Wyjaśnić pojęcia: socjalizacja, wychowanie, kształcenie, nauczanie, adaptacja, samowychowanie, samokształcenie, uczenie się.
Socjalizacja w szerokim ujęciu - przygotowanie do życia w społeczeństwie.
Wg Berger'a i Luckmann'a socjalizacja to „wszechstronne i zwarte wprowadzenie jednostki w obiektywny świat społeczeństwa, albo jakiś jego sektor.” Wyróżniają oni:
socjalizację pierwotną, - „którą jednostka przechodzi w dzieciństwie i z której pomocą staje się członkiem społeczeństwa.”
socjalizację wtórną, którą stanowi - „każdy następny proces, który wprowadza jednostkę, mającą już za sobą socjalizację pierwotną, w nowy sektor obiektywnego świata jego społeczeństwa”.
Wychowanie - całokształt wpływów i oddziaływań środowiska społecznego oraz przyrodniczego na człowieka, kształtujących jego rozwój i osobowość oraz przygotowujących go do życia w społeczeństwie.
We współczesnej pedagogice używa się terminu wychowanie w węższym znaczeniu tego słowa - jako świadome, zamierzone i specyficzne działania osób (wychowawców), których celem jest osiągnięcie względnie trwałych zmian w osobowości jednostki (wychowanka). Zmiany te obejmują zarówno sferę poznawczo-instrumentalną, pozwalającą na poznanie i przekształcanie rzeczywistości, jak i stronę aksjologiczną, kształtującą stosunek człowieka do świata i ludzi, jego przekonania, system wartości itp. W pedagogice używa się pojęcia wychowanie w trzech znaczeniach:
1) jako proces - rodzaj działalności ludzkiej, polegającej na wywoływaniu zmian w osobowości człowieka,
2) jako stan - ogół zjawisk określających przebieg, cele, metody, środki i warunki wychowania,
3) jako wynik - suma następstw wyrażająca się w zmianie osobowości człowieka i w stopniu przygotowania go do życia społecznego.
Rozróżnia się wychowanie: umysłowe, moralne, społeczne, estetyczne i fizyczne, a także samowychowanie.
Kształcenie wg Półturzyckiego - nauczanie i uczenie się współ z wychowaniem towarzyszącym tym procesom.
Kształcenie wg Bruner'a - „proces w wyniku którego jednostka nabywa umiejętności zdobywania wiedzy.” „Proces dokonywania odkryć, sterowany wewnętrzną motywacją, proces w którym jednostka aktywnie odbiera i przetwarza informacje, a także wychodzi poza nie.”
Wyróżnia się:
kształcenie ogólne - „całokształt takich poczynań, czynności i działań, procesów i metod oddziaływania na jednostki i grupy, by efektem było wykształcenie ogólne tych jednostek i grup, czyli zdobycie kwalifikacji i kompetencji ogólnych i tu m.in.: opanowanie podstawowych wiadomości, umiejętności, nawyków, rozwój zdolności, dorabianie się własnych poglądów i przekonań, rozwój zainteresowań i techniki całożyciowego samokształcenia i samowychowania i samorealizacji. ”
kształcenie zawodowe wg Wiatrowskiego występuje w dwóch zakresach i znaczeniach:
„układ pojęć, twierdzeń i prawidłowości dotyczących organizacji procesu i wyników kształcenia zawodowego realizowanego w różnych warunkach społeczno-historycznych oraz przy różnych rozwiązaniach organizacyjno-programowych.”
„ogół celowo organizowanych czynności i procesów umożliwiających przygotowanie do pracy zawodowej w określonej gałęzi gospodarki narodowej i na określonych stanowiskach.”
Nauczanie wg Zaczyńskiego - „zespół czynności podejmowanych intencjonalnie przez nauczycieli dla realizacji społecznie akceptowanych celów dydaktycznych.”
Nauczanie wg Włodarskiego - „specyficzne działania podejmowane przez jedne osoby w celu, by inni przyswoili jakieś wiadomości, podwyższyli poziom swojego wykształcenia, uzyskali pożądane osiągnięcia rozwojowe.”
Adaptacja
Samowychowanie - samorzutne kształtowanie i doskonalenie własnych postaw, charakteru, poglądu na świat, zdolności, zazwyczaj zgodne z przyjętymi wzorcami osobowości (np. postaciami historycznymi, bohaterami literackimi, ludźmi wyróżniającymi się w środowisku społecznym). Jest to czynne ustosunkowanie się podmiotu do procesu własnego rozwoju, wyrażające się w regulowaniu swojego postępowania i działania według dobrowolnie przyjętych wzorów i systemu wartości. Jest to świadome i celowe kierowanie sobą. Człowiek wychowując samego siebie, staje się podmiotem wychowania, jednostką zaangażowaną w działalność wychowawczą kierowaną na nią bądź na grupę, w której uczestniczy.
Samokształcenie - samodzielna praca nad sobą w zdobywaniu lub pogłębianiu wiedzy, samodzielne kształtowanie cech osobowości. Podstawowym warunkiem samokształcenia jest dojrzałość osobowości osiągana wraz z rozwojem oraz pod wpływem oddziaływań wychowawczych.
Uczenie się wg Włodarskiego w szerokim ujęciu - „proces nabywania przez jednostkę względnie trwałych zmian w zachowaniu na podstawie jej indywidualnego doświadczenia.”
Uczenie się wg Włodarskiego w wąskim ujęciu - bywa ograniczone do świadomego i zamierzonego zdobywania wiadomości i umiejętności.”