Konflikty społeczne mówiąc w uproszczeniu to konflikty występujące między jednostkami lub grupami społecznymi. W konflikcie społecznym nacisk jest kładziony na socjologiczne ujęcie konfliktu.

Pojęcie „konflikt” i „konflikt społeczny” nie są tożsame. Z konfliktem społecznym mamy doczynienia kiedy wystąpi co najmniej na poziomie międzyjednostkowym. Nie można natomiast sklasyfikować konfliktu wewnętrznego jako konflikt społeczny. Może to nastąpić tylko wówczas gdy przerodzi się on w konflikt interpersonalny.

Konflikt jako zjawisko społeczne

Należy powiedzieć, że wykluczając konflikty wewnętrzne właściwie każdy konflikt jest społeczny. Istnieją również przykłady konfliktów między jednostkowych, które nie są konfliktem społecznym. Są to konflikty wynikające z indywidualnych cech jednostek. Przykładowo ktoś posiada cechę osobowości, które denerwuje drugą osobę. Z tego wynikają kłótnie, sprzeczki. Innym przykładem jest kłótnia w rodzinie o to, kto wyniesie śmieci czy odkurzy w domu.

Tego typu zdarzenia można uznać za konflikt lecz trudno sklasyfikować je jako konflikt społeczny. Dzieje się tak ponieważ konflikt ma charakter społeczny, gdy jego uwarunkowania nie wynikają tylko z indywidualnych cech jednostek grupy, lecz z właściwości struktury społecznej.

Wato chwilę zatrzymać się przy przymiotniku „społeczny”. „Społeczny” charakter może oznaczać wysoką rangę jakiegoś zjawiska. W konflikcie może brać udział niewielka ilość osób, lecz jego konsekwencje mogą mieć znaczenie dla szerszej ilości osób. Uznanie zjawiska za `społeczne' może być przejawem procesu wartościowania, gdzie kryteria tego wartościowania nie są w stu procentach widoczne.

Różne sfery w różny sposób wartościują konflikty. Dla jednych dana sprawa może być nieistotna, natomiast inni uznają konflikt jako ważny i klasyfikują go jako `społeczny'.

Na koniec trzeba dodać, że niekiedy cechy osobowościowe, takie jak kolor skóry, są podstawą do konfliktu społecznego.

Wybrane definicje konfliktu społecznego

Przy próbach przybliżenia konfliktu społecznego, warto przedłożyć kilka definicji.

Można wskazać najważniejsze cechy tego zjawiska. Pozwoli to na wyodrębnienie kryteriów, które pozwolą odróżnić konflikt społeczny od zjawisk podobnych, takich jak np. walka, wrogość czy konkurencja.

- Definicja według Lewisa A. Cosera „Konflikt może być zdefiniowany jako walka o wartości i dążenie do trudno dostępnej pozycji, władzy i zasobów, w której celem oponentów jest zneutralizowanie, zaszkodzenie lub wyeliminowanie rywali”

- Definicja według Jana Szczepańskiego „Konflikt (…) jest procesem, w którym jednostka lub grupa dąży do osiągnięcia własnych celów ( zaspokojenie potrzeb, realizacja interesów) przez wyeliminowanie, podobnych lub identycznych”

Wymienione definicje podkreślają, że każda ze stron dąży do wyeliminowania rywala, który przeszkadza jej w realizacji przyjętych wartości. Występują więc działania skierowane bezpośrednio przeciwko drugiej stronie. Cecha ta stanowi podstawowy wyróżnik w ujęciu ścisłym (lub wąskim).

Konflikt w pojęciu szerokim to stan sprzeczności celów między stronami.

W ten sposób konflikt definiuje Jessie Bernard:

- „Konflikt między grupami istnieje, gdy występuje podstawowa niezgodność ich wartości, celów, interesów itp., tak, że jeśli jedna grupa dostanie to, czego chce, inne grupa nie może dostać tego, czego chce z kolei ona”

Definicja Ralfa Dahrendorfa (ten sam nurt) który mówi: „używam terminu `konflikt' dla oznaczenia kontestacji, konkurencji, sporów, napięć, jak i otwartych starć społecznych. Wszelkie relacje między zbiorami jednostek, w których istnieje niezgodność i zróżnicowanie celów - to jest, w najogólniejszej formie, pragnienie podzielane przez obu rywali, aby uzyskać to, co jest dostępne wyłącznie dla jednego z nich lub dostępne tylko częściowo - są, w tym sensie, relacjami konfliktu społecznego. (…) Konflikt może przybrać formę wojny domowej, debaty parlamentarnej, strajku lub ściśle uregulowanych negocjacji”.

Kolejny sposób definiowania konfliktu akcentuje stany napięcia psychicznego występujące między stronami, wyrażające się wrogością lub otwartym antagonizmem.

Przykładem tego typu definicji jest określenie Kennetha E. Bouldinga:

„Konflikt może być zdefiniowany jako sytuacja współzawodnictwa, w której strony mają świadomość niezgodności potencjalnych przyszłych pozycji i pragną zająć takie pozycje, które niezgodne są z życzeniami drugiej strony”

Inny sposób ujmowania konfliktu, akcentując rolę czynników psychicznych, prezentuje Pamela Shockley-Zalabak:

- „Konflikt można opisać jako proces występujący, gdy jednostki, małe grupy lub organizacje postrzegają lub doświadczają frustracji w dążeniu do osiągnięcia celu lub załatwienie spraw”

Trzy sposoby definiowania konfliktu - ujęcie ścisłe, szerokie oraz psychologiczne - nie wyczerpują wszystkich ujęć. Ukazują jednak najczęściej występujące opcje i zasadnicze sposoby rozumienia tego pojęcia.

Inny, dający się jeszcze wyodrębnić typ ujęć, nawiązuje do teorii podejmowania decyzji.

James G. March i Herbert A. Simon konflikt określają jako sytuację:

- „gdy zwykły mechanizm podejmowania decyzji ulega załamaniu, a jednostka lub grupa odczuwa trudność wyboru najwłaściwszej alternatywy działania”.

Natomiast Janusz Mucha wyodrębnia trzy typy definicji konfliktu, w którym ujmowany jest jako:

1. układ interakcji

2. rodzaj psychicznego napięcia

3. strukturalna niezgodność celów lub interesów stron.

Zazwyczaj te trzy wskazane cechy definicji konfliktów występują łącznie. Istnieje spór o to, która definicja jest „właściwa”, który nie ma sensu, gdyż są one wobec siebie komplementarne.

Własności konfliktów społecznych

1. Konflikt jako działania społeczne.

2. Świadomość konfliktów.

Konflikt jako działanie społeczne

Aby konflikt społeczny mógł zaistnieć muszą zostać spełnione pewne wymagania „formalne”. Każdy konflikt społeczny wymaga istnienia co najmniej dwóch stron. Strony te realizują określone działania społeczne tzn. osiąganie wymierzonych wcześniej celów. Pojęcia działania społecznego zakłada występowanie co najmniej następujących elementów: - podmiotu działania (jednostka bądź grupa) - celu ( bądź kilku) - środków (metod) służących do osiągania wybranego celu, a także wykonywanych czynności. Cele wybiera się na podstawie systemu wartości poszczególnych jednostek.

Konflikt występuje wówczas, gdy działania co najmniej dwóch podmiotów jest niezgodne. Niezgodność może dotyczyć celów, ale również środków jakimi będą one osiągane. Nie wszystkie działania niezgodne prowokują konflikt.

Definicja według R. Dehrendorfa w której zróżnicowanie i niezgodność celów uznaje się za podstawowy wyróżnik konfliktów, może budzić z tego punktu widzenia dosyć daleko idące wnioski. Samo zróżnicowanie celów działających jednostek nie jest jeszcze warunkiem wystarczającym zaistnienia konfliktu. Każda jednostka bowiem może realizować swój cel bez oglądania się na innych- nie ma wówczas powodów do konfliktu. Dzieje się tak w większości przypadków w życiu społecznym. Konflikty powstają wówczas, gdy cele są takie same, a przez to są niemożliwe do pogodzenia.

Konflikt ujmowany jest często jako działanie społeczne. Niekiedy mówi się nawet, że konflikt jest działaniem. Dla zaistnienia konfliktu muszą wystąpić działania obu stron. Konflikt jest więc procesem wzajemnego oddziaływania stron na siebie. Mówiąc inaczej, konflikt to proces interakcji. Konflikt jako działanie jednej jednostki może wystąpić tylko w przypadku konfliktu „z samym sobą”.

---