Utrata przytomności, czyli brak świadomości i kontaktu ze światem zewnętrznym, następuje z powodu zaburzenia ukrwienia mózgu, zaburzenia regulacji cieplnej, zatrucia, zaburzenia wewnętrznego, urazów mechanicznych i krwawienia. Może trwać kilka minut, a nawet dni. Utratę przytomności różnicuje się z omdleniami, które trwają krótko, do 5 minut, a utrata zaś dłużej niż 5 minut. U ludzi młodych najczęściej spotykane jest omdlenie wywołane krótkotrwałym niedokrwieniem mózgu. Proste omdlenie to niecałkowita utrata przytomności, po której chory dochodzi w pełni do siebie.
1. Przyczyny utraty przytomności
Najczęstszą przyczyną utraty przytomności są:
urazy głowy (bezpośrednie uszkodzenie tkanki mózgowej przez uraz lub cios, wzrost ciśnienia śródczaszkowego na wskutek krwawienia lub obrzęku mózgu);
niedostatek tlenu w mózgu (zmniejszona zawartość tlenu we wdychanym powietrzu, zatkanie dróg oddechowych, zaburzenie transportu tlenu przez krew oraz inne zaburzenia oddechowe);
zaburzenia przemiany materii (zaburzenia czynności wątroby i nerek, zbyt wysokie lub zbyt niskie stężenie glukozy we krwi);
zatrucia;
napady skurczowe pochodzenia mózgowego (padaczka, skurcze gorączkowe);
działanie prądu elektrycznego;
udar mózgu;
zator (brak tlenu w mózgu, wylew);
nadmierne ochłodzenie organizmu na skutek przebywania w niskich temperaturach;
ogólne wyczerpanie organizmu;
substancje chemiczne;
wstrząsy.
W wyniku utraty przytomności może nastąpić niedrożność dróg oddechowych, wywołana opadaniem nagłośni i języka do tylnej ściany gardła, a także zalanie dróg oddechowych śliną bądź treścią żołądkową.
Najczęstszymi objawami utraty przytomności jest to, że osoba ta:
nie reaguje na pytania i nie odpowiada na głośne wołanie (brak możliwości nawiązania kontaktu słownego);
nie reaguje normalnie na bodźce mechaniczne;
ma niesłychanie wiotkie mięśnie.
2. Zapobieganie i leczenie utraty przytomności
Stopień utraty przytomności ocenia się według skali Glasgow (GCS).
Skala Glasgow (ang. Glasgow Coma Scale - GCS) jest używana w medycynie w celu oceny poziomu świadomości. Początkowo wprowadzono ją w celu umożliwienia szybkiej oceny stanu pacjentów po urazie głowy i wstępnego ustalenia rokowania. Obecnie jest powszechnie stosowana zarówno w medycynie ratunkowej, jak i do śledzenia zmian poziomu świadomości pacjentów w czasie leczenia.
Ocenie podlega:
Otwieranie oczu
4 punkty - spontaniczne
3 punkty - na polecenie
2 punkty - na bodźce bólowe
1 punkt - nie otwiera oczu
Kontakt słowny:
5 punktów - odpowiedź logiczna, pacjent zorientowany co do miejsca, czasu i własnej osoby
4 punkty - odpowiedź splątana, pacjent zdezorientowany
3 punkty - odpowiedź nieadekwatna, nie na temat lub krzyk
2 punkty - niezrozumiałe dźwięki, pojękiwanie
1 punkt - bez reakcji
Reakcja ruchowa:
6 punktów - spełnianie ruchowych poleceń słownych, migowych
5 punktów - ruchy celowe, pacjent lokalizuje bodziec bólowy
4 punkty - reakcja obronna na ból, wycofanie, próba usunięcia bodźca bólowego
3 punkty - patologiczna reakcja zgięciowa, odkorowanie (przywiedzenie ramion, zgięcie w stawach łokciowych i ręki, przeprost w stawach kończyn dolnych)
2 punkty - patologiczna reakcja wyprostna, odmóżdżenie (odwiedzenie i obrót ramion do wewnątrz, wyprost w stawach łokciowych, nawrócenie przedramion i zgięcie stawów ręki, przeprost w stawach kończyn dolnych, odwrócenie stopy)
1 punkt - bez reakcji
Uwzględnia się najlepszą uzyskaną odpowiedź w każdej kategorii. Łącznie można uzyskać od 3 do 15 punktów, ale należy zaznaczyć z jakich składowych powstał wynik (np. GCS 12: 3/4 + 4/5 + 5/6).
Na podstawie skali Glasgow zaburzenia przytomności najczęściej dzieli się na:
GCS 13-15 - łagodne
GCS 9-12 - umiarkowane
GCS 6-8 - brak przytomności
GCS 5 - odkorowanie
GCS 4 - odmóżdżenie
GCS 3 - śmierć mózgowa
Należy uwzględnić sytuacje, w których ocena w skali Glasgow jest utrudniona. Do najczęstszych należą: intubacja - pacjent przytomny nie toleruje rurki intubacyjnej, a wynik GCS ≤ 8 stanowi wskazanie do intubacji, a także rozważenie inwazyjnego pomiaru ciśnienia wewnątrzczaszkowego (ICP;) niedowład lub porażenie - pacjent nie porusza się z innego powodu. Skala Glasgow może być stosowana u dzieci, które już dobrze mówią, tj. od 4 roku życia. U mniejszych dzieci stosuje się Pediatryczną Skalę Glasgow. W przypadkach urazu głowy, utrata choćby jednego punktu w skali GCS, jest jednym ze wskazań do wykonania tomografii komputerowej (CT) głowy.
Przytomność można ocenić także w badaniu neurologicznym, sprawdzając reakcje chorego na polecenia i bodźce. Jeśli jest w pełni przytomny, odpowiada poprawnie na pytania. Gdy reaguje dopiero na głośniejsze zawołania bądź silne bodźce, można mówić o płytkim zaburzeniu przytomności. Gdy nie ma z nim kontaktu, nie reaguje na bodźce i krzyki, jest całkowicie nieprzytomny. Jeśli jesteśmy świadkami utraty przytomności, nie powinniśmy:
zostawić poszkodowanego samego,
podawać niczego doustnie,
podkładać niczego pod głowę (można spowodować zwężenie lub zamknięcie dróg oddechowych).
W tej sytuacji należy:
ocenić bezpieczeństwo własne i poszkodowanego,
sprawdzić, czy poszkodowany jest przytomny,
sprawdzić, czy poszkodowany oddycha,
udrożnić drogi oddechowe,
dokładnie zbadać ofiarę,
ułożyć poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej,
wezwać pogotowie ratunkowe.
Gdy zdarzy się nam stracić przytomność, powinniśmy po odzyskaniu przytomności udać się do lekarza w celu wykonania badań, takich jak: EKG, glikemia, badania laboratoryjne, m.in. badanie morfologii itp., oraz badania obrazowe TK głowy. Badania te pomogą w zdiagnozowaniu przyczyny, a co za tym idzie, w przyszłości pomogą nam uchronić się przed podobną sytuacją.
3. Pierwsza pomoc przy utracie przytomności
Podczas udzielania pierwszej pomocy ratownik wykonuje następujące czynności:
układa kończyny górne wzdłuż tułowia poszkodowanego;
układa kończyny dolne razem;
klęka z tej strony, w którą zamierza obrócić poszkodowanego;
rękę bliższą sobie układa pod kątem 90 stopni, a następnie zgina w łokciu, tak aby skierować ją ku górze;
drugą rękę przekłada w poprzek klatki piersiowej poszkodowanego i kładzie dłoń pod bliższym policzkiem;
następnie zgina dalszą kończynę dolną poszkodowanego w kolanie i stabilizuje ją, podkładając stopę pod drugą nogę;
stabilizuje dalszą kończynę górną poszkodowanego przy policzku ofiary jedną ręką, drugą ręką ciągnie do siebie uniesione kolano, poszkodowany obraca się w stronę ratownika;
układa kończynę, za którą ciągnął poszkodowanego, tak aby staw biodrowy i kolanowy były zgięte pod kątem prostym;
odgina głowę poszkodowanego ku tyłowi, aby udrożnić drogi oddechowe;
gdy to konieczne, wkłada rękę podłożoną pod policzek głębiej pod głowę, aby utrzymać odgięcie głowy ku tyłowi;
okrywa poszkodowanego, chroniąc przed utratą ciepła;
regularnie sprawdza oddech.
Po 30 minutach, jeśli zajdzie taka potrzeba, należy położyć poszkodowanego na drugim boku oraz wezwać specjalistyczną pomoc ratunkową.
Utrata przytomności