Pojawiło się w krytycznym ideologicznie momencie dla Cesarstwa

   • Ludzie nie wierzyli już w bogów rzymskich - destabilizacja religijna

3. Eschatologia była przejrzysta, etyka - wymagająca

4. W Rzymie - po rozluźnieniu moralnym przyszła fala powrotu do rygoryzmu - dla Rzymian i Greków ten rygoryzm mógł być fascynujący

5. Chrześcijanie wywoływali jednocześnie nienawiść i szacunek

6. Chrześcijaństwo mogło fascynować swoimi teoriami społecznymi, ale nie było wywrotowe

7. Warstwą najbardziej oporną wobec chrześcijaństwa byli intelektualiści i arystokracja

   • Zarzucali im naiwność, przybieranie maski tragicznej, słabość intelektualną

   • Atmosfera niechęci tworzyła się wokół nich również pod wpływem antysemityzmu

8. Ci, którzy trwali w dawnych religiach byli nazywani poganami - wieśniakami

 

JAKI BYŁ STOSUNEK WŁADZ DO CHRZEŚCIJAŃSTWA?

 

1. Mimo, iż Cesarstwo było tolerancyjne, chrześcijaństwo nie było akceptowane

2. Rzym zwykle akceptował inne bóstwa i wciągał je do swojego panteonu

3. Z chrześcijaństwem było inaczej - reakcja była zdecydowanie negatywna

4. W 64 r. - pierwsze prześladowania - Neron (Tacyt pisał o tym prawie 60 lat później - nie wiedział, ilu zabito)

5. Nie ma dowodów na wydanie żadnego specjalnego edyktu przeciw chrześcijanom

6. Egzekucje chrześcijan były poza sądem/poza prawem - w ramach postępowania administracyjnego - extra ordinem - uważano, że zagrażają porządkowi publicznemu

7. Uważano, że są wrogami porządku - chuliganami, którzy naruszają obyczajowość rzymską

8. Późniejsze prześladowania - na tej samej zasadzie - bez wydania żadnego dodatkowego prawa - chrześcijaństwo dokonuje ich mitologizacji

9. Prześladowania aż do III wieku nie objęły całości Cesarstwa

   • W samym Rzymie - Zatybrze (razem z Żydami)

   • Za Domicjana (ma oddźwięk w Apokalipsie Jana, bo wtedy ją napisano)

   • Za Trajana w Bitynii nad Morzem Czarnym (korespondencja Pliniusza Młodszego z cesarzem)

   • Za Marka Aureliusza w Lyonie

10. Intensywne prześladowania - dopiero od 250 r. - wtedy edykty cesarzy (Decjusza, Waleriana) przeciw chrześcijanom

11. Próbuje się identyfikować chrześcijan- każe im się składać ofiary bogom

12. Wielu nie wytrzymywało próby - ci, co nie chcieli składać ofiar szli do kopalni

13. Wielu fałszowało dokumenty poświadczające złożenie ofiary

 

1. Dopiero za Dioklecjana - 302 - wielkie prześladowania, obejmujące całe Cesarstwo

2. Przed Dioklecjanem twierdzenie, że chrześcijanie musieli się chować w katakumbach by przetrwać jest mocno przesadzone

3. Wytworzyła się wizja chrześcijaństwa, które wymaga poświęceń

 

313 - KONSTANTYN - EDYKT TOLERANCYJNY

 

1. Edykt tolerancyjny zezwolił na wyznawanie chrześcijaństwa (czy jakiejkolwiek innej religii)

2. Był to tylko początek dalszych ustępstw (a potem faworyzowania) na rzecz chrześcijaństwa

3. Był to pierwszy trwały zwrot w stosunkach cesarstwo-chrześcijanie - potem już nie było prześladowań

4. Konstantyn:

   • NIE BYŁ chrześcijaninem, był politeistą, do końca zachował tytuł pontifex maximus

   • Chodziło mu o znaczną ilość (choć nie większość) chrześcijan - uznał, że nie warto z nimi walczyć

   • Na monetach był wizerunek propagowanego przez niego synkretycznego bóstwa Sol Invictus (Niezwyciężonego Słońca)

   • Zwalczał konkubinat

   • Nie pozwalał na wypalanie niewolnikom znaków na twarzy

   • Zakaz praktyk magicznych

   • Zakaz cyrku

   • Zamyka niektóre świątynie wschodnie

   • Chociaż chrzci się dopiero na łożu śmierci - stoi "po stronie chrześcijan"

5. Chrześcijanie uznali, że to cud - w ikonografii Konstantyn jest "równy apostołom" (isapostolos)

 

CHRZEŚCIJAŃSTWO POKONSTANTYŃSKIE

 

1. Konstantyn wszedł w struktury kościelne, samemu nie będąc duchowny

2. Tworzy się Kościół państwowy, chrześcijanie u rządów

3. Okres stagnacji

4. Konstantyn uważał się za odpowiedzialnego za chrześcijaństwo - na zewnątrz i wewnątrz - decydował o sprawach kluczowych, mianował biskupów, zwołał sobór- powielił w Kościele model religii rzymskiej

5. Konstantyn NIE prześladował niechrześcijan

6. Na soborze nie zabierał głosu, ale to on go zwołał

7. Skutkiem tego był później cezaropapizm

8. Justynian był ostatnim cesarzem, który chciał być głową Kościoła

9. Później - w świecie łacińskim - nie było już takich władców

10. Po 313 r. pojawia się niechęć do zaakceptowanego już chrześcijaństwa - chęć powrotu do epoki heroicznej - eremityzm

11. Potem 361 - Julian Apostata - zaczął zwalczać chrześcijaństwo, wspierał kapłanów pogańskich, przywracał kult - ma świadomość, że to chrześcijaństwo jest przyczyną upadku Cesarstwa

12. 382 - Teodozjusz rezygnuje z tytułu pontifex maximus i każe pozbyć się posągu Wiktorii z Senatu

13. 392/4 - chrześcijaństwo religią panującą

14. 395 - Teodozjusz dzieli Cesarstwo na Wschodnie i Zachodnie

    • Antypogańskie dekrety:

      • Zakaz obrzędów

      • Burzenie świątyń (też w Egipcie)

      • Zakaz kultu pod karą wygnania i konfiskaty mienia

      • Zniesienie igrzysk olimpijskich i misteriów eleuzyjskich

15. Do czasów Konstantyna i Teodozjusza nie było agresji ze strony chrześcijaństwa w stosunku do pogan - potem już tak

16. Chrześcijaństwo przez trzy pierwsze wieki nie próbowało tworzyć własnej cywilizacji, nie wyróżniali się wcale tak bardzo, nie próbowali zwalczać kultury starożytnej

17. Dopiero w epoce potępienia pogaństwa chrześcijaństwo odżegnuje się od kultury starożytnej

18. Augustyn, Hieronim - występowali przeciw kulturze starożytnej DLATEGO, że była niechrześcijańska

19. Dopiero w IV w. chrześcijanie zaczęli mieć własne szkoły, wcześniej (cyt. Za Drabiną: ) "jakoś nie bali się, że ich dzieci zarażą się bakcylem politeizmu"

20. Ok. 430 - kiedy walka (kulturowa) z pogaństwem ustała - zaczął się puryzm - znaleźli nowego wroga - heterodoksję

21. Chrześcijanie nigdy nie wypowiadali walki państwu, nawet jeśli ono ich prześladowało - modlili się za panujących

22. NIGDY nie walczono o zmiany społeczne - nie walczono z niewolnictwem

23. Jezus do Piłata - "wszelka władza od Boga pochodzi"

24. Nową koncepcję władzy będzie miał dopiero Rousseau. Dopiero w 1415 r. na soborze w Konstancji pojawia się pytanie - czy można zabić władcę-tyrana

25. (D:) "chrześcijanie sami się prosili o uważanie ich za dziwaków":

    • Uważano, że piją krew dzieci

    • Nazywają się braćmi by podniecać się kazirodczym seksem

    • Byli uważani za niemoralnych

    • Przy liturgii byli wyobcowani - nikt nie wiedział co oni tam robią

26. Poza tym żyli normalnie wśród ludzi

27. Nie było zakazu służenia w armii - robili to

28. (D: ) "chrześcijaństwo jako religia było lepsze przed Konstantynem)

 

 

 

Ćwiczenia III

5 listopada 2007

08:00

 

Apokryf - od "apocrypto" - ukrywać

 

Badacze apokryfów i gnozy:

1. Harnack - wprowadził pojęcie gnostycyzmu - nurtu myśli gnostyckiej inspirowanej chrześcijaństwem, rozwijającej się od I-V w. n.e.

2. Jean Daniélou - "Teologia judeochrześcijańska" - postawił postulat, że gnostycyzm jest faktorem wczesnej wiedzy doktrynalnej

3. Fossum - wywodzi gnostycyzm z Samarii

GNOSTYCYZM

1. W listach Pawła jest teza, że gnostycyzm wywodzi się z Samarii ze środowiska niejakiego Szymona Maga, człowieka ochrzczonego, ale wyklętego z Kościoła przez Piotra, rzekomo za chęć kupna możliwości czynienia cudów i uzdrawiania (stąd późniejsza nazwa symonii - praktyki kupowania stanowisk kościelnych)

2. Ojcowie Kościoła uważali, że gnostycyzm wywodzi się ze skażenia chrześcijaństwa filozofią grecką - jednak nie jest to zbyt przekonujące, teksty gnostyckie raczej nie mają charakteru polemik filozoficznych, np.. Ewangelia Tomasza to zbór wyrwanych z kontekstu i pozbawionych omówienia sentencji przypisywanych Jezusowi - logoi

3. Doketyzm (ze Słownika Herezji) - doktryna heretycka, według której człowieczeństwo Syna Bożego, Jezusa Chrystusa było złudne (jak wskazuje greckie znaczenie słowa dokein - wydawać się); urodził się, cierpiał i umarł tylko pozornie. Doketyzm wyznawała większość gnostyków, albowiem uważali, że inteligencje wyższego świata są zbyt czyste, aby łączyć się z materią. Pogląd ten przetrwał do dzisiaj w postaci monofizytyzmu

4. Powrót do mitu (od którego odeszło chrześcijaństwo, chcąc być religią historyczną)`

5. wersja Walentyna:

   • Najpierw istniał tylko przedwieczny Ojciec, określany tylko apofatycznie, czasem najwyżej jako bathos - otchłań. Jest nieskończony - sam nie może siebie poznać

   • tworzy więc eony - powstają one po to, by poznawać Ojca. U Walentyna powstają dwójkami, każda para zaś tworzy następną - ścisła hierarchia

   • najmłodszy eon - Sophia - bardzo chce poznać Ojca pomijając hierarchię. Robi to i popada w neurozę, wypada poza pleromę (świat poznany), poza jej granicę - horos; ma amnezję. Nie wie, co się stało, płacze, ale odkrywa, że ma możliwości, by naśladować Ojca. Rodzi syna - demiurga.

   • demiurg nie zna ani bathos - Ojca, ani Sophii (w innych wersjach zna i dlatego jest tym gorszy) - wydaje mu się, że to on jest Najwyższym Bogiem

   • podobnie jak Ojciec wyemanowywał z siebie eony, tak demiurg tworzy archontów, a za ich pomocą - świat (tu świat jako twór złego demiurga jest zły - w tradycji hellenistycznej - dobry - zasadniczy spór)

   • demiurg zobaczył na niebie manifestację Ojca jako anthropos

 

 

Wykład IV - kult

24 października 2007

16:49

 

KULT W STAROŻYTNYM CHRZEŚCIJAŃSTWIE

 

1. Chrześcijaństwo na początku nie miało własnego kultu, miało tylko 3 własne "rzeczy" (a i to nie całkiem)

   • Chrzest

   • Eucharystię

   • Modlitwę "Ojcze nasz.."

 

MODLITWA

 

1. Ochrzczeni Żydzi posługiwali się żydowskimi modlitwami

2. Mieli swoje pory modlitewne, przypinali do ramienia i czoła filakterie

3. Odmawiali Psalmy, Hymny, w szabat - błogosławieństwa - wiele z tych modlitw funkcjonuje dalej w liturgii

4. Nowa modlitwa "Ojcze Nasz…" - niepodobna do judaistycznej - przełom mentalny - widzenie Jahwe jako Ojca, a nie strasznego i groźnego Pana

5. Przypowieści ewangeliczne o Bogu podkreślają motyw ojcostwa Boga

6. Zmieniła się także postawa modlitewna - mężczyzna miał mieć głowę odkrytą, a kobieta zakrytą (w liście do Koryntian Paweł podkreśla, że ten nakaz to nie jego zdanie, ale Kościoła). Mężczyzna nie powinien nakrywać głowy, bo jest obrazem i chwałą Boga. Kobieta zaś jest chwałą mężczyzny

7. Modlitwa nie jest konstruktem dowolnym - jest ona kluczem do przestrzeni sakralnej - właściwie użyta otwiera sacrum

8. Ważnym było to, że modlitwa jest powiedziana pierwszy raz przez Jezusa. Chrześcijanie nie chcą tworzyć nowych modlitw.

9. "Zdrowaś Mario" - też jest tylko powtórzeniem Zwiastowania

10. Chrześcijanie modlili się wtedy, gdy modlili się Żydzi

11. Nie było określonej postawy modlitewnej - ale raczej stojąca. Klęczenie pojawiło się dopiero w średniowieczu - wpływ feudalizmu

12. Jezus zwalczał modlitwę ostentacyjną, ale modlitwa publiczna się liczyła

13. Znak krzyża przy modlitwie - późniejszy

14. Początkowo znakiem chrześcijan była ryba:

    • ICHTYS - Iesous Christós Theou (H)Yiós Soter - Jezus Chrystus Boga Syn Zbawca

 

DZIEŃ ŚWIĘTY

 

1. Brak jakichkolwiek wskazówek - judaizm święcił szabat - sobotę

2. Było wiele zakazów - nie wolno było zapalać światła, gotować

3. Jezus z szabatem nie walczył - reinterpretował, "uzdrawiał"

4. Chrześcijanie mieli problem - szabat czy niedziela (bo Zmartwychwstanie, Zstąpienie Ducha - w niedzielę)

5. Był to duży problem dla żydujących chrześcijan - w drugim pokoleniu wielu chrześcijan obchodziło szabat

6. W niedziele chrześcijanie gromadzili się na liturgii eucharystycznej - to było ważniejsze od odpoczynku - przesunięcie akcentów

7. Czcili zarówno sobotę, jak i niedzielę - nie deprecjonowano zachowań judaistycznych

8. Poniedziałek - "dzień drugi" - niedziela to pierwszy dzień tygodnia

 

PASCHA
 

1. Wielkanoc

2. Pascha była największym świętem żydowskim - chrześcijaństwo nie chciało go znosić, ale nadawało jej nową treść - Zmartwychwstanie + Wyjście z Ziemi Egipskiej

3. Połączenie obu wydarzeń jest istotne

4. Tylko kiedy? - 14 nisan, czy też w niedzielę po? - to duży problem, bo Pascha przypadała na różne dni tygodnia - więc połączono to - Wielkanoc jest w pierwszą niedzielę po święcie Paschy (ustalone już w Nicei)

5. 50 dni później - Pięćdziesiątnica - zstąpienie Ducha św.

6. Na początku były to jedyne święta chrześcijan - NIE OBCHODZONO BOŻEGO NARODZENIA - dopiero w III/IV w.

7. Chrześcijan nie interesowała data narodzenia Chrystusa - dopiero w VI w. Dionizy Mały próbował to obliczyć i pomylił się o 4 lata

 

CHRZEST

 

1. Nie był zwyczajnym obmyciem rytualnym - było przekonanie, że "kto się ochrzci będzie zbawiony"

2. Chrzest jest oznaką chrześcijanina - to znak przynależności, inicjacji

3. Słowna formuła chrztu ograniczała się do wypowiedzenia "Ja ciebie chrzczę w imię Jezusa Pana"

4. Warunkiem przyjęcia chrztu było uznanie boskości Jezusa

5. Chrześcijaństwo nigdy nie używa samego określenia Jezus - zawsze jest to "Pan"

6. "ochrzcić w imię kogoś" - oznacza - "powierzyć się komuś w opiekę"

 

 

 

Cluny

6 lutego 2008

18:38

 

1. Pochodzili stamtąd papieże:

   • Paschalis II

   • Urban II

2.  

3.  

4.  

5.  

6. Opierało się na koncepcjach Benedykta z Aniane

 

 

Pomysły

• Pokój boży "treuga Dei"

• Powrót do pierwotnej reguły benedyktyńskiej - kontemplacja, badanie Pisma i Ojców Kościoła

• Celibat

• Bezpośrednie podporządkowanie papieżowi

• Rytualizacja

• Nieustanna psalmodia

• Wprowadzenie "święta zmarłych" 2 listopada