Windykacja trudnych kredytów

Procedura układowa

Zarządzanie trudnymi kredytami to proces, przez który każdy kredytodawca, bez względu na posiadanie umiejętności w zakresie udzielania kredytów, będzie musiał przejść. Po zidentyfikowaniu trudnego kredytu należy wyznaczyć osobę lub stworzyć komórkę organizacyjną odpowiedzialną za jego restrukturyzację. Trudnymi kredytami powinni zajmować się specjaliści nie zaangażowani w proces kredytowania, posiadający wiedzę i doświadczenie w postępowaniu z kredytami z grup wysokiego ryzyka. W celu rozwiązania problemu konieczne jest posiadanie szeregu kwalifikacji m. in. w zakresie przeprowadzania analiz finansowych, negocjowania oraz prawa. Specjalistyczna jednostka wewnątrz banku ma dużo większe szanse opanowania wszystkich wymaganych umiejętności niż pracownicy zaangażowani w podstawową działalność kredytową. Wybór rozwiązań zależy od decyzji kierownictwa banku, które powinno brać pod uwagę liczbę kredytów trudnych oraz kwalifikacje i obciążenia zatrudnionego personelu.

Każdy przypadek trudnego kredytu powinien być rozpatrywany indywidualnie. Informacjami płynącymi z różnych źródeł są m. in.:

• dane zawarte w sprawozdaniach finansowych,

• zaniechanie lub nieterminowe spłacanie kredytów,

• informacje pochodzące z rozmów z kredytobiorcą,

• informacje pochodzące od dostawców lub odbiorców,

• dane z innych komórek banku.

Proces zarządzania trudnymi kredytami

Wykrywanie

Zbieranie informacji i urealnianie analiz

Decyzja o trybie postępowania

Negatywna Pozytywna

Egzekucja sądowa lub Wewnętrzne postępowanie

administracyjna ugodowe

Postępowanie upadłościowe Postępowanie układowe

Spłata kredytu

Bezpośrednie kontakty z kredytobiorcą mogą dostarczyć ważnych informacji, ułatwiających wczesną identyfikację trudnego kredytu. Są to w szczególności:

▪ zmiany w kadrze kierowniczej,

▪ problemy rodzinne,

▪ zmiana stosunku kredytobiorcy do banku,

▪ nie wywiązanie się ze zobowiązań osobistych,

▪ niezdolność do planowania,

▪ skłonność do podejmowania spekulacyjnych interesów,

▪ nierealistyczne ustalenie cen wyrobów lub usług,

▪ brak dbałości o zakład lub wyposażenie,

▪ utrata klientów.

Analizując informacje ze źródeł zewnętrznych i z innych komórek banku, należy zwrócić uwagę na:

1. pytania na temat sytuacji finansowej dłużnika, kierowane do banku kredytującego przez inne banki lub kontrahentów,

2. toczące się w stosunku do kredytobiorcy postępowanie egzekucyjne, w szczególności na wniosek Urzędu Skarbowego lub ZUS,

3. sądowe spory majątkowe,

4. malejące obroty na rachunkach bankowych,

5. istnienie innych kredytodawców,

6. zaniechania lub osłabienie komunikacji z bankiem.

Dla pełnego rozeznania skali powstającego problemu, analizie należy poddać posiadanie zabezpieczenia i ocenić skuteczność ich realizacji w drodze ugodowej. Na podstawie zgromadzonych informacji i dokumentów dokonać należy aktualizacji analizy kredytobiorcy i przedsięwzięcia, które było przedmiotem kredytowania. Analiza ta powinna odpowiedzieć na pytanie, czy kredytobiorca jest w stanie w rozsądnej perspektywie czasowej, osiągnąć dochody pozwalające mu na spłatę zadłużenia.

Na podstawie przeprowadzonych analiz należy podjąć decyzję czy kieruje się sprawę do postępowania egzekucyjnego czy restrukturyzujemy zadłużenie, stwarzając dłużnikowi warunki dalszego funkcjonowania i dobrowolnej spłaty zadłużenia. Podejmując tą decyzję zawsze należy mieć na uwadze uzyskanie jak najlepszego efektu ekonomicznego dla banku. Ocenie należy poddać korzyści, jakie płyną dla banku z zastosowaniem rozwiązań proponowanych przez dłużnika lub z nim uzgodnionych, w stosunku do rozwiązań przymusowych.

Trudne kredyty powinny być poddane restrukturyzacji wtedy, gdy potencjalny koszt restrukturyzacji jest niższy lub równy potencjalnemu kosztowi windykacji i gdy spełnione są pozostałe warunki, tj.:

• kredytobiorca dostarczył lub ma zamiar dostarczyć w odpowiedniej formie zestawienie finansowe oraz przepływy gotówki,

• dochody dotychczas uzyskiwane stanowią podstawę do prognozy dochodów w przyszłości,

• dostępne aktywa stanowią zabezpieczenie,

• kredytobiorca, po pokryciu koniecznych wydatków operacyjnych oraz wydatków na życie, przeznacza pozostałą część dochodu na spłatę kredytu,

• kredytobiorca jest w stanie zaradzić bieżącym trudnościom finansowym oraz spłacić zrestrukturyzowany kredyt.

Przed podpisaniem odpowiednich umów bądź porozumień bank powinien wymagać od dłużnika materiałów i dokumentów pomagających zweryfikować jego zdolność kredytową.

Postępowanie układowe może być przeprowadzone tylko na rzecz podmiotów gospodarczych, które z powodu wyjątkowych i niezależnych od nich okoliczności zaprzestały płacenia długu. Natomiast podstawą otwarcia postępowania układowego nie może być lekkomyślność, niedbalstwo lub rażąca niegospodarność dłużnika.

Według art. 2 Prawa Układowego nie ma prawa żądać otwarcia postępowania układowego ten, kto:

• mimo obowiązku nie prowadził prawidłowej rachunkowości,

• już raz zawarł układ w postępowaniu układowym lub był upadłym, jeżeli od zatwierdzenia układu lub ukończenia postępowania upadłościowego nie upłynęło jeszcze pięć lat,

• nie wykonał układu, zawartego w postępowaniu układowym lub upadłościowym,

• dopuścił do umorzenia postępowania układowego, jeżeli od umorzenia nie upłynęło jeszcze pięć lat.

Wierzytelności wyłączone z postępowania układowego to:

• podatki i opłaty oraz świadczenia pieniężne, do których stosuje się przepisy ustawy o zobowiązaniach podatkowych, z odsetkami za zwłokę i kosztami egzekucji,

• należności z tytułu ubezpieczeń społecznych i obowiązkowych ubezpieczeń majątkowych, bieżące i zaległe za rok poprzedzający otwarcie postępowania układowego ,

• należności z tytułu umów o prace,

• należności z umowy o rentę lub o dożywocie oraz alimenty,

• należności zabezpieczone zastawem,

• należności zabezpieczone hipoteką z wyjątkiem hipotek uzyskanych w ostatnim miesiącu przed otwarciem postępowania układowego,

• wymierzone na podstawie ustawy o odpadach, a nie pobrane opłaty za umieszczenie odpadów na składowisku odpadów i za czas ich składowania oraz łączne kary pieniężne,

• wymierzone na podstawie przepisów o ochronie i kształtowaniu środowiska, a nie pobrane opłaty za wprowadzanie substancji zanieczyszczających do powietrza oraz kary pieniężne,

• wymierzone na podstawie przepisów ustawy - prawo wodne, a nie pobrane opłaty za szczególne korzystnie z wód i urządzeń wodnych stanowiących własność państwa oraz kary pieniężne.

Według Prawa układowego do przeprowadzenia postępowania układowego właściwy jest Sąd Rejonowy - Sąd Gospodarczy, w którego okręgu znajduje się podmiot gospodarczy. Wniosek o wszczęcie postępowania układowego powinien zawierać prośbę o otwarcie postępowania oraz określać okoliczności uzasadniające wszczęcie postępowania układowego. Do podania o otwarcie postępowania układowego dłużnik winien dołączyć :

▪ propozycje układowe,

▪ bilans z rachunkiem wyników,

▪ wyciąg z rejestru jeżeli dłużnik podlega obowiązkowi wpisu do rejestru,

▪ spis wierzycieli ze wskazaniem imion, nazwisk lub firm i adresów oraz wymienieniem wierzytelności i terminów ich płatności; wierzytelności, które nie są objęte postępowaniem układowym winny być wyszczególnione oddzielnie,

▪ wykaz udzielonych poręczeń,

▪ wykaz tytułów egzekucyjnych wystawionych przeciwko dłużnikowi,

▪ do wymienionych wyżej załączników winno być dołączone zapewnienie dłużnika, że podane okoliczności są prawdziwe i wyczerpujące.

Podstawowymi propozycjami układowymi są:

• odroczenie spłaty długów,

• rozłożenie spłaty długów na raty,

• zmniejszenie sumy długów przy czym dopuszczalne jest również rozłożenie na raty zmniejszonej sumy,

• wskazanie, czy i w jakim stopniu wykonanie zobowiązań objętych układem ma być zabezpieczone.

Sąd powinien wydać postanowienie o otwarciu postępowania układowego w terminie dwóch tygodni od daty wniesienia podania. W postanowieniu o otwarciu postępowania układowego Sąd oznacza termin sprawdzenia wierzytelności, który nie może być dłuższy niż dwa miesiące od daty otwarcia postępowania układowego.

Organami prowadzącymi postępowania układowe są:

1. sędzia - komisarz,

2. nadzorca sądowy.

Według Prawa Układowego po otwarciu postępowania układowego aż do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia co do układu lub umorzenia postępowania układowego, nie może być dokonywana spłata długów objętych postępowaniem.

Po upływie wyznaczonego terminu do sprawdzenia wierzytelności sędzia - komisarz sporządza listę wierzytelności. Na listę zostaną wciągnięte wierzytelności, które:

• oparte są na wpisach w księgach handlowych dłużnika,

• oparte są na tytułach bezspornych,

• wierzytelności wymieniane przez dłużnika w spisie wierzycieli.

Nie budzące wątpliwości wyżej wymienione wierzytelności wpisuje się na listę. Wierzytelności zabezpieczone prawno-rzeczowo (hipoteka, zastaw) mogą być wciągnięte na listę wierzytelności tylko jeśli wierzyciel zrzeknie się z zabezpieczenia.

Po uprawomocnieniu się postanowienia sądu o zatwierdzeniu układu dłużnik odzyskuje pełny zarząd nad swoim majątkiem. Układ obowiązuje wszystkich wierzycieli, również tych których wierzytelności podlegają wciągnięciu na listę, lecz nie były wciągnięte.

Po wykonaniu przez dłużnika wszystkich zobowiązań wynikających z układu, sąd wydaje na wniosek dłużnika postanowienie o zakończeniu postępowania układowego.

Procedura egzekucyjna

Egzekucja należności bankowych z tytułu udzielonych kredytów w praktyce bankowej jest ostatnim etapem procesu zaspokojenia roszczeń banku w stosunku do klienta, z tytułu udzielonego kredytu i stanowi przymusowe wykonanie zobowiązań przez dłużnika.

W świetle przepisów kodeksu postępowania cywilnego w egzekucji sądowej biorą udział:

1. organ egzekucyjny - są nimi Sądy Rejonowe oraz Komornik.

2. strony postępowania - są nimi wierzyciel i dłużnik. W świetle k.p.c. mają oni równorzędną pozycję prawną. Tak więc w toku postępowania egzekucyjnego mogą składać wnioski, oświadczenia i wyjaśnienia, skargi na czynności komornika a także składać zażalenia na postępowania sądu wydane w toku postępowania egzekucyjnego.

3. inni uczestnicy postępowania egzekucyjnego - są nimi osoby wyznaczone do dozoru rzeczy ruchomych zajętych w trakcie postępowania, nabywcy ruchomości lub nieruchomości a także prokurator.

Według kodeksu postępowania cywilnego postępowanie egzekucyjne wszczęte jest przez organy egzekucyjne na podstawie dokumentu - tytułu wykonawczego - sporządzonego przez uprawniony organ, określającego świadczenie, które winno być spełnione przez dłużnika celem zaspokojenia roszczeń wierzyciela. Tytułem wykonawczym jest tytuł egzekucyjny opatrzony klauzulą wykonalności. Tytułami egzekucyjnymi są:

1. Orzeczenia sądowe zasądzające świadczenie prawomocne lub natychmiast wykonalne,

2. Ugody zawarte przed sądem powszechnym,

3. Wyroki sądu polubownego oraz ugody zawarte przed tym sądem,

4. Inne orzeczenia, ugody i akty, które z mocy ustawy podlegają wykonaniu w drodze egzekucji sądowej,

5. Akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej.

Dochodzenie roszczeń na podstawie tytułu wykonawczego związane jest z ponoszeniem przez strony określonych kosztów, które ponosi strona wnioskująca o dokonanie czynności egzekucyjnych.

Przepisy kodeksu postępowania cywilnego zapewniają uczestnikom postępowania ochronę ich interesów w postępowaniu egzekucyjnym. Ochrona ta jest realizowana poprzez następujące środki obrony:

1. skargę na czynności komornika - dotyczy ona działań, jak również zaniechania przez komornika stanowiących naruszenie przepisów proceduralnych,

2. zarzuty na czynności dokonane w toku egzekucji - stronom przysługuje możliwość wniesienia zarzutów na opracowany przez komornika plan podziału sumy uzyskanej na sprzedaży majątku dłużnika w toku egzekucji,

3. zażalenie - stanowiące środek odwoławczy od postanowień sądu wydanych w toku postępowania egzekucyjnego,

4. powództwa opozycyjne - stanowiące środek obrony interesów dłużnika, jak również osób trzecich przed skutkami niesłusznie prowadzonej egzekucji,

5. powództwo o zwolnienie od egzekucji - środek przysługujący osobie trzeciej, której prawa zostały naruszone w trakcie postępowania egzekucyjnego.

Postępowanie egzekucyjne prowadzone na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego może zostać umorzone:

1. z mocy prawa, gdy wierzyciel nie podejmuje w ciągu roku czynności niezbędnej do dalszego prowadzenia egzekucji lub nie zażądał wznowienia zawieszonego postępowania,

2. z urzędu, jeżeli np.: egzekucja nie należy do kompetencji organów sadowych, jeżeli dłużnik lub wierzyciel nie mają zdolności kredytowej,

3. na wniosek, jeżeli zażąda tego wierzyciel, jeżeli prawomocnym orzeczeniem tytuł wykonawczy zostanie pozbawiony wykonalności,

4. w przypadku przewidzianych przepisami szczególnymi, np.: prawem układowym czy upadłościowym.

Kodeks postępowania cywilnego określa kilka sposobów prowadzenia egzekucji świadczeń o charakterze pieniężnym oraz odrębnie świadczeń niepieniężnych.

Najczęściej stosowanymi rodzajami egzekucji świadczeń o charakterze pieniężnym są:

1) Egzekucja z nieruchomości,

2) Egzekucja z ruchomości,

3) Egzekucja z wynagrodzenia za pracę,

4) Egzekucja z rachunku bankowego.

2.5.3 Procedura upadłościowa

Zdolność upadłościową mają podmioty gospodarcze. Warunkiem ogłoszenia upadłości jest zaprzestanie płacenia przez podmiot gospodarczy jego długów. Podstawę ogłoszenia upadłości dłużnika stanowi zaprzestanie płacenia jego długów, jak również wierzytelności pieniężne.

Treść podstawy upadłości jest wymagana ze względu na nieodwracalność skutków przeprowadzenia postępowania upadłościowego. Ciężar przeprowadzenia dowodu wykazującego, że zaprzestanie płacenia długów jest krótkotrwałe, spoczywa na dłużniku. Nie można ogłosić m. in. upadłości podmiotów gospodarczych nie będących osobami prawnymi i prowadzących działalność nie wymagającą wpisu do ewidencji działalności gospodarczej.

Podmioty uprawnione do żądania upadłości dłużnika to:

1. dłużnik, który ma obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości,

2. wierzyciel dłużnika,

3. w stosunku do banków - Prezes NBP,

4. w stosunku do spółki jawnej - każdy ze wspólników.

Dłużnik, który zaprzestał płacenia długów, zobowiązany jest nie później niż w ciągu dwóch tygodni od zaprzestania płacenia długów, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszeniu upadłości. Dłużnik, który nie wykona obowiązku złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości odpowiada za szkodę wyrządzoną przez to wierzycielowi. Sądem właściwym dla prowadzenia postępowania upadłościowego jest Sąd Rejonowy, w którego okręgu znajduje się zakład główny dłużnika.

Według Prawa Upadłościowego podstawowymi elementami wniosku o ogłoszenie upadłości są:

1. imię i nazwisko dłużnika, jego firma, miejsce zamieszkania,

2. miejsce, w którym znajduje się przedsiębiorstwo lub inny majątek dłużnika,

3. podanie okoliczności, które uzasadniają wniosek i ich uprawdopodobnienie,

4. uprawdopodobnienie wierzytelności, jeśli upadłości żąda wierzyciel,

5. bilans majątku, jeśli upadłości żąda dłużnik,

6. wyciąg z rejestru handlowego, jeśli dłużnik jest w nim ujawniony.

Sąd wydaje postanowienia o ogłoszeniu upadłości po wysłuchaniu dłużnika i wierzycieli. Data postanowienia sądu o ogłoszeniu upadłości jest datą upadłości.

Podstawowymi skutkami ogłoszenia upadłości dla majątku upadłego są m. in.:

• w dacie ogłoszenia o upadłości zarząd nad majątkiem upadłego przejmuje syndyk,

• z datą upadłości osoby prawnej ulegają zawieszeniu prawa i obowiązki prezesa, wiceprezesów i likwidatora a organy kolegialne zostaną rozwiązane,

• majątek należący do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości oraz nabyty przez upadłego w toku postępowania upadłościowego, stanowi masę upadłości przeznaczoną na zaspokojenie wierzycieli.

Podstawowe skutki ogłoszenia upadłości dla zobowiązań upadłego to:

• zobowiązania pieniężne, których termin płatności jeszcze nie nastąpił, staną się płatne z dniem ogłoszenia upadłości,

• odsetki od wierzytelności przypadających od upadłego nie rosną w stosunku do upadłego od ogłoszenia upadłości.

Po ogłoszeniu upadłości nie można wszczynać postępowań egzekucyjnych przeciwko upadłemu, a postępowania egzekucyjne już wszczęte ulegają zawieszeniu z mocy prawa, jeśli były prowadzone w celu wyegzekwowania wierzytelności niezabezpieczonej hipoteką lub zastawem.

Organami prowadzącymi postępowanie upadłościowe są:

• sędzia - komisarz

• syndyk.

Każdy wierzyciel, który chce uczestniczyć w czynnościach postępowania upadłościowego oraz być ujętym w podziale kwot uzyskanych z likwidacji masy upadłości, powinien w terminie określonym w postępowaniu o ogłoszeniu upadłości zgłosić swą wierzytelność do sądu prowadzącego postępowanie upadłościowe.

Po upływie terminu do zgłoszenia wierzytelności, syndyk sporządza projekt listy wierzytelności. Po ustaleniu listy wierzytelności, upadły może zawrzeć z wierzycielami układ. Postępowanie układowe może zostać wszczęte tylko na wniosek dłużnika. Wniosek jego otwarcia powinien wskazać propozycje układowe.

Likwidację majątku masy upadłości przeprowadza syndyk niezwłocznie po spisaniu inwentarza i sporządzeniu bilansu upadłego. Powinien też sprzedać przedsiębiorstwo upadłego w całości.

W postępowaniu upadłościowym możliwe są dwa sposoby sprzedaży ruchomości:

1. sprzedaż z wolnej ręki przez syndyka za zezwoleniem sędziego - komisarza,

2. sprzedaż w drodze licytacji publicznej przeprowadzona na żądanie syndyka przez notariusza lub komornika.

Po wykonaniu planu ostatniego podziału sąd stwierdza postanowieniem zakończenie postępowania upadłościowego.

---