Układ nerwowy dzielimy na:
ośrodkowy ukł. Nerw. (centralny)
mózgowie, w którym wyróżnia się *mózg reprezentowany przez kresomózgowie *pień mózgu reprezentowany przez między śródmózgowie i tył mózgowie
rdzeń kręgowy
obwodowy ukł. Nerw. (peryferyjny)
12 par nerwów czaszkowych, których gałęzie brzuszne tworzą sploty (szyjny, lędźwiowy, krzyżowy, ramienny, nerwy żebrowe nie tworzą splotów)
W podziale czynności ukł. Nerw. Dzielimy na:
1) somatyczny- którego efektorami SA mięśnie poprzeczne prążkowane
Piramidowy- kierujący wykonywaniem ruchów świadomych
Pozapiramidowy- kierujący wykonywaniem ruchów zautomatyzowanych, regulujące napięcie mięśniowe (bierze udział w prawidłowej postawie)
2)autonomiczny (wegetatywny), którego efektorami SA mięśnie gładkie, serce, gruczoły
Współczulną
Przywspółczulna
Mięśnie i gruczoły nazywane są efektorami, ponieważ ich działanie jest efektem, impulsem nerwu biegnącego z mózgu.
Nerwy przewodzą również sygnały od narządów zmysłów tzw. Receptorów do ośrodkowego ukł. Nerw.
Impulsy nerwowe
czuciowe - biegną od narządów zmysłów (receptora) do centralnego ukł. nerw.
Ruchowe - biegną z centralnego ukł. nerw. (mózgu) do efektorów
Charakterystyczną komórką ukł. nerw. jest neuron
Neurony:
Czuciowe - przewodzą impulsy z receptora do centralnego ukł. nerw.
Ruchowe - przewodzą z centr. ukł. nerw. do efektorów
Pośredniczące (kojarzeniowe) - funkcjonują wew. centr. ukł. nerw. i pośredniczą w komunikacji między neuronami czuciowymi a ruchowymi.
Z ciała komórki wychodzi 1 długa wypustka zwana aksonem często otoczona mielinową osłonka izolującą, która dochodzi do oddalonych efektorów pośredniczących.
Mózg i rdzeń kręgowy zbudowane są z ciał neuronów oraz neuronów pośredniczących.
Na dłuższych odcinkach aksony SA połączone w wiązki które nazywamy neuronami.
Większość nerwów w tym wszystkie nerwy wychodzące z rdzenia kręgowego zawiera mieszaninę włókien czuciowych i ruchowych.
Impulsy w takich nerwach przebiegają w 2 kierunkach (ośrodkowo i dośrodkowo).
W mózgu i rdzeniu występują obok neurony i na każdy neuron przypada 10 komórek glejowych (komórka podporowa)
Komórki glejowe:
Oligodendrocyty (CUN) (centralny) [wytwarzają osłonki mielinowe]
Komórki Schwanna (OUN) (peryferyjne) [wytwarzają osłonki mielinowe]
Astrocyty - dostarczają substancji budulcowych i uczestniczą w wymianie produktów przemiany materii pomiędzy neuronem a krwią
Komórki mikrogleju - mają zdolność fagocytozy, czyli żerne, usuwają komórki zniszczone i martwe
W nerwach są ściśle upakowane wypustki nerwowe. Warstwa mielinowej izolacji sprawia, że impuls nerwowy nie przeskakuje z aksonu na akson. Jednak zdarza się, że musi on przepłynąć, przez co najmniej 3 neurony nim dotrze do mózgu i wywoła świadome wrażenie struktury, w których następuje przejście impulsu z 1 neuronu na 2 synapsa
W synapsie rozgałęzione zakończenie 1 włókna nerwowego znajduje się w bliskim kontakcie z ciałem albo dendrytem 2 neuronu.
Przestrzeń w obrębie synapsy to szczelina synaptyczna.
Synapsa to fragment błony 1 neuronu tzw. Presynaptyczne zakończenie neuronu.
Gdy impuls biegnący wzdłuż 1 neuronu dociera do błony presynaptycznej i do szczeliny wydziela się niewielka ilość neuroprzekaźnika (neurotransmitera) dyfunduje on do błony postsynaptycznej neuronu i tam oddziałowywuje z właściwymi sobie białkami receptorowymi wywołując impuls.
Neuroprzekaźniki (neurotransmitery) to substancje uwalniane pod wpływem bodźców z zakończeń neuronów do szczeliny synaptycznej inicjującymi pobudzenie neuronu postsynaptycznego lub komórki eżektorowej.
Serotonina - jest kluczowym przekaźnikiem w utrzymaniu dobrego nastroju i samooceny. Wysoki poziom serotoniny to optymizm i osoby patrzące na świta pozytywnie (ci co maja go za mało to pesymiści)
Noradrenalina - niedobór powoduje depresje, a nadmiar stany maniakalne
Acetylocholina - powoduje rozszerzenie naczyń krwionośnych, obniża ciśnienie krwi, zwalnia częstość akcji serca, zmniejsza siłę skurczu mięśnia sercowego, powoduje zwężenie źrenicy, zwiększenie wydzielania gruczołów, powoduje skurcze mięśni gładkich oskrzeli, jelit i pęcherza moczowego
Impuls nerwowy - jest zmianą w elektrycznym potencjale błony komórkowej czyli jest fala elektryczną. Impulsy przemieszczają się z prędkością 360 km/godz (100 m/s). ////// Wszystkie impulsy mają podobny charakter, niezależnie od tego skąd zostały wysłane (od oka, ucha) i dokąd biegną (mięśnie). Mózg odczytuje gdzie został zainicjowany dany impuls ponieważ określone impulsy czuciowe trafiają do różnych jego części dochodząc do tych części mózgu która jest związana z widzeniem. ///// Impuls może doprowadzić do pobudzenia lub wyciszeni. Wyciszenie to stan hamowania związany z mniejszą wrażliwością komórki na bodźce. Hamowanie nie pozwala na rozchodzenie pobudzenia.
Rdzeń kręgowy leży wew. Kręgosłupa i wychodzi z mózgu. Z przodu i z tyłu posiada podłużne bruzdy dzielące go na prawą i lewą cześć. Na przekroju poprzecznym jest widoczny wąski kanał rdzenia wypełniony płynem mózgowo-rdzeniowym. Zew. Strona rdzenia zbudowana jest z istoty białej, a w Wew. Mieści się istota szara, w niej znajdują się głównie ciała komórek nerwowych, a w białej ich wypustki. W przedniej istocie szarej będą znajdowały się neurony ruchowe, a z tyłu i wokół kanału rdzeniowego neurony pośredniczące.
Rdzeń zbudowany jest z 3 segmentów od każdego segmentu dochodzi para neuronów rdzeniowych przymocowanych do niego 2 korzonkami. Przez korzonki przednie biegną włókna ruchowe, zaś włókna czuciowe docierają do rdzenia tylnymi korzonkami i dochodzą do ciał neuronów pośredniczących i ruchowych w rdzeniu kręgowym. Tylne korzonki posiadają zwoje rdzeniowe - to skupiska ciał neuronów czuciowych.
Funkcje rdzenia:
Kierowanie reakcjami odruchowymi związanymi z partiami ciała poniżej części szyjnej
Przewodzenie sygnałów czuciowych z mięśni i skóry do mózgu
Przenoszenie impulsów ruchowych z mózgu do mięśni, tułowia i kończyn
Odruch - automatyczna reakcja na bodźce. Funkcja odruchowa: 1) jest odpowiedzialna za przebieg prostszych odruchów takich jak cofanie ręki czy dotkniecie gorącej powierzchni lub odruch kolanowy , szlak wiodący od receptorów zmysłowych do efektorów nazywamy łukiem odruchowym
Najprostsze łuki odruchowe zbudowane są z 2 neuronów. Wypustki komórek czuciowych bezpośrednio komunikują się z neuronami ruchowymi, które docierają do odpowiednich mięśni lub gruczołów. Przykładem odruchu jest odruch kolanowy.
Rdzenie w ścięgnie znajdują się tuz pod rzepką kolanową. Napina mięsień i pobudza receptory czułe na bodziec mechaniczny. Pobudzenie jest przekazywane włóknem czuciowym do rdzenia kręgowego i dalej bezpośrednio na wychodzący z stamtąd neuron ruchowy. Wzdłuż niego pobudzający impuls dochodzi do mięśnia który kurcząc się prostuje nogę.
Występowanie odruchów wrodzonych zachodzi dzięki genetycznie zaprogramowanym łukom odruchom tzw. Ruchy bezwarunkowe.
Odruchy warunkowe - odkrywca to Iwan Pawłow. Nie posiadają genetycznie zaprogramowanych szlaków nerwowych, natomiast kształtują się w ciągu całego życia pod wpływem stale zmieniających się warunków środowiska.
Mózg ludzki waży 1,5kg(otrzymuje ok. 30% krwi pompowanej przez serce)
We wnętrzu mózgu znajdują się 4 komory. Komory 3 i 4 oraz 2 komory boczne. Wszystkie są wypełnione płynem mózgowo-rdzeniowym.
Podział:
Kresomózgowie (80% mózgu)
Międzymózgowie (wzgórze, podwzgórze)
Pień mózgu (śródmózgowie, most, rdzeń przedłużony)
Móżdżek
Pień mózgu i móżdżek stanowią niższe struktury centralnego układu nerwowego. Ich funkcja polega na kontrolowaniu pewnych czynności automatycznych przebiegających bez udziału naszej świadomości tj. chodzenie, jedzenie w późniejszym okresie życia
Sprawne funkcjonowanie niższych struktur centralnego układu nerwowego jest warunkiem prawidłowego funkcjonowania wyższych poziomów centralnego układu nerwowego związanych z zapamiętywaniem czy uczeniem się.
Rdzeń przedłużony - tu biegną wszystkie szlaki łączące mózg z rdzeniem kręgowym oraz szlaki łączące obszary mózgu między sobą w rdzeniu. Pyzatym na dnie komory 4 znajdują się jądra ośrodków niezbędnych dla życia: oddechowych, naczynioruchowych regulujących czynności serca.
W przypadku zadrażnienia tych jąder np. wylew krwi do komory 4, przy powieszeniu następuje zgon.
Śródmózgowie - stanowi wodociąg łączący komorę 3 z 4. Tu znajdują się ośrodki niektórych odruchów wzrokowych i słuchowych. Ta część kontroluje napięcie mięśniowe i postawę ciała.
Móżdżek - zbudowany z 2 półkul połączonych robakiem. Móżdżek odbiera informacje wysyłane przez wszystkie receptory ciała również błędników, przetwarza je, gromadzi na ułamek sekundy, a następnie kontroluje układ ruchowy. Starsza ewolucyjnie części móżdżku zapewnia poruszanie się człowieka, utrzymanie wyprostowanej postawy ciała, bieganie, wspinanie. Młodsza jego część odpowiada za: sprawność, precyzję, koordynację wszystkich ruchów np. pisanie, sznurowanie.
Uszkodzenie móżdżku powoduje zaburzenia równowagi i trudności w wykonywaniu ruchów precyzyjnych.
Międzymózgowie - do najważniejszych struktur międzymózgowia zaliczamy:
Wzgórze - jest najważniejszym podkorowym ośrodkiem czuciowym. Nazwana jest wrotami mózgu. Wszystkie informacje z receptorów obwodowych przechodzą przez wzgórze niczym filtr, zanim dotrą do kory mózgowej czy odpowiednich jąder. Wzgórze odbiera bodzce i dodaje do nich kontekst emocjonalny.
Podwzgórze - zawiera ośrodki związane z kierowaniem czynnościami autonomicznego układu nerwowego. Nazwany jest też mózgiem trzewnym. Pełni zasadniczą rolę w regulacji czynności narządów wewnętrznych, między innymi reguluje temperaturę ciała, poziom glukozy we krwi itd. W podwzgórzu znajdują się ośrodki stanowiące części układu limbicznego, który odpowiada za emocje i popędy.
Kresomózgowie - stanowi 80% całości mózgowia. Zbudowana jest z 2 półkuli połączonych z ciałem modelowatym. Półkule pokryte są silnie pofałdowaną warstwą komórek szarych zwaną korą mózgową. Zbudowana jest z ciała komórek o krótkich wypustkach. Aksony tych komórek pokryte są _________ tworzą warstwę położoną tuż pod korą zwaną istotą białą.
Neuron (neurocyt + akson) - rodzaj komórek występujących w układzie nerwowym. Najwięcej neuronów znajduje się w ośrodkowym układzie nerwowym. Neurony składają się z ciała komórki, jądra komórkowego oraz dendrytów i neurytów (aksonów), za pomocą których połączone są z innymi neuronami. Połączenie między komórkami nerwowymi zwane jest synapsą.
Neurony dzielimy na: 1)Czuciowe - przewodzą impulsy z receptora do centralnego ukł. nerw. 2)Ruchowe - przewodzą z centr. ukł. nerw. do efektorów 3)Pośredniczące (kojarzeniowe) - funkcjonują wew. centr. ukł. nerw. i pośredniczą w komunikacji między neuronami czuciowymi a ruchowymi.
Łuk odruchowy - to droga jaką przebywa impuls nerwowy od receptora bodźca poprzez neuron czuciowy, kojarzeniowy oraz ruchowy do efektora. Najprostsze łuki odruchowe zbudowane są z 2 neuronów. Wypustki komórek czuciowych bezpośrednio komunikują się z neuronami ruchowymi, które docierają do odpowiednich mięśni lub gruczołów. Przykładem odruchu jest odruch kolanowy. Rdzenie w ścięgnie znajdują się tuz pod rzepką kolanową. Napina mięsień i pobudza receptory czułe na bodziec mechaniczny. Pobudzenie jest przekazywane włóknem czuciowym do rdzenia kręgowego i dalej bezpośrednio na wychodzący z stamtąd neuron ruchowy. Wzdłuż niego pobudzający impuls dochodzi do mięśnia który kurcząc się prostuje nogę. Ucho to narząd słuchu i równowagi występujący jedynie u kręgowców. Najbardziej złożone i rozwinięte uszy występują u ssaków. Ucho odbiera fale dźwiękowe, przekształca je w drgania mechaniczne, a drgania w impulsy nerwowe. Odpowiada także za zmysł równowagi (błędnik).
Budowa ucha - Ucho składa się z trzech części: ucha zewnętrznego, ucha środkowego oraz ucha wewnętrznego. Ucho zewnętrzne występuje jedynie u ssaków. Ucho zewnętrzne i środkowe odpowiadają głównie za słuch, ucho wewnętrzne zawiera także elementy odpowiedzialne za równowagę.
Ucho zewnętrzne - Ucho zewnętrzne wychwytuje fale dźwiękowe, wzmacnia je i kieruje na błonę bębenkową. Składa się z małżowiny usznej i przewodu słuchowego zewnętrznego.
1))małżowina uszna - jest to fałd skórny rozpięty na elastycznym rusztowaniu z tkanki chrzęstnej. Jej kształt jest przystosowany do zbierania fal dźwiękowych i doprowadzenia ich do przewodu słuchowego zewnętrznego.
2))przewód słuchowy zewnętrzny - kanał doprowadzający fale dźwiękowe do błony bębenkowej. Jest on zbudowany z tkanki chrzęstnej pokrytej od wewnątrz skórą, zawierającą gruczoły woskowinowe, których zadaniem jest wydzielanie woskowiny, oraz włosków rozprowadzających woskowinę. Na jego końcu znajduje się błona bębenkowa.
Ucho środkowe - Ucho środkowe to niewielka przestrzeń w czaszce wypełniona powietrzem. Jego zadaniem jest mechaniczne wzmocnienie i doprowadzenie fal dźwiękowych do ucha wewnętrznego. Część drgań przechodzi też bezpośrednio na okienko okrągłe. W skład ucha środkowego wchodzi błona bębenkowa, trzy kosteczki słuchowe oraz trąbka słuchowa (trąbka Eustachiusza)
Ucho wewnętrzne - Ucho wewnętrzne składa się z : przedsionka, ślimaka, kanałów półkulistych, woreczka i łagiewki odpowiedzialnych za słuch i za równowagę.
Komórki glejowe- stanowią obok komórek nerwowych drugi składnik tkanki nerwowej Funkcja - Komórki glejowe nie przekazują impulsów nerwowych tak, jak to czynią neurony, choć są do tego niezbędne. Biorą udział m.in. we współtworzeniu bariery krew-mózg, w syntezie niektórych neuroprzekaźników, w procesach związanych z wydzielaniem i wychwytywaniem neuroprzekaźników, tworzą osłonki mielinowe aksonów, uczestniczą w odżywianiu neuronów, oraz pełnią funkcje obronne.
Komórki glejowe:
1) Oligodendrocyty (CUN) (centralny) [wytwarzają osłonki mielinowe]
2)Komórki Schwanna (OUN) (peryferyjne) [wytwarzają osłonki mielinowe]
3)Astrocyty - dostarczają substancji budulcowych i uczestniczą w wymianie produktów przemiany materii pomiędzy neuronem a krwią
4)Komórki mikrogleju - mają zdolność fagocytozy, czyli żerne, usuwają komórki zniszczone i martwe/
SYNAPSA W nerwach są ściśle upakowane wypustki nerwowe. Warstwa mielinowej izolacji sprawia, że impuls nerwowy nie przeskakuje z aksonu na akson. Jednak zdarza się, że musi on przepłynąć, przez co najmniej 3 neurony nim dotrze do mózgu i wywoła świadome wrażenie struktury, w których następuje przejście impulsu z 1 neuronu na 2 synapsa
W synapsie rozgałęzione zakończenie 1 włókna nerwowego znajduje się w bliskim kontakcie z ciałem albo dendrytem 2 neuronu. Przestrzeń w obrębie synapsy to szczelina synaptyczna.
Synapsa to fragment błony 1 neuronu tzw. Presynaptyczne zakończenie neuronu. Gdy impuls biegnący wzdłuż 1 neuronu dociera do błony presynaptycznej i do szczeliny wydziela się niewielka ilość neuroprzekaźnika (neurotransmitera) dyfunduje on do błony postsynaptycznej neuronu i tam oddziałowywuje z właściwymi sobie białkami receptorowymi wywołując impuls.