Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie
Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie jest ogólnoeuropejską organizacją zrzeszającą 55 państw, głównie europejskich ale wśród członków organizacji znajdują się również USA, Kanada, byłe republiki radzieckie. Status współpracujących partnerów posiadają Japonia, Korea Południowa, Algeria, Egipt, Izrael, Jordania, Maroko i Tunezja. OBWE zostało założone jako pierwszy regionalny instrument wczesnego ostrzegania, zapobiegania konfliktom i przywracania pokoju w rejonach wygasłych konfliktów. Działalność organizacji poświęcona jest wielu problemom związanym z szeroko pojętym bezpieczeństwem, takimi jak: kontrola zbrojeń, prawa człowieka, monitorowanie wyborów, ekonomiczne i ekologiczne bezpieczeństwo. Wszystkie państwa członkowskie mają równy status w ramach organizacji a decyzje zapadają w oparciu o zasadę konsensusu. W przeciwieństwie do takich organizacji jak na przykład Unia Europejska - organy OBWE nie mają kompetencji do stanowienia prawa lub działania bez uprzedniej zgody państw członkowskich. Głownym efektem prac OBWE są konwencje zawarte w jej ramach, które jednakże, dla swej skuteczności wymagają ratyfikacji przez zainteresowane państwa.
Historia i działalność OBWE
Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie wywodzi się z Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie założonej na początku lat 70-ych. Propozycja zwołania międzynarodowej konferencji bezpieczeństwa i współpracy została zgłoszona przez polskiego ministra spraw zagranicznych Adama Rapackiego 14 grudnia 1964 na XIX sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ. KBWE była forum dialogu i negocjacji między Wschodem a Zachodem. Dzięki spotkaniom w Helsinkach i Genewie doprowadzono do podpisania Aktu Końcowego z Helsinek w 1975. Akt Końcowy z Helsinek odegrał dużą rolę w procesie demokratyzacji kontynentu, przede wszystkim w krajach ówczesnego bloku wschodniego. Ten dokument ustanowił podstawowe zasady rządzące stosunkami państw-sygnatariuszy między sobą a także w relacjach z ich obywatelami. Na tą umowę powoływali się między innymi polscy i rosyjscy opozycjoniści w latach 70-ych i 80-ych.
Do 1990 roku KBWE funkcjonowało w formie nieregularnych spotkań i konferencji, w których uczestniczyli przywódcy lub przedstawiciele państw członkowskich. Na spotkaniu paryskim w 1990 roku zmieniono radykalnie kształt organizacji, w podpisanej wówczas Karcie Paryskiej KBWE nadano bardziej zinstycjonalizowany kształt, utworzono biura i struktury organizacyjne. W związku z gwałtownymi zmianami politycznymi w Europie organizacja stało się odpowiedzialna za powstrzymywanie konfliktów głównie na terenach byłego Związku Radzieckiego.
Istotnym osiągnięciem KBWE jest, negocjowany w ramach tej organizacji Traktat o Siłach Konwencjonalnych w Europie (Treaty on Conventional Armed Forces in Europe - CFE). W powyższej umowie ustanowiono limity uzbrojenia, które zobowiązały się przestrzegać państwa członkowskie. Aby te deklaracje nie pozostały jedynie na papierze powołano Wspólną Grupę Konsultacyjną uprawnioną do kontroli wykonania Traktatu. Konsekwencją traktatu CFE był Traktat o Otwartym Niebie podpisany w 1992 r. (Treaty on Open Skies). Na mocy tego traktatu samoloty wojskowe państw-sygnatariuszy mogą, po spełnieniu dodatkowych przesłanek, przelatywać nad terytorium innego państwa w celu obserwacji jego urządzeń o przeznaczeniu wojskowym.
Kolejnym ważnym wydarzeń było spotkanie w Budapeszcie w 1994 r. Przywódcy państw członkowskich uznali, że KBWE nie jest już tylko "konferencją". Nazwę zmieniono na Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Ostatnie spotkanie przywódców państw członkowskich miało miejsce w 1999 roku w Istambule. Na tym spotkaniu przyjęto Kartę dla Europejskiego Bezpieczeństwa, ponadto 30 państw podpisało zrewidowany traktat CFE, zmiany dotyczyły przede wszystkim rozmieszczenia wojsk rosyjskich na Kaukazie.
Dziś OBWE zajmuje szczególne miejsce w systemie europejskich instytucji. Jest organizacją o najszerszym zasięgu terytorialnym i jedyną skupiającą swą uwagę na sprawach bezpieczeństwa. Choć z polskiej perspektywy jej rola może wydawać się marginalna to należy pamiętać o dużej aktywności OBWE na terenie byłych republik radzieckich, gdzie często jest jedyną akceptowaną przez strony konfliktu organizacją międzynarodową.
O ważnej pozycji OBWE świadczy ilość misji prowadzonych przez tą organizację w rejonach konfliktów. Misje OBWE znajdują się w Bośni i Hercegowinie, Byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonia, Kosowie. Przedstawiciele OBWE znajdują się również w Czeczenii, Albanii, Białorusi. Biura organizacji otwarto w większości krajów byłego Związku Radzieckiego, między innymi w Uzbekistanie, Kazachstanie, Turkmenistanie i Kirgizji. W 2000 roku planuje się otwarcie biur w Armenii i Azerbejdżanie.
Struktura OBWE
Spotkania Szefów Państw i Rządów (tzw. szczyty) - spotkania odbywające się co dwa lata, których celem jest ustalenie zasadniczych kierunków działań Organizacji;
Konferencje Przeglądowe - ich zadaniem jest dokonywanie przeglądów przyjętych już aktów prawnych i ocena ich realizacji. Ponadto opracowują nowe dokumenty, które przyjmowane są na Spotkaniach Szefów Państw i Rządów. Konferencja organizowane są co dwa lata;
Rada Ministerialna (d. Rada KBWE) - główne forum konsultacji politycznych. Stanowi także naczelny organ decyzyjny i odpowiada za przygotowanie Spotkań Szefów Państw i Rządów. Zbiera się przynajmniej raz do roku na szczeblu ministrów spraw zagranicznych państw członkowskich;
Wysoka Rada (d. Komitet Wysokich Przedstawicieli) - organ zarządzający. Spotyka się przynajmniej dwa razy w roku na szczeblu dyrektorów politycznych ministerstw spraw zagranicznych. Określa kierunki działań politycznych Organizacji oraz podejmuje decyzje w tym zakresie. Koordynuje także współpracę gospodarczą państw - raz w roku funkcjonuje jako Forum Gospodarcze. Znaczenie tego organu spadło wraz z utworzeniem Stałego Komitetu;
Stała Rada (d. Stały Komitet) - koordynuje prace organizacji między poszczególnymi sesjami Wysokiej Rady. Podejmuje również decyzje związane z bieżącą działalnością OBWE. Organ tworzony jest przez przedstawicieli państw przy Organizacji;
Urzędujący Przewodniczący - koordynuje działania Organizacji. Funkcję tę sprawuje rotacyjnie przez jeden rok minister spraw zagranicznych z danego kraju członkowskiego. Wraz ze swym poprzednikiem i następcą tworzy tzw. Trójkę; Obecnie przewodnictwo przypada Irlandii, a przewodniczącym jest Eamon Gilmore.
Organy o charakterze administracyjnym
Sekretariat - pełni funkcje usługowo-techniczne. Jego siedzibą jest Wiedeń. Podlega mu Centrum Zapobiegania Konfliktom (jako departament Sekretariatu). Filia Sekretariatu mieści się w Pradze - znajduje się tam archiwum OBWE;
Sekretarz Generalny - najwyższy urzędnik struktur Organizacji. Nadzoruje i organizuje ich pracę. Podlega zwierzchnictwu Urzędującego Przewodniczącego;
Biuro Instytucji Demokratycznych i Praw Człowieka (d. Biuro Wolnych Wyborów) - instytucja odpowiedzialna za działania w zakresie wymiaru ludzkiego OBWE. Jej siedzibą jest Warszawa. Organizuje m.in. szkolenia, konferencje, nadzoruje wybory, odpowiada za kontakt m.in. z Radą Europy i organizacjami pozarządowymi. Tworzy także bazę informacyjną o sytuacjach kryzysowych.;
Inne organy
Wysoki Komisarz OBWE ds. Mniejszości Narodowych - odpowiada za wczesne ostrzeganie i wczesne reagowanie w związku z potencjalnymi konfliktami o charakterze etnicznym na obszarze Europy. Zastrzeżenia może zgłaszać Wysokiej Radzie. Powoływany jest na trzyletnią kadencję przez Radę Ministerialną;
Przedstawiciel ds. Wolności Mediów - zajmuje się kontrolną w zakresie wolności środków masowego przekazu;
Forum ds. Współpracy w Dziedzinie Bezpieczeństwa - organ autonomiczny zajmujący się sprawami rozbrojenia i zapobiegania konfliktom oraz CSBM;
Zgromadzenie Parlamentarne OBWE - tworzone przez parlamentarzystów państw członkowskich, zbiera się raz do roku. Omawia sprawy dotyczące funkcjonowania i realizacji zasadniczych celów Organizacji;
Trybunał OBWE ds. Koncyliacji i Arbitrażu - trybunał powołany na mocy Konwencji o arbitrażu i koncyliacji z 1992, pozostający de facto instytucją martwą.
1