Głębsza, zajęcia 3 Kościelak

Rozdział V Niektóre zaburzenia współwystępujące z u.u.

1. zaburzenia przystosowania społecznego

Niedostosowanie społeczne dotyczy zachowań negatywnych z punktu widzenia społecznego. Źródła tych negatywnych zachowań tkwią w czynnikach wewnętrznych lub mniej wadliwej socjalizacji. Istotną rolę spełnia tu osobowość, pojmowana jako centralny system integrujący czynności człowieka. Tak pojmowana osobowośc pełni rolę systemu sterującego czynnościami ludzkimi. Człowiek może sięc organizować swoje działane tak, aby utrzymac stan równowagi z otoczeniem. Motorem tej regulacji są potrzeby ludzkie, których niezaspokojenie prowadzi do zaburzeń w przystosowaniu.

Wśród osób niedostosowanych społecznie wiele jest takich, u których występują zaburzenia systemu regulacji czynności. Zaburzenia te dają się opisać w kategoriach psychopatii i neurotyczności

Do określenia niedostosowania społecznego uzywa się zamiennie takich terminów jak: trudności wychowawcze, zaburzenia zachowania, zaniedbanie moralne, zagrożenie moralne, wykolejenie.

Pojecie niedostosowania społecznego ma szeroki zakres i bywa stosowane w psychologii, pedagogice, socjologii, psychiatrii czy kryminologii.

Istnieją różne sposoby definiowania, które można ująć w 2 grupy

1. niedostosowanie społeczne w sensie szerokim, obejmuje jednostki, które z różnych pr względów nie mogą uczestniczyć w normalnym życiu społecznym

2. 2. .s w sensie węższym, wiąże je np. z brakiem zdrowia psychicznego.

Z pojęciem n.s. wiążą się pewne trudności np. problem, na czym ma polegać n.s. jednostki do środowiska, według jakich norm i wartości ocenić n.c. jednostki

Niedostosowanie społeczne stanowi zatem kategorię zaburzeń zachowania, przejawiających się w różnych formach o różnym nasileniu. Zaburzenia zachowania SA wiec głębsze i lżejsze. Lżejsze - gdy społeczne i uczuciowe kontakty nie zostają naruszone w sposób trwały, a zaburzenia dają się łatwo skorygować, bo nie zostały jeszcze utrwalone. Głębsze - gdy zaburzenia nasilone i głębokie na tyle, że utrudniają lub uniemożliwiają normalne współżycie z innymi

Prawidłowe dostosowanie do środowiska jest uzależnione od właściwej socjalizacji. Istnieją różne czynniki społeczne utrudniające prawidłową socjalizację. Np. migracja ze wski do miast, co prowadzi do osłabienia wiezi i kontroli społecznej, do anonimowości życia, ograniczenie funkcji opiekuńczych rodziny. Istotny wpływ wywierają też srodki masowego przekazu, telewizja. Na zachowanie młodzieży wywiera także wpływ procesy rozwojowe: wraz z wiekiem zmienia się rodzaj zachowań. Szczególne problemy występują u dzieci i młodzieży w okresie dorastania. Istnieje pogląd, że trudności wychowawcze tego okresu są objawem już poprzednio istniejących nieprawidłowości w rozwoju. Wiele trudności ma charakter przejściowy - dlatego należy brać pod uwagę trwałość, nasilenie i liczbę objawów uznawanych za symptomatyczne dla tego zjawiska.

Dwie kategorie przyczyn n.s.:

1. przyczyny zewnętrzne - nieprawidłowości ze strony oddziaływań ze strony rodziny, szkoły, szerszego środowiska. Wśród niekorzystnych czynników rodzinnych można wyrównić: nieprawidłowa struktura rodziny, niekorzystne cechy psychiczne rodziców, obniżenie poziomu życia moralnego w rodzinie, alkoholizm, pracoholizm. Rodzina powinna zaspokajać potrzeby podstawowe - jeśli nie zostaną one zaspokojone, wówczas rozwój psychiczny dziecka nie może przebiegać prawidłowi

Większość dzieci z zaburzeniami zachowania pochodzi z rodzin o nieprawidłowej strukturze i atmosferze rodzinnej, z rodzin rozbitych wskutek rozwodu, śmierci, porzucenia jednego z rodziców. Prawidłowe współżycie małżeńskie utrudniają takie cechy jak: niezrównoważeni emocjonalne, chwiejność, zmienność uczuciowa, neurotyczność, cechy psychopatyczne. W związku z tymi cechami rodziców występują u nich patogenne w stosun do dziecka reakcje: postawa nadmiernie chroniąca i lękowa, odrzucenie, unikanie, agresja, surowy rygor. Bywa też, że dziecko jest uosobieniem niespełnionych marzeń i nadziei rodziców - staje się to przyczyną nieprawidłowego zachowania wobec dziecka i jego nieprzystosowaniem.

Istotną przyczynę stanowi nadużywanie alkoholu, alkoholizm w rodzinie - wpływa to na obniżenie poziomu moralnego i ekonomicznego rodziny.

Szybkie tempo życia, stały pośpiech i nadmiar obowiązków powoduje niejednokrotnie oderwanie się od spraw rodzinnych i życia domowego. Duże napiecie nerwowe stwarza niewłaściwą atmosferę wychowawczą

Inny rodzaj niekorzystnych wpływów na dziecko wywołują błędy wychowawcze popełniane przez rodziców, a przejawiające się w wychowaniu zbyt liberalnym (naginanie się rodziców do życzeń dziecka, zezwalanie na nieadekwatne do wieku formy zachowań), przesadnie rygorystycznym (przesadne podporządkowanie dziecka regułom i zasadom, stawianie wygórowanych wymagań), niekonsekwentnym. Błędy wychowawcze rodziców mogą wynikać z sytuacji szkolnej dziecka - dziecko nie może podołać nakładanym na nie obowiązkom szkolnym. Czynnikiem niekorzystnym może być osoba nauczyciela, który ocenia wyłącznie przez pryzmat wyników ucznia w nauce, nie biorąc pod uwagę możliwości rozwojowych dziecka.

Bardzo pomocny mógłby się okazać bezpośredni udział psychologów w pracy wychowawczej szkoły.

2. Czynniki wewnętrzne:

- cechy układy nerwowego, neurotyczność, nerwowośc dziecka

- wzmożona pobudliwość emocjonalna

- psychopatia

Zaburzenia równowagi procesów nerwowych mogą uniemożliwić prawidłową regulację zachowania człowieka oraz utrudniać jego właściwe przystosowanie do otoczenia.

Dwa główne typy osób u.u.:

- nadpobudliwy (eretyczny)

- zahamowany (torpidny, apatyczny)

Dziś wiemy, że cechy te to temperament jednostki, u podłoża którego leżą podstawowe cechy procesów nerwowych: pobudzania i hamowania w aspekcie ich siły oraz ruchliwości procesów nerwowych.

Liczba dzieci nadpobudliwych psychoruchowo jest pokaźna i na przestrzeni kilkunastu lat wykazuje tendencje wzrostowe.

W literaturze dotyczącej zaburzeń nerwicowych u dzieci spotykamy:

- wzmożona pobudliwość nerwowa czy psychiczna

- neurotyczność

- reakcja nerwicowa

- zachowanie nerwicowe

- neuropatia, nerwica, psychonerwica

- nerwowość

Obuchowska stwierdziła, że najbardziej różnorodnie rozumiany bywa termin nerwicowość: dwa rozumienia tego terminu:

- w sensie popularnym - nerwowość jako niewielkie odchylenie natury ilościowej w zachowaniu (dotyczy procesów emocjonalnych, uzewnętrzniają się w postaci neurowegetatywnych i motorycznych), jako niewielkie odchylenie natury jakościowej w zachowaniu (sfera postaw i poglądów o określanych jako odmienne czy dziwaczne), jw. Ocenie otoczenia jako brak posłuszeństwa

- drugie znaczenie obejmuje dziesięć stanowisk ;/

Terminy `psychopatia', `charakteropatia, `socjopatia' nie są rozumiane w sposób jednolity i jednoznaczny.

Bilikiewicz: psychopatia jako wrodzone odchylenie struktury osobowości od przeciętnej miary, szczególnie w zakresie charakteru, włącznie z nieprawidłowościami życia uczuciowo-popędowego, brakiem uczuciowości wyższej, temperamentu, sposobu reagowania na bodźce oraz napędu psychoruchowego.

Zaburzenia określane mianem psychopatii, charakteropatii, socjopatii są trudne do rozróżnienia ze względu na takie same objawy, które przejawiają się w zaburzeniach charakteru, dążeń, motywacji działania, temperamentu, w niedorozwoju uczuć wyższych, drażliwości, wybuchowości, agresji, brak poczucia obowiązku, lekceważenie autorytetów, niszczycielstwo, lenistwo, skłonność do kradzieży, kłamstwa, włóczęgostwa….

Różnica między psychopatią, charakteropatią i socjopatią dotyczy przyczyn powstawania tych zaburzeń.

Psychopatia - zaburzenie o podłożu dziedziczno-konstytucjonalnym

Charakteropatia - zespół uwarunkowany ograniczonym uszkodzeniem mózgu

Socjopatia - rezultat wadliwych oddziaływań środowiskowych

Inna grup wewnętrznych przyczyn niedostosowania społecznego stanowią zaburzenia organicznego niedorozwoju mózgu, zwyrodnienie migowe, encefalopatia, po zapaleniu mózgu lub opon mózgowych, encefalopatia po gruźlica mózgu, zmiany spowodowane alkoholizmem lub narkomani. Objawy: zaburzenia charakteru, nadmierna pobudliwość, wybuchowość, trudności w koncentracji, duża podatność na zmęczenie, mała tolerancja na frustrację itp. Objawy takie prowadzą do trudności w codziennym życiu i nasilają konflikty z otoczeniem w sytuacjach trudnych.

Pod wpływem niewłaściwej atmosfery wychowawczej dziecko może przejawiac takie cechy jak: kłamstwo, nieposłuszeństwo, upór, przekora, złośliwość, brak podporządkowania itp. Z badań Spionek wynika, że większość dzieci sprawiających trudności wychowawcze charakteryzuje się zaburzeniami procesów nerwowych. Dzieci z zaburzeniami neurodynamicznymi są bardzo uciążliwe w wychowaniu i wymagają szczególnej opieki. Dzieci o słabym układzie nerwowym mogą mieć obniżoną samokontrolę, wywoływać konflikty, sprawiać trudności wychowawcze w związku z działaniami impulsywnymi. Rodzice wykazują w stosunku do tych dzieci brak opanowania, gwałtowność, wybuchowość, zmienność nastrojów, brak konsekwencji.

Istniejące zaburzenia mogą się pogłębić w okresie szkolnym i występować początkowo w postaci niepowodzeń szkolnych i konfliktów z rówieśnikami, szkołą i rodzicami. Długotrwałe niepowodzenia w nauce stwarzają poczucie beznadziejności, zniechęcają do nauki, spychając dziecko na margines społeczności uczniowskiej.

Do bezpośrednich motywów wagarowania należą: obawa przed naganą i karą za nieodrobione zadania, trudności w nauce, brak zainteresowania przedmiotami szkolnymi.

Najczęstsze motywy ucieczek z domów to: lęk przed karą za złe oceny, za wagary lub inne przewinienie szkolne, za zaniedbanie obowiązków domowych, kradzież w domu lub sąsiedztwie itp./

Zdaniem Spionek wagarom można przeciwdziałać przez stałe i konsekwentne sprawdzanie obecności na zajeciach lekcyjnych, przez właściwy kontakt szkoły z domem.

Niewielu rodziców dzieci niedostosowanych społecznie i dzieci z sygnałami niedostosowania zgłaszało się do psychologa w celu uzyskania odpowiednich porad. Ci sami rodzice nie uczestniczyli też w pogadankach i prelekcjach poświęconych różnym trudnościom i niepowodzeniom szkolnym.

Istotną sprawą jest włączenie dzieci wagarujących do pracy społecznej, przydzielenie im pewnych funkcji, ukazania im własnych możliwości i własnej wartości, rozbudzenie zainteresowań, intensywne oddziaływanie psychoterapeutyczne.

Zachowanie dzieci nieprzystosowanych społecznie wiąże się często z sytuacjami trudnymi: deprywacji, przeciążeniu, utrudnieniu, konfliktem, zagrożeniem.

Sytuacje deprywacji polegają na uniemożliwieniu zaspokojenia podstawowych potrzeb psychicznych dziecka: bezpieczeństwa, przynależności, miłości, uznania.

Bandura i Walters stwierdzili, ze główną przyczyną aspołecznego zachowania są stany frustracji z powodu braku zaspokojenia wzmożonej potrzeby przynależności, oco ujawnia się w agresji, we wrogim nastawieniu do autorytetów i mniej pozytywnym w stosunku Do rówieśników.

Sytuacje przeciążenia występują, gdy dzieciom o słabym typie układu nerwowego stawia się zadania przekraczające ich realne możliwości np. stawianie wygórowanych wymagań dziecku mało zdolnemu.

Sytuacje konfliktowe - dzieciom stawiane są sprzeczne wymagania społeczne i moralne np., dziecko, które jest uwikłane w konflikt między rozwodzącymi się rodzicami.

Brak wiary w siebie i niska samoocena mogą hamować próby aktywności dzieci w kierunku pożądanym, mogą sprzyjać rezygnacji z podejmowanych starań i wysiłku z tym związanego

Te sytuacje trudne wpływają niekorzystnie na kształtowanie się osobowości dziecka. Pojawiają się takie cechy jak: podejrzliwość, brak zaufania, zazdrość, obojętność, lęk, agresja. Występuje niska samoocena, niechęć, nienawiść do samego siebie lub też wywyższanie się w wyniku mechanizmów obronnych. Dzieci niedostosowane społecznie z trudem nawiązują bliższe kontakty społeczne.

Konopnicki: dwie grupy objawów niedostosowania:

1. zachowania zahamowania i bierne postawy dziecka

2. 2. zachowania demonstracyjne i postawy bojowe.

Objawy zahamowania to: depresja, wycofywanie się, obojętność w kontaktach z ludźmi, brak zaufania do ludzi i nowych sytuacji, ostre formy antyspołeczne

Zachowania antyspołeczne: brak poczucia winy, brak skrupułów w wyrządzaniu komuś krzywdy, napastliwość, chęć dokuczenia innym, nieuczciwe gry, sprytne kradzieże, kłamstwa bez skrupułów, brak przeżywania wzruszeń i stanów frustracyjnych.

Z punktu widzenia psychiatrycznego objawy niedostosowania społecznego rozpatrywane SA w kategoriach psychopatii i charakteropatii. Dzieci psychopatyczne cechuje brak zdolności do zawierania głębszych przyjaźni, powierzchowne stosunki z ludźmi, oschłości, brak zaangażowania, kłamliwość, drażliwość, wybuchowość, agresywność.

Wśród licznych przyczyn niedostosowania społecznego podaje się także upośledzenie umysłowe jako jeden z czynników determinujących ten proces. Młodzież u.u. istotnie stwarza wiele trudności wychowawczych i problemów społecznych ze względu na obniżoną zdolnośc funkcjonowania intelektualnego oraz różne cechy utrudniające właściwe przystosowanie społeczne, np. sugestywność, niemożność sprostowania współzawodnictwu, btak umiejętności przewidywania, skłonnośc do działania impulsywnego.

Cechy utrudniające powstanie niedostosowania społecznego:

- obniżenie zdolności liczenia abstrakcyjnego

- znacznie obniżony krytycyzm w stosunku do siebie i swojego postępowania

Cechy te utrudniają właściwą ocenę sytuacji życiowych, a więc i ocenę przykrości ze strony otoczenia. Natomiast zmniejszona kontrola nad popędami i afektami częściej prowadzą do rozładowania napięć w formie prymitywnych wybuchów wściekłości.

Cechy ułatwiające powstanie nieprzystosowania społecznego to:

- brak koncentracji uwagi

- brak wytrwałości

- wzmożona impulsywność

- defekty fizyczne

Im lżejszy stopień upośledzenia, tym więcej czynników sprzyjających, [ponieważ dziecko bardziej uświadamia sobie własne ograniczenia i wiąże je z niepowodzeniami na różnych polach

Objawy niedostosowania:

- zaczepki

- konflikty z otoczeniem

- kłótnie

- bójki (wzmożona agresywność)

- celowe przeszkadzanie w czasie lekcji

- bierna postawa na lekcjach

- odmowa wykonania poleceń nauczyciela

- przekora

- upór

- niewłaściwe zachowani w czasie przerw

Rzadziej: picie alkoholu, zażywanie narkotyków, samookaleczenia ciała w celu zwrócenia na siebie uwagi i rozładowania wzmożonego napięcia emocjonalnego

W świetle prawa za przestępców można uznać tylko jednostki lekko upośledzone, natomiast upośledzeni umiarkowanie , znacznie i głęboko nie podlegają odpowiedzialności karnej

Upośledzenie umysłowe jako czynnik kryminogenny:

= dopatrywanie się najważniejszego czynnika przestępczości w obniżonej inteligencji i traktowanie upośledzonych umysłowo jako szczególnie skłonnych do przestępstw

- uznawanie u.u. jako jeden z czynników kryminogennych

- brak kryminogennej roli u.u., a jedynie pośredni jego wpływ.

Psychiatrzy z USA stwierdzili 10x częściej występowanie przestępstw seksualnych wśród u.u. niż wśród osób z normą.

Na dokonanie przestępstw osób z obniżonym intelektem wpływają stany emocjonalne.

Walka z niedostosowaniem społecznym powinna obejmować:

- działania profilaktyczne - dotyczą opieki nad dzieckiem i jgo rodziną w sensie tworzenia odpowiedniej atmosfery wychowawcze, zapewniającej dziecku zaspokojenie jego podstawowych potrzeb, niedopuszczenie do dezintegracji rodziny

- działania resocjalizacyjne opieka pedagogiczna i psychologiczna w sensie oddziaływań resocjalizacyjnych i psychokorekcyjnych

Zaburzenia mowy

U osób u.u. występują te same zaburzenia mowy co u osób o prawidłowym rozwoju umysłowym, lecz SA one bardziej złożone, nawarstwione i częste. Częściej u osób głębiej upośledzonych umysłowo, i SA też cięższe i bardziej skomplikowane.

U dziewcząt zaburzenia owy rzadziej niż u chłopców i charakteryzują się bogatsza strukturą.

Do najczęstszych zaburzeń mowy w u.u. należą zaburzenia artykulacyjne (81%) i zaburzenia głosu.

Zaburzenia artykulacyjne wynikają z niesprawności ruchowej narządów artykulacyjnych. Przyczyną są wrodzone zniekształcenia anatomiczne obwodowych narządów mowy np. podniebienie gotyckie, zniekształcenia krtani. Ponadto w głębokim u.u. dochodzi do zaniku cech prawidłowego głosu wskutek nieposługiwania się nim.

Rodzaje zaburzeń mowy:

- opóźnienie rozwoju mowy (globalne, fragmentaryczne) - cechuje opóźnione pojawienie się kolejnych faz rozwoju mowy, dłuższe utrzymywanie się nieprawidłowych struktur gramatycznych, wadliwe wymawianie dźwięków mowy. Globalne (dot. wszystkich aspektów mowy) lub fragmentaryczne (dot. tylko niektórych elementów)

- niedorozwój mowy na tle niedorozwoju umysłowego (oligofazja)

- zab. mowy spowodowane uszkodzeniem układu pozapiramidowego (dysartria, anartria)

- zab. mowy spowodowane nieprawidłową budową anatomiczną narządów mowy (dysglosja)

- jąkanie oraz nerwice mowy

Dzieci upośledzone umysłowo w st. Znacznym i umiarkowanym pierwszych słów zaczynają używać w wieku 2 i 3 miesięcy, a pierwszych zdań w wieku 3 lat i 7 miesięcy.

Opóźnieni umysłowo chłopcy zaczynają mowić ok. 39 mieisąca zycia, a dziewczynki około 37 miesiąca

Oligofazja występuje na tle ogólnego niedorozwoju dziecka i niedorozwoju umysłowego. Niska inteligencja nie jest prawdopodobnie bezpośrednią przyczyną upośledzenia mowy. Ten sam czynnik etiologiczny może być przyczyną u. u. jak i upośledzenia mowy.. Upolsedzenie mowy może być tez przyczyną u.u. Niedorozwój mowy jest tym głębszy im głębszy jest stopień n.i.w u.u. w stopniu głębokim: wydawanie dźwięków nieartykułowanych. W znacznym u.u.: mowa ipiera się na zdaniach prostych albo składa się z wyrazów wspomaganych gestami, ubogi zasób słownictwa, zwolnione tempo rozwoju mowy.

Lekkie u.u.: mowa uboga, zwłaszcza w pojęcia abstrakcyjne ze względu na trudności w przyswojeniu i rozumieniu ich sensu. Ubogi zasób słów, słownictwo głównie bierne.zab. mowy: alalia, afazja, dyslalia

Afazja - spowodowane organicznym uszkodzeniem odpowiednich struktur mózgowych; częściowe lub całkowite zaburzenie mechanizmów programujących czyści mowy u człowieka, który już uprzednio opanował te czynności. Typy:

- typ ekspresyjny - bierne opanowanie języka; dziecko nie ma trudności w rozumieniu wypowiedzi, natomiast często posługuje się tylko melodią języka, niezrozumiała dla otoczenia.

- typ percepcyjny - brak pełnego opanowania języka, zaburzenia syntetyczno-analitycznej funkcji analizatorów, które prowadza do: braku zrozumienia wypowiedzi słownej, brak odpwiedzi na stawiane pytanie, udzielanie odpowiedzi mniej lub bardziej sensownych, mechaniczne powtarzanie słów i pytań

Alalia - uszkodzenie struktur korowych następuje wcześnie, przed rozwojem mowy i prowadzi do opóźnień w jej rozwoju. Dziecko z alalią nie mówi w ogóle, a z otoczeniem porozumiewa się za pomocą gestów, krzyków, niezrozumiałych kilku słów; postacie:

- alalia ekspresywna - dość dobre zrozumienie mowy, trudności dotyczą zdań złożonych,, trudności w mówieniu mimo posiadanej umiejętności prawidłowej artykulacji poszczególnych głosek i zachowanej kontroli słuchowej. Trudności dotyczą łączenia głosek w wyrazy. Dzieci te nie mają wzorca ruchowego wyrazu (artykulacji), wiec szukają go za pomocą słuchu.

- alalia percepcyjna - występuje rzadko; brak reakcji dziecka na kierowane d niego pytania. Występuje brak rozumienia mowy, kontakt z otoczeniem głównie za pomocą gestów oraz mimiki. Dzieci z ta alalią nie mają trudności łączenia głosek w wyrazy. Charakterystyczne jest zniekształcanie wyrazów bez ich poprawiania ze względu na brak wzorców słuchowych wyrazów.

Dyslalia - powstaje w wyniku uszkodzenia struktur korowych przed rozwojem mowy, prowadząc do opóźnienia w jego rozwoju. Rodzaje:

- dyslalia ekspresywna (ruchowa) rozumienie mowy jest dość dobre, w dyslallii głębszej dziecko używa zaledwie kilku głosek (a, o, t, d).

- dyslalia percepcyjna - rozumienie mowy jest ograniczone; dziecko nie potrafi wymawiać poprawnie wyrazów, jego mowa jest agramatyczna, występuje niedokształcenie słuchu fonetycznego

Zaburzenia spowodowane uszkodzeniem układu pozapiramidowego to: dysartria i anartria

Dysartria - zaburzenie mowy wynikające z uszkodzeń ośrodków i dróg nerwowych unerwiających narządy mowy.

- d. korowa - powstaje wskutek uszkodzenia okolicy ruchowej mowy w korze mózkowej

- d. rzekomo-opuszkowa

- d. opuszkowa

- d. móżdżkowa (ataktyczna) - spowodowana zmianami móżdżkowymi; występują zanurzenia w koordynacji ruchów artykulacyjnych, niepiecie mięśniowe jest obniżone; mowa jest skandowana jak u osób pijanych

- d. podkorowa - powstaje wskutek uszkodzenia jader i podstawy mózgu. Mowa jest zwolniona i monotonna lub bardzo przyspieszona i niezrozumiała

D. korową, rzekomo-opuszkową i opuszkową charakteryzują podobne objawy: niedowłady mieśni biorących udzial w mowie, wzmożone napięcie mięśniowe, współruchy prowadzące do nieprawidłowego artykułowania głosek i innych zaburzeń

Występujące w dysartrii porażenia i niedowłady mięśni powodują maskowaty wygląd twarzy, skurcze mimowolne (grymas), otwarte usta z powodu zapadniętej opadającej szczęki, ślinotok.

Zab. dyzartryczne występujące w różnych chorobach pochodzenia mózgowego, np. w mpd.

Anartria - brak rozwoju mowy lub utrata już nabytych umiejętności mówienia z powodu uszkodzenia ośrodków i dróg nerwowych unerwiających narządy mowy.

Dysglosja - zaburzenie mowy spowodowane nieprawidłową budową anatomiczną narządów mowy. Prowadzi do wadliwej wymowy niektórych lub wszystkich głosek oraz nosowania.

Jąkanie - zaburzenie płynności mowy, zacinanie, powtarzanie i wydłużanie głosek z towarzyszącymi często objawami lęku przed kontaktem słownym, poczuciem mniejszej wartości, obniżeniem nastroju i objawami wegetatywnymi. Rozróżnia się jąkanie:

- toniczne - wywołane krótkimi spazmatycznymi skurczami i polega na powtarzaniu głoski (k-k-k-k-kotek)

- jąkanie kloniczne - wywołane jest skurczami o mniejszym natężeniu i polega na powtarzaniu sylab (ko-ko-ko-kotek).

Jednym z najczęstszych objawów jąkania SA skurcze mięśni oddechowych, gł. przepony, zwłaszcza przy jąkaniu tonicznym, prowadzące do zaburzeń w oddychaniu (zatrzymanie oddechu, spanie przy szeroko otwartych ustach, nieregularne oddychanie, mówienie na wdechu).

Najtrudniej jest wymawiać wyrazy stojące na początku zdań czy grup oddechowych.

Stopień nasilenia bywa różny, zmienny, zależny od: samopoczucia, zmęczenia, choroby, emocjonalnych przeżyć, pory roku (wiosna i jesień nasilają jąkanie), okresu dojrzewania. Jąkanie ustępuje przy śpiewie, niekiedy przy czytaniu i recytacji, przy mowie spontanicznej, ponieważ dziecko mniej koncentruje się na sobie i swojej mowie.

Nerwice mowy i głosu

- fonastenia - brak koordynacji między pracą mięśni krtani a pracą mięsni narządów oddechowych i artykulacyjnych; trudności w operowaniu głosem i wydobywania go.

- niemota histeryczna - polega na niemożności wydobycia głosu na tle objawów nerwicy histerycznej.

L. Kaczmarek: trzy grupy zaburzeń mowy, które charakteryzują się zniekształcenia:

- treści

- formy językowej

- substancji w dwu płaszczyznach: suprasegmentalnej i segmentalnej

Treści:

- zakłocenia w procesie uogólniania i abstrakcji

- brak logiki w zbudowanych tekstach

- zaburzenia ukierunkowania w myśleniu

Zniekształcenia jezyka: agramatyzm, dysgramatyzm, przejęzyczenie, zaburzenia o charakterze złożonym (niemota, afazja, dysfazja, alalia)

Zniekształcenia substancji w płaszczyźnie suprasegmentalnej to jąkanie i rynolalia (nosowanie),

Zniekształcenia w płaszczyźnie segmentalnej to: dyslalia

Zniekształcenia w płaszczyźnie suprasegmentlanei i segmentlanej to: palatolalia (dyslalia złożona z poszumem głosowym) oraz mutyzm (zamilknięcie wskutek anormalnego stanu psychicznego)

U dzieci z zaburzeniami mowy spotyka się m.in. przejawy zakłóceń percepcji słuchowej.

Spionek: jednym z najważniejszych przejawów zakłóceń percepcji słuchowej są zaburzenia w rozwoju mowy. Aby nauczyć się nowego słowa, dziecko musi je prawidłowo usłyszeć i skojarzyć z odpowiadającymi mu desygnatami.

Dzieci niedosłyszące źle odbierają dźwięki ze zbyt dużej odległości lub wymawiane ciszej, lecz gdy je usłyszą, potrafią je prawidłowo zróżnicować i dobrze wymówić. Natomiast dzieci z zaburzeniami analizy i syntezy słuchowej poszczególne dźwięki słyszą bardzo dobrze bez względu na odległość, lecz z lawiny dźwięków nie potrafią wychwycić ich po kolei i prawidłowy zróżnicować, a wiec i wymówić.

W szkole dzieci z opóźnionym zaburzeniem mowy napotykają głównie takie trudności w języku polskim, jak trudności w czytaniu i pisaniu ze słuchu, w wysławianiu się, pisaniu wypracowań. Dzieci z poważnymi zaburzeniami percepcji słuchowej nie potrafią powtórzyć za nauczycielem trudniejszych wyrazów, a jeśli się ich nauczą, łatwo je zapominają. Z obniżeniem poziomu analizy i syntezy słuchowej łączy się gorsza pamieć słuchowa, stąd te dzieci wolniej się uczą

Duzo trudności sprawia dzieciom z zaburzeniami percepcji słuchowej nawet w wyższych klasach prawidłowe zmiękczanie, odróżnienie pisowni `i' od `j', odróżnianie samogłosek nosowych od zespołów dźwiękowych `on', `om', `en', `em' itd.

Nie zdarza się, aby dziecko wyłącznie z powodu zaburzeń funkcji analizatora słuchowego zaczynało doznawać niepowodzeń dopiero w klasie 5 czy 6. Wszyscy badani mieli trudności w nauce już od pierwszej klasy.

Durrell i Sullivan stwierdzili, że przyswajanie wiadomości przez słuchanie jest najlepszym sposobem uczenia się w przypadku dzieci upośledzonych umysłowo. Dyskusja w klasie jest metodą szczególnie odpowiednią, bowiem dzięki niej uczeń ociężały umysłowo może uczyć się uczestniczenia w zajęciach klasy. Istnieją duże, a niekiedy bardzo duże różnice indywidualne między osobami upośledzonymi umysłowo o takim samym wieku, ilorazie inteligencji i dojrzałości społecznej. Zróżnicowanie to dotyczy także percepcji słuchowej w tym percepcji melodii, słuchu fonematycznego, analizy i syntezy słuchowej.

Największą liczbę zaburzeń mowy stanowiły dyslalie (48%), następnie seplenienia (28%) i rerania (24%).

Korekta zaburzeń mowy zależy od możliwie wczesnej diagnozy oraz wczesnej, intensywnej terapii logopedycznej przy współudziale nauczycieli i rodziców.

Korekta wielu przypadków zaburzeń wymaga ćwiczeń indywidualnych.

6

---