Nowelistyka Sienkiewicza (i nie tylko- opowiadania też :P)
Latarnik
- nowela
Utwór powstał w 1880 roku. Jest to jedna z najwybitniejszych nowel polskich, doskonale skomponowana, z dobrze obmyślonym punktem kulminacyjnym i puentą. Akcja rozgrywa się w Aspinwall koło Panamy i obejmuję historię miejscowego latarnika Skawińskiego. Historia ta jest jakby dwuwarstwowa. Zawiera po pierwsze dzieje bohatera jako uczestnika europejskich powstań i rewolucji, po drugie jako emigranta politycznego, który usiłuje bezskutecznie znaleźć sobie w Ameryce nową przystań życiową. Skawiński stale ponosi tu klęskę, ale nie rezygnuje z dalszych starań, mimo przeciwności losu. Jego dzieje nabierają wymiaru egzystencjalnego, obrazują „dolę człowieczą”, wskazują na konieczność godnej walki o własny los. W punkcie kulminacyjnym Skawiński, zaczytany w otrzymanym właśnie Panu Tadeuszu, zapomniał zapalić latarnię i stracił tak ważną dla siebie posadę. Poniósł kolejną klęskę, ale wzmocniony odnowioną miłością do tego, co najcenniejsze- do utraconego kraju rodzinnego jako jedynej przestrzeni sakralnej- podejmuje dalszą wędrówkę, pełną trudu i znoju.
Z moich notatek (Analiza dzieła literackiego z dr Karwalą):
Kompozycja:
ekspozycja- brak bohatera, opis miejsca, czasu akcji.
Pojawia się bohater, prosi o pracę- zawiązanie akcji.
Skawińskiemu bardzo zależy na posadzie latarnika.
rozwinięcie akcji
Burza w opozycji do ciszy, spokoju (bohater osiąga szczęście).
punkt kulminacyjny- kończy rozwinięcie akcji; czytanie PT i strata posady.
Kreacja punktu kulminacyjnego- MOTYW SOKOŁA
Skawiński odchodzi odmieniony, niekoniecznie nieszczęśliwy, wychodzi pokrzepiony- „oczy mu błyszczały”.
Ojczyzną jest nie tylko teren, lecz i kultura- to właśnie uświadamia sobie Skawiński.
Ten tekst krzepi serca Polaków.
Topos Polaka- wędrowca
Praesens historicum- czas teraźniejszy w funkcji czasu przeszłego
Tekst jest pisany w czasie przeszłym, jedynie jeden fragment jest w czasie teraźniejszym- gdy Skawiński czyta Pana Tadeusza. Jest to podkreślenie jak ważny jest ten fragment.
Janko muzykant
-nowela
Utwór powstały w roku 1879.
Temat ludowy i dziecięcy
Ujęcie wiejskiego środowiska (realizm+ tradycja romantyczna)
Mała” biografia” odmieńca, narodziny i śmierć Janka stanowią ramy noweli. Punkt wyjścia- uschematyzowane i powtarzalne zdarzenia z życia chłopca podporządkowane jego wrażliwości na muzykę.
Zrąb fabularny koncentruje się wokół: nocnej wyprawy Janka do kredensu; sądu u Wójta; „egzekucji”, śmierci Janka.
Tło opisowe-> służy liryzacji tekstu oraz nadaniu mu cech wzruszeniowych. Dotyczy to przede wszystkim obrazów przyrody, potraktowanych metaforycznie i baśniowo.
Przewodni, statyczny motyw- SKRZYPCE. Motyw ten pojawia się w dwóch funkcjach. Po pierwsze, jako konkretny element sprawczy głównego zdarzenia i pośrednia przyczyna śmierci Janka; po drugie, jako przedmiot marzeń chłopca, krystalizacja jego zdolności.
Szkice węglem
- opowiadanie
Utwór napisany w 1876 r.
Jej problemem jest „zasada nieinterwencji” szlachty wobec wsi po uwłaszczeniu chłopów i zaprowadzeniu sądów gminnych. Zasada ta polegała na całkowitym odizolowaniu się ziemiaństwa od okolicznych mieszkańców.
Wobec niesłychanego zacofania i bezradności chłopów gminą rządził mianowany przez urząd carski kancelista („pisarz”) Zołzikiewicz, człowiek wyjątkowo podły, wykorzystujący bez skrupułów swoją „wyższą inteligencję” (możliwość składania donosów o udziale w powstaniu styczniowym). Rozczytany w romansowych powieściach zeszytowych chciał uwieść Rzepową, a gdy ona stawiała oór, postanowił zemścić się i wciągnął podstępnie jej męża, podczas libacji pijackiej, na listę poborowych do wojska. Zrozpaczona Rzepowa zaczęła szukać pomocy kolejno u księdza, panienki ze dworu, dziedzica Skorabiewskiego, wreszcie w urzędzie powiatowym. Nie osiągnąwszy niczego, oddała się pisarzowi. Rozwścieczony Rzepa zamordował żonę i podpalił dwór.
Utwór wprowadza po raz pierwszy do literatury polskiej obraz wsi pozbawiony romantycznej idealizacji, ukazujący jej bezdenną ciemnotę, skłonność do pijaństwa itp.
Bełkotliwe i bezsensowne wypowiedzi postaci są mocno wystylizowane na gwarę chłopską.
Utwór więc, jako jeden z pierwszych, nadaje naszej literaturze znamiona realizmu; od tego czasu obowiązkowa staje się stylizacja środowiskowa języka postaci, ich typowość i reprezentatywność socjologiczna.
Tytułowe Szkice węglem nawiązują do tradycji literatury obrazkowej, walnie przyczyniającej się do powstania i rozwoju realizmu.
Cechą poetyki utworu jest też obecność warstwy groteskowej. Spiętrzenie komicznych scen, graniczących z absurdem, wywołuje jednocześnie śmiech i zgrozę; to, co jest śmieszne, jest także straszne.
Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela
- opowiadanie
Utwór napisany w 1879r.
W pierwszej wersji utwór nosił tytuł Z pamiętnika korepetytora i ukazywał krytyczny stan szkolnictwa, poddanego rusyfikacji w Królestwie polskim. W szkołach tych- w ramach rusyfikacji- tłumiono uczucia patriotyczne młodzieży polskiej, ośmieszano polskie tradycje narodowe, karano za niedostateczną znajomość języka rosyjskiego . Utwór ukazał się drukiem w Gazecie Lwowskiej podpisany kryptonimem XXX, ale ze wzgl. Na temat nie mógł być publikowany w zaborze rosyjskim, toteż autor zmienił realia i tytuł.
Sienkiewicz zastosował w tym utworze konwencję pamiętnika (wspomnień), w którym nauczyciel prywatny opowiada o smutnym losie dziecka pracującego ponad siły, niepotrafiącego sprostać wymaganiom szkoły i oczekiwaniom matki. „Przymus moralny, tajona zgryzota, niepokój, daremne wysiłki, szamotanie się z trudnościami stopniowa utrata nadziei”- wszystko to składało się na ciężkie doświadczenia jedenastoletniego chłopca i doprowadziło w końcu do jego śmierci.
Pisarz apeluje o większe zrozumienie dla potrzeb i możliwości dziecka, o uwzględnienie w procesie wychowawczym jego przeżyć i stanów emocjonalnych.