UNIWERSYTET WARSZAWSKI

WYDZIAŁ STOSOWANYCH NAUK SPOŁECZNYCH I RESOCJALIZACJI

Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji

PRACA ZALICZENIOWA

ARTTERAPIA

.

Autorki pracy zaliczeniowej:

Agnieszka Czaja

Ewa Krajewska

Izabela Waś-Stelmaszczyk

Beata Winiarska

Kierunek: Profilaktyka Społeczna i Resocjalizacja

Studia II stopnia

Wydział Zaoczny

Warszawa, maj 2009r

SCHIZOFRENIE

TEORIA

Schizofrenia to zagadkowe i bardzo głębokie zaburzenie psychiczne. Obejmuje ono swoim zasięgiem sposób myślenia, postrzegania i nastrój. Problem myślowy dotyczy często trudności z koncentracją myślenia abstrakcyjnego i podstawowych zadań logicznych. Percepcyjne oznaki mogą obejmować słyszenie lub widzenie rzeczy nieistniejących fizycznie. Niektórzy pacjenci ze schizofrenią okazują bardzo mało emocji i twierdzą, że nie odczuwają ani złych ani dobrych emocji.

• większość ekspertów uważa, że nie mamy do czynienia z pojedynczym zaburzeniem

• zespół ma wiele przyczyn

• u chorych obserwujemy znaczne zróżnicowanie symptomów

• reakcje na leki nie są jednakowe

• mimo, że cierpiący na schizofrenie mogą mieć różne symptomy to u wszystkich występuje jeden wspólny objaw psychotyczny. Jest zaburzenie na poziomie myślenia lub spostrzegania, który utrudnia chorym pozostawania w kontakcie z rzeczywistością

Definicja: grupa zaburzeń charakteryzująca się niespójnością mowy i myśli, halucynacjami, urojeniami, osłabionymi lub niewłaściwymi emocjami, pogorszeniem poziomu funkcjonowania społecznego i zawodowego oraz ograniczeniem dbania o siebie

Błędne rozumienie schizofrenii

• Chorych na schizofrenie nazywano szaleńcami, wariatami, niezrównoważonymi psychicznie, obłąkanymi, otępiałymi — uważając chorobę za niebezpieczną nie przewidywalną i nie do pojęcia i całkowicie poza kontrolą

• Schizofrenia ze względu na nazwę bywa rozumiana jako rozdwojenie osobowości

• Często traktowana jest jako choroba nie uleczalna, niezmiennie trwająca całe życie

Historia pojęcia schizofrenii

• Emil Kraepelin opisał w 1 896r. dementia praecox co oznaczało przedwczesne degenerowanie się — otępienie wczesne. Nazwa ta odnosiła się do głębokiego zakłócenia, zniszczenia procesów związanych ze spostrzeganiem i myśleniem ( dementia) i do wczesnego początku choroby.

• Do oznak behawioralny zaburzenia E. Kraepelin zaliczył : niewłaściwe reakcje emocjonalne, stereotypowe zachowanie ruchowe, doświadczenia sensoryczne niezgodne z odbieranymi bodźcami, podtrzymywanie własnych przekonań mimo przeczących dowodów

• Termin schizofrenia wprowadził Eugen Bleuler ( schizo — rozszczepiony)

• Uważał, że przyczyną schizofrenii jest choroba mózgu

• Był zdania, że po raz pierwszy choroba może się pojawić w każdym okresie życia, istnieje prawdopodobieństwo nawrotów. Jest chorobą poważną często chronicznym mimo to możliwe jest jej wyleczenie

• Schizofrenia jest zaburzeniem psychotycznym obejmującym zakłócenie myślenia, emocji i zachowania

• Schizofrenię i pokrewne zaburzenia charakteryzują objawy takie jak urojenia i omamy (halucynacje)

• Błędne pojęcia dotyczące schizofrenii wynosi około 1%

- początek zazwyczaj ma miejsce w późnym okresie dorastania

Negatywne i pozytywne objawy schizofrenii

• Objawy negatywne : to określenie odnosi się do objawów polegających na zredukowaniu normalnego zachowania ( m.in. „ spłaszczony” afekt, zmniejszenie liczby wypowiadanych słów, brak energii i zainteresowania aktywnością- osłabienie woli)

• W odróżnieniu od pozytywnych objawów, takich jak halucynacje i urojenia, które obejmują nadmiar spostrzeżeń zmysłowych lub idei

Symptomy schizofrenii

1.objawy musza się utrzymywać 6 miesięcy

2.musi nastąpić pogorszenie w zakresie funkcjonowania w pracy, w relacjach społecznych i samodzielności

3 .musi nastąpić rażące upośledzenie odbioru rzeczywistości, jednostka musi błędnie oceniać trafność własnych myśli, wskutek tego wyciąga błędne wnioski

4. zaburzenie musi wpływać na więcej niż jeden proces psychiczny

Objawy ( cechy kliniczne) schizofrenii

1) Urojenia

2) Halucynacje

3) Zdezorganizowana mowa

4) Zdezorganizowane lub katatoniczne zachowanie

5) Negatywne symptomy

6) Upośledzony wgląd i depresja

OBJAWY SCHIZOFRENII

1 . Urojenia są fałszywymi przekonaniami odpornymi na wszelką argumentację i podtrzymywanie nawet w świetle dowodów, które normalnie wystarczyłyby do ich odrzucenia

a) urojenia wielkościowe—jestem ważną osobą np. Napoleonem

b) urojenia oddziaływania -oddziaływania charakteryzujące się przekonaniem, że własne myśli i zachowania kontrolowane sa z zewnątrz

c) urojenia prześladowcze -składają na nie się lęki, że pewne osoby, grupy lub rząd czyhają na chorego.

d) idee ksobne — odniesienia, obejmują przekonania, że pewne wydarzenia łub ludzie mają dla kogoś specjalne znaczenie

e) urojenia hipochondryczne — nieuzasadnione przekonanie, ze coś złego dzieje się z własnym ciałem — gnije wnętrze

2. Halucynacje (Omamy) - są fałszywymi doznaniami zmysłowymi, dającymi przemożne

poczucie realności, nawet przy braku bodźców, które zwykle wywołują takie doznania.

W schizofrenii mamy najczęściej do czynienia z halucynacjami słuchowymi.

3 . Zaburzenia mowy

a) wykolejenia — przeskakiwanie z tematu na temat; odpowiedzi na pytania innych mogą być niezwiązane z treścią. W skrajnych przypadkach możemy odnaleźć „sałatkę słowną”

b) luźne skojarzenia bardziej subtelne nieprawidłowości występujące w mówieniu w sensie znaczenia jak i skojarzenia dźwięczne np. zaraz, nakaz, zakaz. Czasami pacjent tworzy neologizmy

4.Zachowania zdezorganizowane lub katatoniczne

a) zachowania zdezorganizowane — od dziwacznej nieporadności do rozdrażnienia i pobudzenia. Nieadekwatności zachowania.

b) Zachowanie katatoniczne — spadek aktywności, aż do stanu zastygnięcia w bezruchu.

Objawy schizofrenii cd.

⇒ objawy negatywne : ograniczenie normalnych zachowań — „spłycenie” lub „stępienie” stanów emocjonalnych, alogia ( ograniczenie mowy), osłabienie woli (utrata energii i zainteresowań)

• objawy negatywne: pojawiają się przed objawami pozytywnymi

SCHIZOFRENIA - kryteria DSM-IV ( skrócone)

A. Charakterystyczne objawy. Dwa (lub więcej) spośród następujących każdy obecny przez

znaczącą część czasu w ciągu 1 miesiąca.

(1)urojenia

(2)halucynacje

(3) zdezorganizowana mowa

(4) znacząco zdezorganizowane lub katatoniczne zachowania

(5)negatywne objawy (spłaszczony afekt)

B. Zakłócone społeczne / zawodowe funkcjonowanie: przez większość czasu do pojawienia się zaburzenia jeden z obszarów takich jak praca, relacje między ludzkie, higiena osobista są na wyraźnie niższym poziomie, niż przed chorobą.

C. Czas trwania :ciągłe oznaki zakłócenia utrzymują się przez 6 miesięcy (ten okres 6 miesięcy, musi obejmować przynajmniej 1 mies. Objawów — lub mniej jeżeli skutecznie leczonych)

D. Wykluczenie zaburzenia Schizoafektywnego lub zaburzenia nastroju

E. Wykluczenie wystąpienia objawów z powodu substancji psychoaktywnych lub ogólnego stanu medycznego

F. Ustalenie relacji do głębokiego zaburzenia rozwoju (autyzm).Jeżeli występuje historia zaburzenia autyzmu (m.in.) dodatkowa diagnoza schizofrenii może być sformułowana tylko przy wyraźnych urojeniach lub halucynacjach obecnych przez miesiąc

PODTYPY SCHIZOFRENII

• Schizofrenia paranoidalna

Charakteryzuje się usystematyzowanymi urojeniami (wielkościowymi lub prześladowczymi) albo nasilonymi halucynacjami o treści słuchowej. Urojenia mają charakter prześladowczy lub wielkościowy. Jest najbardziej długotrwała. Emocje sa bardzo intensywne lub jest bardzo formalne zachowanie

• Schizofrenia zdezorganizowana

Dawniej nazwana hebefreniczną Brak powagi i spójności. Występują: 1. zdezorganizowana mowa 2.zdezorganizowane zachowanie 3.płaski lub nieodpowiedni afekt ( często brak higieny i dbania o siebie) 4. mogą się pojawić urojenia i halucynacje, zwykle skoncentrowana na ciele pacjenta np. usunięty mózg

• Schizofrenia katatoniczna

Okresy bezruchu motorycznego, naprzemiennie z nadmierna aktywnością motoryczną, bezcelowa bez związku z bodźcami zewnętrznym. „Elastyczność woskowa” - posągi Negatywizm — niepodporządkowanie się poleceniom

• schizofrenia niezróżnicowana

obecne są objawy spełniające kryterium A, ale nieobecne są objawy spełniające kryteria trzech wyżej wymienionych typów

• schizofrenia rezydualna

nieobecność wyraźnych urojeń, halucynacji, zdezorganizowanej mowy lub katatonicznego zachowania. Raczej ciągłe dowody zaburzenia, obecność objawów, które mimo, że mają stosunkowo niewielkie znaczenie, bardzo zakłócają funkcjonowanie. O istnieniu zaburzenia świadczy obecność co najmniej 2 objawów, mimo że są minimalne ale bardzo dokuczliwe 1 .wyraźna izolacja społeczna lub wycofanie 2. znaczne upośledzenie funkcjonowania w określonych rolach 3. bardzo osobliwe zachowanie 4. poważny spadek poziomu higieny i umiejętności zadbania o siebie 5. stępione, spłycone, nieadekwatne wyrażanie emocji 6.dziwne, magiczne i osobliwe myślenie 7.niezwykłe doświadczenia percepcyjne 8.apatie lub brak inicjatywy

DEFICYTY FUNKCJONOWANIA

Deficyty poznawcze obejmuje myślenie, wyrażanie myśli. Obserwujemy także obniżenie w

następujących obszarach funkcjonowania poznawczego: inteligencji „ pamięci i uwadze

Deficyty percepcyjne problemy z przetwarzaniem danych wzrokowych i słuchowych

Deficyty ruchowe — u 30% nienaturalne ułożenie ciała, ruchy mimowolne

Deficyty emocjonalne — problemy z rozpoznawaniem i okazywaniem emocji

INNE KLASYFIKACJE

Schizofrenia ostra -nagłe wystąpienie i rozwinięcie się objawów; może ja poprzedzać incydent, kryzys doprowadzający do dezorganizacji społecznej lub emocjonalnej np. wyrzucenie z domu, „ utrata członka rodziny

Schizofrenia przewlekła — dłuższy stopniowy okres pogarszania się; nie można wyróżnić żadnego kryzysu ani czynnika stresującego. Częściowo można znaleźć symptomy w dzieciństwie i nieprzystosowaniu społecznym.

EPIDEMIOLOGIA

• występuje u 1% ludności

• pierwszy epizod zaczyna się w okresie adolescencji i wczesnej dorosłości

• u dzieci poniżej 12 r.ż 1 na 100 000

• częstotliwość zachorowań gwałtownie wzrasta po 12 r. Ż

• po 35 r. ż życia spada liczba nowych zachorowań

• Wg. Obecnych kryterium, częściej diagnozuje się u mężczyzn

Schizofrenia a płeć

Mężczyźni średnio zachorują wcześniej (24 r. ż), Mniej pomyślne rokowania

Częstsze i dłuższe hospitalizacje

Kobiety średnio pierwsze zachorowania później (25 r. ż), Lepsze rokowania

Rzadsze i krótsze hospitalizacje

Etiologia schizofrenii

• Badania genetyczne z zastosowaniem metod badania bliźniąt, rodzinnej i adopcyjnej, wskazują na to, że predyspozycja do schizofrenii jest przekazywanie genetycznie

• Drugim źródłem podatności, są pokwitania okresu ciąży i okołoporodowe — infekcje wirusowe w 2 trysemestrze ciąży oraz stresory społeczne i fizyczne oddziaływają na matkę

Czynniki neuroanatomiczne w schizofrenii

- wyniki badań związanych z neurobrazowaniem mózgu wykazały : zmniejszoną objętość kory czołowej i skroniowej, powiększone komory mózgu ( odzwierciedlającej utratę komórek mózgowych), zmniejszony metabolizm w obrębie kory prefrontalnej ( hypoaktywacja czołowa)

Czynniki biochemiczne w schizofrenii

- teoria dotycząca, dopaminy zakłada, że pozytywne objawy schizofrenii są wynikiem nadmiernej aktywności dopaminy w mózgu

- leki neuroleptyczne (anty-psychotyczne) blokują receptory dopaminy

Psychologiczne terapie w leczeniu schizofrenii

• poznawcza rehabilitacja — programy rehabilitacyjne skupiają się na uwadze, pamięci i funkcjach wykonawczych

• trening umiejętności społecznych

• terapia rodzinna nastawiona na edukowanie krewnych na temat schizofrenii i poprawieniu ich komunikacji z pacjentami

• Program „personal therapy” łączący edukację, radzenia sobie ze stresem i trening umiejętności

POMOC PODTRZYMUJĄCA W SCHIZOFRENII

Cel:

1. Zmniejszenie natężenia objawów

2.Polepszenie sposobów radzenia sobie

3 .Poprawa funkcjonowania społecznego

dodatkowe działania uzupełniające cele:

powrót do wcześniejszej, przedchorobowej równowagi psych.

Redukcja leku związanego z tym że pojawiające się dziwne objawy

Pomaganie w ostrej fazie choroby

Minimalizowanie wpływów deficytu spowodowanych chorobą

POMOC W OSTREJ FAZIE PSYCHOZY

1. nawiązanie kontaktu —* cel: nawiązanie kontaktu

2. pomoc w identyfikacji symptomów chorobowych

3. uczenie jak zapobiegać nawrotom

* objawy: urojenia, psychozy, halucynacje

jak reagować na objawy:

• nie potwierdzać tych objawów = umiarkowany sceptycyzm pełen życzliwości

• „jestem ciekawa, czy można to wyjaśnić w inny sposób...” = zwiększenie krytycyzmu klienta

• wzmocnienie wątpliwości, które ma, a my za tym podążamy i potwierdzamy

• użyteczne jest odwołanie się do szerszego kontekstu urojeń np. okoliczności w jakich te urojenia zachodzą, nadać nowe znaczenie

• urojeniach można odwołać się do uczuć, kiedy te urojenia przychodzą

POMOC WPO USTĄPIENIU OBJAWÓW PSYCHOTYCZNYCH

1 .jak choroba wpływa na życie klienta, jego troski, sukcesy, jego sposób przeżywania świata,

jego samopoczucia, sposób radzenia sobie po, stosunki społeczne (sąsiedzi, rodzina, praca)

2.Farmakoterapia ( stałe i regularne zażywanie leków)

3.terapia zajęciowa ( DDSS)

4. zwrócenie uwagi na rodzinę, zwłaszcza dzieci, rodzeństwo

ŚRODKI PSYCHOLOGICZNE:

1. rozmowa = prawidłowa komunikacja

2. zachowania niewerbalne

3. tworzenie relacji terapeutycznych

4. sugestie

5. uczenie nowych zachowań

6. wzbudzanie emocji

7. tworzenie relacji i interpelacji w grupie

PRAKTYKA

ARTETERAPIA czyli leczenie sztuką

Artterapia /arteterapia/- ten termin pojawił się w USA w latach trzydziestych dwudziestego wieku i oznacza terapię poprzez różne dziedziny sztuki, posługiwanie się w dużym stopniu intuicją, podnoszenie samoświadomości człowieka. Początkowo artterapia była prowadzona przy ośrodkach leczniczych, szpitalach szczególnie psychiatrycznych. W tej metodzie jest łączona fizyczność, duchowość i intelekt.

W skład artterapii wchodzą takie metody i techniki jak:

• plastyczne np. rysunek, rzeźba;

• chromoterapia /koloroterapia/, światłoterapia;

• praca teatralna - drama, która ujawnia nasze relacje wobec innych osób, nasze emocje, problemy;

• praca z ciałem - ergoterapia (terapia przez pracę), gdzie wyostrzamy, uaktywniamy zmysł dotyku, określamy fakturę, temperaturę ciała, jego ruch, kształt poprzez przytulanie, dotykanie wzmacnia się przekazywaną informację np. bliskości dla wcześniaków w inkubatorze. Ergoterapia jest też stosowana w terapii niewidomych, którzy poprzez np. zajęcia w warsztacie garncarskim poznają proces powstawania garnka i strukturę materiału (gliny) i narzędzi, fakturę, kształt itp;

• muzykoterapia;

• choreoterapia, czyli terapia poprzez taniec, podczas którego powstają drgania, wibracje mięśni i innych narządów, zwiększa się elastyczność kręgosłupa, dzięki czemu kręgi ustawiają się w nim prawidłowo, krew z klatki piersiowej i jamy brzusznej łatwo przemieszcza się do kończyn wspaniale dotleniając cały organizm, a jednocześnie spalając zgromadzony tłuszcz jako źródło, tak potrzebnej do wykonywania wielu ruchów tanecznych, energii. Poruszanie się w rytm muzyki bardzo rozluźnia i odpręża, dlatego taniec polecają psychologowie osobom zestresowanym, jako bardzo miłą i radosną kurację;

• biblioterapia, czyli oddziaływanie poprzez literaturę - czytanie wybranych tekstów, bajek, przypowieści czy też pisanie własnych baśni, pamiętników, swego życiorysu itp;

Arteterapia w leczeniu schizofrenii

Prowadzenie zajęć ma trzy rodzaje celów: poznawczy, kształcący i wychowawczy

CEL
POZNAWCZY	KSZTAŁCĄCY	WYCHOWAWCZY
rozszerzenie możliwości przeżywania i ekspresji emocji związane z procesem twórczym, doświadczanie wglądu i pozawerbalne wyrażanie uczuć autodiagnoza sytuacji trudnych; dostarczanie wsparcia emocjonalnego pacjentowi (akceptacji, wiary w siebie, odreagowania) w radzeniu sobie z kryzysem wieku dojrzewania, jak również z konkretnymi sytuacjami życiowymi;	zapobieganie inwalidyzacji m.in. poprzez spontaniczne współdziałanie nauka monitorowania stanu emocjonalnego; pomoc w zaistnieniu w grupie społecznej i wspomaganie procesu integracji jednostki z grupą; pomoc w nabywaniu umiejętności koniecznych do radzenia sobie z nową rzeczywistością związaną z chorobą;	aktywizowanie chorych nauka konstruktywnych sposobów wyrażania emocji; praca z rodzinną chorego w celu dostarczeniem pomocy w rozwiązaniu sytuacji kryzysowej w inny sposób niż przez objawowe zachowanie chorego członka rodzinny;

EFEKTY Z PROWADZENIA ARTETERAPII:

Wizje, urojenia, omamy nie biorą się znikąd czyli

1. Wysłuchanie pacjenta, zinterpretowanie jego wizji może pomóc mu zrozumieć to, co się z nim dzieje.

2. Być może dzięki takiej formie terapii można się wyleczyć lub po prostu "oswoić" z chorobą - nauczyć się rozumieć to, co ona pokazuje, odróżniać urojenia od rzeczywistości itd.

3. Ukazać przykład „słynnych” schizofreników np. Beksiński - być może był on na tyle inteligentny, że nauczył się swoje wizje wykorzystywać w malarstwie - ogólnie wśród schizofreników często można spotkać nietypowych artystów, którzy być może w ten sposób wyładowują z siebie to, co "władowuje" w nich schizofrenia.

4. Arteterapia także jest dość ciekawą i skuteczną metodą leczenia m.in. tej choroby.

WYNIKI PROWADZENIA ARTETERAPII Z PACJENTEM SCHIZOFRENICZNYM

Efekt: proces zmian w przeżywaniu zachowań klienta/pacjenta

1. wytwarzanie pozytywnego wyczekiwania

2. uzyskania nadziei i odwagi

3. przeżycie katharsis ( odreagowanie emocji )

4. konfrontacja z trudnościami

5. korygowanie doświadczeń emocjonalnych poprzez relacje z osoba pomagającą

6. doświadczanie i ćwiczenie nowego zachowania

7. odwrażliwienie i wzmocnienie

8. otrzymywanie nowych informacji

9. uczenie brakujących umiejętności społecznych

BIBLIOGRAFIA:

Pozycje zwarte:

1. Buchalter S. Terapia Sztuką, Wyd. Zysk i S-ka,

2. Gerstmann Stanisław, Psychologia na co dzień, Wyd. Książka i Wiedza 1973

3. Carson R. Butcher J. Mineka S., Psychologia zaburzeń vol. 1 i vol. 2 GWP, Gdańsk 2003

4. Grzesiuk L. ( red), Psychoterapia, Wyd. PWN; Warszawa 1998r.

5. Konieczna E., Arteterapia w teorii i praktyce, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2004,

6. Lazarus A., Wyobraźnia w psychoterapii, GWP, Gdańsk 2003

7. Oatley K. Jenkins J.M, Zrozumieć emocje, Wyd. PWN; Warszawa 2003 r

8. Rudowski T., Arteterapia-Inspiracje i Watości. Wyd IPSiR UW 2007

9. Wojnar I., Estetyka i wychowanie, PWN, Warszawa 1964

Źródła elektroniczne:

1. Polskie Stowarzyszenie Terapii Przez Sztukę

http://www.arteterapia.pl/

2. Stowarzyszenia Terapeutów i Arteterapeutów „Linie”

http://linie.org.pl/

3. Arteum.pl - Terapia Sztuką

12

---