Lucyna Przewoźniak

Zakład Promocji Zdrowia

IZPCMUJ

PROMOCJA ZROWIA

Kurs dla Studentów kierunku: Pielęgniarstwo.

Wszelkie prawa zastrzeżone

KRAKÓW

„ Strategia promocji zdrowia nie jest ukierunkowana / ograniczona do określonego problemu zdrowia, ani do określonego zbioru zachowań.

WHO traktuje promocję zdrowia jako priorytet i rekomenduje stosowanie instrumentów i taktyk promocji zdrowia w różnych populacjach, w celu: określenia struktury chorób oraz ich czynników ryzyka a następnie planowania rozwiązywania problemów zdrowotnych.

Zaproponowane w ramach strategii promocji zdrowia instrumenty takie jak:

• edukacja,

• rozwój polityki zdrowotnej we wspólnotach terytorialnych,

• legislacja i system podatkowy

są jednakowo ważne dla skutecznej profilaktyki chorób infekcyjnych, urazów, przemocy, zaburzeń psychicznych jak dla profilaktyki somatycznych chorób przewlekłych”. www.who.inf

„polityka zdrowotna jest dającym się wyodrębnić procesem intencjonalnie wywołanych zdarzeń odnoszących się do spraw zdrowia w skali ponadjednostkowej, w którym to procesie obecna są rozstrzygnięcia o charakterze władczym” (Włodarczyk C.W. 1996)

„zdrowie publiczne oznacza: naukę i sztukę służącą zapobieganiu chorobom, poprawie i przedłużaniu życia, zdrowia i witalności fizycznej i psychicznej jednostek, poprzez zorganizowane działania zbiorowe ukierunkowane na: poprawę stanu środowiska, walkę chorobami, edukację osób w zakresie reguł higieny osobistej, zorganizowanie świadczeń i usług medycznych i pielęgniarskich zorientowanych na wczesną diagnostykę i leczenie ukierunkowane zapobiegawczo, wdrażanie rozwiązań socjalnych zabezpieczających każdej jednostce poziom życia umożliwiający podtrzymanie zdrowia”. (Winslow W. 1920)

W Polsce innowacje ukierunkowane na zmianę funkcji opieki zdrowotnej oraz zarządzanie nią zainicjowane zostały po 1991 w oparciu o Poland Health Services Development Project oraz fundusze EWG (EC PHARE i TEMPUS).

W raporcie ekspertów Banku Światowego wskazano konieczność szybkiego kształcenia menedżerów opieki zdrowotnej, przekształcenia podstawowej opieki zdrowotnej oraz wdrożenia polityki promocji zdrowia.

ZAKŁAD PROMOCJI ZDROWIA Szkoła Zdrowia Publicznego / Instytut Zdrowia Publicznego

Kształcenie i konsultacje: Opracowanie programu Wdrażanie programu Ewaluacja programu Finansowanie programu Diagnoza potrzeb

PODYPLOMOWE PODYPLOMOWE STUDIA ZARZĄDZANIE STUDIUM PROMOCJI SZPITALEM ZDROWIA Zdrowie publiczne Pielęgniarstwo Fizjoterapia Lekarski Stomatologia

Administracja rządowa - MZ, ME, MPiPS

Administracja samorządowa

Kasa chorych / NFZ

Szpital

Inspekcja Sanitarna

Przemysł farmaceutyczny

POZ

CZYNNIKI ROZWOJU SPOŁECZNEGO JAKO PRZYCZYNA ZMIANY STRUKTURY DEMOGRAFICZNEJ I EPIDEMII CHORÓB - II REWOLUCJI ZDROWOTNEJ .

Przewoźniak Lucyna. Charakterystyka dostępności świadczeń pomocy społecznej dla osób starszych. R. II. Materiały opracowane dla Projektu CLESA. [w]

Tytuł oryginału: Dostępność opieki zdrowotnej i pomocy społecznej dla osób starszych w Polsce. Raport z badań. Red. Katarzyna Szczerbińska. Kraków 2005, Wydawnictwo UJ, : il., bibliogr.

W większości krajów analizuje się czynniki determinujące zdrowie populacji starając się ustalić, które z nich są najważniejsze dla polityki zdrowia publicznego. Najbardziej uniwersalne okazały się longitudinalne analizy dokonane w Stanach Zjednoczonych, w których wykazano zmiany w występowaniu chorób i w strukturze przyczyn zgonów.

Rysunek Zmiana w występowaniu chronicznych i zakaźnych chorób w ogólnej liczbie zgonów w Stanach Zjednoczonych, w latach 1900 - 1973.

100 80 60 40 20
0	1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970

Źródło: Beaglehole R., Bonita R., Kjellstrom T.: Basic epidemiology. S 84, WHO, Genewa 1993 r.

Prezentowana powyżej rycina ilustruje zmiany w strukturze przyczyn zgonów w społeczeństwie amerykańskim na przestrzeni ponad 70. lat. W 1900 roku przyczynami około 40% zgonów było 11 chorób zakaźnych. Natomiast trzy główne chroniczne choroby takie jak naczyń wieńcowych, wylew i nowotwory stanowiły łącznie 19% przyczyn zgonów. Wypadki były przyczyną 4% zgonów. Pozostałe 37% zgonów stanowiły różnorodne przyczyny. We wczesnych latach 70. z powodu tych samych 11 chorób zakaźnych odnotowano jedynie 6% zgonów, natomiast wymienione poprzednio trzy chroniczne choroby były przyczyną 59% zgonów. Do 8% wzrósł wskaźnik zgonów z powodu wypadków. Przyczyny pozostałych 27% zgonów były różnorodne.

Rysunek Czynniki warunkujące zdrowie społeczeństwa w USA w XX wieku

1 2 3 4 5 1875 - 1900 1925 1950 1975 1983

Źródło: Zachowania zdrowotne. (red. Z. Gniazdowski. IMP, Łódź, 1990)

I REWOLUCJA ZDROWOTNA

Ad 1) Dane sanitarne (pierwsza połowa XIX wieku)

Miazmaty (wyziewy): zatrucie trującymi wyziewami emanującymi z gleby, powietrza i wody (fekalia) - manifestują się skumulowaną chorobowością i zgonami.

Postulaty:

• Budowanie kanalizacji,

• Ograniczenie ścieków,

• Wskazania dotyczą poprawy warunków sanitarnych

II REWOLUCJA ZDROWOTNA

Ad.1 - 2) W 1882 Koch dokonał odkrycia pałeczki zwanej prądkiem gruźlicy a w rok później, podczas wyprawy do Egiptu - przecinkowca cholery. W latach 1897 - 1990 udało się różnym badaczom zidentyfikować 22 choroby infekcyjne

1900 - 1925 na przełomie XIX i XX w. wzrost oczekiwanego trwania życia

W drugiej połowie XIX wieku prace Ehrlicha, Kocha i Pasteura przyczyniły się do opracowania pierwszego modelu przyczyn choroby.

• 
  poprawa warunków sanitarnych (woda pitna, ścieki)

• poprawa warunków mieszkaniowych urbanizacja

• poprawa higieny osobistej

• poprawa stanu odżywienia

• szczepienia ochronne (redukcja zgonów z powodu polio i błonicy).

ad. 2-3) 1925 - 1950 odkrycia chemii i farmacji - szerokie zastosowanie sulfonamidów i antybiotyków (po 30 r.) = wzrost przeciętnego trwania życia o 15 lat.

Efekty p. 1-2 dotyczyły populacji dzieci.

Ad.3-4) 1950 - 1975 wysokie nakłady na opiekę zdrowotną; rozwój szpitali i technologii medycznych;

• wskaźniki zgonów na niezmienionym poziomie,

• krótszy czas pobytu w szpitalu, poprawa efektów leczenia, redukcja ryzyka operacji - poprawa możliwości funkcjonowania pacjenta,

Problemem = poprawa jakości życia.

Efektem:

1. problem jakości życia (pacjenta), jakości usług,

2. wyznaczenie granic działania medycyny - uporczywa terapia, eutanazja.

3. zmiana obrazu chorób - redukcja ryzyka zgonów z powodu chorób zakaźnych a wzrost ryzyka z powodu chorób niezakaźnych.

III REWOLUCJA ZDROWOTNA

Ad.4) 1975 - Odkrycie uwarunkowań somatycznych chorób przewlekłych:

• Biomedyczne i genetyczne czynniki

• Zachowania zdrowotne

• Społeczne i ekonomiczne czynniki

• Środowiskowe

oddziaływanie na indywidualne zachowania ludzi poprzez dostarczenie wzorów (wiedzy) i kształtowanie umiejętności związanych ze zdrowiem stanowi ważny element umacniania zdrowia, zapobiegania chorobom i przedłużania życia w populacji osób dorosłych.

KORZENIE PROMOCJI ZDROWIA

[wykład II ]

Nowa perspektywa dla zdrowia Kanadyjczyków

Model pól zdrowia

Przełomowym momentem było ogłoszenie w 1974 przez Ministra Zdrowia Kanady Marc`a Lalonde`a raportu zatytułowanego “Nowa perspektywa dla zdrowia Kanadyjczyków” (A New Perspectives on Health of Canadians - A working dokument).

W raporcie Minister postulował konieczność gruntownej reformy w ochronie zdrowia, uzasadniając ją zmianami w trzech głównych wskaźnikach zdrowia:

• wzrostem przeciętnej trwania życia,

• zmianą struktury zachorowalności

• oraz zmianą przyczyn zgonów.

Marc Lalonde poddał krytyce ówczesny model opieki zdrowotnej wykazując,

że jest on niedostosowany do nowych potrzeb a także ogranicza możliwość ich zabezpieczania ponieważ jest skoncentrowany na chorobie i praktyce medycznej: leczeniu, hospitalizacji, diagnostyce laboratoryjnej oraz przepisywaniu leków .

Powołując się na obserwacje McKeowne`a, jako kolejne istotne ograniczenie tradycyjnego modelu opieki zdrowotnej wskazał: nie uwzględnianie wpływu czynników środowiskowych na zdrowie oraz wpływu rodziny na kształtowanie indywidualnych wzorów zachowań zdrowotnych .

System opieki zdrowotnej wymagał modernizacji również dlatego, że stwierdzono w nim, m.in.: kumulację zasobów w wielkich miastach, nadmierną hospitalizację, preferowanie przez lekarzy drogich terapii oraz dysproporcję pomiędzy zainteresowaniami i alokacją środków na prewencję wtórną a trzeciorzędową.

W raporcie określono po raz pierwszy złożoną materię przyczyn epidemii tych problemów, grupując je w cztery kategorie: biologiczne, behawioralne, środowiskowe i opieki zdrowotnej, stosownych do potrzeb funkcji i organizacji. Sposób ujęcia tych zagadnień nazwany został modelem pól zdrowia ,,,,.

Rysunek Model pól zdrowia.

CZYNNIKI BIOLOGICZNE		ŚRODOWISKO
	ZDROWIE
STYL ŻYCIA		ORGANIZACJA OPIEKI ZDROWOTNEJ

Źródło: Leeuw de, E.: The sane revolution. Health promotion: background, scope, prospects. Van Gorcum, Assen, Mastricht, 1989, s. 40.

Pole czynników biologicznych

Czynniki biologiczne to przede wszystkim genetyczne dziedzicznie jednostki, które jest głównym wyznacznikiem

możliwości rozwoju jednostki, jej dojrzewania i starzenia. Czynniki te obejmują cały kompleks wewnętrznych systemów cielesnych takich jak: system nerwowy, mięśniowy, szkieletowy, sercowo - naczyniowy, pokarmowy oraz endokrynologiczny. Genetyka jest podstawowym wyznacznikiem urodzenia się w zdrowiu lub chorobie a także wczesnego zgonu.

Biologia człowieka predysponuje do wystąpienia wielu chorób przewlekłych, takich jak: artretyzm, cukrzyca, miażdżyca, nowotworowy i choroby umysłowe .

Pole czynników środowiskowych

W raporcie zdefiniowano je jako zestaw zewnętrznych wobec jednostki i różnorodnych czynników, które wpływają jej na zdrowie. Zaliczono tu różnorodne elementy, np. zanieczyszczenie powietrza, warunki sanitarne, przemysłową produkcję żywności a także środowisko społeczne, zwracając szczególną uwagę na doświadczanie przez ludzi gwałtownych zmian, które mogą spowodować szkody zdrowotne. Inną cechą tych czynników jest brak indywidualnych możliwości ich kontrolowania .

Pole czynników behawioralnych

Styl życia zdefiniowano jako agregat decyzji odnoszących się do wzorów życia, które jednostka może lepiej lub gorzej kontrolować. Rezultatem habitatu jest długie utrzymywanie się w zdrowiu lub wczesne wystąpienie choroby (chorób) i wczesny zgon.

Pole czynników opieki zdrowotnej

- funkcje i organizacja

Do składników tworzących organizacyjny wymiar opieki zdrowotnej zaliczono: praktyki lekarskie i pielęgniarskie, opiekę szpitalną, pierwszą pomoc oraz usługi stomatologiczne. Generalnie ważny jest ilościowy (rozmieszczenie serwisu, które sprzyja powszechnej dostępności) oraz jakościowy (wysoki standard świadczeń) wymiar organizacji opieki zdrowotnej a także relacje pomiędzy odbiorcami a zasobami opieki zdrowotnej.

W opinii M. Lalonde`a kosztowne medyczne działania opieki zdrowotnej ukierunkowane na zmniejszenie niepełnosprawności i przedwczesnych zgonów mają sens jeśli wcześniej zostaną zidentyfikowane i zredukowane czynniki ryzyka we wcześniej wymienionych trzech polach .

Raport Lalonde`a zawiera uniwersalne propozycje dla rozwoju nowego zdrowia publicznego (reformy ochrony zdrowia w Kanadzie). Koncepcja zmiany oparta została na pięciu strategiach:

1) rozwoju promocji zdrowia,

2) tworzeniu prawa zorientowanego na ochronę zdrowia obywateli,

3) rozwoju badań umożliwiających identyfikację i poznanie zdrowotnych konsekwencji różnych czynników ryzyka,

4) efektywności opieki zdrowotnej,

5) współpracy różnych instytucji na rzecz poprawy zdrowia psychicznego i fizycznego obywateli.

Należy podkreślić, że w raporcie po raz pierwszy zdefiniowana została strategia promocji zdrowia, która tożsama była z działaniami edukacyjnymi.

Założono w niej, m.in.:

• opracowanie programów edukacji szkolnej w zakresie zdrowotnych konsekwencji diety wysokokalorycznej,

• opracowanie programów kształcenia nauczycieli aby mogli prowadzić edukację zdrowotną wśród dzieci i dorosłych,

• edukację wśród zatrudnionych w sektorach niszczących środowisko naturalne oraz

• kampanie w mediach, ukierunkowane na wzrost wiedzy o przyczynach wypadków drogowych, czynnikach ryzyka chorób układu krążenia i szkodliwości nadużywania alkoholu i różnych środków psychoaktywnych .

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA ZDROWIE.

Bik B., Przewoźniak L. Historia profesji promotora / edukatora zdrowia. s. 145 - 167 [w]

Tytuł oryginału: Zdrowie i choroba. Perspektywa socjologiczna.
Redaktorzy: Włodzimierz Piątkowski, Włodzimierz A. Brodniak
Źródło: Tyczyn 2005, Wyższa Szkoła Społeczno - Gospodarcza w Tyczynie. 389s. : il., bibliogr. ISBN 83-87-876-51-8

Raporty Naczelnego Chirurgia Stanów Zjednoczonych.

W „Pierwszym Raporcie Palenie i Zdrowie: Sprawozdanie Komisji Konsultacyjnej Generalnego Chirurga Zdrowia Publicznego z 1964 roku („Smoking and Health: Report of the Advisory Committee to the Surgeon General of the Public Health Service 11 January 1964”) wykazano, że palenie papierosów jest zagrożeniem zdrowia na tyle ważnym aby w Stanach Zjednoczonych zagwarantować działania naprawcze. Pierwsze regulacje zakazujące reklamy papierosów w radio i telewizji (np. Public Heath Cigarette Smoking Act 1970), zwróciły uwagę na znaczenie normy prawnej jako efektywnego instrumentu kształtowania prewencji chorób przewlekłych - szczególnie indywidualnych możliwości redukowania ryzyka nowotworowych chorób odtytoniowych poprzez abstynencje lub rzucenie palenia papierosów.

W latach 1964 - 1979 opublikowano łącznie 11 Raportów, w których udowodniono, nie tylko wysoką szkodliwość palenia papierosów ale dostarczono danych na temat środowiskowych czynników ryzyka dla zdrowia. Efektem tych badań były rządowe inicjatywy mające na celu podniesienie świadomości o środowiskowych problemach będących rezultatem industrializacji, urbanizacji i wdrożenia nowych środków chemicznych - nawozów sztucznych I pestycydów. W nurcie tych działań zainicjowano badania mające na celu oszacowanie czynników ryzyka w środowisku pracy, po to aby opracować działania prewencyjne, których skuteczność będzie można ocenić (zmierzyć).

Z tych lat pochodzą nie tylko pierwsze inicjatywy legislacyjne na rzecz zdrowego stylu życia ale również pierwsze zdrowotne programy regionalne (stanowe) a także programy adresowane do specyficznych grup społecznych, takie jak np. Medicare I Medicaid.

Szczególne znaczenie dla rozwoju promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej przypisywane jest dokumentowi z 1979 roku. „Zdrowi ludzie: Raport Głównego Chirurga dotyczący Promocji Zdrowia i Prewencji Chorób” („Healtly People: The Suregeron General`s Report on Health and Disease Prevention”), był w pewnym zakresie podsumowaniem wcześniejszych raportów gromadzących dane na temat nowych chorób i ich przyczyn a także zaprezentowaniem perspektywy opanowania epidemii tych chorób poprzez określenie nowych celów zdrowotnych. Po raz pierwszy określono specyficzne cele przewidziane dla różnych tzw. grup celowych sugerując, że możliwość pomiaru osiągnięcia tych celów - zweryfikuje słuszność zaproponowanej strategii .

Analiza tych celów , szczególnie jeśli zostanie ujęta w perspektywie cyklu życia - tak w tabeli nr - wykazała różne ryzyko zdrowotne / zgonu, na które narażeni są ludzie w kolejnych okresach swego życia. Wykazano, że planowanie różnych działań ochraniających powinno pozostawać w ścisłej relacji z czynnikami ryzyka zdrowia / zgonu i angażowania stosownych do tych czynników zasobów.

W okresie noworodkowym i niemowlęcym jako główne uwarunkowania zdrowia / zgonu zidentyfikowano: czynnik genetyczny, błędy okołoporodowe oraz niską masę urodzeniową i wcześniactwo. Dwa ostatnie uwarunkowania pozostawały w relacji z niezdrowym stylem życia kobiet w okresie ciąży: paleniem papierosów, naużywaniem alkoholu i niewłaściwym odżywianiem.

W segmencie 1 - 14 lat, jako uwarunkowania zdrowia / zgonu zidentyfikowano: czynnik genetyczny, wypadki, przemoc i choroby zakaźne. Były one przyczynami różnych niepełnosprawności występującej w tym segmencie wieku - w tym dla opóźnienia umysłowego i zaburzeń uczenia.

W kolejnej kategorii wiekowej, 15 - 24 lat - jako główne uwarunkowanie zdrowia / zgonu wskazano tzw. ryzykowny styl życia. Charakteryzujący się przede wszystkim nadużywaniem alkoholu i stosowaniem narkotyków, które powodowały nie tylko zatrucia ale sprzyjały utracie kontroli nad zachowaniem i w efekcie - wypadkom samochodowym, samobójstwom, zabójstwom oraz przypadkowym kontaktom seksualnym.

Tabela Cele zdrowotne adresowane do wyodrębnionych kategorii / grup celowych.

GRUPA CELOWA
Noworodki i niemowlęta 0 -1 lat	Dzieci w wieku 1 - 14 lat	Nastolatki i młodzi dorośli w wieku 15 - 24 lat	Dorośli, osoby w wieku 25 - 64 lat	Starsi, osoby w wieku 65 i więcej lat
- obniżyć zgony noworodkowe	- obniżyć zgony dzieci do 14 lat, poprawić statystykę: zaburzeń -uczenia się, -opóźnienia umysłowego, -przemocy, - wypadków, -szczepień ochronnych.	- zmienić styl życia, poprawić statystyki: -wypadków, -zabójstw, -samobójstw, -zatruć alkoholem, -stosowania narkotyków, -zaburzeń psychicznych, -chorób przenoszonych drogą płciową,	- zmienić styl życia poprawić statystyki chuk incydentów zdrowotnych: udaru serca, udaru mózgu, wczesnego nadciśnienia tętniczego, podwyższonego cholesterolu, cukrzycy T2, - poprawić statystyki zgonów z powodu chorób nowotworowych- odtytoniowych, raka skóry, sutka, prostaty, jelita grubego, pęcherza moczowego, marskości wątroby, - poprawić statystyki chorób przyzębia, - zredukować ekspozycję na szkodliwie środowiskowe czynniki	- zmienić styl życia - poprawa jakości życia poprzez obniżenie liczby dni życia obciążonych cierpieniem i ostrymi objawami chorób przewlekłych oraz niepełnosprawnością, -zwiększyć liczbę osób funkcjonujących samodzielnie, - obniżyć zgony z powodu grypy i zapalenia płuc, - zredukować wpływ poprzednich środowisk

Żródło: opracowanie własne na podstawie “Healtly People: The Suregeron General`s Report on Health Promotion and Disease Prevention 1979.” U.S. Departament of Health, Education and Welfare. Public Health Service Office of the Assistant Secretary for Health and General DHEW (PHS) Publication, No 79 - 55071.

W populacji ludzi dorosłych, w wieku 25 - 64 lat jako główne uwarunkowanie zdrowia / zgonu wskazano styl życia, o czym świadczyło rozpowszechnienie i incydenty zdrowotne w kategorii chorób układu krążenia (chuk) oraz rozpowszechnienie chorób nowotworowych - głównie odtytoniowych.

W populacji ludzi starszych, w wieku 65 i więcej jako główne uwarunkowanie zdrowia i jakości życia wskazano - styl życia. Zwrócono również uwagę na zaobserwowany w tej kategorii wiekowej skumulowany efekt stylu życia oraz narażeń środowiskowych, pochodzący z wcześniejszych lat życia.

Uniwersalna wartość dokumentu „Zdrowi ludzie: Raport Głównego Chirurga dotyczący Promocji Zdrowia i Prewencji Chorób”, polega na udowodnieniu zasadniczych różnic pomiędzy chorobami zakaźnymi a chorobami przewlekłymi oraz wskazaniu, że określenie czynników ryzyka w etiologii chorób chronicznych a następnie skupienie działań zapobiegawczych na redukowaniu ich wpływu jest jedyną szansą na opanowanie ich epidemii.

W Raporcie wykazano istotny związek etiologii somatycznych chorób chronicznych z praktykami zdrowotnymi, których efekty kumulują się wraz z wiekiem obniżając czas trwania i jakość życia.

Wyrażono opinię, że skoro zdrowie / choroba zależy od codziennych i indywidualnych wyborów - to ludzie ponoszą osobistą odpowiedzialność a zdrowie. Aby mogli być odpowiedzialni - powinna zaistnieć powszechnie dostępna edukacja, która umożliwiałaby ludziom świadome wybory.

Zaproponowano instytucje i zakresy ich współodpowiedzialności za nową politykę i edukację, które z czasem stały się kanonem współpracy międzysektorowej:

- rząd, powinien odpowiadać za zainicjowanie reorientacji polityki i zmian instytucjonalnych na promocję zdrowia i prewencję przewlekłych chorób chronicznych a także tworzenie restrykcyjnych norm społecznych i podatkowych - sprzyjających zdrowiu,

- samorząd lokalny, jest odpowiedzialny za określenie potrzeb zdrowotnych i edukacyjnych a następnie zintegrowanie zasobów niezbędnych do opracowania polityki zdrowotnej, zorientowanej na zabezpieczenie potrzeb społeczności,

- podstawowa opieka zdrowotna: lekarze, pielęgniarki i inni profesjonaliści zatrudnienie w tym obszarze, winni informować ludzi na temat zdrowotnych konsekwencji stylu życia oraz znaczenia działań prewencyjnych ukierunkowanych na wczesne wykrywanie chorób,

- szpitale, z istoty pełnionych funkcji ukierunkowanej na terapię ludzi chorych, personel w nich zatrudniony winien edukować do roli pacjenta,

- ubezpieczyciele, powinni promować zdrowy styl życia i obniżać stawki ubezpieczeniowe dla takich ludzi,

- szkoły, nauczyciele powinni dostarczać szerokiej wiedzy dzieciom i młodzieży związanej ze zdrowiem oraz motywować do codziennych prozdrowotnych wyborów,

- rodzina, ze względu na najsilniejszy wpływ socjalizacyjny / edukacyjny, silnie determinowany etnicznością i statusem społeczno - ekonomicznym, została wskazana jako szczególny obiekt edukacji innych instytucji społecznych, po to aby przeobraziła swoją kulturę i stała się źródłem transmisji prozdrowotnych wzorów życia,

- pracodawcy, powinni redukować ryzyko wynikające z warunków pracy a przemysł - preferować produkcję zdrowej żywności.

Raport Generalnego Chirurga z 1979 roku jest swoistym testamentem dla planistów I polityków, ponieważ jego implementacja udowodniła sens i znaczenie zawartych nim zaleceń dotyczących opanowania epidemii chorób somatycznych poprzez zasadnicze zmiany świadomościowe i instytucjonalne .

Jednym z istotnych efektów tego dokumentu jest wskazanie nowych edukacyjnych zakresów dla ról lekarzy, pielęgniarek i nauczycieli.

Równoczesne wskazanie znaczenia społeczności w reorientacji instytucji na wdrażanie nowej polityki zdrowotnej stało się impulsem do zaistnienia nowego zawodu - edukatora zdrowia.

Podsumowanie I.

Opublikowany w 1979 roku pierwszy amerykański „Raport Generalnego Chirurga dotyczący promocji zdrowia i prewencji chorób” zwracał uwagę na kilka niezwykle ważnych i uniwersalnych zagadnień, w tym:

1. uznano, iż prewencja chorób chronicznych wymaga innych strategii niż choroby infekcyjne.

2. postawiono pytanie - kto winien być odpowiedzialny za zdrowie: społeczeństwo czy jednostka.

Etiologia i przebieg somatycznych chorób chronicznych stawiają bezwzględny wymóg indywidualnej odpowiedzialności. Jednak definiując promocję zdrowia jako „kombinację edukacji i środowiskowych wsparć dla działań i poprawy warunków życia sprzyjających rozwojowi zachowań zdrowotnych”, Autorzy Raportu wskazali społeczność i jego samorząd jako odpowiedzialnych za wdrożenie tego modelu.

ABY WDROŻYĆ MODEL INDYWIDUALNEJ ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA ZDROWIE NALEŻY DOKONAĆ ZMIANY W TRZECH OBSZARACH: ROZWINĄĆ ZASOBY, DOKONAĆ REDYSTRYBUCJI POTRZEB ORAZ ZAHAMOWAĆ ROSNĄCE KOSZTY OPIEKI ZDROWOTNEJ.

1. ROZWÓJ ZASOBÓW obejmuje trzy ich rodzaje:

a) rozwój wiedzy naukowej (m.in. standardów klinicznych dla poz),

b) umiejętności medycznych (komunikacyjnych oraz orientacja na czynniki ryzyka chorób chronicznych i wczesne wykrycie chorób),

c) wzrost liczby profesjonalistów zorientowanych na zabezpieczanie potrzeb w podstawowej opiece medycznej.

3. REDYSTRYBUCJA POTRZEB to zmiana w zakresie zachowań prewencyjnych; oczekiwany jest spadek wskaźników późnych wykryć i wzrost wskaźników wczesnych wykryć oraz wzrost udziału dorosłych w szczepieniach ochronnych.

4. ZAHAMOWANIE KOSZTÓW to wdrażanie JAKOŚCI do rozwiązywania chorób chronicznych w organizacji opieki zdrowotnej stawia dodatkowe wymagania planistom i dostarczycielom opieki zdrowotnej.

POSUMOWANIE II:

PROMOCJA ZDROWIA opierając się na dwóch fundamentalnych założeniach, że ZACHOWANIA LUDZI są elementem kultury i podstawą funkcjonowania organizacji a przede wszystkim są ważnymi determinantami zdrowia, które mogą być zmienione poprzez edukację - ROZWIJA STRATEGIE KOMUNIKACYJNE „DOSTARCZANE” PROGRAMEM.

Rozwiązywanie problemów zdrowotnych strategiami komunikacyjnymi przyczyniło się do włączenia nauk behawioralnych w cały cykl planowania. Nauki te rozwinęły teorie, których zastosowanie do planowania programu pomaga właściwie przeprowadzić analizę problemu oraz przygotować model wieloaspektowego rozwinięcia interwencji oraz jej ewaluację.

1. edukacyjne / komunikacyjne podejście w rozwiązywaniu problemów zdrowotnych jest rozwiązaniem łagodzącym problemy, szczególnie wtedy, gdy technologie medyczne nie przynoszą ich rozwiązania oraz wtedy, gdy wdrożenie ustawowych rozwiązań wymaga przygotowania na te regulacje ludzi.

2. edukacja ułatwia również ludziom - indywidualnie lub kolektywnie - podjęcie działań chroniących przed zagrożeniami środowiskowymi oraz świadome wspieranie rozwijania technologii medycznych lub uchwalania rozwiązań legislacyjnych.

Przykład:

AIDS jest przykładem choroby, która oczekuje na rozwiązanie technologiczne. Zanim HIV/AIDS otrzyma szczepionkę społeczeństwo musi rozwinąć behawioralną prewencję, której skuteczność mierzona jest „utrzymaniem w ryzach” rozprzestrzeniania się zakażenia. W odniesieniu do tej choroby najbardziej jasno uwypukla się znaczenie czynnika edukacyjnego, gdyż najbardziej znaczące z punktu widzenia prewencji AIDS zachowanie nie może podlegać regulacji prawnej gdyż ma intymny charakter. Stąd edukacja jest pierwotnym wyborem w kontroli rozprzestrzenienia AIDS. Sukces edukacji zdrowotnej wypełniającej luki bywa skromny - ale nie mało istotny - co w dużej mierze zależy od grupy do której jest adresowana.

W rzeczywistości każde zdrowie publiczne wykorzystuje proces edukacyjny, który poprzedza wynalezienie i wdrożenie technologii, a następnie ułatwia jej (technologii) dyfuzję i stosowanie.

WZROST PRZECIĘTNEGO TRWANIA ŻYCIA JAKO RYZYKO ZDROWOTNE

[wykład III ]

Okólski M.: Demografia. Podstawowe pojęcia, teorie w encyklopedycznym zarysie.

Wyd. Naukowe SCHOLAR, Warszawa, 2004.

S. HORIUCHI (1999)

Wyjaśnienia zmian umieralności w perspektywie dziejów gatunku ludzkiego - pięć stadiów wg głównej przyczyny zgonów:

• stadium zewnętrznych uszkodzeń ciała - społeczeństwo myśliwskie i zbierackie,

• stadium chorób zakaźnych - społeczeństwo rolnicze,

• stadium chorób układu krążenia - społeczeństwo przemysłowe,

• stadium chorób nowotworowych - społeczeństwo nowoczesnych technologii,

• stadium chorób i niesprawności wieku starszego - wyłaniające się społeczeństwo przyszłości,

TEORIA PRZEJŚCIA DEMOGRAFICZNEGO - NAJNOWSZA KONCEPCJA MODELU REPRODUKCJI LUDNOŚCI.

Przejście demograficzne to:

To specyficzny, historyczny proces zmian - reprodukcji ludności związany z modernizacją społeczeństw. Przejście demograficzne trwa od kilkudziesięciu do stu kilkudziesięciu lat.

Cechuje go : jednokierunkowość, ciągłość, i nieodwracalność.

W węższym znaczeniu - uwypuklającym ilościowy aspekt tego zjawiska - to radykalne obniżenie się współczynnika urodzeń i współczynnika zgonów, któremu towarzyszy na ogół początkowo systematyczny wzrost współczynnika przyrostu naturalnego, a następnie jego systematyczny spadek.

Najbardziej uderzające zmiany to:

• Zmniejszenie dzietności (5 - 2)

• Wydłużenie przeciętnej trwania życia (25 - 30 do 70 - 80)

• Wyrównanie proporcji liczbowych między poszczególnymi generacjami. (15 lat z około 40 - 45% do 25 - 30%, natomiast 65 lat i więcej z 2-5% do 20 - 25)

To przemiana jakościowa, oznaczająca zastąpienie tradycyjnej reprodukcji (rozrzutnej) ludności reprodukcją oszczędną.

Osiąganie określonej liczby ludności w ramach:

Reprodukcji rozrzutnej = bardzo wysoka rozrodczość, gdyż istnieje wysokie ryzyko zgonu w każdej fazie życia ludzkiego.

• znaczna część umiera po urodzeniu,

• nieliczni uczestniczą w prokreacji

• i bardzo niewielu dożywa sędziwego wieku.

Efektem jest odtwarzanie ludności młodej.

Reprodukcji oszczędnej = niska rozrodczość, gdyż istnieje niskie ryzyko zgonu w młodym i średnim wieku, co umożliwia większości ludzi uczestniczenie w każdej fazie życia ludzkiego.

• nieznaczna część umiera po urodzeniu,

• liczni uczestniczą w prokreacji

• wiele osób dożywa sędziwego wieku.

Efektem jest odtwarzanie ludności starej.

Zmiana wzoru reprodukcji jest najbardziej znamiennym przejawem przejścia demograficznego.

Zachowania reprodukcyjne człowieka charakteryzuje adaptacyjność względem środowiska.

• W społeczeństwach przed przejściem - regulatorem - katastrofy umieralności (częstym źródłem przyroda).

• W społeczeństwach po przejściu demograficznym i kontrolujących środowisko - regulacja urodzeń i wybór form rodziny.

Przejście epidemiologiczne jest równoległe do demograficznego

Jego istotą jest zastąpienie chorób zakaźnych (communicable / infectious diseases) przez choroby zwyrodnieniowe (degenerative diseases)

oraz

wywołane aktywnością ludzi (man - made diseases)

A. OMRAN (1971)

I MODEL: klasyczny, typowy dla krajów zachodnich.

II MODEL: przyspieszonego przejścia - Japonia.

III MODEL: oraz współczesny (opóźnionego przejścia) - Chile.

SILY SPADEK UMIERALNOŚCI

jest podstawą przejścia epidemiologicznego, a także głównym czynnikiem dynamiki demograficznej.

Jako cechę typową dla przejścia demograficznego A. OMRAN sugerował następstwo trzech typów (porządków, stadiów) umieralności:

• ERA PLAG

• ERA WYGASAJĄCYCH EPIDEMII CH. ZAKAŹNYCH

• ERA CHORÓB ZWYRODNIENIOWYCH I WYWOŁANYCH przez CZŁOWIEKA

Wpływ 3 grup czynników:

• ekologiczno - biologicznych,

• społeczno - ekonomicznych ( w tym polityczne i kulturowe)

• i medycznych,

S.J. OLSHANSKY i współp. (1986, 1998)

(dodane do Omran`a)

Czwarte przejście - era opóźnionych chorób zwyrodnieniowych:

( symptomy pojawiły się w 80 latach)

• silny efekt skupienia (kompresji) zgonów z powodu chorób zwyrodnieniowych w podeszłym wieku - 85 lat.

Zmiany umieralności związane z przejściem epidemiologicznym dokonały zmian biologicznych, demograficznych i społecznych, które w końcu XX wieku dokonały modyfikacji przejścia a epidemiologicznego.

Piąte przejście - wzrasta udział starców w populacjach - są narażeni na mikroorganizmy (bakterie, wirusy, pasożyty), których nie zwalczano!

Populacja starców: wzrasta, wrażliwi biologicznie = podatne środowisko, są też skupieni w instytucjach opieki. Rola niektórych infekcji (zapalenia płuc) w kształtowaniu umieralności ludzi starych wzrosła poprzez synergiczne niekorzystne działanie na stan zdrowia wespół z chorobami zwyrodnieniowymi (chuk).

Równocześnie uaktywniły się (odkryto) drobnoustroje żerujące nie tylko wśród ludzi starych, stosunkowo odporne na działanie współczesnych farmaceutyków.

NAWRÓT DO CHORÓB INFEKCYJNYCH I PASOŻYTNICZYCH i WZROST ZGONÓW WYWOLANYCH PRZEZ:

WIRUSY: EBOLA, HIV, HEPATITIS C, HELICOBACTER PYOLI, (KRĘTKI)BORELIA BURGDORFERI

CZYNNIKI WARUNKUJĄCE ZDROWIE LUDZI W SPOLECZEŃSTWACH ROZWINIĘTYCH.

Przewoźniak L. : Promocja zdrowia - zagadnienia ogólne. s. 23-86 [w]

Tytuł oryginału: Wybrane zagadnienia promocji zdrowia.
Autorzy: Bik B., Henzel - Korzeniowska A., Przewoźniak L., Szczerbińska K.,
Źródło: Kraków : Vesalius, 1996, Szkoła Zdrowia Publicznego CM UJ, 173 s. : il., bibliogr.

Dane Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) wskazują, że dla populacji krajów rozwijających się głównymi przyczynami zgonów są: choroby dróg oddechowych, infekcje i choroby pasożytnicze.

Dane WHO dla krajów rozwiniętych wskazują, iż głównymi przyczynami zgonów dla tych populacji są: choroby układu krążenia, nowotworowe, choroby dróg oddechowych i wypadki. Dla populacji tych przypisuje się ryzyko chorób, które atrybutowane jest przede wszystkim z czynników behawioralnych. Choroby zakaźnie albo zostały zwalczone albo ich leczenie opanowane. Wyjątek dotyczy zakażeń HIV/AIDS, której epidemia ponownie zwróciła społeczną uwagę na problem chorób zakaźnych.

Rysunek Uwarunkowania zdrowia w społeczeństwach nowoczesnych. Źródło: Opatz J.P.: A Primer of Health Promotion. Creating Healthy Organizations Cultures. Oryn Publications, Inc. Washington D.C. 1985. Preface: Behavioral Epidemiology s.7. [za Centers for Disease Control (and Prevention)].

/

Rysunek Uwarunkowania przedwczesnej umieralności w nowoczesnych społeczeństwach. Źródło: Opatz J.P.: A Primer of Health Promotion. Creating Healthy Organizations Cultures. Oryn Publications, Inc. Washington D.C. 1985. Preface: Behavioral Epidemiology s.7. [za Centers for Disease Control (and Prevention)].

EFEKT:

Rysunek Struktura chorób nowoczesnego społeczeństwa - kategorie problemów.

SOMATYCZNE CHOROBY CHRONICZNE / PRZEWLEKŁE WYPADKI I ZATRUCIA ZABURZENIA PSYCHICZNE CHOROBY ZAKAŹNE

Opracowanie własne; Lucyna Przewoźniak

Rysunek Procesy, które przyczyniły się do ukształtowania struktury chorób nowoczesnego społeczeństwa.

Industrializacja + urbanizacja + rozwój technologii (w tym medycznych) STYL ŻYCIA

Opracowanie własne; Lucyna Przewoźniak

Rysunek Kombinacja czynników kulturowych i ich wpływ na kształtowanie się struktury demograficznej, struktury chorób, przyczyn zgonów i niepełnosprawności.

Urbanizacja + styl życia + rozwój technologii Poprawa warunków sanitarnych Wzrost przeciętnego trwania życia Wzrost zachorowań na somatyczne choroby chroniczne Wzrost niepełnosprawności z powodu chorób chronicznych

Opracowanie własne; Lucyna Przewoźniak

Industrializacja + urbanizacja + styl życia + rozwój motoryzacji + rozwój technologii medycznych ratujących życie Wzrost liczby wypadków Wzrost niepełnosprawności z powodu skutków wypadków

Opracowanie własne; Lucyna Przewoźniak

Industrializacja + urbanizacja Migracje Rozpad i / lub osłabienie więzi społecznych Wzrost zaburzeń psychicznych Wzrost niepełnosprawności z powodu zaburzeń psychicznych

Opracowanie własne; Lucyna Przewoźniak

Rozwój technologii medycznych (szczepionki, antybiotyki) + urbanizacja Obniżenie przypadków zachorowań na choroby zakaźne Obniżenie niepełnosprawności z powodu chorób zakaźnych

Opracowanie własne; Lucyna Przewoźniak

ZORIENTOWANIE SYSTEMU OPIEKI ZDROWOTNEJ NA CZYNNIKI RYZYKA GŁÓWNYCH PROBLEMÓW ZDROWOTNYCH POPULACJI = REFORMA - INSTYTUCJI PAŃSTWA.

ĆWICZENIE:

Proszę ocenić czynniki warunkujące zdrowie i wpisać w stosowne pole.

Kwadraty czynników zdrowia

Czynniki pozytywne

Nie mam wpływu			Mam wpływ

Czynniki negatywne

Podczas XX wieku nastąpiły największe zmiany w prewencji i leczeniu chorób. Choroby infekcyjne, które były najgroźniejsze w początkach wieku - takie jak polio, gruźlica, dyfteryt, ospa - zostały wyeliminowane lub ich leczenie opanowane szczęśliwie przez medycynę. Nowe problemy zdrowotne, które pojawiły się i stały się indywidualnym utrapieniem, wydawały się być poza kontrolą. Stopniowo problemy zdrowotne takie jak choroby serca i układu krążenia, nowotworowe, wylew i udar mózgu stały się najważniejszymi zdrowotnymi problemami populacji dorosłych.

Ustalono, że powstawanie tych chorób pozostaje w ścisłych relacjach z czynnikami stylu życia, dlatego każdy indywidualnie może mieć na nie decydujący wpływ. Uważa się również, że prewencja chorób, długość trwania życia oraz dobre samopoczucie / dobrostan w następnych latach a nawet wieku nie będzie rezultatem odkryć medycyny a wynikiem zdrowego stylu życia.

Dlatego też podstawowym problemem, na który winni zwrócić uwagę organizatorzy opieki zdrowotnej i politycy zdrowia, jest rozbudzanie potrzeb indywidualnych na takie informacje o zdrowiu, które umożliwiałyby ludziom przejęcie odpowiedzialności za własne zdrowie.

Epidemiologia - nauka zajmująca się badaniem wpływu różnych czynników i warunków środowiskowych na częstość i rozpowszechnienie różnych warunków środowiskowych na częstość i rozprzestrzenianie się chorób zakaźnych i niezakaźnych lub w ogóle różnych stanów fizjologicznych wśród ludności. (K.F. Maxy)

W efekcie udowodnienia udziału zachowań w etiologii chorób niezakaźnych - pojawiła się tzw. epidemiologia behawioralna.

Pytania sprawdzające:

udzielanie odpowiedzi: A) zakreślamy kółkiem albo B) wpisujemy znak / wyraz lub całe zdanie

Proszę wskazać instrumenty promocji zdrowia, rekomendowane przez WHO do uniwersalnego stosowania (tj. do rozwiązania każdego problemu zdrowotnego):

1. edukacja,

2. rozwój polityki zdrowotnej we wspólnotach terytorialnych,

3. rozwiązania legislacyjne i podatkowe

4. a + b

5. a + b + c

W XX wieku zaszły największe zmiany w strukturze chorób - proszę je wskazać:

1. nastąpiła redukcja ryzyka zgonu z powodu chorób zakaźnych przy równoczesnym rozwoju ryzyka zgonu z powodu chorób somatycznych przewlekłych,

2. nastąpiła redukcja ryzyka zgonu z powodu chorób zakaźnych przy równoczesnym rozwoju ryzyka zgonu z powodu chorób somatycznych przewlekłych i urazów spowodowanych wypadkami drogowymi,

3. nastąpiła redukcja ryzyka zgonu z powodu chorób zakaźnych przy równoczesnym rozwoju ryzyka zgonu z powodu chorób somatycznych przewlekłych, zaburzeń psychicznych i wypadków drogowych,

4. wyeliminowano ryzyko zgonu z powodu chorób zakaźnych przy równoczesnym rozwoju ryzyka zgonu z powodu zaburzeń psychicznych,

5. wyeliminowano ryzyko zgonu z powodu chorób zakaźnych przy równoczesnym wzroście ryzyka zgonu z powodu urazów spowodowanych wypadkami drogowymi,

W Raportach Generalnego Chirurga Zdrowia Publicznego, opublikowanych w latach 1964 - 1979, przedstawiono dowody na:

1. wysoką szkodliwość palenia papierosów,

2. wpływ środowiskowych czynników na zdrowie ludzi,

3. skumulowany efekt zdrowotny różnych czynników ryzyka, na które ludzie byli narażeni w różnych okresach życia,

4. a + b

5. a + c

6. b + c

7. a + b + c

W 1979 w „Zdrowi ludzie: Raport Głównego Chirurga dotyczący Promocji Zdrowia i Prewencji Chorób” wskazano rozwiązania, które stały się kanonem w rozwiązywaniu problemów zdrowotnych:

1. w kolejnych okresach swego życia ludzie narażenia są na różne ryzyko zdrowotne / zgonu,

2. planowanie różnych działań ochraniających powinno pozostawać w ścisłej relacji z czynnikami ryzyka zdrowia / zgonu i angażowania stosownych do tych czynników zasobów

3. planowanie różnych działań powinno być adresowane do konkretnych tzw. grup celowych (zbiorowości, agregatów),

4. a + b

5. a + c

6. b + c

7. a + b + c

Głównymi uwarunkowaniami zdrowia / zgonu w okresie noworodkowym i niemowlęcym są:

1. czynnik genetyczny, niska masa urodzeniowa i wcześniactwo,

2. błędy okołoporodowe

3. wypadki i przemoc

4. a + b

5. a + c

6. b + c

7. a + b + c

Głównymi uwarunkowaniami zdrowia / zgonu w wieku 1 - 14 lat są:

1. czynnik genetyczny,

2. wypadki i przemoc

3. choroby zakaźne

4. a + b

5. a + c

6. b + c

7. a + b + c

6.Jako główne uwarunkowania zdrowia / zgonu w wieku 15- 24 wskazuje się:

1. czynnik genetyczny, choroby zakaźne

2. nadużywanie alkoholu i stosowanie narkotyków

3. ryzykowny styl życia

4. a + b

5. a + c

6. b +c

7. a + b + c

Jako główne uwarunkowania zdrowia / zgonu w wieku 25- 64 wskazuje się:

1. nadużywanie alkoholu i stosowanie narkotyków

2. stres

3. styl życia

4. a + b

5. a + c

6. b + c

7. a + b + c

Jako główne uwarunkowania zdrowia i jakości życia w wieku 65 lat i więcej, wskazuje się:

1. nadużywanie alkoholu i stosowanie narkotyków

2. stres

3. styl życia

4. a + b

5. a + c

6. b + c

7. a + b + c

Proszę wskazać cele zdrowotne adresowane do zbiorowości w wieku 0 - 1 r.ż:

1. obniżyć zgony powodu (proszę uzupełnić) ……………………………………

2. zredukować ryzyko zaburzeń (chorób psychicznych)

3. zmienić styl życia

4. a + b

5. a + c

6. b + c

7. a + b + c

10.Proszę wskazać cele zdrowotne adresowane do zbiorowości w wieku 1- 14 lat:

1. obniżyć zgony powodu (proszę uzupełnić) …………………………..……….

2. zredukować ryzyko zaburzeń (chorób psychicznych)

3. zmienić styl życia

4. a + b

5. a + c

6. b + c

7. a + b + c

11.Proszę wskazać cele zdrowotne adresowane do zbiorowości w wieku 15- 24 lat:

1. obniżyć zgony powodu (proszę uzupełnić) ………………………………………….

2. zredukować ryzyko zaburzeń (chorób psychicznych)

3. zmienić styl życia

4. a + b

5. b + c

6. a + b + c

12.Proszę wskazać cele zdrowotne adresowane do zbiorowości w wieku 25- 64 lat:

1. obniżyć zgony powodu (proszę uzupełnić) …………………………………………..

2. zredukować ryzyko zaburzeń (chorób psychicznych)

3. zmienić styl życia

4. a + b

5. a + c

6. b + c

7. a + b + c

Proszę wskazać cele zdrowotne adresowane do zbiorowości w wieku 65 i więcej lat lat:

1. obniżyć zgony powodu (proszę uzupełnić) …………………………………..

2. zredukować ryzyko zaburzeń (chorób psychicznych)

3. zmienić styl życia

4. a + b

5. a + c

6. b + c

7. a + b + c

Proszę wskazać główne kategorie problemów zdrowotnych charakterystycznych dla społeczeństw rozwiniętych (europejskich):

1. chroniczne choroby somatyczne

2. urazy i wypadki

3. choroby psychiczne

4. choroby zakaźne

5. a + b + c

Proszę wskazać procesy, które przyczyniły się do ukształtowania struktury chorób nowoczesnego społeczeństwa:

1. industrializacja i urbanizacja

2. rozwój technologii

3. wzrost tzw. oczekiwanego trwania życia

4. a + b

5. a + b + c

Proszę uzupełnić instytucje, które w 1979 roku w Raporcie Głównego Chirurga USA zarekomendowano aby współzależnie rozwiązywały problemy zdrowotne. Idea stała się kanonem tzw. współpracy międzysektorowej oraz integracji działań podejmowanych na różnych poziomach struktur społecznych:

1. samorząd lokalny i ………..……………….…………….

2. podstawowa opieka zdrowotna i ……………………….

3. rodzina i …………………………………………………….

4. ubezpieczyciele i …………………………………………..

Teoria przejścia demograficznego wyjaśnia zmiany struktury demograficznej w społeczeństwach nowoczesnych wskazując, iż dokonuje się zmiana modelu reprodukcyjnego społeczeństwa z tzw. modelu rozrzutnego na oszczędny. Efektem modelu reprodukcji oszczędnej jest:

1. odtwarzanie ludności młodej

2. odtwarzanie ludności w średnim wieku

3. odtwarzanie ludności starej

4. a + c

5. b + c

W jednej z teorii wyjaśniających zmiany zachodzące w strukturze zachorowań, chorobowości i przyczyn zgonów (Olshansky 1986, 1998) przewiduje się, że w społeczeństwach nowoczesnych ponownie wzrośnie ryzyko zdrowotne spowodowane chorobami zakaźnymi. Jako główną przyczynę wskazano:

1. procesy demograficzne - starzenie się społeczeństwa

2. procesy migracji - przemieszczanie się dużej liczby osób z krajów nisko rozwiniętych

3. niską skuteczność technologii medycznych

4. a + b

5. a + b + c

Wg Horiuchiego „wyłaniające się” społeczeństwo przyszłości będzie zmagać się z problemem / problemami zdrowotnym / zdrowotnymi:

1. chorobami zakaźnymi,

2. chorobami układu krążenia,

3. chorobami nowotworowymi,

4. niepełnosprawnością wynikająca ze starości

5. a + b

6. a + b + c

7. b + c + d

8. wszystkimi wymienionymi

Proszę wskazać kategorie czynników ryzyka zdrowia ludzi żyjących w nowoczesnych społeczeństwach:

1. biologiczne, w tym szczególnie genetyczne,

2. fizjologiczne i behawioralne,

3. społeczne i inne środowiskowe [fizyczne i biochemiczne zanieczyszczenia],

4. dostęp do podstawowej opieki zdrowotnej,

5. wszystkie wymienione.

Bibliografia

1. Międzynarodowa Klasyfikacja Uszkodzeń, Niepełnosprawności i Ograniczeń (International Classification of Impairments, Disabilities i Handicaps - ICIDH, Genewa, World Health Organizations 1980),

2. Murray Ch.JL: Lopez A.: Globalne obciążenie chorobami. C Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, Kraków 2000 r.

3. Okólski M.: Demografia zmiany społecznej. W. N. SCHOLAR, Warszawa 2004.

4. Okólski M.: Demografia. Podstawowe pojęcia, teorie w encyklopedycznym zarysie. Wyd. Naukowe SCHOLAR, Warszawa, 2004.

5. Ostrowska A.: Styl życia a zdrowie. Wyd. IFiS PAN, W-wa 1999 r.

6. Bik B., Przewoźniak L.: Historia profesji promotora /edukatora zdrowia. Zdrowie i choroba. Perspektywa socjologiczna. (red.) Piątkowski W., Brodniak. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Społeczno-Gospodarczej, Tyczyn , 2005 (145-164)

7. Przewoźniak L., Bik B.: Oczekiwania pracodawców reprezentujących pomoc społeczna jako potencjalnych pracodawców absolwentów kierunku zdrowie

8. Przewoźniak L.: Rodzina jako potencjalny odbiorca edukacji zdrowotnej. W: Państwo i społeczeństwo w XXI wieku. (red.) Małgorzata Leśniak Kraków : Acta Academiae Moderevianae, Wydaw. Krakowskiej Szkoły Wyższej, Kraków 2004. s. 167 - 184,

9. Przewoźniak L.: Codzienne wzory relaksu i odpoczynku dorosłych mieszkańców jednej z dzielnic Krakowa. W: Zdrowie - Ruch - Fair Play (red. nauk.) Zofia Żukowska, Ryszard Żukowski. - Wydaw. ESTRELLA, Warszawa 2002, s. 203-212

10. Przewoźniak L., Bik B.: Zastosowanie modelu PRECEDE-PROCEED do planowania interwencji edukacyjnej. (w) Teoretyczne podstawy edukacji zdrowotnej. Stan i oczekiwania. (red B. Woynarowska i M. Kapica). KOWEZ, Warszawa 2001.

11. Przewoźniak L., Bik B.,: Aspekty roli edukatora zdrowia w instytucjach zdrowia publicznego. (w:) Teoretyczne podstawy edukacji zdrowotnej. Stan i oczekiwania. (red B. Woynarowska i M. Kapica). KOWEZ, Warszawa 2001.

12. Tobiasz-Adamczyk B. Brzyski P.,Bajka J: Społeczne uwarunkowania jakości życia kobiet u progu wieku starszego. Badania porównawcze. CM UJ, Kraków 2004r.

13. Tobiasz-Adamczyk B.: Wybrane elementy socjologii zdrowia i choroby. CM UJ, Kraków 2000r.

14. Zdrowie psychiczne. Zagrożenia i promocja (pod red. J.Cz. Czabały). Instytut Psychiatrii i Neurologii. Warszawa 2000

15. Zdrowie publiczne (red. Czupryna A., Poździoch S., Ryś A.). Uniwersyteckie Wydawnictwo Medyczne „Vesalius”, Kraków 2000 r

Wybrane akty prawne kształtujące misje instytucji w latach 1990 - 2004.

1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne. Art.64 - art.76.

2. Ustawa z dnia 11 kwietnia 1990 roku „O przekazaniu Ministrowi Pracy i Polityki Socjalnej z zakresu działania Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej zadań dotyczących pomocy społecznej” (Dz.U. 1990, nr 29, poz. 172).

3. Ustawa z dnia 29 listopada 1990 r. O pomocy społecznej. (Dz.U. 1990, nr 87, poz.506.) z późniejszymi zmianami.

4. Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminy. (Dz.U.1990, nr 16, poz. 95)

5. Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym. (Dz.U.2001, nr 142, poz. 1592)

6. Ustawa z dnia 5 czerwca 1990 r. o samorządzie województwa. (Dz.U.1998, nr 91, poz. 576)

7. Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 o ochronie zdrowia psychicznego. (Dz.U. 1994, 111, poz.535)

8. Ustawa. z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym. (Dz.U. 1997, nr 28,poz 153)

9. Tekst ujednolicony USTAWY z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza  (Dz. U. z 1997 r. Nr 28, poz. 152)

10. Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu niepełnosprawnych (Dz.U. 1997, nr 123, poz.776).

11. Ustawa z dnia o zatrudnianiu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych z 1991 roku (Dz.U. 1991, nr 46, poz.201).

12. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w kodeksie pracy. (Dz.U.1996, nr 69, poz.332).

13. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (Dz.U. 2003,nr 139, poz. 1328).

14. Rozporządzenie Ministra Zdrowia Z dnia 16 czerwca 2003 W sprawie warunków, jakim powinny odpowiadać wojewódzkie plany zdrowotne, oraz zakresu danych niezbędnych do przygotowania takiego planu. (Dz.U. 2003, nr. 115, poz. 1087)

15. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 10 lipca 2003 w sprawie zakresu świadczeń zdrowotnych, w szczególności badań przesiewowych, w których te badania sa przeprowadzane. (Dz.U.2003, nr 139, poz.1337).

16. USTAWA z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz.U. 2004, nr.210 Poz 2135)

17. Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. O pomocy społecznej. (Dz.U. 2004, nr 64, poz.593.)

18. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 8 grudnia 2004 w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności dla potrzeb rynku pracy oraz zakresu jej stosowania. (DZ.U.2004,nr 265, poz. 2644}

19. www.gov.pracapl

20. Ustawa z dnia 27 czerwca 1997r. o służbie medycyny pracy. (Dz.U. 1997, nr 96, poz. 593)

Reforma Opieki Zdrowotnej. Biuletyn Pełnomocnika MZiOS d / s Zagranicznych Programów Pomocy w Opiece Zdrowotnej. Październik 1993. S.1.

Beaglehole R., Bonita R., Kjellstrom T.: Basic epidemiology. S 84, WHO, Genewa 1993 r.

Lalonde M.: A New Perspectives on Health of Canadians -A working document. Government of Canada, 1974. p.12.

ibidem, p.13.

W raporcie M. Lalonde wykorzystał wcześniej opublikowaną koncepcję: Laramboise H.,L.: Heath Policy. Breaking It Down Into Move Manageable Segments. Journal of the Canadian Medical Association. February 3,1973.

Lalonde M.: A New Perspectives on Health of Canadians - A working document. Government of Canada, 1974. p.14.

Włodarczyk C.W.: Polityka zdrowotna w społeczeństwie demokratycznym. Uniwersyteckie Wydawnictwo „Veslius”, Łódź - Kraków - Warszawa1996.s.163 - 169.

Karski J: Promocja zdrowia z perspektywy ostatniej dekady XX wieku. s. 19 - 42. (W) Promocja zdrowia. (Praca zbiorowa pod redakcja Jerzego B. Karskiego). Centrum Organizacji I ekonomiki Ochrony Zdrowia. WYD. IGNIS, 1999.

Bik B.: Koncepcja promocji zdrowia. T.II.R.23. (W)Zdrowie publiczne. (Praca zbiorowa pod red. A. Czupryny, S. Piździocha, C.W. Włodarczyka). Uniwersyteckie Wydawnictwo „Veslius”, Kraków 2001.s. 208.

Lalonde M.: A New Perspectives on Health of Canadians - A working document. Government of Canada, 1974. p.31.

ibidem, p.31

ibidem, pp 31-32

ibidem, pp 70 - 77

Healtly People: The Suregeron General`s Report on Health Promotion and Disease Prevention 1979. U.S. Departament of Health, Education and Welfare. Public Health Service Office of the Assistant Secretary for Health and General DHEW (PHS) Publication, No 79 - 55071.

Richmond J.B, Kotelchuk M.: Co - ordination and development of strategies and policy for public health promotion in the United States. (IN) Oxford Textbook of Public Health. Second edition, by W. Holland, R. Detels and G. Knox. Oxford University Press, March 1991.

Green L.W., Kreuter M.W.: Health promotion planing An Educational and Environmental Approach. S.4. Mayfield Publishing Copany , Mountain View-Toronto-London, 1991.

„Zdrowi ludzie: Raport Głównego Chirurga dotyczący Promocji Zdrowia i Prewencji Chorób”, 1979.

1

39

Opracowanie: Lucyna Przewoźniak, Wydział Zdrowia i Nauk Medycznych

Opracowanie: Lucyna Przewoźniak, Wydział Zdrowia i Nauk Medycznych

Jedenaście głównych

Chorób zakaźnych

Trzy główne chroniczne choroby (choroby serca, nowotworowe, choroby naczyń mózgowych)

wypadki

---