J. Pilecki, W. Pilecka „Sytuacja psychoruchowego rozwoju dzieci o obniżonej sprawności umysłowej” s.259 - 277

• Terapia i edukacja

Pomoc dziecku autystycznemu w normie intelektualnej powinna być skierowana na wspomaganie przez rodziców, opiekunów istoty autyzmu. Pomoc dziecku autystycznemu z n.i. powinna bardziej się skupiać na wyuczeniu dziecka pozytywnych zachowań i reedukowaniu jego reakcji nieprzystosowawczych.

Schemat kolejnych etapów oddziaływań terapeutyczno - edukacyjnych (tylko niektóre dzieci osiągną wszystkie proponowane etapy- mowa o dzieciach z cechami autystycznymi i towarzyszącej n.i. lub innymi zaburzeniami rozwoju; nie przechodzimy do następnego etapu jeśli poprzedni nie został osiągnięty) ->schemat s.261

Etap I - pobudzanie zmysłów

Etap II - integracja zmysłowo - ruchowa

Etap III - poznanie i rozumienie swojego ciała (somatognozja)

Etap IV - wypracowanie gotowości do uczenia

Etap V - edukacja elementarna: *komunikacja *socjalizacja *samoobsługa *duża motoryka (lokomocja)*mała motoryka *funkcje poznawcze

Etap I - pobudzanie zmysłów

Obraz świata budowany przez dziecko na podstawie wrażeń zmysłowych jest nieuporządkowany. Dziecko autystyczne jest w stanie ciągłego nadpobudzenia spowodowanego nadzwyczajną wrażliwością na zmysłową stymulację.

Pomoc może być dwojaka:

- utrzymanie stabilnego środowiska, które dziecko zna

- pomoc w rozwijaniu zdolności do przetwarzania i organizowania doznań w taki sposób, by nie wywoływały zachowań społecznie nieakceptowanych i nie powodowały dodatkowych stresów.

Ważna tu jest stymulacja prawidłowego rozwoju percepcji.

STYMULACJA W OBSZARZE DOTYKU - INTEGRACJA SPOSTRZEŻEŃ TAKTYLNYCH. Celem jest rozwinięcie u dziecka globalnego odczuwania bodźców dotykowych, jak i różnicowania poszczególnych bodźców. Np.:

- nacieranie ciała dziecka szorstkim ręcznikiem, szczotkowanie szczotką, pędzlem, gąbką

- stymulacja powierzchniowa mat o różnej fakturze

- dostarczanie ciepłych i zimnych bodźców (termofory, lód)

- wibratory do stymulacji skóry

- nacieranie ciała emulsją

- masaż twarzy, opukiwanie ust

- sucha kąpiel w piłeczkach

- dostarczenie wrażeń głębokich ( silne uściski dłoni, stóp, pleców, kręgosłupa, nacis na poszczególne części ciała przy pomocy piłek lekarskich, ściąganie i rozciąganie stawów)

STYMULACJA W OBSZARZE SŁYSZENIA

- stymulacja przewodzenia kostnego

-śpiewanie piosenek, rytmizowanie, podczas mówienia można delikatnie huśtać dziecko

- obracanie na krześle obrotowym, kulanie na podłodze

- zwisy głowy w leżeniu na krześle na plecach i brzuchu

- poddawanie działaniu różnorakich dźwięków, słuchanie przez słuchawki

- niezależnie od tego co robimy lub polecamy dziecku zrobić zawsze mówimy do niego

STYMULACJA W OBSZARZE WIDZENIA

- śledzenie wzrokiem drobnych przedmiotów

- przedstawianie przedmiotów statycznie lub w ruchu

- śledzenie wzrokiem światła latarki w zaciemnionym pokoju

- stosowanie odblaskowych, fluoroscencyjnych

STYMULACJA SMAKOWA I WĘCHOWA

- podawanie na zmianę artykułów spożywczych o przeciwnych smakach

- zapoznanie z różnymi zapachami

Należy ustalić parametry stymulacji: częstotliwość, intensywność, czas oddziaływania bodźca, czas oddziaływania na określone zmysły.

STYMULACJA ALTERNATYWNA. Przy zachowaniach autoagresywnych należy stosować odwrazliwianie tych części ciała, których dotyczy samo agresja. Bodziec alternatywny nie może być stosowany bezpośrednio po zachowaniu autoagresywnym, aby nie był odczytany jako nagroda.

Etap II - integracja sensoryczno - motoryczna

U dzieci autystycznych może być zaburzone:

- poczucie pozycji w przestrzeni, wiedza gdzie znajduje się tułów i poszczególne części ciała

- brak koordynacji odczuć z doznaniami wzrokowymi i słuchowymi, czasem też węchowymi i smakowymi - zaburzona wrażliwość łączenia ze sobą doznań sensorycznych - nadwrażliwość na hałs lub dotyk, nadwrażliwość na delikatne dotykanie

-nadaktywność i brak koncentracji uwagi - dziecko w ciągłym stresie, reaguje nieadekwatnie

-mowa i język nie rozwijają się w ogóle lub z dużym opóźnieniem

- zaburzenia koordynacji wzrokowo - ruchowej i napięcia mięśniowego wiążą się ze złym przetwarzaniem odczuć z układu równowagi i systemu prioprioceptywnego - problemy ze staniem, siedzeniem, utrzymaniem głowy

- trudności w nauce czytania, pisania, liczenia

Pierwszym etapem w procesie integracji zmysłowej jest pobudzenie pojedynczych zmysłów do prawidłowego funkcjonowania. Zrehabilitowanie poszczególnych zmysłów pozwoli przejść do stadium integracji sensoryczno - motorycznej. Łączenie zmysłów jest procesem. „To zdolność do (1) odbioru bodźców czuciowych, (2) przypisania znaczenia do bodźca, (3) łączenia tych inf z innymi uprzednio dobranymi, (4) łaczenie tych danych z poprzednimi doświadczeniami czuciowymi lub ruchowymi, (5) wytwarzanie efektywnej akceptacji lub widocznej reakcji zachowawczej oraz (6) zarejestrowania adaptacyjnej lub ruchowej reakcji w celu przyszłego zastosowania” (J. Lewin 1990)

Etap III - poznanie i rozumienie swojego ciała

Dziecko musi nauczyć się odczuwać ruchy swojego ciała, poznać schemat ciała, jakie ono jest. Pojawaia się tu też problem akceptacji własnego ciała. Nauka powinna przebiegać wg takich etapów:

- oś ciała z pojęciami góra - dół i odwrotnie

- od osi ciała do odczuci obręczy górnej i dolnej

- poznawanie ramion i kończyn dolnych

-poznawanie nadgarstka i palców

- strony lewa i prawa

- stosunki przestrzenne: przed, obok, pod, nad, za

Ważny jest dobrze przygotowany program wychowania fizycznego. Ćw dobrane do wieku fizycznego dziecka, jego możliwości i potrzeb ( każdy ruch wiążemy z poleceniem wykonania go: krótkim, konkretnym, pozytywne i poparte pokazem),ważne wyrobienie nawyku zajmowania określonej pozycji przed i po ćw. Zestaw ćw może obejmować:

- chodzenie na czworakach, kulanie się, podciąganie do przodu na brzuchu, przechodzenie z pozycji siedzącej do leżącej i odwrotnie, leżenie na plecach i odpychanie się stopami, podciąganie się wzdłuż liny

- ćw z przyrządami - chodzenie po ławeczce gimnastycznej, po równoważni, wchodzenie i schodzenie po pochylni, wchodzenie na drabinki, chodzenie w poziomie po drabinkach gimnastycznych

- ćw siłowe, zwisy na drabinkach, skłony na skrzyni, zabawy z piłką lekarską, przeciąganie liny

Gdy wystąpi lęk należy wspierać dziecko, zachęcać, czasami pomóc w przełamaniu lęku. Każde ćw należy powtarzać wielokrotnie. Zajęcia wf należy rozszerzać i uzupełniać zajęciami na basenie, hipoterapią, zajęciami muzyczno - ruchowymi czy elementami terapii Weroniki Sherborne.

Etap IV - wypracowanie gotowości do nauki

Zachowania przeszkadzające w realizacji zamierzonych celów:

-rytualne lub stereotypowe manieryzmy

-zachowania autoagresywne

-agresja skierowana na osoby lub przedmioty

-brak motywacji

-słaba koncentracja uwagi

-ucieczka dziecka przed nowymi sytuacjami, budowanie ”swoistych fortec”, kształtowanie się mechanizmów obronnych - należy zachować stanowczość

-autostymulacja w postaci np. kołysania się, ssanie kciuka itp.

-hiperaktywność dziecka

- kompulsywność słowna lub zachowawcza

- obsesje

Kiedy już poznamy dziecko, jego sposoby reagowania na nowe sytuacje i potrafimy nad nimi panować możemy przystąpić do pierwszego etapu nauki:

-nauczanie koncentrowania wzroku na wykonywanej czynności i naśladownictwo.

-Na początku proste zajęcia, których dziecko szybko się nauczy,

-dobór pomocy i zabawek powinien być ograniczony, zaleca się proste wtykanki, koraliki, nawlekanki. -Wskazane jest wykorzystanie substancji przekształcalnych:: ciasto, piasek, glina, plastelina, woda.

-Inicjatywę w nawiązaniu kontaktu na początku przejmuje terapeuta - np. odzwierciedla ruchy dziecka lub włącza się do stereotypowych zachowań

- posługiwanie się mediatorem - przedmiotem pośredniczącym w kontakcie - oznacza gotowość dziecka autystycznego do podjęcia wspólnych działań

- w pracy z dzieckiem z n.i. w stopniu umiarkowanym i znacznym pomocny może być też Oregoński Program Rehabilitacji dla Dzieci Niewidomych i Niedowidzących (zakłada podzielenie umiejętności na małe, następujące po sobie części składowe, ustala precyzyjnie zachowanie, które chcemy osiągnąć

Etap V Edukacja elementarna

Na edukację tę należy spojrzeć w aspekcie umiejętności funkcjonalnych. Opracowywanie umiejętności należy rozłożyć na małe etapy - osiąganie poszczególnych etapów pozwoli z czasem nabyć oczekiwaną sprawność.

SOCJALIZACJA:

-reaguje na imię

-współuczestniczy w zabawach z dorosłymi i rówieśnikami

- naśladuje innych w zabawie

- sygnalizuje czego chce

- spokojnie oczekuje na zaspokajanie potrzeb, jakąś rzecz lub czynność

- wita się

- Zna sekwencje wykonywania czynności codziennych

- pozwala wytłumaczyć sobie pewne sprawy bez płaczu czy złości

- zwraca się twarzą do osoby, z którą się kontaktuje

- potrafi samodzielnie pracować przez 5 - 15 min

- szuka pomocy gdy potrzebuje

- akceptuje zmiany w otoczeniu lub rozkładzie dnia

SAMODZIELNOŚĆ I SAMOOBSŁGA:

- umiejętność gryzienia potraw

- potrafi posługiwać się sztućcami

- współuczestniczy w ubieraniu

- myje ręce i twarz

- samodzielnie ubiera spodnie, sweter

- rozbiera się i ubiera

- korzysta z WC, sygnalizuje potrzeby fizjologiczne

- odszukuje swoje ubranie w szatni

- samodzielnie zjada posiłki - unika niebezpieczeństw

- myje ręce, twarz, żęby we właściwych porach

- samodzielnie myje się podczas kąpieli

- pierze drobne części ubrania

- samodzielnie obsługuje się przy stole

- odnajduje części garderoby w szafie, jedzenie w lodówce

- przygotowuje proste posiłki

- umie utrzymac porządek

- ubiera się zgodnie z pogodą

MAŁA MOTORYKA:

- badanie przedmiotów wielozmysłowo

- śledzenie wzrokiem ruchów ręki

- chwytanie i wypuszczanie przedmiotów z ręki

- chwyt pęsetkowy

- wkładanie przedmiotów do pojemnika i opróżnianie - manipulowanie przedmiotami z ruchomymi elementami

- układanie wtykanek

- nakładanie krążków, nawlekanie koralików

- gryzmolenie na papierze, stawianie znaków ołówkiem, rysowanie linii pionowej poziomej

- przerzucanie stronnic w książce

- rozkładanie i sczepianie zabawek do tego przeznaczonych

- nakręcanie zabawek

- posługiwanie się nożycami, klejem

- rysowanie postaci

- rysowanie figur geometrycznych

- posługiwanie się plasteliną, glina

- zamalowywanie konturów

- wydzieranie prostych kształtów

- posługiwanie się spinaczem do bielizny, agrafką

- posługiwanie się młotkiem

DUŻA MOTORYKA:

- samodzielne siedzenie, stanie

- umiejętność przechodzenia z pozycji na plecach na brzuch i odwrotnie

- chodzenie na czworakach, chwytanie przedmiotów w tej pozycji jedną ręką

- chwytanie, turlanie, rzucanie, kopanie piłki

- omijanie przeszkód

- lokalizowanie przedmiotów codziennego użytku

- chodzenie po schodach z dorosłym, z pomocą poręczy, samodzielne, stawiając nogi na przemian

- umiejętność wspinania się po drabince

- bieganie

- podskakiwanie w miejscu, skoki z wysokości ok. 20 cm

- chodzenie na palcach, chodzenie w tył, w bok

- huśtanie na bujaku, huśtawce

- przewroty w przód, w tył - jazda na rowerze

- jazda na sankach, wrotkach, pływanie

FUNKCJE POZNAWCZE:

-wyrobienie zainteresowania przedmiotami

- badanie różnych substancji

- bawienie się zabawkami zgodnie z ich przeznaczeniem

- dobieranie według podobieństw, wielkości, koloru

- dotykanie, wskazywanie przedmiotów

- rozróżnianie pojęć: mokro - sucho, ciepło - zimno, twarde - miękkie

- dobieranie przedmiotów trójwymiarowych do ich odpowiedników na ilustracjach

- składanie elementów zabawek w całość

- dobieranie figur geometrycznych, przedmiotów z takiego samego materiału

- porównywanie dźwięków

- rozróżnianie: spód- wierzch, przód - tył, boki

- tworzenie zbiorów, dzielenie według kategorii

- rozróżnianie płci

- układanie klocków, przedmiotów wg wzorów

- rozumienie pojęć: nad, pod, na, w, przed, obok, więcej, mniej

- rozróżnianie dźwięków: wysoki, niski, krótki, długi

- rozróżnianie stron prawa - lewa

- pozycje przedmiotów: pierwszy, kolejny

- rozróżnianie smaków

- porządkowanie przedmiotów wg wielkości, szerokości itp.

- wskazywanie początku, środka, końca

- - rozróżnienie całości, połowy

Opanowanie pojęć: ilości, długości, wymiaru, wagi, czasu, kształtu

• 80% czas pracy z dzieckiem, 20% - czas odpoczynku

KOMUNIKOWANIE

Zaburzenia, które mają bezpośredni wpływ na komunikację:

- mowa rozumiana, ale niemożność artykułowania

- dziecko mówi do 2-3 r.ż., a następnie mowa zanika i następuje regres zachowawczy (afazja nabyta)

- zaburzenia zdolności rozumienia mowy

- zaburzenia słuchu

- rozstrojenie wzrokowe

- zaburzone myślenie

- zaburzona funkcja rozpoznawania emocji

- brak lub słaba empatia

- nie rozumienie mowy, która toczy się obok

Oprócz wyrobienia w dziecku zachowań społecznie akceptowanych musimy dążyć przede wszystkim do rozpoznania i zrozumienia zachowań dziecka, jego potrzeb i pragnień. Stymulować komunikację będą doznania dające dziecku zadowolenie w wyniku spełnienia sygnalizowanych potrzeb.

• Podczas uczenia mowy dobrze jest dobierać formy syntaktyczne, bardziej funkcjonalne niż arbitralne. Muszą one mieć związek z potrzebami dziecka (pić, jeść, chcę itp.)

• Do opisywania pojęć używamy konkretów lub symboli wizualnych. W pierwsze kolejności należy stosowac instrukcję pisaną (dla czytających), symboliczną (piktogramy) lub obrazkową, w drugim etapie - demonstrację zadania, na końcu wprowadzamy instrukcję słowną. Stosując 2 pierwsze metody zawsze wzmacniamy je instrukcją słowną

• W nauce komunikowania można wprowadzić język znaków migowych lub język gestów

• Można stosować komunikację totalną, gdyż nie wiemy do końca, którymi kanałami docierają nasze informacje do dziecka (i odwrotnie)

• Jeśli zna litery, a nie potrafi stawiać znaków graficznych, możemy spróbować porozumiewania się za pomocą komputera lub maszyny do pisania

• Formą komunikacji może być echolalia bezpośrednia lub odroczona

• Komunikacja pozawerbalna ( u każdego dziecka może być inna

Na koniec kilka zasad pracy z dzieckiem:

- cokolwiek robisz z dzieckiem - mów do niego

- nie wymagaj więcej i tego, czemu sam nie podołasz

- zachowaj proporcje 75-80% pracy, 20-25% relaksu

- to, co zaczynasz robić z dzieckiem rób konsekwentnie, mając na uwadze cel końcowy i możliwości dziecka, a także jego męczliwość

- dostosować tempo do rytmu pracy dziecka

- w gniewie, agresji, destrukcji dziecka nie doszukuj się zła, ale poszukuj przyczyn

- prawo do powiedzenia NIE ma osoba, którą dziecko darzy zaufaniem

- nie spiesz się

- ważna jest bliskość fizyczna dziecka i terapeuty, kontakt wzrokowy, komunikowanie się oraz koncentracja myśli na dziecku i na tym, co wspólnie z nim robimy.

musimy w sytuacjach zachowań destruktywnych pokazać, że panujemy nad sytuacją, powiedzieć dziecku dokładnie, co ma robić, np.: opuść ręce!, skuteczna jest też metoda wygaszania, tzn. ignorowanie zachowań destruktywnych

Trzeba dobrze przyjrzeć się dziecku i dostarczyć potrzebnej mu ilości wrażeń dotykowych czy wizualnych -> stymulacji sensorycznej lub przeprowadzenie procesu odwrażliwiania

Hiperkorekta - Musi doświadczyć, że każde destrukcyjne wobec otoczenia zachowanie (wynikające z hiperaktywności) musi być naprawione

Próba odwrócenia uwagi na zachowania bardziej konstruktywne

Można niwelować poprzez przesycenie, próbować wprowadzić nagrody za ograniczenie obsesyjnych zachowań lub proponujemy bardziej interesująca aktywność

---