Najważniejsze terminy

psychologia eksperymentalna

bardzo ogólny termin, który może być stosowany na określenie każdego podejścia do badania zagadnień psychologicznych, które wykorzystuje procedury eksperymentalne. Kiedyś był to termin występujący tylko w psychologii „laboratoryjnej”, obecnie stosowany szerzej.

socjologizm

ideologia społeczna głosząca program zniesienia stosunków społecznych opartych na prywatnej własności środków produkcji i postulująca zbudowanie ustroju społecznego, w którym społeczna własność produkcji stanie się ekonomiczną podstawą zniesienia podziałów klasowych i wyzysku człowieka przez człowieka oraz przesłanką przemian prowadzących do realizacji zasad równości i sprawiedliwości społecznej.

subiektywizm pedagogiczny

jeden z członów charakterystycznej dla Nowego Wychowania dychotomii. Osią subiektywizmu pedagogicznego było uznanie wychowania jako procesu odśrodkowego polegającego na mniej lub bardziej swobodnej ekspresji, a więc z ograniczeniem lub wykluczeniem oddziaływań zewnętrznych wywieranych za pomocą nauczania w dydaktyce i przymusu w dziedzinie wychowania moralnego. Subiektywizm korelował z indywidualizmem w teorii wychowania oraz z intuicjonizmem w teorii uczenia się.

wychowanie funkcjonalne

według E. Claparede'a, miało to być takie wychowanie, które zmierza do rozwijania procesów psychicznych, rozpatrując je nie jako istniejące niezależne, ale pod kątem widzenia ich znaczenia biologicznego, ich roli, i użyteczności dla działania obecnego lub przyszłego, dla życia. Wychowanie funkcjonalne uważa jakąś potrzebę dziecka, jego dążność do osiągnięcia jakiegoś celu, za dźwignię działania, jakie się chce w nim wywołać.

aktywizm

jedna z głównych idei pedagogiki Nowego Wychowania.

herbartyzm

kierunek dydaktyczny zapoczątkowany przez J.F. Herbarta; Herbart, Johann Friedrich (ur. 4 V 1776, zm. 11 VIII 1841) niemiecki pedagog, psycholog i filozof. Stworzył system pedagogiczny oparty na etyce i psychologii: etyka umożliwiła mu wyznaczenie celów wychowania, psychologia - środków. Za główny cel wychowania uważał ukształtowanie moralnego charakteru, za główne środki - wyrobienie karności i nauczanie wychowujące. Szczególnie duży wpływ wywarł Herbart na rozwój dydaktyki. Uczenie się traktował jako gromadzenie wyobrażeń (mas apercepcyjnych, czyli treści świadomości człowieka ukształtowane przez nagromadzoną wiedzę i doświadczenie, wywierająca wpływ na nowe spostrzeżenia), ich kojarzenie i systematyzowanie. Na analizie tego procesu oparł teorię stopni formalnych wszelkiego nauczania, obejmujących jasność, kojarzenie, systematyzowanie i metodyczne stosowanie wiedzy. Zapoczątkowany przez Herbarta kierunek dydaktyczny miał wielu kontynuatorów, do najgłośniejszych należeli: T. Ziller, W. Rein, O. Willmann.

humanizm

(łac. humanus - ludzki), wykształcenie humanistyczne, termin humanitas oznaczał u Rzymian oparty na pierwiastkach czysto ludzkich wszechstronny rozwój wszystkich sił człowieka. Przyjmując go za główne hasło Odrodzenia, rzecznicy humanizmu przeciwstawiali się średniowiecznemu feudalizmowi i dogmatyzmowi, a zarazem głosili idee wolności i swobodnego rozwoju człowieka, wyzwalania go z wszelkich przesądów oraz pobudzania umysłu ludzkiego do samodzielnych badań nad człowiekiem. Hasła humanizmu odżyły w postaci XIX-wiecznego neohumanizmu, głównie rozwiniętego w Niemczech, gdzie próbowano oprzeć na nich edukację szkolną. Ukształtowane na podstawach neohumanistycznych wykształcenie opierano na kulturze antycznej, która - wraz z nauczaniem języków greckiego i łacińskiego - stanowiła główną treść programową elitarnego gimnazjum klasycznego. Jego wielkim orędownikiem był W. Humboldt.

kształcenie

pojęcie, które uzyskało w Nowym Wychowaniu zupełnie nową wykładnię w porównaniu z tradycją herbartyzmu. E. Spranger - uczeń Diltheya - rozumiał przez proces kształcenia „żywe i nieustannie wzrastające wchłanianie obiektywnych wartości, które mają związek z rozwojem duchowym jednostki, w celu wytworzenia zamkniętej osobowości zdolnej do obiektywnych czynności i posiadającej pełnię świadomego samopoczucia”.

metoda psychograficzna

metoda polegająca na wielostronnym opisie właściwości psychofizycznych i warunków zewnętrznych, decydujących o określonym ukształtowaniu osobowości.

naturalizm

koncepcja wychowania, zwana też natywizmem, pajdocentryzmem lub teorią swobodnego wychowania, polegająca na utożsamianiu procesu wychowania jednostki z dostosowaniem się wychowawcy do toku jej naturalnego, spontanicznego rozwoju. Najskrajniej naturalizm pedagogiczny pojmowali twórcy swobodnego wychowania: J.J. Rousseau i L. Tołstoj, którzy głosili hasła negatywnego wychowania, czyli rezygnacji z oddziaływania pedagogicznego i pozostawienia dzieciom pełnej swobody. Mniej skrajni przedstawiciele, np. J.A. Komeński czy J.H. Pestalozzi, zakładali, że skuteczność działalności wychowawczo-dydaktycznej wzrasta w miarę jak nawiązuje się do „natury” dziecka i postępuje w sposób zgodny z prawami natury.

nowa szkoła, szkoła twórcza, pedagogika reform

warianty nazwy Nowego Wychowania używane w Europie.

Nowe Wychowanie

międzynarodowy ruch pedagogiczny zmierzający do odnowienia szkoły i wychowania; w krajach Europy Zachodniej nosił on miano nowego wychowania, w Niemczech - pedagogiki reformy, w USA - progresywizmu. W Polsce nowe wychowanie zyskało szczególną popularność w latach 1921-1939, nie straciło jednak swego znaczenia do czasów współczesnych, głównie dzięki pracom i poczynaniom eksperymentalnym - O. Decroly'ego, C. Freineta, R. Cousineta czy A. Ferriere'a. Przedstawiciele tego ruchu głosili hasła „szkoły aktywnej” czy szkoły „na miarę dziecka”, wychowującej „do życia przez życie”. Według D. Dryndy Nowe Wychowanie to ruch pedagogiczny zmierzający do odnowy szkoły i radykalnej zmiany w wychowaniu.

obiektywizm pedagogiczny

jeden z członów charakterystycznej dla Nowego Wychowania dychotomii; był skłonny uwzględnić w ograniczonym wymiarze element urabiania i przymusu jako dialektyczny składnik dorastania do podmiotowej autonomii. Obiektywizm pedagogiczny umieszczał wychowanie w tym, co relatywnie lub uniwersalnie trwałe, tzn. szukał podstaw wychowania w więzi społecznej lub w świecie idealnych wartości.

pajdocentryzm

(gr. pais - dziecko, łac. centrum - środek), kierunek pedagogiczny, zgodnie z którym dziecku przyznaje się centralną pozycję w procesach edukacji; pogląd ten opiera się na przekonaniu o względnej doskonałości jego zadatków wrodzonych. Z tego względu pajdocentryzm traktuje wychowanie jako samą tylko opiekę nad samorzutnym rozwojem dziecka, do którego należy dostosować programy, metody i organizację pracy dydaktyczno-wychowawczej. Jednocześnie w pajdocentryzmie wyraźnie nie docenia się roli nauczyciela i społecznych uwarunkowań edukacji.

pedagogika eksperymentalna

termin zaproponowany przez E. Meumanna w pracy Wykłady o pedagogice eksperymentalnej (1911). W przeciwieństwie do historycznej pedagogiki filozoficznej oraz rozwijającej się w tym samym czasie filozofii i pedagogiki neokantowskiej, według E. Meumanna pedagogika eksperymentalna wolna jest od jakichkolwiek spekulacji, jest obiektywna i niezależna od politycznych, społecznych czy religijnych wpływów.

pedologia

dziedzina badań, która rozwijała się równolegle z rozwojem psychologii eksperymentalnej; jej zakres obejmował - według autorytatywnego stwierdzenia Meumanna - wszystko, co dotyczyło natury dziecka, a zatem zarówno jego życia fizycznego, jak i duchowego oraz wzajemnych powiązań i uwarunkowań obu tych czynników. Badania pedologii koncentrowały się wokół problematyki rozwoju, indywidualności i zależności od czynników otoczenia naturalnego i społecznego oraz wokół granic wydajności pracy, wnosząc wiele spostrzeżeń dotyczących kwestii zmęczenia i aktywizowania ucznia, których nie dostrzegała szkoła tradycyjna.

Początek formularza

---