• Wykład 13.12.2010

Prawo popytu (Marshalla)

Wzrost ceny danego dobra (przy niezmienności innych warunków) powoduje spadek wielkości popytu na to dobro; i odwrotnie - obniżka ceny wywołuje wzrost wielkości popytu.

Popyt jest funkcją:

• ceny

• dochodów konsumenta

Współczynnik elastyczności cenowej/dochodowej popytu określa o ile jednostek (np.%) zmieni się popyt( ∆D) na skutek jednostkowej zmiany ceny/dochodu (∆P, ∆I)

E=	∆D	:	∆P (∆I)
			∆D0		P0 (I0)

D₀, P₀, I₀ oznaczają początkowe wartości odpowiednio popytu, ceny i dochodu

Elastyczność cenowa popytu na przykładzie rynku żywnościowego

EDP < -1	Doskonale elastyczny	Mało prawdopodobne, możliwe dla produktów o wysokiej jakości (dobra luksusowe; dobra wyższego rzędu)
EDP = -1	Proporcjonalnie elastyczny	Możliwe przy niskim poziomie konsumpcji żywności i w odniesieniu do pojedynczych produktów; artykuły standardowe
-1 < EDP < 0	Mało elastyczny	Typowa sytuacja dla produktów żywnościowych (dobra normalne; dobra pierwszej potrzeby)
EDP = 0	Sztywny	Nie reaguje na zmianę cen; artykuły podstawowe
EDP > 0	Odwrotnie elastyczny	Paradoksy rynku (Veblena, Giffena, spekulacji)

Prawo Engla - Schwabego

W miarę wzrostu dochodów zmniejsza się udział wydatków na żywność w całościowych wydatkach konsumpcyjnych gospodarstw domowych,

rośnie natomiast udział wydatków na dobra trwałego użytku,

a następnie na zaspokojenie potrzeb wyższego rzędu w zakresie kształcenia, ochrony zdrowia, kultury, wypoczynku, turystyki itd.

Inaczej prawo Engla:

W miarę wzrostu dochodów wydatki na żywność relatywnie maleją.

W warunkach prawidłowo działającego rynku popyt na żywność jest nieelastyczny

0 < |E_i| < 1

Przeciętne wydatki na żywność w gospodarstwach domowych ogółem w 1995r. wynosiły 110 zł osobę/miesiąc, przy dochodach równych 301 zł. W 2008 r. wielkości te miały wartość odpowiednio 231 i 904 zł.

E= 231-110/110 : 904-301/301 = 1,1:2,0 = 0,55 [%]

Zadanie dla chętnych:

W hurtowni zostało 400 ton cytryn, które należy sprzedać w ciągu 5 dni. Dzienna sprzedaż po cenie 5,6 zł/kg wynosi 50 ton, a współczynnik elastyczności cenowej popytu wynosi -1,8. Jak musimy zmienić cenę aby sprzedać.

Współczynnik elastyczności mieszanej

na dobro A względem ceny dobra B

E_AB = ∆D_A/ D_A : ∆P_B/P_B

∆D_A - zmiana popytu na dobro A

D_A - początkowy popyt na dobro A

∆P_B - zmiana ceny dobra B

P_B - początkowa cena dobra B

Współczynnik elastyczności krzyżowej określa zależności między dwoma dobrami

E_AB > 0 dobra substytucyjne

E_AB < 0 dobra komplementarne

E_AB = 0 dobra samoistne

Popyt a zmiana cen

Efekt substytucyjny

zmiana ceny danego dobra zmienia relację jego ceny do cen pozostałych dóbr, co powoduje substytucję

Efekt dochodowy

zmiana ceny dobra wpływa na zmianę dochodów realnych nabywców

Podaż

Ilość dobra, jaką sprzedawcy gotowi są zaoferować przy różnym poziomie ceny

[Begg i in. 1993]

Prawo podaży = wielkość podaży danego dobra zmienia się w tym samym kierunku, co cena.

Podaż (różne ceny) a ilość oferowana (dana cena)

Wykres krzywej podaży

*...*

Determinanty ceny

1. Koszty przedsiębiorstwa, marże pośredników

2. Relacje podaży i popytu

• rośnie popyt + podaż stała ==> ceny rosną

• rośnie podaż + popyt stały ==> ceny spadają

3. Koniunktura rynku

• rynek zrównoważony ==> stabilizacja cen

• rynek inflacyjny ==> gwałtowne wzrosty cen

4. Konkurencja

• wymusza racjonalizację cen i minimalizację kosztów przedsiębiorstwa

5. Polityka rządu i presja organizacji społecznych

• artykuły o szczególnym znaczeniu dla zaspokajania podstawowych potrzeb i o znacznym wpływie na strukturę wydatków konsumentów

Cena równowagi

Cena równoważąca rynek;

przy tej cenie rozmiary zapotrzebowania są równe oferowanej ilości produktu

Równowaga rynkowa

Dostosowanie podaży do efektywnego popytu:

1. nie występuje wzrost ogólnego poziomu cen bez odpowiedniej podwyżki dochodów

2. cały efektywny popyt może być zaspokojony z bieżącej produkcji oraz rezerw

3. nie tworzą się zapasy, których nie można upłynnić przez obniżkę cen

WYBÓR KONSUMENTA

Wybór ekonomiczny

• Racjonalne zachowania podmiotów gospodarczych = świadomy wybór, kalkulacja, rozumowanie

ratio (łac.) = rozum

• Wszystkie poważniejsze decyzje gospodarcze są racjonalne, np.

• kupić samochód

• założyć przedsiębiorstwo

• zbudować dom

Homo economicus

Teoria użyteczności dóbr i usług Gossena (Herman Gossen, 1810-1858)

Dobro jest użyteczne, jeśli ma zdolność zaspokajania potrzeb:

• użyteczność objaśnia, jak racjonalnie zachowujący się konsumenci dzielą swój ograniczony dochód między dobra im użyteczne

• użyteczność jest subiektywna

• Użyteczność całkowita jest sumą zadowolenia z konsumpcji n jednostek danego dobra

• Użyteczność krańcowa (dodatkowa) to przyrost użyteczności uzyskiwany dzięki zwiększeniu konsumpcji dobra o jednostkę (przy danym poziomie konsumpcji pozostałych dóbr).

Jak zmienia się użyteczność krańcowa wraz ze wzrostem konsumpcji? (odp. maleje)

Wykres użyteczności całkowitej i krańcowej

*...*

Prawo malejącej użyteczności krańcowej (I prawo Gossena)

Wraz ze wzrostem konsumowanej ilości dobra jego krańcowa użyteczność ma tendencję do zmniejszania się.

Prawo wyrównywania użyteczności krańcowych (II prawo Gossena)

W celu osiągnięcia największej sumy zadowolenia konsument stara się tak podzielić dostępne środki, aby relacja użyteczności krańcowych poszczególnych dóbr do ich cen były równe.

Paradoks wody i diamentów

Arystoteles: „Dlaczego woda, która jest niezbędna do życia, jest tania, podczas gdy diamenty są bardzo drogie, choć można się bez nich obejść”

Teoria maksymalizacja użyteczności (Vilfredo Pareto 1848 - 1923)

Wybór konsumenta określają:

• dochód

• rynkowe ceny dóbr

• gusty (preferencje)

• założenie behawioralne - stara się najlepiej zaspokoić potrzeby; spośród koszyków dóbr (przy danym dochodzie) wybiera koszyk dający największą satysfakcję

• Ograniczenia wyboru

• Swoboda wyboru

Ograniczenia wyboru

Przykład:

dzienny dochód = 60 zł

zakupy: czasopisma - cena 15zł, posiłki - cena 10zł

koszyki dóbr

Czasopisma	4	3	2	1	0
Posiłki	0	1,5	3	4,5	5

Wszystkie możliwe koszyki leżą na linii ograniczenia budżetowego

Twarde ograniczenie budżetowe jest ważnym warunkiem efektywnego gospodarowania!

Swoboda wyboru

Ocena koszyków - hierarchia wg własnych preferencji

Preferencje przedstawia krzywa obojętności - zbiór takich kombinacji ilości dóbr, które konsument ceni sobie jednakowo wysoko.

Krzywe obojętności

*..*

Cechy krzywych obojętności

1. Jest ich nieskończenie wiele - zadowolenie konsumenta może mieć różny poziom (ceny dóbr).

2. Muszą mieć nachylenie ujemne - inaczej byłyby koszyki z większością ilością dóbr i można by uzyskiwać większą sumę użyteczności.

3. są wypukłe względem początku układu współrzędnych - krzywe położone dalej od początku układu dotyczą koszyków wyżej ocenianych przez konsumenta.

4. nie mogą się przecinać - inaczej trudno byłoby określić, które koszyki są korzystniejsze dla konsumenta

Krzywa obojętności

*...*

Stosunek, w jakim dobra w koszyku zastępują się bez zmiany oceny konsumenta (ten sam poziom satysfakcji) to krańcowa stopa substytucji tych dóbr ==> konsument pozostaje na tej samej krzywej obojętności!

Ścieżka wzrostu dochodu pokazuje, jak ze wzrostem dochodu konsumenta zmienia się wybierany koszyk dóbr

*...*

Funkcja użyteczności ukazuje zadowolenie konsumenta ze spożycia dobra oraz pozwala na określenie optymalnego wyboru między dobrami, biorąc pod uwagę jego preferencje i ograniczenia budżetowe.

---