Zagadnienia do egzaminu z prawa finansowego dr Naczyńska
1. Pojęcie finansów publicznych.
Pojęcie finansów publicznych - finanse to zasoby pieniężne, operacje tymi zasobami oraz normy prawne ich dotyczące, w zależności od podmiotów dysponujących zasobami pieniężnymi rozróżniamy finanse publiczne (to publiczne zasoby pieniężne, gospodarowanie nimi oraz normy prawne regulujące te zjawiska. Istnienie finansów publicznych jest uzasadnione koniecznością finansowania przez państwo potrzeb ogólnospołecznych) i finanse prywatne (to prywatne zasoby pieniężne). Kategorie odróżniające finanse publiczne od finansów prywatnych: finanse publiczne objęte są władztwem państwowym, w związku z czym są obwarowane przymusem państwowym; rozmiary finansów publicznych są zdecydowanie większe niż finansów prywatnych; finanse publiczne prowadzone są w interesie społecznym i służą realizowaniu celów publicznych; tylko państwu przysługuje prawo emisji pieniądza.
2. Funkcje finansów publicznych.
Funkcje finansów publicznych - przez funkcje należy rozumieć zespół stawianych przed nimi jednorodnych zadań. Wyróżniamy funkcje: fiskalne - polega na dostarczaniu państwu i innym podmiotom publicznym dochodów przeznaczonych na realizację ich zadań; redystrybucyjna - polega na gromadzeniu środków finansowych przez określony fundusz i rozdzielaniu ich określonym podmiotom; stymulacyjna - sprowadza się do oddziaływania za pomocą rozwiązań i ukierunkowania strumieni finansowych na zachowanie różnych podmiotów; ewidencyjno-kontrolna - polega na kontroli przebiegu procesów gospodarczych za pomocą analizy kształtowania się przepływów finansowych. Ponadto można wyróżnić jeszcze funkcje: alokacyjną (skłanianie za pomocą instrumentów właściwych finansom publicznym do efektywnej alokacji środków), rozdzielczą (podział dochodu i majątku), stabilizacyjną (zapewnianie pełnego wykorzystania czynników produkcji).
3. Pojęcie budżetu.
Budżet państwa jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa, sądów i trybunałów, administracji rządowej. BUDŻETEM nazywamy plan dochodów i wydatków sektora publicznego lub jego wyodrębnionej części. Jest on podstawą gospodarki finansowej państwa i gmin. Uchwalany coroczne ( przeważnie na rok kalendarzowy ) przez organy przedstawicielskie, czyli przez Sejm i Rady Gmin, przy czym odpowiednie organy wykonawcze są obowiązane przedłożyć w ustawowo określonych terminach projekty budżetu oraz ich uzasadnienia. Zarówno forma przedkładanego projektu jak i zakres przedkładanych wraz z nim materiałów informacyjnych ( uzasadnień ) są określone przepisami podstawowymi.
Procedura budżetowa składa się z 4 etapów:
planowania budżetowego (opracowywanie),
uchwalania,
wykonywania,
rachunkowości, sprawozdawczości i kontroli.
4. Zasady budżetowe.
Zasady budżetowe - są to postulaty nauki pod adresem ustawodawstwa i praktyki, dotyczże prawidłowej organizacji i funkcjonowania gospodarki budżetowej, w celu optymalnej realizacji jej zadań. Wyróżniamy zasady: powszechności, jedności, niefunduszowania, szczegółowości, równowagi, jawności, przejrzystości.
Zasada powszechności: występuje też pod nazwami zupełności lub budżetowania brutto. Wyraża ją postulat, aby wszystkie jednostki państwowe wchodziły do budżetu całością swoich dochodów i wydatków, tj. aby były budżetowane brutto.
Zasada jedności: zasada ta postuluje, aby budżet państwa ujmowany był w jeden całościowy akt prawny, przestrzeganie tej zasady zapewnia następujące korzyści - umożliwia łatwą orientację, czy budżet jest rzeczywiście zrównoważony, eliminuje potrzebę badania rozlicznych dokumentów, eliminuje rachunki pozabudżetowe, eliminuje zjawisko pozornych oszczędności, zwiększa przejrzystość i rzetelność dokumentów budżetowych, uwidacznia w sposób jednoznaczny globalną kwotę wydatków państwa, umożliwia władzom budżetowym ocenę użyteczności i względnej pilności różnorodnych wydatków i dokonanie na tej podstawie racjonalnych wyborów w tej materii.
Zasada szczegółowości: postuluje, aby budżet był ustalany i wykonywany ze szczegółowym podziałem dochodów i wydatków, a nie tylko w ujęciu ogólnym. Realizacji tego postulatu służy w praktyce klasyfikacja budżetowa.
Zasada jawności: postuluje, aby budżet był ujawniany obywatelom w fazie planowania, uchwalania i wykonywania.
5. Pojęcie podatku i opłaty.
Dochody budżetowe to przede wszystkim:
- podatki
- opłaty -cło
Podatek to publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe i bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz skarbu państwa, województwa, powiatu, gminy.
Opłaty stanowią skromniejsze od podatków źródło dochodów budżetowych. Można rozróżnić trzy rodzaje opłat:
- będące podatkami np. opłata klimatyczna, targowa (nie maja charakteru ekwiwalentnego)
- będące cenami np. opłata za gaz, wodę (za świadczenia wzajemne)
- opłaty administracyjne (gdy oferowane są na rynku dobra i usługi przedsiębiorstw publicznych, np. komunikacyjnych, zaopatrzeniowych, banków i kas oszczędnościowych).
6. Podział podatków.
Do najczęściej stosowanych należą następujące klasyfikacje:
-według kryterium przedmiotu opodatkowania - na podatki przychodowe, dochodowe, majątkowe i od wydatków
-według kryterium stosunku przedmiotu opodatkowania do źródła podatku - na podatki bezpośrednie i pośrednie
-według kryterium podziału dochodów podatkowych pomiędzy państwo a samorząd - na podatki państwowe i samorządowe.
7. Istota podatków pośrednich i bezpośrednich.
W podatkach pośrednich materialny ciężar podatku nie obciąża podatnika, jest przerzucony na inny podmiot np. VAT, akcyza.
W podatkach bezpośrednich podatnik ponosi materialny ciężar podatku np. PDOF.
8. Pojęcie podatnika, płatnika i inkasenta.
Podatnik to osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu.
Płatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej obowiązana do:
- obliczenia podatku
- pobrania podatku od podatnika
- wpłacenia podatku w terminie organowi podatkowemu.
Płatnikowi przysługuje wynagrodzenie w wysokości 0,3% pobranych kwot pod warunkiem, że wpłaci podatek w terminie.
Inkasent to osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej obowiązana do:
- pobrania podatku od podatnika
- wpłacenia podatku w terminie organowi podatkowemu.
Inkasentowi przysługuje wynagrodzenie w wysokości 0,1% pobranych kwot pod warunkiem, że wpłaci podatek w terminie.
9. Zakres odpowiedzialności podatnika, płatnika i inkasenta.
Odpowiedzialność podatkowa podatnika:
Podatnik odpowiada za zobowiązania podatkowe całym swoim majątkiem teraźniejszym i przyszłym, a w przypadku podatników pozostających w związku małżeńskim odpowiedzialność ta rozciąga się na majątek wspólny podatnika i jego małżonka.
Płatnik odpowiada za podatek nie pobrany lub podatek pobrany a nie wpłacony. Wynagrodzenie płatnika 0,3% wartości podatku wpłaconego w terminie.
Inkasent odpowiada za podatek pobrany a nie wpłacony.
Odpowiedzialność ta obejmuje cały majątek teraźniejszy i przyszły.
Wynagrodzenie inkasenta 0,1% wartości podatku wpłaconego w terminie.
10. Organy podatkowe - podział.
PAŃSTWOWE |
SAMORZĄDOWE |
I instancja naczelnik urzędu skarbowego (odwołanie 14 dni) |
I instancja wójt, burmistrz, prezydent miasta (odwołanie 14 dni) |
II instancja dyrektor izby skarbowej (odwołanie w ciągu 30 dni) |
II instancja samorządowe kolegium odwoławcze (odwołanie w ciągu 30 dni) |
Obowiązek podatkowy a zobowiązanie podatkowe
obowiązek podatkowy
wynikająca z ustaw podatkowych nieskonkretyzoana powinność przymusowego świadczenia pieniężnego, w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w tych ustawach. Nie można go modyfikować umową cywilnoprawną.
zobowiązanie podatkowe
wynikające z obowiązku podatkowego zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz Skarby Państwa, województwa, powiatu albo gminy podatku w wysokości, w terminie oraz w miejscu określonych w przepisach prawa podatkowego.
Najpierw musi być obowiązek podatkowy, który przekształca się w zobowiązanie podatkowe, jednak nie każdy obowiązek podatkowy przekształca się w zobowiązanie podatkowe.
Sposoby powstawania zobowiązań podatkowych
z mocy samego prawa (ex lege) z chwilą zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże powstanie takiego zobowiązania podatkowego (np. podatek dochodowy od osób fizycznych lub prawnych);
z chwilą doręczenia decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego (np. podatek od nieruchomości, podatek od spadków i darowizn, karta podatkowa);
Rodzaje decyzji podatkowych
decyzje określające - mają charakter deklaratwyny, wydawane są w odniesieniu do zobowiązań podatkowych powstających z mocy samego prawa;
decyzje ustalające - mają charakter konstytutywny, zobowiązanie podatkowe powstaje z chwilą doręczenia decyzji a podatnik ma minimum 14 dni na zapłacenie podatku;
Zapłata podatku
gotówkowa
bezgotówkowa
pobieranie podatku przez płatnika lub inkasenta
zaliczenie nadpłaty lub zaliczenie zwrotu podatku na poczet zobowiązanych podatkowych przyszłych lub zaległych
potrącenia
przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych
przejęcie własności nieruchomości lub prawa majątkowego w postępowaniu egzekucyjnym
Jeżeli podatek zostanie wpłacony w ostatnim dniu terminu ustawowego (np. podatek PIT - 30 kwietnia o godz. 20 na poczcie) a wpłynie na rachunek bankowy organu podatkowego po upływie tego terminu (np. 4 maja), to uważa się że został uiszczony w terminie (liczy się data stempla pocztowego).
Przedawnienie zobowiązania podatkowego
zobowiązanie podatkowe przedawnia się z upływem pięciu lat licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku (np. zeznanie podatkowe PIT za 2007r. i zapłata z tego tytułu podatku - termin upływa 30 kwietnia 2008r. Termin przedawnienia liczymy więc od końca roku 2008r. czyli 2009r., 2010r., 2011r., 2012r., 2013r.).
Bieg terminu przedawnienia przerywa:
ogłoszenie upadłości podatnika;
zastosowanie środka egzekucyjnego, o którym podatnik został zawiadomiony;
Nie ulegają przedawnieniu zobowiązania podatkowe zabezpieczone hipoteką lub zastawem skarbowym, jednakże po upływie terminu przedawnienia zobowiązania te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu.
Zaległość podatkowa
to podatek, rata podatku lub zaliczka na podatek nie zapłacony w terminie płatności.
Na równi z zaległością podatkową traktuje się także m.in. nadpłatę, jeżeli w zeznaniu lub deklaracji została wykazana nienależnie lub w wysokości wyższej od należnej, a organ podatkowy dokonał jej zwrotu lub zaliczenia na poczet zaległości podatkowych, bądź bieżących lub przyszłych zobowiązań podatkowych.
Konsekwencje zaległości podatkowych:
odsetki za zwłokę - są wpłacane bez wezwania organu podatkowego. Jeżeli dokonana wpłata nie pokrywa zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę, wpłatę tę zalicza się proporcjonalnie na poczet kwoty zaległości podatkowej oraz kwoty odsetek za zwłokę w stosunku w jakim w dniu wpłaty powstaje kwota zaległości podatkowej do kwoty odsetek za zwłokę ( z kwoty wpłaconej część zarachowuje się na odsetki a część na zaległość podatkową a ta część co została zarachowana na odsetki znowu stanowi zaległość podatkową).
Kumulacja podmiotowa w podatku dochodowym od osób fizycznych
polega na sumowaniu dochodów podmiotów spełniających przesłanki do wspólnego rozliczenia się (małżonkowie - za pośrednictwem tzw. ilorazu małżeńskiego; osoby samotnie wychowujące dzieci)
Przesłanki łącznego opodatkowania:
pozostawanie w związku małżeńskim przez cały rok podatkowy,
pozostawanie we wspólnocie małżeńskiej przez cały rok,
żaden z małżonków nie może być opodatkowany ryczałtowo ani podatkiem liniowym,
wspólne złożenie podpisanego przez oboje małżonków wniosku i złożenie w terminie,
oboje małżonkowie podlegać muszą nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu.
Kumulacja przedmiotowa w podatku dochodowym od osób fizycznych
polega na tym, że podatnik płaci podatek od sumy wszystkich dochodów uzyskanych ze wszystkich źródeł przychodów
Podatek należny a podatek naliczony (VAT)
Podatek należny - jest to podatek wynikający z zastosowania danej stawki podatkowej do obrotu zrealizowanego w danej fazie.
Podatek naliczony - to podatek zapłacony w poprzedniej fazie przy zakupie towarów i usług (kwota jego określona jest w fakturze VAT).
Cechy podatku VAT
Podatek VAT (podatek od wartości dodanej) to podatek pośredni, co oznacza że ciężar podatku nie obciąża podatnika lecz jest przerzucany na inny podmiot w cenie towaru. Podatek VAT jest podatkiem cenotwórczym dla ostatniego ogniwa obrotu czyli dla konsumenta, gdyż podwyższa on cenę sprzedaży danego towaru lub usługi.