„Mam już dość swojej pracy!”- zapewne to zdanie padło z ust wielu z nas. Nic dziwnego, że po kilkunastu latach robienia tego samego, wiecznego stresu i niskiej pensji załamujemy ręce. Po kolejnej kłótni z szefem zadajemy sobie pytanie: „Czy ja się jeszcze do tego nadaję?” Wypaliłeś się? Nie masz już siły i ochoty do wypełniania swoich obowiązków? Nie czujesz satysfakcji z własnych osiągnięć? Uważaj! Mogą to być pierwsze oznaki wypalenia zawodowego. Ale jeszcze nie wszystko stracone - można z tym walczyć. Warto pamiętać, aby poważnie zastanowić się nad opuszczeniem swojej dotychczasowej pracy. To przecież tak ważna decyzja.
Jeszcze kilkadziesiąt lat temu, termin wypalenia był tematem tabu. Podjęcie jakichkolwiek działań oznaczało przyznanie się do tego, że nawet profesjonaliści mogą postępować nieprofesjonalnie. Trudno było więc badania nad wypaleniem traktować poważnie. Jednak po opublikowaniu pierwszych artykułów nastąpiła zmiana opinii.. Profesjonaliści, którzy na co dzień pracują z ludźmi potwierdzili istnienie wypalenia zawodowego. Od tamtej pory zaczęto dużo mówić na temat tego zjawiska oraz zaczęto prowadzić szereg badań. Miały one na celu znaleźć definicję wypalenia i narzędzie pomiarowe jego oceniania tzw. MBI- Maslach Burnout Inventory. (str. 13,14 z książki wypalenie zawodowe)
Konferencja na ten temat zainspirowała Christine Maslach do dokładnego zbadania tego zjawiska. Początkowo wraz z Susan Jackson zdefiniowała wypalenie jako psychologiczny zespół wyczerpania emocjonalnego, depersonalizacji oraz obniżonego poczucia dokonań osobistych , które może wystąpić u osób pracujących z innymi ludźmi w pewien określony sposób. Warto wyjaśnić te pojęcia. Wyczerpanie to nadmierne obciążenie emocjonalne. Depersonalizacja dotyczy negatywnego lub obojętnego traktowania innych ludzi, a obniżone poczucie dokonań to nic innego jak niska samoocena. Przeciwdziałaniu wypaleniu może pomóc jedynie zdystansowana troska, ale jest to trudne, a wręcz niemożliwe. Należy połączyć współczucie z dystansem emocjonalnym. Ważna jest też tzw. obronna dehumanizacja, czyli chronienie siebie przed emocjami. (str. 15, rozdział wielowymiarowy model wypalenia)
Również Atala M. Pines starała się znaleźć definicję opisywanego zjawiska. Uważa ona, że od pojęć takich jak stres zmęczenie i depresja, wyróżniający jest fakt, że wypalenie zawsze wiąże się z uratą złudzeń, z rozczarowaniem, a przede wszystkim z brakiem sensu życia w pracy zawodowej. (str. 41 )
Pierwszymi badaniami Christiny Maslach były wywiady z służbą zdrowia. Lekarze stwierdzili, że są narażeni na pracę z nieuprzejmymi pacjentami. Codziennie przekazują „złe wiadomości” o śmierci pacjenta lub jego uszczerbku na zdrowiu. Oczywiście, pojawiają się też konflikty ze współpracownikami. W tym zawodzie zdystansowana troska jest niemożliwa do osiągnięcia. Samoocena kompetencji jest również trudna do zdefiniowania, ponieważ, jak słusznie twierdzą badani lekarze, formalne wykształcenie nie przygotowuje do tej pracy. Liczą się natomiast lata praktyki, a tytuł nie ma wielkiego znaczenia.
Osoby świadczące usługi innym ludziom określiły wypalenie jako reakcje na stres. Oczywiste jest stwierdzenie psychologów, że jest różnica w pracy ze studentem i młodocianym przestępcą.
Christina Maslach przypomina również pracę Freudenberga, który zwrócił szczególną uwagę na wycieńczenie. Określił on wypalenie jako krańcowy stan wyczerpania. ( rozdział wywiady w ramach studiów przypadków, 17,18,19,20) Moim zdaniem wypalenie zawodowe może spotkać każdego, ale dotyka najczęściej osób, które pracowały bardzo ciężko i efektywnie, "na wysokich obrotach": managerów, prezesów, dyrektorów, sportowców, ale też nauczycieli czy lekarzy. W pełni zgadzam się ze stwierdzeniem Freudenberga, który razem z Richelsonem zauważył, że „Osoba udzielająca pomocy przychodzi do swego zawodu z wyobrażeniami dotyczącymi … możliwości wpływania na życie ludzi.” (str. 45.)
Christina Maslach zastanawiała się także nad problemem jednowymiarowego i wielowymiarowego modelu wypalenia, pisze: „Mam wrażenie, że wypalenie jest jednak czymś więcej. Wrażenie to jest w dużym stopniu oparte na informacjach, których dostarczyły początkowe badania eksploracyjne. Jednakże odzwierciedla ono także ogólne podejście, które ja, jako psycholog społeczny, zawsze miałam do tego zjawiska. Psychologia społeczna stara się zrozumieć zachowanie jednostki w kontekście społecznym i koncentruje się zarówno na czynnikach społecznych jak i osobistych. Z mojej psychospołecznej analizy wypalenia wynika, że jest ono indywidualnym doświadczeniem stresu osadzonym w kontekście złożonych relacji społecznych, i że obejmuje pojęcie danej osoby zarówno o sobie, jak o innych. Uwzględnienie tylko stresowego komponentu tego doświadczenia nie wystarcza, ponieważ ignoruje dwa pozostałe komponenty - samoocenę i stosunek do innych. W naszym trójskładnikowym modelu wypalenia obniżone poczucie dokonań osobistych odzwierciedla wymiar samooceny , a depersonalizacja stara się oddać wymiar relacji interpersonalnych. Dodając te dwa komponenty wykraczamy poza pojęcie stresu; zwłaszcza depersonalizacja jest nowym konstruktem w tradycyjnej literaturze dotyczącej stresu związanego z pracą.” (str. 25,26)
Ważnym elementem badań nad wypaleniem jest MBI ( Maslach Burnout Inventory). W Polsce tego Kwestionariusza Wypalenia Zawodowego autorstwa Christiny Maslach używa się wyłącznie do badań naukowych. Zastosowanie tego testu wymaga zgody Autorki. Do momentu powstania MBI prowadzono wiele prac nad tym narzędziem, jednak nikomu (oprócz Christiny Maslach) nie udało się osiągnąć dobrych wyników.
Tomasz Pasikowski pisze: „Kwestionariusz służy do oszacowania poziomu trzech wyróżnionych aspektów syndromu wypalenia. Dlatego też każda z pozycji testu przypisana jest do jednej z trzech odrębnych podskal. Cała metoda składa się z 22 pozycji testowych.” Osoba, która jest badana określa częstość występowania u niej odczuć w 7-punktowej skali. (str. 137,138) Badana próba polska osiągnęła bardzo niskie wyniki, co można tłumaczyć brakiem narzędzi. Jednak, mimo krytycznych uwag, MBI jest dobrym i wartościowym kwestionariuszem. (str. 148)
Warto zadać sobie pytanie. „Jak radzić sobie z wypaleniem?. Uważam, że nie należy się załamywać i poddawać. Przecież z każdej sytuacji jest jakieś wyjście. Jednak od razu do głowy przychodzi myśl: od każdej reguły są wyjątki.
Jest na to wiele sposobów, między innym dwa ćwiczenia. Pierwsze polega na tym, że uczestnicy zapisują cele i oczekiwania, jakie mieli, kiedy zaczynali pracę. Potem wypisują początkowe motywy wyboru zawodu. Następnie ludzi dzieli się na czteroosobowe grupy. Każdy uczestnik opowiada swojej grupie o swoich celach i oczekiwaniach. Potem grupy sporządzają listę cech środowiska, które obecnie najbardziej przyczyniają się na do wypalenia. Propozycje są wypisywane na tablicy. Po zapisie uczestnicy uświadamiają sobie podobieństwa i powszechność problemu. Po ćwiczeniu występują objawy ulgi, ponieważ ludzie przestają obwiniać siebie.
Ćwiczenie drugie polega na zobrazowaniu cech najlepszych i najgorszych klientów.
Oba ćwiczenia pozwalają na uświadomienie sobie roli, jaką w wypaleniu odgrywa brak zrozumienia. Bardzo często wynikiem warsztatów jest obniżenie poziomu wypalenia (str. 51,53,54,55,56)
Ja natomiast uważam, że oprócz ćwiczeń, równie ważna jest przerwa w pracy. Nie należy jej marnować. Należy starać się unikać osób, które potrafią rozmawiać tylko o pracy. Przerwa ma być oderwaniem się od obowiązków zawodowych, chwilą relaksu. Jeśli nie będziemy przestrzegać tych zasad, bardzo szybko odczujemy niebezpieczne znużenie. Znani psychologowie efektywności Jim Loehr i Tony Schwarz radzą wprost: "Staraj się odzyskiwać energię co 90 do 120 minut". Warto też dobrze wykorzystywać swój czas, koncentrować się nad tym, co się robi. Powinno się minimalizować stres i odzyskiwać energię. Po pracy natomiast każdy powinien znaleźć swój własny sposób na odpoczynek od pracy, na oderwanie się od codzienności. Sport i ciekawe hobby to podstawa uniknięcia wypalenia w pracy. Pomaga nabrać potrzebnego dystansu do pracy, redukuje stres, napięcie czy frustrację i odnawia wewnętrzną energię. Gry zespołowe, kształtują interpersonalne umiejętności, ważny jest także bezpośredni kontakt z drugim człowiekiem. Jedni chodzą po jaskiniach, inni jeżdżą na rowerze, spacerują, nurkują, trenują na siłowni, jeszcze inni zaś spotykają się ze znajomymi i przyjaciółmi albo - po prostu - czytają książki. Ważne jest to, żeby coś robić, nie siedzieć bezmyślnie przed telewizorem. Każdy człowiek ma ograniczoną pulę energii, która musi być uzupełniana, bo inaczej ulegnie wyczerpaniu. Podstawą jest zachowywanie równowagi pomiędzy pracą, a życiem prywatnym. Musimy w pracy myśleć przede wszystkim o swoich obowiązkach, w domu, myśleć o bliskich, odpoczynku, tym co chcemy zrobić dla swojego prywatnego otoczenia. Należy zachowywać dystans.
Trudno znaleźć definicję wypalenia. W zasadzie każdy nazywa to zjawisko inaczej. Jednak po dokładnej analizie i interpretacji zjawiska wypalenia zawodowego mogę stwierdzić, że badania Christiny Maslach i innych wspomnianych przeze mnie ludzi, sprawiły, że mamy nową wiedzę i lepsze rozumienie tego zjawiska. Dzięki pracy wielu osób dziś problem ten nie jest tematem tabu. Wręcz przeciwnie. Coraz więcej „wypalonych” pracowników , przed odejściem z pracy stara się zrobić wszystko, aby móc w niej pozostać. Tak trudno przecież znaleźć w Polsce dobrą pracę, dlatego należy się zastanowić nad podjęciem tak ważnej decyzji, być może najważniejszej w życiu…