ADOLESCENCJA, ROZDZIAŁ 5, NAPIERAŁA, TREMPAŁA - PODRĘCZNIK 2

Adolescencja - okres przemian w życiu człowieka , które z dzieciństwa prowadzą go ku dorosłości (od około 10 do 20 r. życia).

5.1. Miejsce i rola adolescencji w przebiegu ludzkiego życia

Adolescencja jest czasem intensywnych przemian, którym podlega większość procesów rozwoju (zarówno biologicznych jak psychologicznych i społecznych.

PERSPEKTYWA FIZJOLOGICZNA

• nacisk położony jest na zmiany w budowie i czynnościach ciała powstałych pod wpływem mechanizmów neuroendokrynnych (łączne oddziaływanie procesów nerwowych i hormonalnych). Początek dojrzewania zachodzi w ośrodkowym układzie nerwowym - z niego wychodzą impulsy do gruczołów endokrynnych , wydzielających hormony odpowiedzialne za przemiany ciała.

PERSPEKTYWA PSYCHOLOGICZNA

• zmiany dotyczące procesów emocjonalnych i poznawczych, rozumienia norm moralnych

• poszukiwanie przez dorastających własnej tożsamości (w ostatnich latach w centrum zainteresowania psychologów)

• Oerter proces przechodzenia z dzieciństwa do dorosłości ujmuje z 2 punktów widzenia:

1. pozycji między dzieciństwem i dorosłością

Lewin określił to jako pozycję marginalną. Z niej wynikają wg niego 4 rodzaje

konsekwencji:

• nieśmiałość, wrażliwość i agresywność

• konflikty między wartościami, ideologiami i stylami życia

• wynikające z tego afektywne napięcie

• skłonność do ekstremizmu, radykalizmu i rygoryzmu w myśleniu i działaniu oraz nagła zmiana statusu

• Powyższe procesy psychologiczne przebiegają w interakcji ze społecznym otoczeniem, w jakim dorasta młodzież. Otoczenie to, poszczególne środowiska są zróżnicowane i dynamiczne. Wzajemne powiązania między zmianami fizjologicznymi, wpływami środowiska i dążeniem jednostki do kierowania własnym życiem wyznaczają różne psychologiczne wzory przebiegu adolescencji.

1. dążenia do ukształtowania stabilnej struktury osobowości oraz mocnej tożsamości (wskazał na to Erikson). Poszukiwanie własnej tożsamości jest doświadczeniem młodzieży wypełniającym przestrzeń między bezpieczeństwem dzieciństwa a autonomią człowieka dorosłego. Przestrzeń tę Erikson określa moratorium psychologicznym.

PERSPEKTYWA SOCJOLOGICZNA

• z punktu jej widzenia adolescencja jest elementem kultury, a badaczy tego okresu interesują w głównej mierze procesy społecznego dojrzewania. W ich obrębie Trawińska rozróżnia:

• procesy wchodzenia w społeczne role osób dorosłych

• procesy tworzenia programów życiowych opartych na doświadczeniu oraz twórczym przeżywaniu relacji między obrazem świata a strukturą „Ja”.

PERSPEKTYWA ANTROPOLOGÓW KULTUROWYCH

• dokonują porównań znaczenia tego okresu życia w różnych kulturach

• im trudniejsze zadania jakie społeczeństwo stawia swoim członkom - tym dłuższy czas jest potrzebny do przygotowania się do ich realizacji

• w społeczeństwach prymitywnych - przechodzenie z dzieciństwa w dorosłość za pomocą inicjacji

W psychologii odnosimy dorosłość do wieku życia a dojrzałość do osobowości.

W adolescencji człowiek uzyskuje 2 zdolności istotne dla dalszego rozwoju:

• zdolność do dawania nowego życia

• zdolność do samodzielnego kształtowania własnego życia

Rozwój każdej z tych zdolności przypada na różny wiek i rozdziela okres adolescencji na 2 fazy, które w przybliżeniu oddziela 16 r. życia:

1. wczesna adolescencja (lub wiek dorastania) - gotowość organizmu do reprodukcji gatunku - faza poczwarki

2. późna adolescencja (wiek młodzieńczy) - nabywanie kompetencji osobistych i społecznych - faza motyla

W naukach medycznych - wyodrębnia się też fazę wstępną, zwaną pokwitaniem (faza pubertalna).

Problemy, oraz związane z nimi trudności są odmienne w każdej z faz adolescencji, a na ich przełomie występuje tzw. :

kryzys tożsamości - okres rozwoju tożsamości, podczas którego młody człowiek musi dokonywać wyborów między ważnymi dla niego alternatywami. Wg Eriksona sposób pokonania kryzysu, rozwiązania pojawiających się wówczas problemów własnej tożsamości, determinuje w znacznym stopniu dalszy psychiczny rozwój młodego człowieka.

• kryzys ten nie zawsze ma miejsce

• przechodzenie z 1 fazy w 2 może przebiegać niemal niezauważalnie

• adolescencja ma przebieg heterogenijny

5.2. Wczesna adolescencja. Wiek dorastania.

5.2.1. Fizjologiczne przemiany organizmu oraz ich konsekwencje w sferze emocji i obrazu własnej osoby

G.S. Hall, 1904 - pierwsza monografia poświęcona adolescencji - biologiczne podejście.

Współcześnie nie traktuje się procesów fizjologicznych jako izolowanych od wpływów społecznych oraz wpływów pochodzących z psychiki (w pewnym stopniu ukształtowanej już w okresie dzieciństwa). Psychika i środowisko społeczne nadają fizjologicznym przemianom organizmu określone znaczenie, wpływając przez nie na sposób przeżywania okresu adolescencji. Jednak to widoczne zmiany w obrębie ciała osób dorastających są zazwyczaj dla nich i dla otoczenia pierwszymi sygnałami, że kończy się ich dzieciństwo.

Przemiany fizjologiczne organizmu rozpoczynają się znacznie wcześniej niż to można zauważyć.

Z podwzgórza wychodzą sygnały do szyszynki, która w ich wyniku uwalnia gonadotropiny. One z kolei pobudzają gonady (jajniki u dziewcząt i jądra u chłopców) do przyspieszenia produkcji estrogenu (dziewczęta) i testosteronu (chłopcy). Poziom tych hormonów wzrasta od czasu dzieciństwa 6-krotnie u dziewcząt i 20-krotnie u chłopców.

Skok pokwitaniowy - od niego zaczynają się obserwowalne fizjologiczne zmiany organizmu - szybki wzrost ciała (chłopcy 12-15 r życia, przyrost 20 cm, waga ciała zwiększa się o ok 20 kg). U dziewcząt skok pokwitaniowy rozpoczyna się około 2 lata wcześniej niż u chłopców, trwa krócej i jest mniej nasilony.

U chłopców: rozrastają się ramiona, sylwetka staje się bardziej kanciasta, niektórzy rosną aż do 25 r. życia.

U dziewcząt: rozrasta się miednica, podskórna tkanka tłuszczowa - zaokrąglenie się sylwetki, niektóre dziewczęta rosną aż do 21 r. życia. Na ogół jednak u obu płci wzrost ustala się kilka lat wcześniej.

Największe zmiany dotyczą narządów płciowych

Dojrzałość płciowa:

• dziewczęta

• zapowiada ją menstruacja - często po pierwszej menstr. występuje okres bezpłodności, wg Tannera bezowulacyjne menstr. mogą trwać nawet rok.

• istnieje związek pomiędzy czasem wystąpienia pierwszej miesiączki a warunkami ekonomicznymi (odżywianie)

• dziewczęta z dużych miast i nielicznych rodzin miesiączkują wcześniej

• klimat nie odgrywa roli

• wcześniejsze wystąpienie miesiączki- może wiązać się z konfliktami rodzinnymi, czy tez nieobecnością ojca

• somatyczne symptomy towarzyszące miesiączce są wszędzie takie same, natomiast zmienność nastroju jest zjawiskiem występującym tylko w krajach zachodnich

• chłopcy

• obecność spermy w moczu może być pierwszym sygnałem seksualnej dojrzałości

• zmazy nocne (+często sny erotyczne)

Fazy dojrzewania płciowego u chłopców

Faza	Wiek (typowy w latach)	Typowe cechy rozwoju płciowego
Dziecięca	0-11	nie stwierdza się zwiastunów pokwitania
Przedpokwitaniowa	11-13	powiększenie jąder (pierwszy zwiastun pokwitania) oraz towarzyszące temu zmiany fizjologiczne skóry moszny; początek rozwoju owłosienia łonowego; zmiany proporcji ciała związane z przyspieszeniem wzrastania (skok pokwitaniowy), sylwetka „wyrostka”.
Pokwitania właściwego	13-15	dalszy intensywny rozwój narządów płciowych; dalsze zaawansowaniu rozwoju owłosienia łonowego; początek owłosienia pachowego; mutacja głosu związana z powiększeniem krtani; mniejsze przyrosty wysokości ciała, sylwetka „wyrostka” utrzymuje się - długokończynowość, zgrubienie rysów twarzy, często występuje trądzik młodzieńczy
Młodzieńcza	15-17	zakończenie rozwoju narządów płciowych; owłosienie łonowe przybiera kształt zbliżony do rombu; owłosienie pachowe osiąga ostateczną postać; głos męski, jabłko Adama - w związku z zakończeniem rozwoju krtani; często pojawia się owłosienie na twarzy i innych częściach ciała, znacznie wolniejsze tempo przyrostu wysokości ciała.

Fazy dojrzewania płciowego u dziewcząt

Faza	Wiek typowy (w latach)	Typowe cechy rozwoju płciowego
Dziecięca	0-10	nie stwierdza się zwiastunów pokwitania
Przedpokwitaniowa	10-12	rozwój piersi do postaci „pączka” (pierwszy zwiastun pokwitania); początek rozwoju owłosienia łonowego; zmiany proporcji ciała związane z przyspieszeniem wzrastania (skok pokwitaniowy), sylwetka „podlotka”
Pokwitania właściwego	12-14	dalsze zaawansowanie rozwoju piersi; dalsze zaawansowanie rozwoju owłosienia łonowego; początek owłosienia pachowego; wystąpienie pierwszej miesiączki (w okr. do 2 lat może być nieregularna); mniejsze przyrosty wysokości ciała, sylwetka długokończynowa, zaczyna się sylwetka kobieca; zgrubienie rysów twarzy, często występuje trądzik młodzieńczy
Młodzieńcza	14-16	dalszy rozwój piersi; owłosienie łonowe przybiera kształt trójkąta; owłosienie pachowe osiąga ostateczną postać; ustalają sie regularne miesiączki; zwolnienie tempa przyrostu ciężaru ciała, zaznacza się kobieca topografia podściółki tłuszczowej; sylwetka traci wygląd podlotka i przybiera wygląd typowo kobiecy; następuje wysubtelnienie rysów twarzy.

• u dziewcząt niekiedy piersi rosną nierównomiernie

• u chłopców z reguły najpierw powiększają się jądra a potem penis

• pod koniec dorastania u chłopców może pojawić się owłosienie na piersiach

• u dziewcząt ogólnie owłosienie jest mniej intensywne niż u chłopców

• w związku z wydłużeniem strun głosowych u dziewcząt głos staje się trochę niższy natomiast chłopcy przechodzą przykry okres mutacji :)

• twarze u obu płci wyglądają przez jakiś czas nieproporcjonalnie (większy nos i podbródek)

• chłopcy - zwiększone wydzielanie męskiego hormonu (adrogenu) trądzik. Ponadto - przetłuszczanie sie włosów, ostry zapach potu - u dziewcząt nie jest to tak nasilone.

• u chłopców występuje krótkotrwały okres niezręczności ruchowej - przesunięcie środka ciężkości ciała ku górze; zwiększona pobudliwość, brak pewności ruchów

Obraz własnej osoby i emocje

• zazwyczaj w fazie dorastania dominują uczucia ambiwalentne bądź dezaprobata dla zmian.

• zmieniający się obraz samego siebie dotyczy cech fizycznych (Ja cielesne) , zderza się z wyidealizowanymi normami dotyczącymi wygląd i sprawności (Ja idealne) - porównywanie siebie z lansowanymi przez media wzorami zazwyczaj wypada negatywnie, szczególnie jeśli chodzi o sylwetkę

• Conger - dorastający , którzy spostrzegali siebie jako fizycznie odmiennych od stereotypu kulturowego, mieli wyraźnie obniżoną samoocenę; właściwości fizyczne były ważniejsze od intelektualnych i społecznych, co jednak ulegało zmianie w dalszych latach adolescencji.

• na image własnego ciała wpływają:

• obserwowane w nim zmiany

• ukształtowane juz w dzieciństwie przekonanie o własnej atrakcyjności

• poczucie własnej wartości

• zmiany ciała są oceniane jako ważniejsze przez dziewczęta. Są one bardziej skłonne łączyć wygląd zewnętrzny z właściwościami psychicznymi. Ich poczucie własnej wartości związane jest bardziej z:

• relacjami interpersonalnymi

• popularnością

• własną atrakcyjnością

• u chłopców poczucia własnej wartości związane jest z:

• własną sprawnością

• osiągnięciami

• konsekwencje emocjonalne i społeczne zmian fizycznych w adolescencji zależą także od tego, czy dziewczyna bądź chłopiec należą do wcześnie czy późno dojrzewających. U obu płci rozpiętość wieku, w jakim rozpoczyna się dojrzewanie (w ramach normy) wynosi 5 lat.

• u wcześnie dojrzewających dziewcząt zaobserwowano więcej osobistych problemów np. zakłopotanie wzrostem, sylwetką czy menstruacją; częstsze objawy psychosomatyczne, częstsze kontakty z alkoholem i narkotykami; problem molestowania seksualnego, zazwyczaj wcześniejsze podjęcie aktywności seksualnej; zazwyczaj więcej konfliktów z rodzicami; otoczenie oczekuje od nich większej odpowiedzialności

• dziewczęta z opóźnionym rozwojem płciowym mają zazwyczaj mniej osobistych problemów

• wcześniej dojrzewający chłopcy są bardziej pewni siebie, swobodni i aktywni, oceniani jako bardziej atrakcyjni

• chłopcom dojrzewającym później często brak wiary w siebie, przeżywają to boleśnie (nie dorównują rówieśnikom w sile i sprawności fizycznej) - chłopcy kompensują to w pozytywny lub negatywny sposób; jednakże krócej doświadczają frustracji związanej z brakiem społecznego przyzwolenia dla aktywności seksualnej i krócej jest tłumiona ich potrzeba niezależności

• procesy neurohormonalne przekształcające organizm przyczyniają się do występowania zwiększonego pobudzenia emocjonalnego oraz do labilności (chwiejności) emocji. (szczyt wg Garrisona - 13-14 r.ż.).

• Szczególnie częste są lęki społeczne

• lęk przed niepowodzeniem

• lęk przed ekspozycją społeczną

• Charakterystyczna jest też ambiwalencja uczuć, czyli niemal równoczesne przeżywanie uczuć przeciwstawnych (np miłość i nienawiść)

• Do niepewności siebie przyczyniają się też:

• rumieniec na twarzy

• zmazy nocne

• mimowolna erekcja prącia

• długość penisa

• słabe owłosienie ciała

• słabe umięśnienie

5.2.2. Zmiany w zakresie czynności poznawczych

Piaget:

• sposób w jaki dorastający rozwiązują problemy, jak rozumieją samych siebie oraz innych, wynika z przejścia ze stadium operacji konkretnych do stadium operacji formalnych.

• Operacje formalne charakteryzują się bardziej logicznym i abstrakcyjnym i mniej egocentrycznym myśleniem (dorastający głębiej wnikają w problemy, dostrzegają różne opcje, stawiają dociekliwe pytania)

• posługiwanie się ironią, parodią, metaforą

• krytycyzm

• niejednokrotne odrzucenie dotychczasowych autorytetów

• życie intelektualne młodzieży staje się intensywne i bogate

• zdolności te mogą być też przypisywane osobom w młodszym wieku i wynikać z inteligencji emocjonalnej

• tezy koncepcji Piageta potwierdzają się w badaniach wskazujących, że wraz z okresem dorastania rozwija się myślenie abstrakcyjne i logiczne, zdolność do refleksji i autorefleksji, do rozważań natury moralnej, do perspektywicznego ujmowania zdarzeń, pojawiają się też zainteresowania społeczne i polityczne.

• istnieją jednak indywidualne wariacje w rozwoju poznawczym dorastających, a rozwój myślenia formalnego trwa przez cały okres adolescencji

• Piaget początkowo przypisywał rozwój myślenia na poziomie operacji formalnych okresowi od 11 do 15 r.ż.

• Później - myślenie na poziomie operacji formalnych rozwija się przez całą adolescencję i osiąga szczyt ok 15-20r.ż.

• na poziomie operacji formalnych niektórzy badacze wyróżniają 2 fazy:

• wczesną fazę operacji formalnych - w niej zwiększająca się zdolność hipotetycznego myślenia owocuje swobodnym, nieskrępowanym myśleniem, ujmującym świat subiektywnie i idealistycznie

• późną fazę operacji formalnych - w niej dorastający konfrontują swoje rozumowanie z rzeczywistością, z czego wynika przywrócenie intelektualnej równowagi; niepewność poznawcza wynikająca z refleksji

Procesy informacyjne przebiegają u dorastających szybciej niż u dzieci.

• Percepcja - spostrzeżenia dorastających są w porównaniu ze spostrz. dzieci bardziej dokładne, wielostronne i ukierunkowane. Wiąże się to m.in. z najwyższą w ciągu życia wrażliwością zmysłów

• u dorastających rozwija się uwaga dowolna (u dzieci jest mimowolna)

• rozwija się pamięć logiczna i dowolna

• dorastający mogą utrzymać w określonym czasie więcej myśli niż dzieci (potrafią posługiwać się różnymi sposobami zapamiętywania)

• wg polskich badań, najszybszy rozwój pamięci logicznej występował u uczniów klasy 5 - we wszystkich grupach wiekowych pamięć chłopców była nieco lepsza niż dziewcząt

W okresie dorastania pod wpływem nauki szkolnej zachodzą zmiany w strukturze języka oraz jego funkcjach. Zmiany te dotyczą:

1. wzrostu zasobu słownictwa (na początku szkołu 3 tys, pod koniec 10 tys; rozumienie metafor, symboli, przenośnie, słów naukowych etc)

2. zrozumienia struktury gramatycznej języka

3. kultury języka w zakresie mowy ustnej i pisanej

Monitoring kognitywny - dorastający potrafią coraz lepiej obserwować i analizować aktywność własnego umysłu. Monitoring ten sprzyja tworzeniu koncepcji samego siebie, a skupienie się na własnej osobie jest określane jako młodzieńczy egocentryzm. Jest on skutkiem osiągnięcia stadium myślenia formalnego i zwiększającego się zainteresowania własną osobą.

Piaget - opisuje młodzieńczy egocentryzm jako wiarę we wszechmoc refleksji

Coleman - jako „spojrzenie skierowane do wewnątrz”

Wskutek młodzieńczego egocentryzmu dorastający wytwarzają w myślach „wyimaginowaną publiczność” (Eliknd). No i się przed nią pręży w myślach. :) Zdaniem Elkinda posiadanie tejże wyim. publiczności przyczynia sie u młodzieży do porywów entuzjazmu, pragnienia czynów nadzwyczajnych.

Świadczy to też o rozwoju wyobraźni. Młodzieńcze marzenia mają charakter życzeniowy, ale często tez ucieczkowy i kompensacyjny. Marzenia takie znacznie częściej występują u dziewcząt.

Środowisko w jakim wyrasta człowiek wpływa na jego rozwój poznawczy.

Wygotski - interakcje społeczne w okresie dzieciństwa i dorastania, w tym przede wszystkim rozmowy, wywierają głęboki wpływ na struktury poznawcze oraz na sprawność myślenia.

Perkins, Segal, Voss - u dorastających, którzy mają możliwość aktywnego uczestniczenia w dyskusjach, sprawność myślenia uzyskuje wyższy poziom.

5.2.3. Rozwój społeczny. Interakcje z rówieśnikami i dorosłymi.

Rozwój społeczny rozpatrywany jest z punktu widzenia:

• stadiów rozwoju kognitywnego - społeczna i moralna dojrzałość wynika z osiągniętego przez jednostkę stadium kognitywnego rozwoju

• teorii psychoanalitycznych - rozumowanie podobne jak w przypadku teorii społecznego uczenia się, jednak inaczej są tu rozumiane mechanizmy wpływu rodziców i innych osób dorosłych

• teorii społecznego uczenia się - poziom dojrzałości społecznej dorastających jest zdeterminowany, począwszy od urodzenia, oddziaływaniem wychowawczym rodziców i innych osób dorosłych

• teorii biologicznych - główną rolę w społecznym dojrzewaniu przypisuje się uzyskaniu odpowiedniej dojrzałości ośrodkowego układu nerwowego, pozwalającej na świadome kontrolowanie emocji

Szczególnie ważnym aspektem dojrzewania są związki interpersonalne dorastających, i to zarówno związki z rówieśnikami, jak i z rodzicami oraz innymi osobami dorosłymi.

Związki rówieśnicze

Dorastający bardziej aktywnie dobierają sobie partnerów, oczekując od nich wymiany myśli i współdziałania. Niekiedy na samym początku okresu dorastania występuje:

ANTAGONIZM PŁCI - wzajemna niechęć do siebie osób płci odmiennej; silniej wyrażana przez chłopców (rzadko jest to antag. prawdziwy, raczej pozorny, skrywający nie pozbawione niepokoju zainteresowanie płcią przeciwną). U chłopców antagonizm płci jest też wyrazem dążenia do potwierdzenia własnej wartości przez zaprzeczenie cudzej (dziewczynki przejściowo w tym okresie mają przewagę intelektualną)

Rodzaje związków rówieśniczych:

• paczki (kliki) - małe, zżyte ze sobą grupy, najpierw składające się z osób o tej samej płci, potem heteroseksualne (zbliżone zainteresowania, ten sam wiek, podobne środowisko społeczne)

• grupy - liczniejsze niż paczki, podobne zainteresowania lub orientacje zawodowe

• związki przyjaźni - 1 lub 2 bliskich przyjaciół, kontakty z nimi intensywne , oparte na lojalności i zaufaniu

D.C. Dunphy wyróżnił 4 fazy w procesie kształtowania się grup rówieśniczych:

1. faza poprzedzająca tworzenie się grupy właściwej; powstają wówczas odizolowane od siebie jednopłciowe paczki, które często cechuje tajemnicza obrzędowość :P

2. początek paczek heteroseksualnych; kontakty z innymi paczkami podejmowane są sporadycznie i tylko zespołowo, nastawienie do innych paczek jest antagonistyczne

3. członkowie paczki o wysokim statusie nawiązują indywidualne kontakty z członkami innych paczek, można przynależeć do więcej niż 1 paczki; w ten sposób tworzy się „ponad paczkami” luźniejsza grupa rówieśnicza

4. potrzeba przynależenia do grupy słabnie, wyodrębniają się pary przyjaciół

W zdecydowanej większości przypadków przyjaciel jest tej samej płci. Wg badań, przyjaźń z osobą tej samej płci przyczynia się do wzmocnienia poczucia własnej wartości i pozwala na lepszą eksplorację tego „kim jestem”.

• związki przyjaźni dziewcząt - używanie konwersacji do nawiązania i utrzymania bliskości; rozmowy nt spraw osobistych, czas spędzany głównie na rozmowach

• związki przyjaźni chłopców - rozmowa jest tylko sposobem wyrażania opinii oraz własnych kompetencji; chłopcy przede wszystkim podejmują wspólne działania

• WNIOSEK - dziewczęta czerpią więcej niż chłopcy satysfakcji, przyjaźniąc się z osobą tej samej płci

Wpływ związków rówieśniczych na poszczególne jednostki:

• tworzy się poczucie wspólnoty (podział na „my” i „oni”)

• solidarność grupowa

• wzmocnienie poczucia własnej wartości

• bezpieczeństwo emocjonalne

• rozwijanie zainteresowań oraz form współdziałania

• pragnienie zewnętrznego upodobnienia się (ubiór, fryzura, język)

• Język - lakoniczność, radykalne uproszczenia (wyrażanie przeżyć, których w zwykłej mowie „nie da” się wyrazić) umożliwia porozumienie oparte na poczuciu przynależenia i bliskości

• tworzenie się kultury młodzieżowej - własny świat symboli, obowiązujących norm, wzorów zachowania. Kult. młodzieżowa wzmacnia tożsamość młodzieży, zaznacza jej odrębność i wzmacnia więzi przynależności generacyjnej.

• nasilony konformizm wobec grupy rówieśniczej (zachodzi w wypadku braku bliskości uczuciowej z rodziną) - silna identyfikacja z grupą, zależność od niej, podporządkowanie się gotowym wzorom i schematom postępowania, dostosowywanie się do opinii większości)

• w przypadku konfliktu pomiędzy normami ustalanymi przez dorosłych i przez rówieśników - zwyciężają zasady rówieśników. Dorastający podlegają zatem dwóm systemom norm. Jednak badania wskazują, że młodzież przyjmuje wartości przede wszystkim od rodziców, natomiast rówieśników naśladuje w błahszych sprawach. W sprawach zasadniczych - rodzic jest modelem, niezależnie od wpływu rówieśników.

Negatywny wpływ związków rówieśniczych (wynikające z wypaczeń zalet typu solidarność etc)

• niechęć i nienawiść do innych

• zuchwałość wywodząca się z przesadzonego poczucia własnej wartości

• agresja

• zainteresowania o kier. aspołecznym

FUNKCJE GRUPY RÓWIEŚNICZEJ

D.P. Ausubel (modyf. przez Hamacheka):

1. zastępowanie rodziny - w grupie dorastający czuje się bezpiecznie i ma określony status

2. stabilizacja osobowości - grupa wpływa stabilizująco na osobowość jej członków

3. wzbudzanie poczucia własnej wartości - przyjęcie do grupy źródłem poczucia własnej wartości

4. określanie standardów zachowania - nowe odniesienia, nowe formy zachowań przygotowujące dorastających do życia w szerszym społeczeństwie

5. zapewnianie „bezpieczeństwa wynikającego z liczebności” - „skoro innym wolno, to dlaczego mi nie?”

6. rozwijanie społecznych kompetencji - imprezy, dyskusje

7. przyjęcie wzorów i ich naśladowanie - grupa dostarcza wzorów

Stosunki panujące w grupie mogą być prototypem dla późniejszych stosunków międzyludzkich, zarówno w sferze emocjonalnej, poznawczej jak i seksualnej.

Pomimo zwiększającego się wpływu rówieśników, podatność osoby dorastającej zależy od jej indywidualnych właściwości oraz od sytuacji w rodzinie.

Subkultury - okres młodzieńczości.

Dorastanie - początkowe fazy uczucia miłości (Hurlock):

• miłość szczenięca - ważniejsze jest samo kochanie niż obiekt

• miłość cielęca - obiekt uczuć otoczony jest bezgranicznym uwielbieniem

• miłość romantyczna - przypada zazwyczaj na wiek młodzieńczy

ZWIĄZKI Z DOROSŁYMI

Dzieciństwo - rodzice akceptowani bezrefleksyjnie

Dorastanie - stosunek do rodziców bardziej realistyczny, nieraz przekorny.

• wiele problemów między rodzicami a dorastającymi jest wynikiem niedookreślonego statusu tych ostatnich - już nie są dziećmi, ale nie są jeszcze dorosłymi

• dorastający stają się wobec swoich rodziców bardziej zamknięci niż w dzieciństwie

• rodzice nie radzą sobie z uznaniem autonomii dorastających dzieci, w wyniku czego są niekonsekwentni i mają tendencję do ograniczania autonomii nastolatków

Obszary konfliktowe wg Duvalla wynikają ze sprzeczności:

1. kontrola ze strony rodziców <=> potrzeba swobody dorastających

2. odpowiedzialność rodziców <=> dzielenie odpowiedzialności z dorastającymi

3. przykładanie przez rodziców dużej wagi do nauki szkolnej <=> poświęcanie czasu przez dorastających na inne rodzaje aktywności

• konflikty między rodzicami a dorastającymi nie są jednak aż tak częste i głębokie jak można by przypuszczać

• często geneza problemu ujawniającego się w relacjach rodzinnych tkwi POZA nimi

• częstsze są konflikty z synami (bardziej burzliwie przechodzą okres dojrzewania) niż z córkami

• mimo konfliktów - między rodzicami a dziećmi utrzymuje się zazwyczaj pozytywna więź, dorastający czują się kochani przez rodziców

• bliższa więź z matkami (niezależnie od płci nastolatka)

• bliska więź z rodzicami i pozytywny przebieg dorastania współwystępują ze szczęśliwym związkiem małżeńskim rodziców

• wpływ rodziców na identyfikację dorastających z własną płcią

• młodzież nawet krytykując rodziców, odwołuje się do wartości tej warstwy społecznej, z jakiej się wywodzi

• stopniowe psychiczne oddalanie się od rodziców nie musi oznaczać utraty więzi, lecz jej ZMIANĘ. (przejście od więzi dziecięcej zależności do więzi opartej na partnerstwie. - proces ten jest trudniejszy dla rodziców :)

• wpływ rodzeństwa na rozwój społeczny dorastających jest zależny od liczby rodz., różnicy wieku, płci

• NIE STWIERDZONO negatywnego wpływu jedynactwa na przebieg dorastania

• badania Tyszkowej (ech...) - w polskie nastolatki utrzymują bliską więź z dziadkami

• rodzice w czasie dorastania ich dziecka są traktowani jako bardziej godni zaufania, natomiast inni dorośli traktowani są różnorodnie, zależnie od ich roli wobec dorastających i posiadanego autorytetu.

5.2.4. Główne rodzaje działalności

Cechy działalności dorastających:

• wyznaczanie odległych celów

• zorganizowana i planowana aktywność (zw. z rozwojem poznawczym, intelektualnym; często jednak występuje słomiany zapał)

• poszerzanie się działalności wskutek wchodzenia w nowe sytuacje i środowiska społeczne, poznawania nowych obszarów wiedzy

• zmiana kierunku aktywności (zwrot ku światu wewnętrznemu a potem zagadnieniom społecznym)

• dążenie do przeżyć wzruszających i pięknych (nowość i nieokreśloność pociąga, podobnie jak romantyzm, ryzyko, tajemniczość)

• intensywność działań - oddawanie się czemuś bez reszty (wiąże się to z dążeniem do silnych wrażeń wzbudzających podziw innych (z powodu braku zaspokojenia tegoż może dojść do czynów chuligańskich lub przestępczych)

Młodzież podejmuje różne formy aktywności intelektualnej i zbiorowej:

• słuchanie muzyki, kino, wideo, wideoklipy (por Dios, wideo? ktoś jeszcze ma wideo w domu? podręcznik twierdzi iż zaiste tak, aczkolwiek ja raczej dałabym w to miejsce DVD i oglądanie głupich filmików na youtubie)

• komputery i Internet (inwencja moja, za czasów pisania podręcznika jak widać net powszechny nie był)

• dyskoteki

• młodzież w małym stopniu interesuje się literaturą i kulturą wyższą (nie ma różnic względem miejsca zamieszkania, ale są względem poziomu edukacji)

• majsterkowanie, kolekcjonerstwo, rysowanie, graffiti

Aktywność zespołowa

• wycieczki

• sport, gry i zabawy

• malejąca tendencja do zrzeszania się młodzieży w ramach organizacji młodzieżowych

• ruchy proekologiczne, happeningi

Główna forma aktywności młodzieży - UCZENIE SIĘ. W okresie dorastania obserwuje się niekiedy zmniejszoną efektywność uczenia się wynikającą z przejściowych problemów z koncentracja uwagi (związek z przemianami fizjologicznymi organizmu). Ogólnie jednak zdolność do uczenia wzrasta, co jest związane m.in. ze świadomością celu nauki, wyzwalającą motywację do zdobywania wiedzy.

Środowisko społeczne w jakim młodzież wyrasta wpływa na kierunek jej zainteresowań, dobór środowiska rówieśniczego, wybór szkoły oraz zawodu a także na ogólną koncepcję świata i swojego w nim miejsca.

14

---