Krtań - to narząd głosu położony w szyi. Jest zmienionym początkowym odcinkiem tchawicy, połączonym z gardłem wejściem do krtani. Rusztowanie krtani zbudowane jest z chrząstek połączonych więzadłami, stawami i mięśniami, powleczonych od wewnątrz błoną śluzową.
Krtań, będąca górnym odcinkiem drogi oddechowej od góry łączy się z gardłem a ku dołowi przechodzi w tchawicę. Trzy chrząstki nieparzyste (tarczowata, pierścieniowata i nagłośniowa) i trzy parzyste (nalewkowate, różkowate i klinowate) tworzą rusztowanie krtani.
Nieparzysta chrząstka tarczowata tworzy na szyi charakterystyczną wyniosłość zwaną "jabłkiem Adama". Chrząstki krtani połączone są z kością gnykową, tchawicą i między sobą więzadłami. Część jednego z więzadeł łącząca chrząstkę tarczowatą z pierścieniową tworzy więzadła głosowe, które ograniczają szparę głośni. Mięśnie wewnętrzne krtani rozszerzają i zwężają szparę. Krtań jako całość pokryta jest błoną śluzową typu oddechowego.
Do celów klinicznych krtań dzieli się na trzy piętra:
1. Przedsionek krtani ograniczony od przodu wolnym brzegiem nagłośni, bocznie przez fałdy nalewkowo-nagłośniowe i od tyłu przez nalewki (chrząstki nalewkowate), ku dołowi dochodzi do poziomu fałdów głosowych;
2. Szpara głośni ograniczona przez fałdy głosowe;
3. Okolica poniżej fałdów głosowych zwana okolicą podgłośniową.
Czynności i funkcje krtani
Krtań poza tym, że jest odcinkiem drogi oddechowej, jest narządem głosu. Czynność głosowa jest wynikiem drgania więzadeł głosowych zwanych fałdami głosowymi. Wysokość głosu zależy od długości fałdów głosowych, ich napięcia, częstości drgań i ciśnienia wydechowego powietrza. Barwa głosu uzależniona jest od budowy gardła, jamy nosowej i częściowo zatok przynosowych.
Więzadła głosowe (łac. ligamenti vocale, dawniej nazywane też strunami głosowymi) znajdują się w krtani i przytwierdzone są z jednej strony do wyrostków głosowych znajdujących się na parzystych chrząstkach nalewkowych a z drugiej do chrząstki tarczowatej.
Elementami drgającymi są struny głosowe (głos) odchodzące od wyrostków głosowych chrząstek nalewkowatych, przebiegające poziomo do przodu i dochodzące do kąta chrząstki tarczowatej. Razem z błoną śluzową tworzą fałdy głosowe zamykające szparę głośni.
Szpara głośni przy oddychaniu
(milczeniu) otwiera się, przy fonacji jest zamknięta. W czasie połykania nagłośnia zamyka wejście do krtani, odcinając tym samym drogę oddechową od gardła (drogi pokarmowej). Nagłośnia, chrząstka krtaniowa (krtań) w kształcie liścia, pokryta błoną śluzową, biorąca udział w zamykaniu wejścia do krtani w czasie połykania.
Głośnia, środkowa część krtani obejmująca tójkątną przestrzeń pomiędzy wolnymi brzegami strun głosowych, w której powstaje głos.
Kształt i wielkość głośni zmieniają się zależnie od napinania lub zwalniania strun głosowych. Podczas oddychania i wydawania głosu nagłośnia jest wyprostowana ku górze odsłaniając wejście do krtani. Ruchy nagłośni wiążą się ściśle z ruchami języka. We wnętrzu krtani znajdują się dwa fałdy głosowe, których drgania są źródłem powstawania głosu. Wewnątrz każdego fałdu znajduje się mięsień zwany mięśniem głosowym, a część zewnętrzną fałdu stanowi więzadło głosowe. Przestrzeń utworzona między więzadłami nazywa się głośnią. Zbliżone do siebie więzadła głosowe przyjmują pozycję fonacyjną, tj. głosową. Głośnia jest wówczas zwarta. Jeżeli więzadła są oddalone od siebie i pozwalają na swobodny przepływ powietrza oddechowego, wówczas przyjmują pozycję oddechową. Głośnia jest wówczas rozwarta.
Powstanie głosu uwarunkowane jest każdorazowo drganiem więzadeł głosowych na skutek dochodzących do nich impulsów nerwowych. Drgania te polegają na rytmicznych, bardzo szybkich ruchach oddalania i zbliżania się więzadeł do siebie, przecinają słup powietrza nagromadzonego pod zwartymi więzadłami głosowymi i dają początek fali głosowej czyli głosu. Ruchy krtani, które możemy świadomie regulować, wiążą się z ruchami żuchwy, języka i miękkiego podniebienia. Czynnikiem warunkującym prawidłowe wydobycie głosu jest właściwa praca mięśni nie tylko krtaniowych, ale także tych, które łączą krtań z językiem, żuchwą, gardłem itd. Cały narząd głosu jest podporządkowany i uzależniony od systemu nerwowego. Lekki niedowład któregoś z nerwu od razu wpływa na brzmienie głosu, gdyż od nerwów zależy praca mięśni, a one nigdy nie działają oddzielnie.
Drgania fałdów głosowych ulegają najrozmaitszym zmianom dzięki pracy mięśni krtani. Każde ciało zdolne do drgania posiada własną częstotliwość drgań, czyli tzw. ton własny. Jeżeli w pobliżu znajduje się inne ciało, które ma tę samą częstotliwość, wówczas i ono zaczyna drgać.
To zjawisko określamy mianem rezonansu. W naszym ciele rezonatorami współdrgającymi z falami głosowymi są wszystkie cząstki krtaniowe, niektóre kości oraz jamy powietrzne zdolne do współdrgania.
Rezonans - to zjawisko akustyczne, które wzmacnia ton krtaniowy w przestrzeniach klatki piersiowej i nasady, synonim drgań odczuwanych w czasie wydawania głosu, co wpływa na dźwięczność mowy. Głos bez tego rezonansu jest matowy i głuchy, pozbawiony blasku czyli metalu.
Nasadą nazywamy zespół komór rezonacyjnych leżących ponad krtanią. Jest ona ośrodkiem formułującym w sposób ostateczny głos powstały w krtani tzn. nadającym mu barwę i ostateczny kształt głoski. Spełnia ona funkcję oddechową, rezonansową i artykulacyjną..
W skład nasady whodzą: gardło, jama ustna (rezonatory ruchomy), zatoki (rezonatory stałe).
1. Jama gardłowa czyli gardło dzieli się na trzy odcinki: gardło górne (jama nosowo-gardłowa), gardło średnie (jama ustno- gardłowa) i gardło dolne (jama krtaniowo- gardłowa)
2. Jama ustna, to największy i najważniejszy rezonator nasady. Możliwości te wykorzystywane są przy czynności artykulacyjnej jamy ustnej. Artykulacja polega na przekształcaniu w zrozumiałą mowę dźwięków, które powstały w krtani i szmerów, które powstają w nasadzie. Powstaje ona na skutek ciągłych zmian zachodzących w jamie ustnej. Dokonuje się dzięki pracy narządów artykulacyjnych, które z kolei dzielimy na:
- ruchome: język (najważniejszy i najbardziej ruchliwy narząd artykulacyjny), wargi (to ważny modulator brzmienia głosu), żuchwa z zębami i podniebienie miękkie wraz z języczkiem podniebiennym,
- nieruchome: górna szczęka z zębami oraz podniebienie twarde.
3. Jama nosowa, to jedyny rezonator nasady o sztywnych ścianach. Powietrze, które przedostaje się do nosa powoduje nosowe zabarwienie głosu. Toteż jama nosowa bierze udział w artykulacji głosek nosowych (ą, ę, m, n, ń). Jama ustna łączy się z jamami bocznymi nosa: zatoki szczękowe, klinowe, sitowe, czołowe i tworzy z nimi połączony system rezonacyjny. Oprócz jamy nosowej duże znaczenie dla rezonansu nasady mają drgania chrząstki nosa oraz kości oczodołów.
Wszystkie omówione warunki rezonansowo-artykulacyjne nasady powstają wskutek prawidłowego i udoskonalonego działania mięśni nasady, które muszą współdziałać z mięśniami krtaniowymi i oddechowymi. Dlatego też prawidłowa emisja głosu zależy od harmonijnego współdziałania wszystkich jej elementów.
Prawidłowa fizjologicznie emisja głosu działa dodatnio nie tylko na sam narząd głosu, ale również na takie funkcje organizmu jak: oddychanie, praca serca, trawienie, funkcje układu nerwowego itp. Prawidłowa emisja jest naturalna, ponieważ angażuje do pracy wszystkie grupy mięśni, które ze sobą współdziałają. Jest przede wszystkim właściwa, gdyż prowadzi do zachowania równowagi między elementami mowy i śpiewu, a z kolei wyraźna artykulacja jest podstawą prawidłowej emisji.
Wypowiedzi wybitnych śpiewaków nakazują przestrzegać zasady, iż w śpiewie " nie należy starać się o siłę, lecz o rezonans, a wtedy siła wyłoni się sama z siebie".
Śpiew jest nierozerwalnie związany ze słuchem. Od zdrowego narządu słuchu zależy prawidłowy rozwój głosu człowieka. Bez słuchu nie byłoby muzyki i śpiewu, nie byłoby także mowy. Ucho jest organem nadzorczym kontrolującym mowę i śpiew. W ślad za upośledzeniem słuchu idą wady wymowy i błędy emisji w śpiewie. Zdrowe ucho, a więc dobry słuch fizjologiczny, czyli zdolność słyszenia, jest podstawą doskonalenia słuchu muzycznego a w szczególności jego rodzajów, które wiążą się ze spostrzeganiem wysokości słyszanego dźwięku, jego barwy i jakości.
Słuch wysokościowy - pozwala spostrzegać wysokość dźwięku. Ze względu n a sposób określania wysokości dźwięku rozróżniamy słuch względny - określanie wysokości słyszanego dźwięku przez porównanie go z dźwiękiem znanym, słuch absolutny - będący wrodzoną właściwością słuchu, która pozwala na dokładne określenie wysokości słuchanego dźwięku bez porównania go z innym dźwiękiem.
Słuch melodyczny - pozwala spostrzec, rozpoznać i zapamiętać melodię
Słuch harmoniczny - umożliwia spostrzeganie istniejących współbrzmień.
Słuch dynamiczny - umożliwia percepcję głośności, czyli natężenia dźwięku,
Słuch tembrowy - umożliwia 5 spostrzeganie barwy zwykle z wysokością, oraz wyodrębnianie i określanie jej jako czynnika samodzielnego. Słuch ten odgrywa w śpiewie szczególną rolę.
Oprócz wymienionych rodzajów słuchu, które wymagają zdrowego narządu słuchu śpiewak musi posiadać ponadto: słuch rytmiczny określany jako poczucie rytmu i polegający na spostrzeganiu czasu trwania dźwięków; słuch wewnętrzny pozwalający na wyobrażenie sobie dźwięków i ich elementów oraz całych obrazów muzycznych; słuch funkcjonalny umożliwiający rozpoznanie sposobów funkcjonowania aparatu głosowego na podstawie brzmienia głosu, ten rodzaj słuchu wymaga znajomości fizjologii narządu głosu i jest niezbędny w wokalnej działalności pedagogicznej.
Zagadnienie słuchu muzycznego dotyczy nie tylko czułości słuchu, ale wiąże się także z pamięcią słuchową, uwagą słuchową oraz zdolnością do odtwarzania wrażenia słuchowego.
Słuch jest z jednej strony doradcą, kontrolerem głosu umożliwiającym jego kształcenie, z drugiej strony słuch wpływając na rozwój głosu sam również rozwija się pod jego wpływem i to zarówno w aspekcie muzycznym, jak i w aspekcie fizjologicznej sprawności słyszenia. Z wiekiem słuch ulega stępieniu, szczególnie w odniesieniu do tonów wysokich, jednakże obserwuje się, że śpiewacy zachowują dłużej sprawny słuch niż ludzie innych zawodów.
Głos i tzw. dobre ucho stanowią podstawę sztuki wokalnej. Głos i słuch wzajemnie na siebie wpływają i wzajemnie się kształcą warunkując obopólny postęp. Wszystkie trzy elementy kształcenia głosu tj. wykształcony słuch, żywa wyobraźnia muzyczna i technika głosowa są ze sobą jak najściślej związane.
|
