Cele Wspólnej Polityki Rolnej:
zwiększenie wydajności rolnictwa przez wspieranie postępu technicznego, racjonalny rozwój produkcji rolnej, jak również optymalne wykorzystanie czynników produkcji, zwłaszcza siły roboczej;
zapewnienie w ten sposób odpowiedniego poziomu życia ludności wiejskiej, zwłaszcza przez podniesienie indywidualnego dochodu osób pracujących w rolnictwie;
stabilizacja rynków,
zagwarantowanie bezpieczeństwa dostaw;
zapewnienie rozsądnych cen w dostawach dla konsumentów.
Zasady Wspólnej Polityki Rolnej:
Jednolitość rynku - zniesienie wszelkich ograniczeń w handlu produktami rolnymi pomiędzy krajami Wspólnoty, oraz wprowadzenie wspólnych jednolitych regulacji dotyczących funkcjonowania rynku rolnego (wspólne ceny, reguły konkurencji, harmonizacja przepisów administracyjnych, weterynaryjnych, ochrony środowiska, wspólne przepisy w handlu z krajami trzecimi).
Preferencje dla krajów członkowskich - pierwszeństwo zbytu towarów rolnych pochodzących z krajów członkowskich, rozbudowany system ochrony przed importem rolnym z krajów trzecich.
Solidarność finansowa - wspólne i solidarne ponoszenie kosztów prowadzenia WPR. Koszty obciążają wszystkie państwa członkowskie, niezależnie od stopnia w jakim korzystają one ze środków przeznaczonych na finansowanie WPR.
Posługując się kryterium głębokości i skali interwencji, można wyróżnić cztery rodzaje organizacji rynków:
wewnętrzne interwencji i ochrony przed nadmiernym importem; ten typ organizacji obejmuje ok. 70% produkcji rolnej Wspólnoty; tak jest zorganizowany najważniejszy rynek, czyli rynek zbóż;
zewnętrznej ochrony i nieobligatoryjnej interwencji, czyli podejmowanej na określony czas i dla określonych produktów, na mocy konkretnej decyzji; tak m.in. jest zorganizowany rynek wołowiny;
zewnętrznej ochrony, w tym przypadku jedyną ochroną rynku są cła importowe;
bez zewnętrznej ochrony i interwencji; w tym przypadku dochody rolników podtrzymuje się za pomocą dopłat bezpośrednich; tak są zorganizowane rynki roślin oleistych i wysokobiałkowych.
Na wspólnotowych rynkach rolnych istnieją w zasadzie trzy rodzaje cen:
Cena rynkowa wynika z relacji między popytem a podażą. Oznacza to że celem interwencjonizmu cenowego nie jest z założenia eliminacja działania mechanizmu rynkowego, lecz stabilizacja cen i dochodów rolniczych.
Cena wskaźnikowa to cena pożądana, czyli taka, która jest przez Komisje Europejską uważana za optymalną. Jest ona sygnałem dla producentów o preferowanych przez władze Wspólnoty zmianach struktury produkcji. Jest ustalana corocznie przez Rade w zależności od oceny sytuacji na rynku danego produktu.
Dla producentów ważniejszą ceną jest cena interwencyjna (gwarantowana) także ustalana przez Radę. Po tej cenie są bowiem skupowane nadwyżki, co powoduje, że cena rynkowa właściwie nie spada poniżej ceny gwarantowanej. Ceny wskaźnikowa i gwarantowana, z reguły wyznaczają górną i dolną granicę wahań cen rynkowych.
Ważnym instrumentem regulacji wspólnego rynku jest skup interwencyjny. W krajach leżących w naszej strefie klimatycznej odbywa się on od 1 listopada do 3 maja. Dotyczy to większości krajów Wspólnoty.
Na terytorium Wspólnoty obowiązują jednolite ceny skupu. Są to ceny hurtowe wypłacane przedsiębiorstwu organizującemu skup. Cena dla producenta jest pomniejszona o marże pobieraną przez firmę magazynującą zboże.
Cena interwencyjna jest tylko formalnie ceną jednolitą. W rzeczywistości jest zróżnicowana w zależności od rodzaju i jakości zboża. Cena ta jest systematycznie, w każdym miesiącu trwania skupu podwyższana o stałą kwotę, po to, aby uniknąć spiętrzeń podaży i uczynić skup bardziej płynnym
Następnym i coraz ważniejszym instrumentem regulacji wspólnego rynku rolnego są dopłaty bezpośrednie. Są one formą rekompensaty za obniżenie cen interwencyjnych i mogą być przyznawane producentom zbóż, bydła rzeźnego, hodowcom krów mamek i jałówek ras mięsnych.
Płatności bezpośrednie są wypłacane producentom na ich wniosek w zamian za zmniejszony dochód.
Uzyskanie tej pomocy jest obwarowane koniecznością przestrzegania zasad ochrony środowiska, może być także uzależnione od przeznaczenia części gruntów do odłogowania.
Instrumentem reglamentacji podaży produktów rolnych są kwoty produkcyjne, które obowiązują w sektorach cukrowniczym i mleczarskim. Kwoty określają maksymalne wielkości produkcji objęte gwarancją skupu. Ich przekroczenie uruchamia działanie zasady współodpowiedzialności finansowej producentów.
System kwot produkcyjnych przyczynia się do administracyjnego ustalenia wielkość produkcji, nie pozwala na elastyczne dostosowanie krajowej produkcji do zmiennych potrzeb, utrudnia ewolucje w sektorach objętych limitowaniem.
Dzięki niemu udało się jednak w skali Wspólnoty zlikwidować nadwyżki produkcyjne. Ustalenie kwot produkcji mleka dla każdego gospodarstwa umożliwia gospodarstwom małym utrzymanie się na rynku. Czyli sprzyja rozproszeniu produkcji, co jest ważne ze względów środowiskowych, stwarza bowiem barierę dla kumulacji zanieczyszczeń związanych z hodowlą bydła.
Na obszarze całej Wspólnoty ze środków przeznaczonych na WPR finansuje się następujące programy: przechodzenie na wcześniejsze emerytury, pomoc dla obszarów słabo rozwiniętych lub z ograniczeniami środowiskowymi, zalesień, ochrony środowiska naturalnego w rolnictwie.
Pomoc inwestycyjna dla gospodarstw rolnych ma się przyczynić do wzrostu ich dochodów i poprawy warunków bytowych rodzin rolniczych. Mogą ja otrzymać tylko ci farmerzy, którzy maja wymagane kwalifikacje i przedstawią wiarygodny program poprawy efektywności gospodarstwa, uwzględniający warunki ochrony środowiska.
Pomoc dla młodych rolników może być przyznana tym, którzy nie ukończyli 40 roku życia, mają wystarczające kwalifikacje, nie prowadzili wcześniej własnego gospodarstwa, a to które zamierzają objąć, spełnia kryteria efektywnościowe i ochrony środowiska.
Wcześniejszą emeryturę może otrzymać rolnik, który bezpośrednio przed osiągnięciem wieku uprawniającego do jej otrzymania, czyli 55 lat, co najmniej 10 lat prowadził gospodarstwo. Jego następca musi posiadać wymagane kwalifikacje rolnicze.
Europejski Fundusz Rolny Gwarancji współfinansuje:
Interwencje w zakresie regulacji rynków rolnych,
Refundacje eksportowe,
Płatności bezpośrednie dla rolników przewidziane w ramach WPR,
Wkład finansowy w wybrane działania informacyjno-promocyjne na rzecz produktów rolnych.
Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) wspiera zrównoważony rozwój obszarów wiejskich na terenie całej Wspólnoty, uzupełniając polityki wsparcia rynku i wsparcia dochodów w ramach WPR, polityki spójności i polityki rybołówstwa.
Do innych zasadniczych elementów reformy Wspólnej Polityki Rolnej należą:
powiązanie otrzymywania płatności z obowiązkiem spełnienia określonych standardów przez gospodarstwo - zasada współzależności (cross - compliance),
redukcja płatności bezpośrednich w dużych gospodarstwach i alokacja uzyskanych w ten sposób środków na rozwój wsi,
mechanizm dyscypliny finansowej, polegający na redukcji płatności bezpośrednich w sytuacji przekroczenia ustalonego limitu wydatków na WPR,
zmiany na rynkach: mleka, zbóż, odnawialnych źródeł energii,
zwiększenie zakresu i poziomu wsparcia rozwoju obszarów wiejskich.
Wspomniane cele priorytetowe to:
nr 1, mający na celu wspieranie rozwoju i dostosowania strukturalnego regionów słabo rozwiniętych (zacofanych);
nr 2, skierowany na restrukturyzację regionów, regionów przygranicznych lub części regionów, które są dotknięte upadkiem przemysłu;
nr 3, skierowany na zwalczanie bezrobocia długookresowego;
nr 4, mający ułatwiać integrację zawodową młodzieży i przystosowanie pracowników do zmian w przemyśle;
nr 5, mający dokonać reformy wspólnej polityki rolnej (w jego ramach wymieniono dwa cele: nr 5a - mający przyśpieszyć modernizację i dostosowanie w ramach Unii struktur rolniczych; nr 5b - pomoc w rozwoju i zmianach strukturalnych obszarów wiejskich);
nr 6, mający ułatwić rozwój regionów o małej gęstości zaludnienia w krajach skandynawskich.
Jak już zaznaczono, w miejsce dotychczasowych celów polityki regionalnej przyjęto trzy nowe cele:
cel 1 (regionalny): promowanie rozwoju i dostosowań strukturalnych regionów opóźnionych w rozwoju oraz terenów peryferyjnych najsłabiej zaludnionych,
cel 2 (regionalny): wsparcie przekształceń ekonomicznych i społecznych regionów stojących w obliczu trudności strukturalnych (zarówno dotkniętych upadkiem przemysłu, jak i kryzysem obszarów wiejskich, miejskich i rybołówstwa),
cel 3 (horyzontalny, obejmujący obszary nie podlegające pomocy w ramach celu 1 i 2): zmniejszenie bezrobocia, rozwój „zasobów ludzkich” poprzez modernizację systemów kształcenia, szkolenia oraz odpowiednią politykę zatrudnienia.
W latach 2000 - 2006 programowanie pomocy realizowane było w ramach wymienionych trzech celów, nie mniej wieloletnie strategie uwzględniać musiały przede wszystkim zasadnicze priorytety tematyczne Unii.
Były nimi:
wzrost konkurencyjności lokalnej gospodarki w celu tworzenia stałych miejsc pracy,
wzrost zatrudnienia i spójności gospodarczej, głównie poprzez podnoszenie kwalifikacji zasobów ludzkich,
rozwój obszarów miejskich i wiejskich w kontekście zrównoważonego rozwoju
Instrumenty polityki regionalnej UE
Najważniejszymi instrumentami finansowymi polityki regionalnej UE są fundusze strukturalne. Do 2006 r. były to:
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (European Regional Development Fund, ERDF), skupiający się na pomocy słabiej rozwiniętym regionom poprzez inwestycje produkcyjne, rozwój infrastruktury oraz popieranie małych i średnich przedsiębiorstw;
Europejski Fundusz Socjalny (European Social Fund, ESF), utworzony w 1970 r., skupiający się na szkoleniu zawodowym i rozwoju zatrudnienia;
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnych (European Agriculture Guidance and Guarantee Fund, EAGGF), utworzony w 1964 r., skupiający się na zmianach struktury rolnictwa i rozwoju regionów wiejskich;
Instrument Finansowy Wspierania Rybołówstwa (Financial Instrument for Fisheries Guidance, FIFG), powstały w 1993 r., jest to fundusz utworzony dla potrzeb rybołówstwa.
Duże znaczenie dla polityki regionalnej w Unii w okresie 1994 - 1999 odgrywały następujące Inicjatywy Wspólnotowe:
INTEREG II, który stanowi kontynuację programu INTEREG. Służy on wspieraniu współpracy transgranicznej na wewnętrznych i zewnętrznych granicach Unii.
LEADER II, wspierający rozwój na obszarach wiejskich poprzez współfinansowanie międzynarodowej współpracy i wymiany informacji w zakresie rozwoju terenów wiejskich;
REGIS II, którego celem był rozwój obszarów peryferyjnych Unii;
REACHAR II, którego celem było przekształcenie obszarów wydobycia węgla kamiennego;
RESIDER II, służący gospodarczej i społecznej rekonwersji regionów, charakteryzujących się dominacją przemysłu stalowego:
KONVER, skupiający się na rekonwersji regionów uzależnionych od przemysłu obronnego;
RETEX, służący wsparciu rozwoju regionów uzależnionych od przemysłu włókienniczego i odzieżowego;
URBAN, służący rozwiązaniu problemów społeczno-gospodarczych
w największych regionach zurbanizowanych;
PESCA, który dotyczył działań w regionach uzależnionych wyłącznie od rybołówstwa.
Zasady polityki regionalnej w Unii Europejskiej
Do głównych zasad polityki regionalnej w Unii Europejskiej należą:
koncentracji, czyli skupienia maksymalnej części środków Unii
w regionach znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji (tzw. obszarach problemowych). Dlatego Fundusze Strukturalne obejmują jedynie ograniczoną liczbę celów priorytetowych;
partnerstwa, czyli współdziałania pomiędzy Komisją Europejską, a odpowiednimi władzami publicznymi danego państwa na szczeblu krajowym, regionalnym i lokalnym.
programowania, czyli skupieniu się na trwałym rozwiązaniu problemów danego regionu, co wymaga wieloletniego horyzontu czasowego i planowania (nie finansuje się pojedynczych projektów). Programowanie ustala harmonogram alokacji środków pomocowych;
dodatkowości (uzupełnienia), która polega na uzupełnianiu funduszu Unii środkami poszczególnych państw. Oznacza to, że finansowanie przez Unię konkretnych przedsięwzięć nie może doprowadzić do ograniczenia wydatków publicznych w danym regionie.
Cel Konkurencyjność regionalna i zatrudnienie (EFRR, EFS) zmierza do umocnienia konkurencyjności i atrakcyjności regionów, jak również do zwiększenia zatrudnienia.
Czyni to w dwojaki sposób: po pierwsze, programy rozwoju, pomagające regionom w przewidywaniu i propagowaniu przemian gospodarczych poprzez innowacje i promowanie społeczeństwa opartego na wiedzy, przedsiębiorczości i ochrony środowiska, a także poprawę dostępności tych regionów.
Po drugie, wsparcie posłuży zwiększeniu liczby i poprawie jakości miejsc pracy dzięki przystosowaniu pracowników do zmian i inwestycjom w kapitał ludzki.
Deficyt budżetowy nie może przekraczać 3% PKB danego kraju
- Inflacja nie może być wyższa od poziomu wyznaczonego przez średnią inflację obliczoną dla trzech państw o najniższej inflacji powiększoną o 1,5 punktu procentowego
- Dług publiczny nie może przekraczać 60 % PKB danego kraju
- Długoterminowa stopa procentowa nie może być wyższa niż 2 punkty procentowe od średniej wielkości stóp procentowych w trzech państwach o najniższym poziomie inflacji
- Kurs walutowy powinien być stabilny przez dwa lata poprzedzające przestąpienie do UWG (dotyczy państw aspirujących do Strefy Euro)
- Wymóg niezależność banku centralnego
Szczególnie trudnym do spełnienia okazał się wymóg utrzymania w ryzach deficytu publicznego. W 2005 r. nawet liderzy integracji europejskiej, tj. Niemcy i Francja po raz czwarty z rzędu przekroczyły ustalone limity deficytu budżetowego i nie zostały za to ukarane.
1 stycznia 1999 wprowadzono do obrotu nową walutę euro. Do końca 2001 r. wspólna waluta obowiązywała jedynie w obrocie bezgotówkowym. W ciągu pierwszych dwóch miesięcy 2002 r. nastąpiła wymiana walut narodowych. Od 1 marca 2002 r. euro stało się jedynym legalnym środkiem płatniczym na obszarze Strefy Euro.
Od 1 stycznia 2007 r. do strefy euro jako pierwsza z nowych krajów weszła Słowenia. Od 1 stycznia 2008 r. wspólną walutę europejska przyjęły Marta i Cypr. Od 1.01 2009 r. Słowacja.