Informacje ogólne o służbie cywilnej.
"W celu zapewnienia zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i politycznie neutralnego wykonywania zadań państwa ustanawia się służbę cywilną oraz określa zasady dostępu do tej służby, zasady jej organizacji, funkcjonowania i rozwoju" (art. 1 ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej).
Rolą służby cywilnej jest zapewnienie sprawnego funkcjonowania aparatu administracyjnego państwa, niezależnie od sytuacji politycznej i zmian rządów. Sprawność taką mogą zapewnić odpowiednie kadry - kompetentni urzędnicy, profesjonaliści rzetelnie i bezstronnie wykonujący swoje obowiązki.
Budowa nowoczesnego państwa, wzrost efektywności działania jego organów i przede wszystkim zadowolenie społeczeństwa to najważniejsze cele i zadania, które mają wypełnić członkowie korpusu służby cywilnej.
Każdy ma szansę wstąpienia do korpusu służby cywilnej. W celu zapewnienia wysokiej jakości kadr, przyszli członkowie korpusu muszą przejść procedurę kwalifikacyjną, która wyłoni najlepszych - profesjonalistów, fachowców w swoich dziedzinach, mających predyspozycje do pracy w administracji, rzetelnych, lojalnych wobec państwa i życzliwych dla obywatela.
Członkowie korpusu służby cywilnej muszą nieustannie się doskonalić, aby móc sprostać nowym wyzwaniom i przystosować się do zachodzących zmian.
Służba cywilna ma się także przyczynić do zbudowania pozytywnego wizerunku urzędnika administracji publicznej. Procedura kwalifikacyjna ma wyłaniać osoby o określonych cechach, wiedzy i umiejętnościach, co podniesie efektywność i sprawność działania korpusu służby cywilnej.
Przynależność do służby cywilnej bowiem to sprawa prestiżowa, to wyróżnienie, a status prawny i finansowy urzędnika powinny być gwarancją jego bezstronności, rzetelności i przestrzegania prawa.
Wikipedia
Służba cywilna.
Służba cywilna - zespół urzędników administracji rządowej w Polsce. Służba cywilna działa w celu zapewnienia zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i politycznie neutralnego wykonywania zadań państwa w urzędach administracji rządowej. Zwierzchnikiem korpusu służby cywilnej jest Prezes Rady Ministrów (art. 153 Konstytucji RP). W jego skład wchodzą urzędnicy szczebla centralnego (Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, ministerstwa, urzędy centralne, urzędy wojewódzkie), jak również przedstawiciele rządowej administracji terenowej - zespolonej i niezespolonej (wojewódzkie i powiatowe inspektoraty weterynarii, regionalne dyrekcje ochrony środowiska, wojewódzkie i powiatowe inspektoraty nadzoru budowlanego, komendy policji, komendy państwowej straży pożarnej, kuratoria oświaty, urzędy skarbowe, izby skarbowe, urzędy kontroli skarbowej, urzędy statystyczne, wojskowe komendy uzupełnień, wojewódzkie sztaby wojskowe, urzędy górnicze itp.). W skład służby cywilnej nie wchodzą pracownicy samorządu terytorialnego.
Korpus służby cywilnej dzieli się na pracowników służby cywilnej i mianowanych przez Prezesa Rady Ministrów urzędników służby cywilnej. Pojęcie członka korpusu służby cywilnej oznacza zarówno pracowników jak i urzędników służby cywilnej.
Podstawą prawną działania służby cywilnej jest ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (Dz. U. z 2008 r. Nr 227, poz. 1505).
Pracownikiem służby cywilnej może zostać osoba, która spełnia łącznie następujące wymogi:
posiada polskie obywatelstwo,
korzysta z pełni praw publicznych,
nie była karana za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe,
posiada kwalifikacje wymagane w służbie cywilnej,
cieszy się nieposzlakowaną opinią.
Kandydaci do pracy w służbie cywilnej wyłaniani są w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru na wolne stanowiska pracy. Dyrektor generalny każdego urzędu ma obowiązek upowszechniać informacje o wolnych stanowiskach pracy w służbie cywilnej, w kierowanym przez siebie urzędzie, umieszczając ogłoszenia w miejscu powszechnie dostępnym w siedzibie urzędu, a także poprzez ogłoszenie w Biuletynie Informacji Publicznej Kancelarii Prezesa Rady Ministrów i Biuletynie Informacji Publicznej urzędu.
Ze służbą cywilną powiązany był Państwowy Zasób Kadrowy, zlikwidowany przez obecnie obowiązującą ustawę.
Urzędnik
Urzędnik, osoba pracująca lub pełniąca funkcję w administracji publicznej. Stanowisko urzędnicze w prawie polskim może przybrać formę urzędnika służby cywilnej, pracownika samorządowego lub inną.
Urzędnik służby cywilnej - osoba zatrudniona w urzędzie administracji publicznej na podstawie mianowania zgodnie z zasadami określonymi w ustawie z dnia 24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej. Urzędników służby cywilnej nazywa się także urzędnikami mianowanymi.
Pracownik samorządowy to osoba zatrudniona w urzędach gminnych (miasta), powiatowych i marszałkowskich oraz jednostkach podporządkowanych administracji samorządowej na podstawie umowy o pracę, wyboru lub powołania, w świetle przepisów ustawy z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych.
Urzędnikiem może być osoba, która:
jest obywatelem polskim,
korzysta z pełni praw publicznych,
nie była karana za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe,
posiada kwalifikacje wymagane w służbie cywilnej,
cieszy się nieposzlakowaną opinią.# jest pracownikiem służby cywilnej,
posiada co najmniej trzyletni staż pracy w służbie cywilnej lub uzyskała zgodę dyrektora generalnego urzędu na przystąpienie do postępowania kwalifikacyjnego przed upływem tego terminu, jednak nie wcześniej niż po upływie dwóch lat od nawiązania stosunku pracy w służbie cywilnej,
posiada tytuł magistra lub równorzędny
zna co najmniej jeden język obcy spośród języków roboczych Unii Europejskiej;
jest żołnierzem rezerwy lub nie podlega powszechnemu obowiązkowi obrony.
Pracownikiem samorządowym zatrudnionym na kierowniczym stanowisku urzędniczym może być osoba, która:
jest obywatelem polskim,
ma pełną zdolność do czynności prawnych oraz korzysta z pełni praw publicznych,
posiada kwalifikacje zawodowe wymagane do wykonywania pracy na określonym stanowisku,
nie była skazana prawomocnym wyrokiem sądu za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego lub umyślne przestępstwo skarbowe,
cieszy się nieposzlakowaną opinią,
posiada co najmniej trzyletni staż pracy lub wykonywała przez co najmniej 3 lata działalność gospodarczą o charakterze zgodnym z wymaganiami na danym stanowisku,
posiada wykształcenie wyższe.
Obowiązki urzędnika
Do podstawowych obowiązków urzędnika należy dbałość o wykonywanie zadań publicznych oraz o środki publiczne, z uwzględnieniem interesów państwa oraz indywidualnych interesów obywateli.
Do obowiązków należy w szczególności:
przestrzeganie prawa,
wykonywanie zadań urzędu sumiennie, sprawnie i bezstronnie,
informowanie organów, instytucji i osób fizycznych oraz udostępnianie dokumentów znajdujących się w posiadaniu urzędu, jeżeli prawo tego nie zabrania,
zachowania tajemnicy państwowej i tajemnicy służbowej w zakresie przez prawo przewidzianym,
zachowanie uprzejmości i życzliwości w kontaktach ze zwierzchnikami, podwładnymi, współpracownikami oraz w kontaktach z obywatelami,
zachowanie się z godnością w miejscu pracy i poza nim,
sumienne i staranne wypełnianie poleceń przełożonego,
pracownik samorządowy jest obowiązany złożyć oświadczenie majątkowe na żądanie pracodawcy, a w przypadku niektórych pracowników (np. wydających decyzje administracyjne) także co roku.
Pracownik samorządowy zatrudniony na stanowisku urzędniczym podlega okresowym ocenom kwalifikacyjnym, dokonywanym przez bezpośredniego przełożonego. Obejmuje ona w szczególności wywiązywanie się przez urzędnika z obowiązków wynikających z zakresu czynności na zajmowanym stanowisku pracy. Ocena jest sporządzana co najmniej raz na dwa lata.
Korpus służby cywilnej
Korpus służby cywilnej - tworzą go urzędnicy, których zadaniem jest rzetelne, bezstronne i apolityczne wykonywanie zadań administracji rządowej. Obejmuje ona urzędników zatrudnionych w administracji rządowej na szczeblu centralnym i lokalnym (m.in. w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, ministerstwach, urzędach wojewódzkich). Nadzór nad służbą cywilną sprawuje Prezes Rady Ministrów. W jego imieniu zadania z tego zakresu realizuje Szef Służby Cywilnej.
Szef służby cywilnej
Szef Służby Cywilnej - centralny organ administracji rządowej sprawujący nadzór nad służbą cywilną. Powoływany przez Prezesa Rady Ministrów na 5-letnią kadencję spośród urzędników służby cywilnej. Szef Służby Cywilnej m.in.: czuwa nad przestrzeganiem zasad służby cywilnej, kieruje procesem zarządzania zasobami ludzkimi w służbie cywilnej, gromadzi informacje o korpusie służby cywilnej, przygotowuje projekty aktów normatywnych dotyczących służby cywilnej, monitoruje i nadzoruje wykorzystanie środków finansowych przeznaczonych na wynagrodzenia i szkolenia członków korpusu służby cywilnej.
W dniu 14 kwietnia 2009 na stanowisko Szefa Służby Cywilnej powołany został Sławomir Brodziński.
1.Wprowadzenie
a) definicja
Służba cywilna to termin używany na określenie sytuacji prawnej pracowników zatrudnionych w organach i instytucjach państwowych. Służbę cywilną regulują specjalne przepisy prawne (pragmatyki), różniące się zwykle od powszechnie obowiązującego prawa pracy.
b) cele służby cywilnej
Celem powołania służby cywilnej jest zapewnienie i wykonywania przez urzędników administracji powierzonych im zadań w sposób bezstronny i profesjonalny. Podstawą działalności służby cywilnej jest założenie, iż praca w administracji ma charakter specyficzny. Ma ona charakter służebny wobec interesu ogólnego. Praca w służbie cywilnej wiąże się z przymusem rezygnacji urzędników z części swoich praw, szczególnie związanych z prowadzeniem działalności politycznej. Istotą służby cywilnej jest zagwarantowanie profesjonalnego i lojalnego obsługiwania zmieniających się ekip rządzących oraz przygotowanie urzędników do działania w warunkach napięć politycznych.
2.Funkcjonowanie służby cywilnej w Polsce
a) zasięg służby cywilnej
Służba cywilna obejmuje swym zasięgiem osoby zatrudnione na stanowiskach urzędniczych w administracji rządowej.
Chodzi tu osoby pracujące w: Kancelarii premiera, urzędach ministrów i przewodniczących komitetów wchodzących w skład Rady Ministrów oraz urzędów centralnych organów administracji rządowej, urzędach wojewódzkich. Rządowym Centrum Studiów Strategicznych oraz w komendach, inspektoratach i innych jednostkach organizacyjnych stanowiących aparat pomocniczy kierowników powiatowych służb inspekcji i straży.
Nadmienić należy, że w Polsce istniało w 1999 ponad 900 urzędów podległych ministrom lub centralnym organom administracji rządowej oraz ponad 1440 urzędów zespolonych wojewódzkich służb, inspekcji i straży.
b) obowiązki pracowników służby cywilnej
Ustawowy katalog powinności członka korpusu służby cywilnej w Polsce ma charakter otwarty i zawiera: przestrzeganie konstytucji i innych przepisów prawnych, chronienie interesów państwa oraz praw człowieka i obywatela, racjonalne gospodarowanie środkami publicznymi, rzetelne i bezstronne, sprawne i terminowe wykonywanie powierzonych zadań, dochowywanie tajemnicy ustawowo chronionej.
Uznając, że członek korpusu służby cywilnej nie może kierować się interesem jednostkowym lub grupowym, pracownicy służby cywilnej mają zakaz manifestowania poglądów politycznych oraz uczestniczenia w strajku lub akcji protestacyjnej zakłócającej normalną pracę urzędu.
c) wynagrodzenie pracowników służby cywilnej
Członkowie korpusu służby cywilnej mają liczne korzyści z racji pełnionej funkcji. Są to: wynagrodzenie zasadnicze, dodatek za wieloletnią pracę, a także dodatek za stopień służbowy. Dodatek stażowy wynosi 5% wynagrodzenia po 5 latach i wzrasta corocznie o 1% aż do osiągnięcia 20%. Do stażu wlicza się wszystkie okresy pracy w służbie cywilnej z wyjątkiem zatrudnienia w PZPR oraz w organach bezpieczeństwa państwa w latach 1944-1990. Szczegóły wynagrodzenia określa Prezes Rady Ministrów.
d) szkolenia
Istotnym elementem funkcjonowania służby cywilnej są w Polsce szkolenia. Mają one niejednolity charakter i obejmują: - - szkolenia centralne- organizowane przez Szefa Służby Cywilnej;
- szkolenia powszechne - organizowane przez dyrektorów generalnych urzędów
- szkolenia w ramach programu indywidualnego programu rozwoju urzędników
Plan szkoleń centralnych do zadań priorytetowych zaliczył, po pierwsze, przygotowanie do partnerstwa europejskiego, w kontekście wejścia Polski do UE, po drugie- tworzenie etosu służby cywilnej jako warunku społecznego zaufania do państwa, potrzecie - wdrożenie jednolitych standardów zarządzania kadrami w administracji rządowej. Za szkolenia o szczególnym znaczeniu wskazano na naukę języków obcych.
Szkolenia indywidualne ustala dyrektor generalny danego urzędu odrębnie dla wszystkich zatrudnionych. Program ten wynika z oceny pracy urzędnika, możliwości jego awansu, a także potrzeb i możliwości.
3. Hierarchia i rekrutacja służby cywilnej w Polsce.
a) zasady rekrutacji służby cywilnej
Zgodnie z obowiązującymi obecnie regulacjami ustawowymi z 1998 r. w skład korpusu służby cywilnej w Polsce wchodzą pracownicy służby cywilnej oraz urzędnicy służby cywilnej. Obie te grupy mają różny status zawodowy. Różne są też podstawy ich zatrudnienia. Wspólne dla obydwu wyżej wymienionych grup warunki, których spełnienie jest niezbędne dla zatrudnienia w służbie cywilnej, to - obok dysponowania stosownymi kwalifikacjami - posiadanie obywatelstwa polskiego, korzystanie w pełni z praw publicznych, nie karanie za przestępstwo popełnione umyślnie oraz posiadanie nieposzlakowanej opinii.
Ustawa z 1998 r. stanowi, że każdy obywatel ma prawo do informacji o wolnych stanowiskach pracy w służbie cywilnej, a nabór do tej służby jest otwarty i konkurencyjny. Obowiązkiem dyrektora każdego urzędu administracji rządowej jest upowszechnienie informacji o wolnych stanowiskach pracy w służbie cywilnej w tym urzędzie, poprzez umieszczenie szczegółowego ogłoszenia w miejscu ogólnie dostępnym w siedzibie urzędu, a także poprzez opublikowanie go w „Biuletynie Służby Cywilnej”. Tylko w drugiej połowie 1999 r. zgłoszono zapotrzebowanie na obsadzenie ponad 3500 stanowisk.
b) pracownicy służby cywilnej
Pracownikami służby cywilnej są wszystkie osoby zatrudnione na stanowiskach urzędniczych w tych urzędach administracji rządowej, gdzie działa służba cywilna, które nie są urzędnikami służby cywilnej. Podstawą ich zatrudnienia jest umowa o pracę na czas nieokreślony lub na czas określony, nie dłuższy niż 3 lata. W tym ostatnim przypadku wcześniejsze rozwiązania stosunku pracy może być dokonane za dwutygodniowym wypowiedzeniem.
Obowiązuje zasada, że z osobami podejmującymi po raz pierwszy pracę w służbie cywilnej zawiera się umowę o pracę na czas określony, w którym osoby te - z wyjątkiem absolwentów Krajowej Szkoły Administracji Publicznej - obowiązane są do odbycia służby przygotowawczej. Służba przygotowawcza trwa 6 miesięcy i powinna skończyć się nie później niż po upływie 18 miesięcy od podjęcia przez pracownika pracy w danym urzędzie. Kończy się ona oceną kandydata przez komisję egzaminacyjną powołaną przez dyrektora generalnego. Przedmiotami oceny są wiedza, umiejętności, kultura osobista, stosowanie się do norm etycznych oraz postawa w zakresie wypełniania obowiązków. Negatywna ocena stanowi podstawę do rozwiązania stosunku pracy.
c) urzędnicy służby cywilnej
Urzędnikami służby cywilnej są osoby zatrudnione w służbie cywilnej na podstawie mianowania, poprzedzonego postępowaniem kwalifikacyjnym prowadzonym raz w roku przez Szefa Służby Cywilnej. W toku tego postępowania sprawdza się wiedzę, kwalifikacje oraz predyspozycje niezbędne do wypełniania zadań służby cywilnej. Z postępowania takiego zwolnieni są absolwenci Krajowej Szkoły Administracji Publicznej. Mianowania dokonuje Szef Służby Cywilnej w imieniu państwa.
Mianowań dokonuje się w ramach limitu określonego corocznie przez Radę Ministrów i przedkładanego Sejmowi równocześnie z projektem ustawy budżetowej. Jest to związane z koniecznością zagwarantowania niezbędnych środków finansowych na wynagrodzenia i szkolenia członków korpusu służby cywilnej. Na rok 2000 (w którym przeprowadzono wyjątkowo dwa postępowania kwalifikacyjne) limit taki wynosił łącznie 2800 mianowań. Na rok 2001 przewidywano początkowo 2200 mianowań, zaś na rok 2002 - 2500 mianowań. Po analizie przebiegu postępowań kwalifikacyjnych przeprowadzonych w roku 2000 dokonano korekty planowanych limitów mianowań na lata 2001 - 2003. Przyjęto wstępnie, że realny jest limit 500 mianiwań każdego roku. Warunkiem mianowania jest uzyskanie w postępowaniu kwalifikacyjnym co najmniej minimalnej wymaganej liczby punktów oraz zmieszczenie się w limicie na dany rok.
d) Szef Służby Cywilnej
Zgodnie z obecnie obowiązującymi w Polsce przepisami ustawowymi centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach służby cywilnej jest Szef Służby Cywilnej. Podlega on Prezesowi Rady Ministrów i jest przez niego powoływany spośród urzędników służby cywilnej na 5-letnią kadencję.
Wcześniejsze zakończenie kadencji Szefa Służby Cywilnej jest możliwe w przypadku jego rezygnacji ze stanowiska lub utraty zdolności do pełnienia obowiązków na skutek choroby trwającej co najmniej 6 miesięcy. Prezes Rady Ministrów może też odwołać Szefa Służby Cywilnej, gdy przestał on spełniać któryś z warunków stawianych członkom korpusu służby cywilnej. W tym przypadku wymagana jest jednak zgoda co najmniej 2/3 składu Rady Służby Cywilnej.
Swoje zadania Szef Służby Cywilnej wykonuje przy pomocy zastępcy powoływanego na jego wniosek przez Prezesa Rady Ministrów spośród urzędników służby cywilnej. Obsługę Szefa Służby Cywilnej zapewnia Urząd Służby Cywilnej, który w połowie 2000 r. zatrudniał 90 pracowników.
e) Dyrektor generalny urzędu
Podstawowe znaczenie w strukturze organizacyjnej służby cywilnej ma stanowisko dyrektora generalnego urzędu. Takie stanowisko utworzone zostało we wszystkich urzędach administracji rządowej, z wyjątkiem urzędów terenowych organów administracji rządowej oraz komend, inspektoratów i innych jednostek organizacyjnych stanowiących aparat pomocniczy kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży, gdzie obowiązki dyrektora generalnego wykonują kierownicy tych urzędów.
Dyrektorzy generalni podlegają bezpośrednio właściwemu ministrowi, kierownikowi urzędu centralnego lub wojewodzie. Obsadzanie stanowisk dyrektorów generalnych, poza przejściowym okresem wstępnym po wejściu w życie ustawy, odbywa się w drodze konkursu, do udziału w którym dopuszczeni są urzędnicy służby cywilnej. Na konkretne stanowisko wyznacza - na wniosek Szefa Służby Cywilnej - Prezes Rady Ministrów, po zasięgnięciu opinii właściwego ministra, kierownika urzędu centralnego lub wojewody. Dyrektora generalnego zastępuje wyznaczony przez niego dyrektor departamentu, wydziału lub komórki równorzędnej.
Dyrektorzy generalni mają, z założenia, uwolnić ministrów, kierowników urzędów centralnych i wojewodów od zajmowania się sprawami obsługujących ich urzędów. Do kompetencji dyrektora generalnego urzędu należy przede wszystkim zapewnienie funkcjonowania i ciągłości pracy urzędu oraz warunków jego działania i organizacji pracy, a także dokonywanie czynności z zakresu prawa pracy wobec osób zatrudnionych w urzędzie i realizowanie polityki personalnej w służbie cywilnej.
f) Rada Służby Cywilnej
Do szczególnych kompetencji Rady Służby Cywilnej należy: wyrażanie opinii w sprawach służby cywilnej, w tym w odniesieniu do: projektów aktów normatywnych, projektu ustawy budżetowej i wykonania budżetu w części dotyczącej służby cywilnej, kryteriów i sposobu ocen oraz zasad awansowania urzędników służby cywilnej, planu szkoleń, etyki zawodowej korpusu służby cywilnej, kandydata na stanowisko Szefa Służby Cywilnej, a także corocznego sprawozdania Szefa Służby Cywilnej.
Rada Służby Cywilnej liczy 16 członków. Powołuje ich Prezes Rady Ministrów. 8 z nich powoływanych jest z pośród osób reprezentujących wszystkie kluby parlamentarne. Pracami Rady kieruje przewodniczący powoływany przez Prezesa Rady Ministrów. Rada jest organem kadencyjnym. Kadencja jej członków powołanych z inicjatywy własnej premiera trwa 6 lat, przy czym co 3 lata kończy się kadencja połowy z nich.
4. Podsumowanie
W Polsce służba cywilna nie jest jeszcze dostatecznie ukształtowana. Warto jednak zwrócić uwagę na fakt, że w państwach, gdzie system służby cywilnej działa sprawnie, tworzony był on przez wiele lat. Pozytywnym trendem jest to, iż zachodzące w Polsce przemiany w zakresie służby cywilnej zbliżają ją do standardów Unii Europejskiej. Niestety dotyczy to w większym stopniu zapisów prawnych, niż praktyki.
Służba cywilna w Polsce - charakterystyka
W celu zapewnienia profesjonalnego i bezstronnego wykonywania zadań administracji państwowej powołana została tzw. służba cywilna. Ponieważ praca w administracji ma specyficzny charakter, postanowiono stworzyć w sposób instytucjonalny służbę, której celem jest zapewnienie i wykonywanie zadań przy jednoczesnej rezygnacji urzędników z części swoich praw. Ponieważ większość zadań administracji reguluje stosunki pomiędzy państwem a obywatelami ma ona służebny charakter wobec interesu społecznego (tzw. interes społeczny). W związku z powyższym, powołanie służby cywilnej w rozumieniu bezstronnego i profesjonalnego aparatu urzędniczego ma na celu zagwarantowania wypełniani tej służebnej roli także w chwilach zmieniających się ekip rządzących oraz w sytuacjach napięć społeczno-gospodarczo-politycznych. Służba ta ma także na celu zapewnienie lojalności ekipom rządzących w trakcie ich zmian.
Służba cywilna w Polsce działa na podstawie przede wszystkim dwóch aktów normatywnych: Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 roku oraz ustawy o służbie cywilnej z dnia 18 grudnia 1998 roku. Głównymi zasadami, o jakie oparta jest praca w służbie są: rzetelność, profesjonalizm, bezstronność i neutralność polityczna. Zwłaszcza ta ostatnia zasada sprawie, iż urzędnikom służby cywilnej nie wolno publicznie manifestować własnych poglądów politycznych. Dzięki prawnym unormowaniom strona postępowania administracyjnego ma zapewnienie, iż jej sprawa nie będzie rozstrzygana w oparciu o czyjeś interesy grupowe bądź jednostkowe. W skład służby cywilnej wchodzą osoby zatrudnione w administracji rządowej w następujących instytucjach:
- kancelaria premiera,
- urzędy ministrów,
- urzędy przewodniczących komitetów, które wchodzą w skład Rady Ministrów,
- urzędy centralnych organów administracji rządowej,
- urzędy wojewódzkie,
- Rządowe Centrum Studiów Strategicznych,
- komendy, inspektoraty oraz inne jednostki organizacyjne stanowiące aparat pomocniczy kierowników powiatowych służb inspekcji i straży.
W 1999 roku na terenie Polski funkcjonowało ponad 900 urzędów, nad którymi nadzór sprawowali ministrowie lub centralne organy administracji rządowej oraz istniało około 1440 urzędów zespolonych wojewódzkich służb, inspekcji i straży.
W ramach służby cywilnej funkcjonują dwie różne grupy pracowników: urzędnicy służby cywilnej oraz pracownicy służby cywilnej. Obie grupy różni sposób zatrudnienia oraz ich status zawodowy:
- pracownicy służby cywilnej: obligatoryjnymi warunkami, jakie musi spełniać pracownik jest posiadanie obywatelstwa polskiego, prawo do korzystania z pełni praw publicznych, niekaralność za popełnione umyślnie przestępstwo a także nieposzlakowana opinia. Pracownicy zatrudniani są na podstawie umowy o pracę (zarówno na czas określony - nie dłuższy niż trzy lata, jak i nieokreślony). W przypadku zawarcia z pracownikiem umowy na okres trzech lat, okres wypowiedzenia takiej umowy wynosi dwa tygodnie. Definicja pracownika jest definicją negatywną; pracownikami służby cywilnej są wszystkie te osoby, które nie są zatrudnione jako urzędnicy służby cywilnej a pracują w instytucjach na stanowiskach urzędniczych w urzędach, w których działa służba cywilna.
- urzędnicy służby cywilnej: obligatoryjnymi warunkami, jakie musi spełniać pracownik jest posiadanie obywatelstwa polskiego, prawo do korzystania z pełni praw publicznych, niekaralność za popełnione umyślnie przestępstwo a także nieposzlakowana opinia. Podstawą zatrudnienia urzędników jest mianowanie. W celu otrzymania mianowania należy zaliczyć pozytywnie postępowanie kwalifikacyjne, które raz do roku przeprowadzane jest przez Szefa Służby Cywilnej. Powyższe postępowanie muszą przejść wszyscy kandydaci na urzędników służby cywilnej za wyjątkiem absolwentów Krajowej Administracji Publicznej. W imieniu państwa, urzędników mianuje Szef Służby Cywilnej.
Na czele służby cywilnej stoi Szef Służby Cywilnej. Jest on powoływany spośród urzędników służby cywilnej przez Prezesa Rady Ministrów. Kadencja Szefa Służby Cywilnej trwa 5 lat. Istnieje kilka sytuacji gdy kadencja może zostać skrócona. Następuje to na skutek:
- rezygnacji ze stanowiska,
- utraty zdolności do pełnienia obowiązków ze względu na chorobę trwającą co najmniej sześć miesięcy.
- utrata któregoś z obligatoryjnego warunku stawianego urzędnikom służby cywilnej: w takim przypadku Szef Służby Cywilnej jest odwoływany przez Prezesa rady Ministrów, za zgoda co najmniej 2/3 głosów rady Służby Cywilnej.
Funkcje pomocnicze dla Szefa Służby stanowi zastępca powoływany spośród urzędników służby cywilnej, na wniosek Prezesa Rady Ministrów.
Szef Służby sprawuje bezpośredni nadzór nad urzędem służby cywilnej. Do jego głównych zadań należy czuwanie nad przestrzeganiem przez urzędników zasad, na podstawie których zobligowani są działać, kierowaniem kadrami służby cywilnej, gromadzenie informacji o podległej służbie, planowanie i nadzorowanie środków, jakimi posługuje się służba cywilna, organizowanie i prowadzenie postępowań kwalifikacyjnych wśród kandydatów na urzędników, prowadzenie konkursów na stanowiska kierownicze w służbie cywilnej, prowadzenie ewidencji tych jednostek, które mają upoważnienia do organizowania i prowadzenia szkoleń w zakresie służby cywilnej, przygotowywanie projektów aktów normatywnych, upowszechnianie wiedzy dotyczącej działalności służby cywilnej, wydawanie Biuletynu Służby Cywilnej.
W celu zapewnienia właściwego wykonywania zadań przez Szefa Służby Cywilnej powołany został Urząd Służby Cywilnej, w którym w 2000 roku zatrudnionych było około 90 osób. W skład Urzędu Służby Cywilnej wchodzą następujące komórki: sekretariat Szefa Służby Cywilnej, biuro Dyrektora Generalnego Urzędu, Departament Rekrutacji i Szkolenia, Departament Zarządzania Kadrami, Departament Szkolenia i Rozwoju.
Stanowisko dyrektora generalnego jest jednym z kluczowych stanowisk w służbie cywilnej. Dyrektor generalny jest powoływany we wszystkich urzędach administracji rządowej. Jedynym wyjątkiem są urzędy terenowych organów administracji rządowej oraz komend, inspektoratów i innych jednostek organizacyjnych stanowiących aparat pomocniczy kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży, w których zakres obowiązków dyrektora generalnego wykonują kierownicy poszczególnych urzędów. Nad dyrektorem generalnym nadzór sprawowany jest przez właściwego ministra, kierownika urzędu centralnego lub wojewodę. Dyrektora Generalnego wyłania się na podstawie przeprowadzonego konkursu, w którym startują urzędnicy służby cywilnej. Dyrektor Generalny mianowany jest przez Prezesa Rady Ministrów, na wniosek Szefa Służby Cywilnej. Przed mianowaniem, Prezes Rady Ministrów zwraca się z prośbą do właściwego ministra lub wojewody albo kierownika urzędu centralnego o wydanie w tej kwestii stosownej opinii. Zastępca Dyrektora jest wyznaczony przez niego spośród dyrektora departamentu, wydziału lub równorzędnej komórki. Głównym zadaniem Dyrektora Generalnego jest nadzór i organizacja urzędów obsługujących ministrów, wojewodów oraz kierowników urzędów centralnych. Zapewniają oni warunki pracy i płacy osobom w nich zatrudnionym, dbają o ciągłość funkcjonowania urzędów oraz o właściwą organizację pracy, zajmują się sprawami kadrowymi (zatrudnianie oraz inne czynności związane z polityką personalną)
Rada Służby Cywilnej jest organem przede wszystkim opiniodawczym. Do jej kompetencji należy wydawanie opinii szczególnych następujących sprawach:
- ogólne kwestie związane szczególnych służą cywilną,
- opinie dotyczące projektów aktów normatywnych szczególnych tym przede wszystkim szczególnych sprawie projektu ustawy budżetowej oraz wykonania budżetu (jedynie w części dotyczącej działalności służby cywilnej),
- opinie szczególnych sprawie przyjętych kryteriów dotyczących oceniania i awansowania urzędników,
- opinie w zakresie szkoleń,
- opinie dotyczące etyki zawodowej,
-opinie dotyczące osoby na stanowisko Szefa Służby Cywilnej,
- opinie dotyczące sprawozdania przedkładanego co roku przez Szefa Służby Cywilnej.
W skład Rady wchodzi 16 członków powoływanych przez Prezesa Rady Ministrów. Ośmiu z nich powoływanych na wniosek Prezesa Rady Ministrów, natomiast resztę wyłania się spośród osób, które reprezentują kluby parlamentarne. Członkowie Rady powoływani na wniosek premiera, sprawują swą funkcję w okresie sześcioletniej kadencji, przy czym trzech z nich jest zmienianych co trzy lata.
Służba cywilna w Polsce w dalszym ciągu nie jest jeszcze w pełni ukształtowana i cały czas ewoluuje. W państwach europejskich, na których wzorowana jest służba cywilna w Polsce, instytucja ta kształtowana była na przestrzeni wielu lat. Tym samym struktury tworzone na terenie państwa polskiego mają jeszcze przed sobą długą drogę do stworzenia silnego i niezależnego aparatu urzędniczego, który będzie we właściwy sposób zapewniał sprawną i profesjonalną obsługę działań powierzonych administracji. Stworzenie służby cywilnej jest także jednym z wymogów, jakie postawiło przez Polską prawodawstwo Unii Europejskie.
Służba cywilna - nowe przepisy
Z dniem 24 marca 2009 r. weszła w życie ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o służbie cywilnej (Dz. U. nr 227, poz. 1505, zwana dalej nową ustawą). Z tym dniem uchyla ona dotychczas obowiązującą w tym zakresie ustawę z dnia 24 sierpnia 2006 r. o służbie cywilnej (Dz. U. Nr 170, poz. 1218, z późn. zm.), za wyjątkiem art. 6 ust. 1 (dotyczący limitu mianowań urzędników i środków na wynagrodzenia), art. 19-22, art. 24 i art. 26-28 (dotyczące postępowania kwalifikacyjnego dla pracowników służby cywilnej oraz nawiązania stosunku pracy urzędnika tej służby). Przepisy te pozostają w mocy do końca 2009r (art. 215 nowej ustawy).
Państwowy Zasób Kadrowy i wyższe stanowiska w służbie cywilnej
Jedną z najważniejszych zmian wprowadzonych nową regulacją jest uchylenie z dniem 24 marca 2009r ustawy z 24 sierpnia 2006 r. o Państwowym Zasobie Kadrowym i wysokich stanowiskach państwowych. Dotychczas w skład korpusu służby cywilnej wchodziły osoby zatrudnione na urzędniczych stanowiskach średniego szczebla zarządzania, koordynujących, samodzielnych, specjalistycznych i wspomagających (art. 2 dotychczas obowiązującej ustawy o służbie cywilnej). Natomiast nie należały do niego osoby zajmujące wyższe stanowiska urzędnicze.
Od 24 marca korpus służby cywilnej tworzą osoby zatrudnione na wszystkich stanowiskach urzędniczych (art. 2 nowej ustawy). Nowa ustawa wydziela wyższe stanowiska urzędnicze w służbie cywilnej, m.in. dyrektorów generalnych urzędów, dyrektorów departamentów i komórek organizacyjnych i ich zastępców, oraz określa warunki, jakie muszą spełnić kandydaci na te posady, a także formułuje zasady otwartego i konkurencyjnego naboru na te stanowiska.
Do grupy wyższych stanowisk w służbie cywilnej zalicza się stanowiska:
Dyrektora generalnego urzędu.
Kierującego departamentem lub komórką równorzędną w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, urzędzie ministra, urzędzie obsługującym przewodniczącego komitetu wchodzącego w skład Rady Ministrów, urzędzie centralnego organu administracji rządowej oraz kierującego wydziałem lub komórką równorzędną w urzędzie wojewódzkim, a także zastępcy tych osób.
Wojewódzkiego lekarza weterynarii i jego zastępcy.
Kierującego komórką organizacyjną w Urzędzie Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych oraz w Biurze Nasiennictwa Leśnego, a także zastępcy tych osób.
Kandydat na wyższe stanowisko w służbie cywilnej powinien:
Posiadać tytuł zawodowy magistra lub równorzędny.
Być nie karany zakazem zajmowania stanowisk kierowniczych w urzędach organów władzy publicznej lub pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi.
Posiadać kompetencje kierownicze.
Posiadać co najmniej sześcioletni staż pracy, w tym co najmniej trzyletni staż pracy na stanowisku kierowniczym w jednostkach sektora finansów publicznych - w przypadku ubiegania się o stanowisko dyrektora generalnego urzędu.
Posiadać co najmniej trzyletni staż pracy, w tym co najmniej roczny na stanowisku kierowniczym lub dwuletni na stanowisku samodzielnym, w jednostkach sektora finansów publicznych - w przypadku ubiegania się o stanowisko kierującego departamentem lub komórką oraz stanowisko zastępcy.
Spełniać wymagania określone w opisie stanowiska pracy oraz w przepisach odrębnych.
Szef Służby Cywilnej
Dotychczas nadzór nad służbą cywilną w zakresie zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i politycznie neutralnego wykonywania zadań państwa sprawował Prezes Rady Ministrów, a zadania z zakresu służby cywilnej realizował z upoważnienia Prezesa Rady Ministrów Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Obecnie centralnym organem administracji rządowej właściwym w sprawach służby cywilnej jest Szef Służby Cywilnej, podlegający bezpośrednio Prezesowi Rady Ministrów. Szefa Służby Cywilnej powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów spośród urzędników służby cywilnej, po zasięgnięciu opinii Rady Służby Cywilnej. Może nim zostać osoba, która:
Jest obywatelem polskim.
Korzysta z pełni praw publicznych.
Nie była skazana prawomocnym wyrokiem za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe.
Posiada tytuł zawodowy magistra lub równorzędny.
Zna co najmniej jeden język obcy spośród języków roboczych Unii Europejskiej.
Cieszy się nieposzlakowaną opinią.
Nie była karana zakazem zajmowania stanowisk kierowniczych w urzędach organów władzy publicznej lub pełnienia funkcji związanych z dysponowaniem środkami publicznymi.
Posiada co najmniej pięcioletnie doświadczenie na stanowisku kierowniczym w administracji rządowej lub co najmniej siedmioletnie doświadczenie na stanowisku kierowniczym w jednostkach sektora finansów publicznych.
Nie jest i w okresie ostatnich 5 lat nie była członkiem partii politycznej.
Rada Służby Cywilnej
Nowością jest również powołanie 15 osobowej Rady Służby Cywilnej jako organu opiniodawczo-doradczego. Członków Rady powołuje Prezes Rady Ministrów.
Obcokrajowcy w służbie cywilnej
Do tej pory w służbie cywilnej mogły być zatrudnione tylko osoby posiadające obywatelstwo polskie. Nowa regulacja przewiduje w tym zakresie wyjątki dopuszczające zatrudnianie obcokrajowców na stanowiskach, na których wykonywana praca nie polega na bezpośrednim lub pośrednim udziale w wykonywaniu władzy publicznej i funkcji mających na celu ochronę generalnych interesów państwa. Stanowiska te wskazuje za zgodą Szefa Służby Cywilnej dyrektor generalny urzędu. Przy czym o stanowiska te mogą ubiegać się jedynie obywatele Unii Europejskiej oraz obywatele innych państw, którym na podstawie umów międzynarodowych lub przepisów prawa wspólnotowego przysługuje prawo podjęcia zatrudnienia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Warunkiem zatrudnienia na takim stanowisku obcokrajowca jest znajomość języka polskiego potwierdzona odpowiednim dokumentem.
Dodatkowy urlop wypoczynkowy
Nowością jest również dodatkowy urlop wypoczynkowy przysługujący urzędnikom służby cywilnej po 5 latach pracy w służbie cywilnej. Początkowo urlop przysługuje w wymiarze 1 dnia i wzrasta corocznie o kolejny dzień, maksymalnie do 12 dni w roku. Do stażu pracy, od którego zależy wymiar dodatkowego urlopu zalicza się również staż w administracji publicznej.
Nabór kandydatów do korpusu służby cywilnej
Nabór kandydatów do korpusu Służby Cywilnej organizuje dyrektor generalny urzędu. Zarówno informacja o wakatach, naborze i jego wyniku są jawne i podlegają publikacji w miejscu powszechnie dostępnym, w Biuletynie Informacji Publicznej urzędu oraz w Biuletynie Informacji Publicznej Kancelarii Rady Ministrów.
Ogłoszenie o naborze musi zawierać:
nazwę i adres urzędu,
określenie stanowiska pracy,
wymagania związane ze stanowiskiem pracy zgodnie z opisem danego stanowiska, ze wskazaniem, które z nich są niezbędne, a które dodatkowe,
zakres zadań wykonywanych na stanowisku pracy,
wskazanie wymaganych dokumentów, a także termin i miejsce składania dokumentów przy czym termin ten nie może być krótszy niż 10 dni od dnia publikacji ogłoszenia o naborze. Nowością jest wprowadzenie krótszego, 5 dniowego terminu dla ogłoszenia naboru w celu zastępstwa nieobecnego członka korpusu służby cywilnej.
Natomiast ogłoszenie o wyniku naboru musi zawierać:
Nazwę i adres urzędu.
Określenie stanowiska pracy.
Imię i nazwisko wybranego kandydata oraz jego miejsce zamieszkania.
W porównaniu do poprzedniej regulacji upowszechnieniu podlegają dane (tj. imię, nazwisko i adres) osoby wybranej na dane stanowisko. Poprzednio ogłoszeniu podlegała również lista kandydatów na wakujące stanowisko.
Podstawa zatrudnienia członków korpusu służby cywilnej
Obecnie pracownicy służby cywilnej są zatrudniani na podstawie umów o pracę na czas określony i nieokreślony. Dla osób po raz pierwszy podejmujących pracę w służbie cywilnej przewidziano umowy terminowe na okres 12 miesięcy z możliwością wcześniejszego dwutygodniowego wypowiedzenia, przy czym czas trwania umowy terminowej może zostać przedłużony o okres usprawiedliwionej nieobecności w przypadku, gdy trwała ona dłużej niż 3 miesiące. Natomiast umowa bezterminowa możne zostać zawarta z pracownikiem, który był już zatrudniony w służbie cywilnej na podstawie umowy na czas nieokreślony lub na podstawie mianowania na zasadach określonych w ustawie z 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych, lub z pracownikiem, który uzyskał pozytywną pierwszą ocenę w służbie cywilnej.
W przypadku ponownego zatrudnienia w służbie cywilnej osoby, która w przeszłości była urzędnikiem tej służby, stosunek pracy nawiązuje się od razu na podstawie mianowania. Nie dotyczy to jednak pracowników, z którymi ustanie stosunku pracy nastąpiło m.in. w związku z:
odmową złożenia ślubowania,
dwukrotną, następującą po sobie, negatywną oceną pracy,
utratą nieposzlakowanej opinii,
orzeczeniem kary dyscyplinarnej wydalenia ze służby cywilnej.
Nowością obecnej regulacji jest również definicja osoby podejmującej po raz pierwszy pracę w służbie cywilnej.
Dotychczas osoby podejmujące po raz pierwszy pracę w służbie cywilnej były zatrudniane na podstawie umowy na czas określony maksymalnie na okres 3 lat, z możliwością wcześniejszej zmiany rodzaju umowy na bezterminową na podstawie umotywowanego wniosku bezpośredniego przełożonego, nie wcześniej jednak niż po roku pracy.
Służba przygotowawcza
Nowa ustawa wprowadziła obligatoryjność służby przygotowawczej dla osób, które podejmują po raz pierwszy pracę w służbie cywilnej. Służba ta ma na celu teoretyczne i praktyczne przygotowanie nowego pracownika do należytego wykonywania obowiązków służbowych, kończy się egzaminem i obecnie trwa nie dłużej niż 4 miesiące i musi zakończyć się nie później niż z upływem 8 miesięcy od podjęcia pracy przez pracownika. Ze służby są zwolnieni absolwenci Krajowej Szkoły Administracji Publicznej oraz pracownicy, których wiedza lub umiejętności umożliwiają należyte wykonywanie obowiązków służbowych na podstawie umotywowanego wniosku osoby kierującej komórką organizacyjną. Mimo zwolnienia ze służby przygotowawczej osoby te muszą jednak zdać egzamin. Dotychczas obowiązująca ustawa o służbie cywilnej uzależniała odbycie przez pracownika służby przygotowawczej od uznania dyrektora generalnego urzędu. Dyrektor mógł skierować nowego pracownika do służby jeżeli jego wiedza i doświadczenie uzasadniały konieczność takiego szkolenia. Ponadto służba trwała nie dłużej niż 3 miesiące.
Oceny członków korpusu służby cywilnej
Nowością obecnej regulacji jest również wprowadzenie pierwszej oceny pracownika, który po raz pierwszy podjął pracę w służbie cywilnej. Ocenę przeprowadza bezpośredni przełożony pracownika w porozumieniu z kierującym komórką organizacyjną, w której jest zatrudniony pracownik, nie wcześniej niż po upływie 8 miesięcy od nawiązania stosunku pracy i nie później niż miesiąc przed upływem okresu, na który została zawarta umowa o pracę ocenianego. Ocena ta stanowi podstawę do zawarcia z pracownikiem umowy o pracę na czas nieokreślony (w przypadku pozytywnej) lub do podjęcia decyzji o niezawieraniu z ocenionym umowy o pracę na czas nieokreślony albo o rozwiązanie umowy o pracę na czas określony (w przypadku negatywnej). Pierwszej ocenie nie podlega natomiast absolwent Krajowej Szkoły Administracji Publicznej, który złożył wniosek o mianowanie w służbie cywilnej.
Natomiast ocenom okresowym podlegali do tej pory jedynie urzędnicy służby cywilnej nie rzadziej niż raz na 24 miesiące i nie częściej niż raz na 12 miesięcy. Obecnie obowiązek dokonywania ocen okresowych został rozszerzony na pracowników służby cywilnej zatrudnionych na podstawie umowy na czas nieokreślony. Oceny mają być sporządzane co 24 miesiące.
1