operacje repo - polegają na warunkowym zakupie (repo) bądź sprzedaży (reverse repo) przez bank centralny papierów wartościowych od bądź dla banków komercyjnych w celu przywrócenia równowagi na rynk

świadczenia publiczne - stosowane w ramach sektora publicznego usługi/świadczenia konieczne i pożądane jak np. administracja, obrona narodowa, wymiar sprawiedliwości

deprecjacja (dewaluacja) waluty - obniżenie płynnego/sztywnego kursu waluty narodowej wobec innych walut przez narodowy BC, np. w celu poprawienia bilansu płatniczego

BIZ - Bezpośrednie Inwestycje Zagraniczne - są to długookresowe inwestycje, podejmowane przez przedsiębiorstwo lub osobę fizyczną jednego kraju w przedsiębiorstwo innego kraju, z zamiarem sprawowania kontroli nad nim i czerpania z niego zysku

podatki negatywne - polegają na połączeniu sys. fiskalnego z sys. świadczeń socjalnych; powyżej ustalonego pkt. zwrotnego płacony jest podatek, a poniżej udzielana jest subwencja; zaletą takiego podatku jest prostota oraz ograniczenie administracji

dochód zastępczy - jest to dochód jaki otrzymuje dany podmiot w miejsce zlikwidowanego bądź ograniczonego dochodu

klin podatkowy - ukazuje spadek podaży środków produkcji będącego skutkiem wzrostu opodatkowania, a zatem i spadek popytu

efekt Fishera - zjawisko zwiększania się nominalnych stóp procentowych w okresach inflacji

Polityka strukturalna - jeden z kierunków polityki gospodarczej, obejmujący wszystkie przedsięwzięcia, które są podejmowane przez instancje państwowe w celu oddziaływania na strukturę gospodarki

bankowa teoria popytu na pieniądz - wychodzi z założenia że gospodarka zgłasza taki popyt na ilość pieniądza, która faktycznie jest niezbędna do finansowania obrotu towarowego

produktywność krańcowa - pokazuje o ile wzrośnie produkcja gdy nakład czynnika produkcji wzrośnie o jednostkę

agregat monetarny - stanowi odzwierciedlenie szerszego podejścia do pojęcia podaży pieniądza od znaczenia nadawanego jej za pośrednictwem definicji funkcjonalnej

kotwica walutowa - pojęcie, określające politykę stabilizacyjną opartą na usztywnianiu kursu walutowego

kurs równowagi płatniczej - zapewnia równowagę popytu i podaży walut; kurs niższy prowadzi do deficytu w bilansie płatniczym, kurs wyższy prowadzi do utraty konkurencyjności gospodarki

krzywa Philipsa - to krzywa ilustrująca związek pomiędzy stopą bezrobocia a stopą inflacji; wymienność między inflacją a bezrobociem może istnieć tylko w krótkim okresie

jednolitość kursu walutowego - oznacza że całość obrotów płatniczych z zagranicą odbywa się po jednolitym kursie; jest to rodzaj polityki kursowej

iluzja pieniądza - zjawisko polegające na nieodróżnianiu zmian wielkości nominalnych od zmian wielkości realnych

redyskonto - przyjmowanie przez bank centralny weksli lub innych wierzytelności od banków komercyjnych; banki te pod zastaw owych papierów wartościowych mogą zaciągać kredyty redyskontowe

ukryta krańcowa stopa podatkowa - oznacza wartość dochodu z tytułu np. zasiłków jaką utracił dany podmiot w skutek podjęcia pracy zarobkowej

KRUS - Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego - instytucja państwowa odpowiedzialna za ubezpieczenia społeczne rolników, uregulowana ustawą z grudnia 1990

krzywa Laffera - odzwierciedla zależność między wielkością stopy opodatkowania, a wielkością wpływów do budżetu z tytułu podatków

wymienialność finansowa - możliwość zamiany pieniądza jednego kraju na uważany za wymienialny pieniądz innego kraju; wyróżniamy wymienialność: wew. - prawo do wymiany waluty krajowej na obcą mają tylko rezydenci krajowi zew. --- II--- również rezydenci zagr.

Taksflacja - zjawisko przesuwania dochodów w wyższe przedziały progresywnego podatku dochodowego zachodzące w warunkach inflacji

Automat złota - tworzą go dwie teorie: walutowa oraz bankowa; jego skutkiem była zarówno stabilizacja podaży pieniądza i poziomu cen w jednym kraju, jak i stabilizacja kursów walutowych w międzynarodowych stosunkach finansowych

Reetatyzacja - ponowne upaństwowienie

szok podażowy - nagłe ograniczenie Dostępności istotnych zasobów naturalnych, czynników produkcji w wyniku zdarzeń naturalnych, decyzji politycznych lub zmowy dostawców kontrolujących znaczną część dobra np. ropy naftowej

instrumenty polityki pieniężnej: - Instrumenty kontroli ogólnej - zmiany oficjalnej stopy redyskontowej, operacje otwartego rynku i system minimalnych rezerw obowiązkowych; Instrumenty kontroli selektywnej - kontrola rozmiarów udzielonych pożyczek, kontrola stóp procentowych i polityka selektywnych wskaźników rezerwowych; Oddziaływanie przez perswazję

komercjalizacja - (prywatyzacja kapitałowa, pośrednia) ogół zmian mających na celu oparcie czegoś na zasadach komercyjnych; w odniesieniu do przedsiębiorstwa polega na przekształceniu przedsiębiorstwa państwowego w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa - w formie spółki z o.o. lub s.a.

prywatyzacja - akt przekazania prywatnemu właścicielowi państwowego mienia

bilans płatniczy -  zestawienie (dochody - wpływy kontra wydatki - płatności) wszystkich transakcji dokonanych między rezydentami (gospodarką krajową) a nierezydentami (zagranicą) w danym okresie.

Polityka sektorowa - jest to polityka państwa preferująca rozwój wybranych dziedzin działalności gospodarczej (kosztem dziedzin pozostałych). Najczęściej dziedziną taką jest przemysł i rolnictwo, a ściślej - określone asortymenty produkcji w ramach obu tych dziedzin.

zasada niewyłączności-każda jednostka ma prawo do korzystania z dóbr publicznych

Deficyt budżetowy - występuje, gdy wydatki w budżecie danej instytucji (zazwyczaj państwa) są wyższe niż jej dochody; kraje o większym deficycie mają niższą inflację i na odwrót; sposoby zapełniania luki budżetowej: dary z zagranicy, zaciąganie przez skarb państwa pożyczek w kraju, zaciąganie pożyczek za granicą; rosnący deficyt prowadzi do kumulowania się długu publicznego, zagraża długookresowej stabilności gospodarki; Deficyt wpływa na politykę makroekonomiczną i mikroekonomiczną, ogranicza możliwości stosowania przez rząd tradycyjnych narzędzi polityki fiskalnej, osłabienie zdolności państwa do podejmowania inwestycji publicznych

polityka przemysłowa i jej narzędzia - w ogólnym podziale narzędzi przemysłowych wyróżnia się: 1. instrumenty sektorowe (forma działań adresowana do wybranych sfer działalności gospodarczej i oddziaływująca w sposób bezpośredni) 2. Narzędzia horyzontalne (o szerokim zakresie oddziaływania, wprowadzane w celu promocji nowych technologii, ochrony środowiska, rozwoju MSP, edukacji) 3. Instrumenty konkurencyjności przemysłowej.

Pomoc sektorowa angażuje środki pomocy publicznej poprzez np. bezpośrednie subwencje w szczególności w te sektory przemysłu które są dotknięte kryzysem (stocznie, hutnictwo). Pomoc horyzontalna udzielana jest poprzez np. zwolnienia podatkowe bądź instrumenty kredytowe które rozwijają działalność badawczo-rozwojową czy kształcenia. Pomoc regionalna udziela pomocy przez te same instrumenty pomocy publicznej-najbardziej potrzebującym regionom. Stara się redukować wydatki przeznaczane na pomoc publiczną.

Polityka redystrybucyjna i jej narzędzia - polityka redystrybucyjna może być realizowana w sposób bezpośredni jak i pośredni. Do bezpośrednich narzędzi polityki redystrybucyjnej należy odpowiedni system podatkowy (progresywny)-redukowanie dochodów, oraz transfery socjalne-uzupełnianie i zastępowanie dochodów. Do pośrednich narzędzi polityki redystrybucyjnej należy bezpłatne lub częściowo odpłatne zaspokajanie określonych potrzeb w ramach usług społecznych (np. oświata, ochrona zdrowia) lub też opodatkowanie dóbr wysokiego standardu i powszechnego użytku. Polityka pośrednia nie wpływa bezpośrednio na wielkość dochodu ale tworzy warunki wyjściowe do wyrównywania rynkowego podziału dochodu. Nadmierna progresja podatku dochodowego może działać antymotywacyjnie, hamując aktywność gospodarczą, powiększając szarą strefę a tym samym zmniejszając wpływy do budżetu, mniejsza skłonność do oszczędzania, „zrób to sam”

mikroekonomiczne narzędzia i ich zastosowanie - do mikroekonomicznych narzędzi polityki zaliczyć można regulacje struktury gospodarki czyli prywatyzację przedsiębiorstw, likwidację schyłkowych gałęzi przemysłu (wraz z pomocą w przekwalifikowaniu pracowników) oraz promocję small businessu, zaliczyć tu można również państwową lub komunalną własność przedsiębiorstw ale tylko w odniesieniu do wytwarzania dóbr i usług publicznych przy jednoczesnym unikaniu praktyk monopolistycznych, ingerencję władz państwowych w ceny (np. płace) czy kredyty, zwolnienia podatkowe, różnego rodzaju subwencje i ochrona przed konkurencją (np. poprzez cła, podatki importowe)

polityka rolna i jej narzędzia - do narzędzi polityki rolnej zaliczamy interwencje na rynku zewnętrznym (które realizowane są głównie poprzez nakładanie ceł na produkty importowane które są tańsze w celu ochrony produkcji rodzimej oraz dotacje do eksportu w celu zwiększenia konkurencyjności produktów krajowych) interwencje na rynku wewnętrznym (przez stosowanie cen gwarantowanych, po których instytucje interwencyjne skupują produkty rolne, gdy rynkowa cena spadnie poniżej ich poziomu, poprzez limity wielkości produkcji, system gromadzenia zapasów na wypadek nieurodzaju, polityka kredytowa dla wsparcia rolnictwa) ulgi podatkowe, pomoc dochodowa; odnośnie 2003 - opodatkowanie podatkiem PIT dochodów rolników według zasad obowiązujących wszystkich innych obywateli, a także objęcie rolników systemem składek zdrowotnych; likwidacja KRUS (ubezpieczenia emerytalne rolników) i zrównanie tej grupy zawodowej pod tym względem z pozostałymi obywatelami R.P.; osłabienie interwencji dokonywanych na rynku rolnym przez Agencję Rynku Rolnego

plan balcerowicza - 10 ustaw:

Ustawa o gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych - usuwała gwarancję istnienia wszystkich przedsiębiorstw państwowych niezależnie od ich wyników finansowych i efektywności produkcji

Ustawa o prawie bankowym - zakazywała finansowania deficytu budżetowego przez bank centralny, uniemożliwiała nieograniczoną emisję pieniędzy bez pokrycia.

Ustawa o kredytowaniu - znosiła preferencje kredytowe przedsiębiorstw państwowych wiążąc stopę oprocentowania ze stopą inflacji, zmieniała warunki zawartych wcześniej umów kredytowych o stałym oprocentowaniu.

Ustawa o podatku od wzrostu wynagrodzeń - wykorzystywała wprowadzony już pięć lat wcześniej popiwek jako drastyczne narzędzie ograniczania wzrostu nominalnych płac w przedsiębiorstwach w stosunku do rzeczywistego wzrostu cen.

Ustawa o nowych zasadach opodatkowania - ujednolicała zasady płacenia podatków we wszystkich sektorach gospodarczych.

Ustawa o działalności gospodarczej prowadzonej przez inwestorów zagranicznych - nakładała na zagraniczne przedsiębiorstwa zobowiązanie do odsprzedania państwu dewiz po ustalonym przez bank centralny kursie, zwalniała przedsiębiorstwa z kapitałem zagranicznym z płacenia popiwku, zapowiadała możliwość wywozu zysków za granicę.

Ustawa o prawie dewizowym - wprowadzała wymienialność wewnętrzną złotego, likwidowała państwowy monopol w handlu zagranicznym i zobowiązywała przedsiębiorstwa do odsprzedawania zarobionych dewiz państwu.

Ustawa o prawie celnym - ujednolicała zasady clenia importowanych towarów dla wszystkich podmiotów gospodarczych.

Ustawa o zatrudnieniu - zmieniała reguły funkcjonowania biur pośrednictwa pracy.

Ustawa o szczególnych warunkach zwalniania pracowników - zapewniała ochronę zwalnianych z pracy (zwłaszcza w przypadku zwolnień grupowych), gwarantowała odprawę finansową i wprowadzała okresowe zasiłki dla bezrobotnych.

SKUTKI:

znaczne obniżenie inflacji i deficytu budżetowego (w 1990 nadwyżka),

likwidacja niedoborów rynkowych i centralnego rozdzielnictwa materiałów,

uzyskanie zgody wierzycieli na redukcję zadłużenia zagranicznego,

olbrzymi przyrost rezerw dewizowych,

największy wzrost gospodarczy w krajach byłego bloku wschodniego, niwelacja zacofania technologicznego gospodarki (przede wszystkim w dziedzinie telekomunikacji i cyfrowego przetwarzania danych),

znaczna poprawa stanu środowiska naturalnego,

ograniczenie energochłonności gospodarki oraz utworzenie w ciągu 2 lat 600 tysięcy przedsiębiorstw prywatnych, w których znalazło miejsce pracy 1,5 mln osób.

Mimo to, na skutek bankructw i likwidacji wielu przedsiębiorstw państwowych oraz redukcji zatrudnienia w tych które przetrwały, stopa bezrobocia po transformacji ustrojowej osiągnęła poziom rzędu 16,4% w 1993 r. Z drugiej strony, wielu ekonomistów podkreślało, że plan Balcerowicza ujawnił tylko rzeczywisty poziom bezrobocia, które wcześniej występowało w formie ukrytej.

polityka pieniężna

politykę restrykcyjną (twardą) zmniejszanie podaży pieniądza poprzez podwyższanie stopy dyskontowej, podwyższenie poziomu rezerw obowiązkowych oraz sprzedaż na otwartym rynku - jest to polityka antyinflacyjna.

Politykę ekspansywną (miękką) zwiększanie podaży pieniądza poprzez obniżanie stopy dyskontowej, obniżanie poziomu rezerw obowiązkowych, zakupy na otwartym rynku.

Instrumenty polityki pieniężnej to instrumenty jakimi posługują się banki centralne w celu kontroli podaży pieniądza i krótkoterminowej stopy procentowe. Podzielić je można na:

instrumenty pośrednie - oddziałują na płynność bankową, czyli podaż i koszt kredytów. Banki centralne czynią to za pomocą trzech klasycznych instrumentów, do których należą;

polityka dyskontowa - zmiana oficjalnej stopy redyskontowej;

operacje otwartego rynku - sprzedaż lub skup [[Papier wartościowy (prawo)|papierów wartościowych] z rynku;

kontrola rezerw obowiązkowych - regulacja poziomu rezerw obligatoryjnie gromadzonych przez banki;

instrumenty typu administracyjnego - związane z bezpośrednią kontrolą banku centralnego nad systemem bankowym - np. racjonowanie kredytów.

Ponadto banki centralne oddziaływać mogą przez perswazję (ang. moral suasion) - przekazywanie wszelkich uwag i sugestii w stronę polityki banków komercyjnych. Polega to zazwyczaj na ustnym formułowaniu przez bank centralny i rząd nieformalnych zaleceń w celu wymuszenia określonych działań. Często oddziaływanie to ma skalę znacznie szerszą - międzynarodową i wywierane jest przez międzynarodowe organizacje finansowe[potrzebne źródło].

Polityka budżetowa- polega na regulacji wysokości oraz proporcji dochodów i wydatków budżetowych. Obejmuje politykę podatkową oraz politykę wydatków budżetowych. Polityka budżetowa wyodrębniana jest nie ze względu na specyfikę realizowanych celów, lecz ze względu na specyfikę środków, którymi się posługuje. Jej cele muszą być zgodne z celami polityki gospodarczej i społecznej państwa. Polityka budżetowa zajmuje się sposobami wykorzystania dochodów i wydatków publicznych do realizacji stojących przed państwem zadań. Dochody i wydatki budżetowe wykorzystywane są do zapewnienia wykonania określonych usług publicznych, ochrony istniejących instytucji polityczno-ustrojowych, zapewnienia rozwoju i ochrony określonych dziedzin i form działalności gospodarczej i realizacji określonych przemian w gospodarce. Głównym środkiem realizacji polityki budżetowej jest budżet państwa.

. Aktywna polityka budżetowa (dyskrecjonalna) - polega na stosowaniu przez rząd określonych środków oddziaływania na popyt globalny (zmiany stawek i struktury podatków, zmiany wypłat przelewów - np. dla samorządów, zmiany wydatków na roboty i inwestycje publiczne), w celu przeciwdziałania cyklicznym fluktuacjom w gospodarce, stabilizacji cen, ograniczenia bezrobocia. Ten rodzaj polityki wymaga wprowadzania zmian w programach budżetowych i wiąże się z opóźnioną reakcją zmian na zakłócenia w funkcjonowaniu gospodarki. Jest ona stosowana w celu sterowania działaniem automatycznych stabilizatorów (np. w celu zmiany aktualnego stanu popytu globalnego). Aktywna polityka budżetowa może mieć charakter:

• ekspansywny - pobudzenie popytu globalnego poprzez zwiększenie wydatków państwa lub obniżenie podatków. Powoduje to uaktywnienie procesów gospodarczych i wzrost dochodu narodowego,

• restrykcyjny - państwo ogranicza nadmierny popyt globalny przez zmniejszenie wydatków budżetowych lub podwyższenie podatków.
b. Pasywna polityka budżetowa - jej fundamentem jest założenie, że pewne elementy dochodów i wydatków budżetowych automatycznie reagują na zmiany aktywności gospodarczej wyzwalając impulsy łagodzące wahania koniunkturalne. Impulsy te to tzw. automatyczne stabilizatory i ich uruchomienie nie wymaga podejmowania żadnych decyzji ze strony rządu. Polityka pasywna występuje zazwyczaj jako pierwszy etap zmagań z wahaniami koniunktury.

Automatyczne stabilizatory fiskalne - podatki lub wydatki, które podnoszą całkowite planowane wydatki w okresach recesji i obniżają je w okresach ekonomicznej ekspansji bez specjalnego działania ze strony administracji lub rządu. Są to instrumenty fiskalne zmieniające się automatycznie w zależności od zmian poziomu dochodu narodowego i ogólnie rzecz biorąc ich wielkość zmienia się w pożądanym kierunku. Wśród automatycznych stabilizatorów należy wymienić: podatki dochodowe, zasiłki dla bezrobotnych i zasiłki socjalne oraz wypłaty dywidend korporacji.

---