PUSZKIN ALEKSANDER

Puszkin Aleksandr Siergiejewicz (1799-1837), rosyjski poeta, prozaik i dramaturg, klasyk literatury rosyjskiej. Pochodził ze szlachty, jego matka była wnuczką ulubieńca Piotra I, Abisyńczyka Ibrahima Hannibala. Wykształcenie domowe pobierał u guwernerów Francuzów. W 1811 umieszczony został w Liceum Carskosielskim w pobliżu Petersburga - ekskluzywnej szkole dla szlacheckiej młodzieży. Wczesna poezja Puszkina tzw. okresu licealnego (1813-1817) utrzymana była w stylu zachodnioeuropejskiego romantyzmu. W 1817 zamieszkał w Petersburgu, gdzie przyłączył się do kółka literackiego Zielonaja łampa związanego z dekabrystami i napisał szereg wierszy politycznych o wymowie wolnościowej, m.in. odę Wolność (1817, opublikowaną dopiero w 1856) oraz wiersz Do Czaadajewa (1818, opublikowany w 1829), a także satyryczne Bajki Noël wyszydzające Aleksandra I (1818, opublikowane 1858) i antypańszczyźnianą elegię Wieś (1819, opublikowana częściowo 1829, w całości 1856). Wiersze te stały się powodem pierwszego zesłania poety na południe Rosji. W 1820 powstał poemat Rusłan i Ludmiła, który zwrócił na siebie powszechną uwagę. Na zesłaniu Puszkin przebywał najpierw w Kiszyniowie, potem w Odessie, na Kaukazie i na Krymie, co spowodowało pojawienie się cech bajronicznego romantyzmu w jego poezji, np. w poematach Jeniec kaukaski (1822), Fontanna Bachczysaraju (1822), Cyganie (1824). Równocześnie rozpoczął pracę nad poematem Eugeniusz Oniegin, pisząc w 1823-1824 trzy pierwsze rozdziały. Jesienią 1824 pobyt Puszkina na południu zamieniony został na samotne zesłanie do majątku jego matki - wsi Michajłowskoje koło Pskowa. Tu w 1825 powstała tragedia Borys Godunow opublikowana w całości w 1831, a także trzy następne rozdziały Eugeniusza Oniegina oraz szereg wierszy lirycznych. W 1826 z rozkazu Mikołaja I Puszkin przybył do Moskwy. Ciężko przeżywał klęskę powstania dekabrystów, poświęcając im wiersze W głębinie syberyjskich rud (1827, opublikowany 1856) i Arion (1827, opublikowany 1830). Jesienią 1826 poznał bawiącego wówczas w Moskwie A. Mickiewicza, z którym spotykał się potem wielokrotnie w Moskwie i Petersburgu. W 1827 Puszkin napisał swój pierwszy, nie dokończony utwór prozatorski Murzyn Piotra Wielkiego. Piotrowi I poświęcił również poemat historyczny Połtawa (1829). Jesień 1831 spędził w rodzinnym majątku Bołdino, ukończył tam Eugeniusza Oniegina (całość poematu wydano w Rosji w 1833), napisał cykl tzw. małych tragedii: Skąpy rycerz, Mozart i Salieri, Gość kamienny i Uczta podczas dżumy, a ponadto Opowieści Biełkina składające się z 5 nowel. Po powrocie z Bołdina powstały powieści: Dubrowski (1832-1833) oraz Dama pikowa (1834), a także największy z utworów prozatorskich Puszkina - powieść o buncie J.I. Pugaczowa Córka kapitana (1833-1836). W lutym 1831 Puszkin ożenił się z Natalią Nikołajewną Gonczarową i zamieszkał na stałe w Petersburgu. W tymże roku napisane zostały wiersze Oszczercom Rosji i Rocznica Borodina, związane z powstaniem listopadowym w Polsce i rewolucją we Francji, które wywołały krytykę, m.in. ostro sprzeciwił się ich wymowie A. Mickiewicz w swym wierszu Do przyjaciół Moskali. Ostatni okres życia Puszkina naznaczony był zwrotem ku historii i tematyce ludowej, np. cykl bajek, obszerna Historia Pugaczowa (1834). Swoje rozważania historiozoficzne podsumował niejako w dużym poemacie Jeździec miedziany (1833), zainspirowanym przez Ustęp III części Dziadów A. Mickiewicza. W 1836 uzyskał zgodę na wydawanie pisma Sowriemiennik, ale poniósł klęskę materialną. Będąc w niełasce u dworu, stał się obiektem intryg i w 1837, broniąc honoru żony, zmuszony był wyzwać na pojedynek francuskiego emigranta G. D’ Anthčsa. Ciężko ranny poeta zmarł w dwa dni później, pochowano go bez rozgłosu na klasztornym cmentarzu w guberni pskowskiej. Na wieś. o jego śmierci A. Mickiewicz ogłosił w piśmie Le Globe artykuł pt. Puszkin i ruch literacki w Rosji podpisany: Przyjaciel Puszkina. Twórczość Puszkina zapoczątkowała nowy okres w dziejach literatury rosyjskiej. W Polsce ukazały się jego Dzieła wybrane (tom 1-6 1953-1954), a także liczne wydania poszczególnych utworów, w tym najnowsze przekłady Eugeniusza Oniegina (1993, 1995).

---