CZĘŚĆ 1
ORZECZENIE NIEWAŻNOŚCI MAŁŻEŃSTWA
SKARGA POWODOWA
- PODSTAWĄ WSZCZĘCIA POSTĘPOWANIA SĄDOWEGO
MAŁGORZATA BARAN
Rozstrzyganie sporów w Kościele wymaga, posiadania własnego sposobu postępowania, opartego na dokładnie określonych zasadach. „Proces kanoniczny, aby mógł spełniać stawiane przed nim zadania musi, więc zawierać jako warunek konieczny i nie odłączny serię formalności” *(1). Konstrukcja procesu zarówno spornego jak i karnego wskazuje, że „w postępowaniu sądowym wymagany jest udział kilku (wielu) osób, które przez czas trwania procesu związane są ze sobą określonymi, bardzo istotnymi i skrupulatnie przez prawo rozpisanymi relacjami prawnymi”(2). Precyzyjnie określenie punktu, z jakiego występuje osoba wyznacza charakter podjętych czynności prawnych, które konkretyzowane są przez normy kanoniczne.
Proces kanoniczny bezwzględnie wymaga, aby strony procesowe i właściwy sędzia „podjęli ogół czynności przepisanych przez kanoniczny prawo procesowe, koniecznych do rozpoznania i autorytatywnego rozstrzygnięcia wątpliwości zgodnie z prawda obiektywną i według zasad sprawiedliwości”(3).
Dochodzenie swoich uprawnień na forum sądowym, jest uwarunkowane uprzednim złożeniem i przyjęciem przez sędziego odpowiednio zredagowanej skargi powodowej.
Przez termin skarga powodowa słownik języka polskiego rozumie „środek prawny przysługujący stronom i innym uczestnikom postępowania przed określonym organem, zmierzającym do zmiany lub uchylenia orzeczenia tego organu”(4).
Kodeks Prawa Kanonicznego w can. 1504 wymienia elementy stanowiące integralną całość skargi kanonicznej. Ustawa stanowi, iż „Skarga, przez którą zaczyna się spór, winna:
1. wyrażać, wobec jakiego sędziego jest wnoszona, czego się żąda i od kogo
2. wskazywać, na jakim uprawnieniu opiera się powód i przynajmniej ogólne fakty i dowody na poparcie roszczenia
3. być podpisana przez powoda lub jego pełnomocnika, ze wskazaniem dnia, miesiąca i roku jak również miejsca zamieszkania powoda lub jego pełnomocnika albo miejsca pobytu oznaczonego przez nich dla odbierania akt
4. wskazać stałe lub tymczasowe zamieszkanie strony pozwanej
Brak któregokolwiek z tych elementów powoduje nieważność tej skargi. Szczegółowo reguluje to can.1505 §2, który stanowi, iż „Skargę powodową można odrzucić wyłącznie:
1. jeżeli sędzia lub trybunał są niewłaściwe
2. jeżeli na pewno wiadomo, że powód nie ma zdolności do występowania w sądzie
3. jeżeli nie zachowano przepisów, can. 1504 nn. 1-3
4. jeżeli z samej skargi jasno wynika, że roszczenie jest pozbawione jakiejkolwiek podstawy i nie może się zdarzyć by w trakcie procesu jakaś podstawa się ujawnił.
W oparciu o przesłanki negatywne skargi powodowej uwidacznia się konieczność udziału prawnika - kanonisty w jej formułowaniu. Brak sporządzenia jej przez osobę, posiadającą odpowiednią wiedzę, rodzi często powyższe konsekwencje. Wspomniane wymogi stawianie skardze, są niezbędne dla zapewnienia jej skuteczności, a niekiedy i ważności. Istotne znaczenie ma wskazanie na te elementy, które zawierają informacje, przy pomocy, których powód chce udowodnić swoją racje.
Kanonista opracowując skargę zgodnie z przepisami prawa może dołączyć o ile to możliwe, potrzebne dokumenty w oryginale lub autentycznym odpisie oraz przedstawić listę świadków. Adwokat już na etapie sporządzania skargi, może zasugerować sędziemu sposób dowodzenia w tej sprawie. Znając przepisy procesowe, procedurę postępowania kanonicznego, może dołączyć do skargi powodowej np. pisemne oświadczenie głównych świadków lub „przedstawić opinię prywatnego biegłego fachową ocenę istotnych postaw i zachowań. Może też przedstawić opinię biegłych sporządzone na użytek sądów cywilnych w czasie prowadzenia sprawy rozwodowej, a także świadectwa lekarskie, dokumentację choroby”(5).
Skarga powodowa w swej treści powinna, przedstawić takie argumenty, które przekonają sędziego do jej przyjęcia i wszczęcia procesu. Przedmiotem skargi mogą być jedynie te decyzje, czyny i fakty wskazujące, iż mamy do czynieni z małżeństwem dotkniętym przeszkodą, wadą oświadczenia woli, brakiem zachowania formy kanonicznej, podejrzeniem o popełnienie przestępstwa.
Z logicznego punktu widzenia wynika, że nie może być ona sporządzona przez osobę nie posiadającą przepisanej wiedzy.
W ramach udzielanej pomocy jurydycznej, adwokat jako „vere peritus” działając na zlecenie osoby zainteresowanej sporządza libellus introductorius. Redakcja skargi przez adwokata nie jest wymagany do jej ważności, ale gdy jej „autorem” jest adwokat koniecznym staje się złożenie przez niego podpisu, co jest zgodne z konstrukcja skargi powodowej can. 1504 n. 3 powinna być podpisana przez powoda lub jego pełnomocnika, ze wskazaniem dnia, miesiąca i roku jak również miejsca zamieszkania powoda lub jego pełnomocnika albo miejsca pobytu oznaczonego przez nich dla odbierania akt; Nie można dochodzić do takiej sytuacji, w której skarga sporządzona będzie przez osobę cieszącą się niewątpliwie biegłością w dziedzinie prawa, ale strony nie są skłonne przyznać się z czyjej korzystali pomocy(6), gdyż w takich okolicznościach, proces kanoniczny opierał się na zasadzie „konspiracyjności”.
Sporządzenie skargi przez adwokata jest konieczne, aby naświetlone zostały wszystkie przesłanki, przyjęcia pozwu, aby sędzia mógł na jej podstawie sformułować dubium, jak również wskazać na dostępne środki dowodowe.
Przy redakcji skargi nie należy posługiwać się słowami w „innym znaczeniu niż jest to przyjęte w prawie kanonicznym”(7) skarga powinna być napisana w sposób staranny, wyraĽny, zrozumiały. „Dowody przy pomocy, których chce powód potwierdzić prawdziwość zgłaszanych faktów, należy także w ten sposób przytaczać, aby nie ulegało wątpliwości, że w czasie postępowania sądowego będą one łatwe do prezentacji”(8)
Z tym wiąże się konieczność dołączenia do skargi dokumentów, oraz przedstawienia listy świadków ze wskazaniem, o jakich faktach każdy z nich może zeznawać.
W normach wydanych przez Stolicę Apostolską dla diecezji Stanów Zjednoczonych, zawarty jest obowiązek sędziego do przeprowadzenia konsultacji z adwokatem i obrońcą, co do dalszego losu skargi, „prośba o orzeczenie nieważności małżeństwa wskazując na tytuł lub tytuły nieważności, Ľródła dowodu ma być przyjęta lub odrzucona(…)po jej przedłożeniu i po konsultacji z adwokatem i obrońcą”(9)
Małgorzata Baran
mgr prawa kanonicznego
Artykuł pochodzi ze strony www.katolik.pl
P r z y p i s y :
1 - A. Dzięga, Strony sporu…, s. 58.
2 - Tamże, s. 59.
3 - R. Stychmiler, Sądownictwo…, s. 28.
4 - Słownik Języka Polskiego, Polskie Wydawnictwo Naukowe,wyd.5.
5 - A. Dzięga,Strony sporu w kanonicznym procesie o nieważność małżeństwa, Lublin 1992, s.161.
6 - Zob. R. Sobański, Uwagi o funkcji sędziego… IM 3(1998), s. 48.
7 - R. Sztychmiler, Sądownictwo…, s. 149.
8 - A. Dzięga, Strony sporu w kanonicznym procesie małżeńskim, s. 161.
9 - T. Pieronek, Normy…, PK 16 (1973) n 1-2, s. 168.
CZĘŚĆ 2
ORZECZENIE NIEWAŻNOŚCI MAŁŻEŃSTWA
USTALENIE FORMUŁY SPORU
MAŁGORZATA BARAN
Przyjęcie skargi powodowej przez sędziego, rozpoczyna proces kanoniczny. Zachowując wszelkie elementy formalne sędzia przystępuje do kolejnego stadium przewodu sadowego, jakim jest zawiązanie sporu.
Przez pojęcie litis contestatio należy rozumieć „określenie przez sędziego treści spornej” *(1). Formuła sporu to zdania zredagowane w formie pytania, równoznacznie wskazujące zakres ustalenia prowadzonego sporu.
Ustalenie formuły wątpliwości, następuje na drodze pisemnej lub ustnej dyskusji, która jest prowadzona przez strony wobec sędziego. Końcowym etapem tej dyskusji jest wydanie dekretu, z zapisanym przedmiotem sporu.
Formułując dubium koniecznym jest, aktywne zaangażowanie osób biorących udział w procesie
Kodeks przewiduje cztery sposoby ustalenia kwestii spornej.
2.1.1 Ustalenie wątpliwości na podstawie skargi powodowej
”Jeżeli skarga powodowa jest sporządzona fachowo, zawiera dużo precyzyjnych informacji na temat nieważności małżeństwa i możliwości jej udowodnienia-sędzia na podstawie samej skargi powodowej swoim dekretem ustala przedmiot sporu i powiadamia o tym strony” (2).
Efekt taki uzyska się, jeśli skarga zostanie sporządzona przez fachowca, w profesjonalny sposób tzn. zostaną zawarte w niej wszystkie informacje, które pozwolą udowodnić zawarte w niej fakty. Według norm wydanych dla diecezji Stanów Zjednoczonych „w ciągu miesiąca po przyjęciu skargi powodowej, sędzia po konsultacji z adwokatem i obrońcą, powinien określić ścisły tytuł (…), dokumenty, które należy zebrać i świadków do przesłuchania” (3). Obowiązujący kodeks ten sposób ustalenia wątpliwości reguluje w can.1513 §2 „Zawiązanie sporu ma miejsce wtedy, gdy dekretem sędziego (…), zostaje określony zakres sporu”.
Ustalona wątpliwość ma zawierać pytanie czy stwierdzona jest nieważność małżeństwa z tytułu…?.
Znaczenie udziału adwokata, wynika z faktu, iż „raz ustalony zakres sporu, czyli raz zredagowana formuła nie może być ważnie zmieniona, jak tylko na prośbę jednej ze stron, decyzją sędziego po zapytaniu pozostałych stron” (4). Powyższy zapis ma podstawę prawną, w can. 1514, gdzie do ważności zmiany formuły, wymagany jest nowy sekret sędziego.
2.1.2 Sesja sądowa
Drugim sposobem ustalenia zakresu sporu jest przeprowadzenie sesji sądowej, na którą wzywa sędzia strony, a w ujęciu szerszym ich adwokatów, by wspólnie zredagować wątpliwość. Celem przeprowadzenia sesji, jest wyjaśnienie wszelkich niejasności, udzielenie odpowiedzi i w konsekwencji wspólne ustalenie formuły sporu. Adwokat jako doradca strony i osoba godna zaufania, musi wykazać się znajomością faktów z życia swoich klientów, aby móc udzielić odpowiedzi na wszystkie pytania stawiane przez sędziego. Wypowiedz powinna zawierać wszelkie informacje, niezbędne do przyjęcia prezentowanego w skardze tytułu.
Ta forma jest zgodna z can.1513 §2, który przewiduje, że żądania oraz odpowiedzi stron mogą być wyrażone nie tylko w skardze powodowej wprowadzającej spór lecz (…) w ustnych oświadczeniach złożonych wobec sędziego.
2.1 3 Złożenie pisemnych oświadczeń przez strony
”Jest to podstawowy sposób dochodzenia do formuły sporu w procesie o nieważność małżeństwa” (5) W ramach prerogatywów sędziego prawo wyróżnia, uprawnienie do stawiania pomocniczych pytań dla lepszego poznania stanu rzeczy. „Sędzia przyjmując skargę powodowa ma zawsze prawo postawienia stronom pewnych pytań, dlatego podejmuje korespondencje zarówno z pozwanym jak i powodem” (6).
Zasady takiego ustalenia formuły sporu są następujące:
Sędzia przekazuje stronie pozwanej odpis skargi powodowej wraz z pytaniami, na które chciałby uzyskać odpowiedz. W redagowaniu responsu strona pozwana i jej adwokat powinny ze sobą ściśle współdziałać. Współpraca ta polega nie tylko na udzieleni odpowiedzi, ale również daje stronie szanse zajęcia swojego stanowiska i naświetlenie faktów ze swojego punktu widzenia.
Sporządzenie przez adwokata pisma w imieniu strony pozwanej ma następujący charakter:
a). replika-, czyli pismo zawierające zaprzeczenie głównej tezie powoda lub poddaniu wątpliwości przytoczonych przez niego faktów.
Adwokat wzmocniony wiedzą prawniczą, znajomością sytuacji małżeńskiej pozwanego, redaguje replikę, która zawiera „twierdzenia na temat ważności małżeństwa, wskazanie innych faktów, obalających lub osłabiających tezę powoda oraz zaproponowania interpretacji spornych wydarzeń” (7).
Adwokat działając w imieniu pozwanego jest zobowiązany wyszczególniać te sytuacje, które zostały przez powoda zatajone, wykazać ich znaczenie dla dobra pozwanego i sprawiedliwości postępowania sądowego. Do okoliczności, które mają wpływ na treść formuły sporu oraz przesądzają o dalszym tokiem postępowania należą:
-niezdolność powoda do występowania w sądzie
-gdy sprawa z tego samego tytułu rozpatrywana jest przez inny Sąd Biskupi
-gdy wskazany tytuł jest bezpodstawny i łatwy do obalenia
-gdy podane fakty nie maja pokrycia z rzeczywistością
Obowiązkiem adwokata jest wydobycie tych wszystkich okoliczności z życia stron procesowych i zawarcie ich w piśmie do sądu.
b). Kolejną możliwością jest wniesienie przez adwokata skargi wzajemnej.
Jest to prawo przysługujące stronom, a polegające na tym, że adwokat zaskarża małżeństwo swojego klienta poprzez wskazanie tytułu lub tytułów istniejących po stronie pozwanej. Zgodnie z can. 1494 §1 strona pozwana może złożyć przeciw powodowi, wobec tego samego sędziego i w tym samych trybunale skargę wzajemną albo z racji łączności sprawy ze skargą główną, albo celem oddalenia lub zmniejszenia roszczenia powoda” (8). Taka sytuacja powoduje, że obie strony stają się stroną powodową, mimo ze jako określenia techniczne pozostają terminy „powód” i „pozwany”.
Adwokat sporządzając odpowiedz, może ograniczyć się do wyboru jednej z powyższych form lub połączyć w jednym piśmie te elementy. Wydaje się, że najkorzystniejszym dla stron jest przedstawienie pisma, w którym zostały połączone wszystkie cechy repliki oraz skargi wzajemnej. Analogicznie do uprawnień powoda, adwokat strony przeciwnej może zwrócić się z prośbą do sądu o sesję celem zawiązania sporu. Prośbę tę może wnieść zarówno w pierwszym piśmie, jak tez póĽniej, gdy przekona pozwanego, że taka konfrontacja jego oświadczenia z oświadczeniem powoda, jest konieczne dla ukazania sędziemu prawdziwych faktów.
W ciągu dziesięciu dni, spoczywa na nim obowiązek przedłożeniu sądowi stanowiska zajętego, przez reprezentowaną osobę.
W oparciu o taką korespondencję, w której zostały w sposób ostateczny wyjaśnione wszystkie wątpliwości, co do konieczności prowadzenia procesu, jak i nie ma już szans na pogodzenie małżonków oraz został wskazany tytuł nieważności, sędzia dekretem ustala przedmiot sporu i powiadamia o tym strony i ich adwokatów.
Do rzadkości należy, by strona potrafiłaby precyzyjnie odpowiedzieć na pytania sędziego, czy określić tytuł, jeżeli nie posiada wiedzy prawniczej. Obecność adwokata na tym etapie pozwala, uniknąć wszelkich błędów formalnych, chociażby w kwestii zachowanie terminów. Z pewnością żadna z potencjalnych stron nie wie o przysługującym jej prawie zarzut czy skargi wzajemnej, domagania się zmiany treści ustalonej wątpliwości. W takiej sytuacji strona pozwana pozostaje bezsilna i albo stara się wyrazić swój sprzeciw, albo w ogóle nie angażuje się w prowadzenie procesu z prostego względu nie wie, jakie kroki ma podjąć dla ochrony własnego interesu, co z pewnością jest konsekwencją braku możliwości skorzystania z fachowej pomocy.
Niestety należy stwierdzić, że udzielenie pomocy jedynie o charakterze prowizorycznym, jest niczym w porównaniu z pełny towarzyszeniem stronie na kolejnych etapach procesu. Dla wielu osób sam fakt, czy chociażby słowo Sąd Biskupi powoduję nierzadko strach, obawę i rezygnację z dochodzenia swoich roszczeń. W tym momencie udział adwokata jest wręcz konieczny, by mógł on stronę uspokoić i przedstawić możliwość obrony
2.1 4 Złożenie pisemnych oświadczeń i sesja sadowa
Czwartą z możliwości ustalenia przedmiotu sporu jest złożenie pisemnych oświadczeń przez strony i sesja sadowa.
Kodeks przewiduje w can,1513 §2 (…), że w sprawach trudniejszych sędzia powinien wezwać strony w celu uzgodnienia jednej lub kilku wątpliwości, na które wyrok ma dać odpowiedĽ. Sędzia może wezwać strony, by ustalić zakres sporu, gdy w grę wchodzą sprawy trudniejsze i bardziej skomplikowane.
Nieobecność adwokata powoduje, że strony udzielając odpowiedzi w formie pisemnej bardziej komplikuje ustalenie rzeczywistego stanu rzeczy i sam sędzia ma trudności z ustaleniem formuły sporu. Nieumiejętne udzielanie odpowiedzi, nie zawsze jest wynikiem złośliwości stron procesowych, ale zawikłany obraz faktów jest konsekwencją braku wiedzy prawniczej. Skutkiem tego jest większa niż można przypuszczać zawiłość, ukazywanie zdarzeń, które nie znajdują się w bezpośrednim związku z prezentowanymi faktami.
Kodeks Prawa Kanonicznego przewiduje udział adwokata na każdym etapie procesu, w podejmowanych kolejnych czynnościach prawnych. Spory, które istnieją w Kościele winny być rozstrzygnięte dla dobra spraw doczesnych człowieka, ale również dla uzyskania przez niego spokoju sumienia i aktywnego uczestnictwa w życiu Kościoła. „Kościelnej władzy sądowniczej powierzono ochronę norm prawa Bożego, tak naturalnego jak i pozytywnego oraz prawa kanonicznego. Władza sądownicza Kościoła ma obowiązek nie tylko zabezpieczać sprawiedliwość, lecz w sądzeniu winna uwzględniać i chronić także inne wartości uznane w Kościele za bardzo ważne” (9). Ze względu na swój cel prawo kanoniczne ma charakter pastoralny, gdyż służy zbawieniu człowieka. Możliwość skorzystania z pomocy prawnej, pozwala dojść do sprawiedliwości, do poznania prawdy obiektywnej, to powinno przyświecać celowi sądownictwa Kościelnego, a jednocześnie służyć dobru duchowemu wiernych. To, że dany człowiek znalazł się w takiej, a nie innej sytuacji, która zetknęła go z kościelnym prawem procesowym nie zawsze jest wynikiem jego celowego działania. Rzeczą zupełnie naturalną i ludzką jest szukanie pomocy, gdy znajdzie się w toku wydarzeń i sposobów postępowania całkowicie dla siebie nie znanych. Dlatego odwołanie się do adwokata, stanowi dla stron procesowych spokój i swoiste bezpieczeństwo.
Małgorzata Baran
Mgr prawa kanonicznego
Artykuł pochodzi ze strony www.katolik.pl
P r z y p i s y :
1 A. Dzięga, Strony sporu…, s. 75.
2 A. Dzięga, Udział stron procesowych w ustaleniu formuły sporu w kanonicznym procesie o nieważność małżeństwa, Ius Matrimoniale 3(1992), s. 56.
3 T. Pieronek, Normy wydane dla diecezji…, PK 16(1973) n.1-2, s. 188.
4 A. Dzięga, Strony sporu…, s. 70.
5 A. Dzięga, Strony sporu…,s.69.
6 A. Dzięga, Udział stron… IM 3(1992), s.56.
7 Tamże, s. 63.
8 A. Dzięga, Udział stron…, IM3(1992), s. 64.
9 R. Stychmiler, Sądownictwo…,s. 22.
CZĘŚĆ 3
ORZECZENIE NIEWAŻNOŚCI MAŁŻEŃSTWA
UDZIELENIE PEŁNOMOCNICTWA JAKO FORMALNE UKONSTYTUOWANIE POZYCJI ADWOKATA W PROCESIE
MAŁGORZATA BARAN
Współczesne ustawodawstwo kościelne, ze względu na mentalność człowieka, która coraz bardzie odczuwa potrzebę, respektowania jego praw podmiotowych dostrzega konieczność wprowadzenia adwokatów do procesów o stwierdzenie nieważności małżeństwa. Ustawa w can. 1481 przewiduje, że „każda strona może swobodnie ustanowić adwokata i pełnomocnika”. Oznacza to, że osoba bezpośrednio zainteresowana prowadzeniem sprawy może w oparciu o zasadę bezstronności, skorzystać z pomocy adwokata. Oznacza to również, że przysługuje jej prawo powierzenia, prowadzenia sprawy osobie posiadającej odpowiednie przygotowanie prawnicze.
Przed przyjęciem zadania adwokat obowiązany jest do przedstawienia autentycznego zlecenia can. 1484 §1 „Pełnomocnik i adwokat przed podjęciem zadania muszą złożyć w trybunale autentyczne zlecenie”. Regulacja, co do wyboru adwokata w obecnym ustawodawstwie, ma swoje uzasadnienie w tekstach źródłowych według prof. Grabowskiego, strony występujące w sądzie mogą odrzucać zarzuty strony przeciwnej, jak i dochodzić swych praw poprzez adwokata. Ze względu na pełnienie funkcji reprezentatywnej adwokata i jego działanie, jest „uważane za czynności własne osoby reprezentowanej”(1)
Wymagany mandat jest pisemnym aktem prawnym, poprzez który zostaje ukonstytuowany procesowy obrońca stron Brak zgodnego z prawem zlecenia, pociąga za sobą skutek w postaci wyroku dotkniętego wadą nieważności nieusuwalnej can. 1620 n. 6- „Wyrok jest dotknięty wadą nieważności nieusuwalnej, jeżeli: ktoś działał w imieniu drugiego, bez zlecenia zgodnego z przepisami prawa”. Tak tę kwestie reguluje obecne prawodawstwo, natomiast w dawnych regulacjach np. w 1505 roku w statutach króla Aleksandra De malo procuratorio, znajduje się ustępgłoszący, że stawienie sięw sądzie zezłym pełnomocnictwem grozi karą w sądzie ziemskim i wojskowym.(2)
Uzyskanie zlecenia może wynikać:
Wprost z nakazu ustawy 1482 § 2- W sprawie karnej oskarżony musi mieć zawsze adwokata albo ustanowionego przez siebie, albo danego przez sędziego;
1482 § 3-W sprawie spornej, jeżeli chodzi o małoletnich albo o proces dotyczący dobra publicznego, z wyjątkiem spraw małżeńskich, stronie, która nie posiada obrońcy, sędzia ma go mianować z urzędu;
Specjalnej umowy-zlecenia 1482 § 1-. Strona może swobodnie ustanowić sobie adwokata i pełnomocnika; lecz, poza wypadkami określonymi w §§ 2 i 3, może także występować i odpowiadać osobiście, chyba, że sędzia uzna posługę pełnomocnika lub adwokata za konieczną;
Funkcja adwokata w procesie pozostaje, w bardzo silnej zażyłość z udzielonym pełnomocnictwem. Na podstawie udzielonego mandatu, zostaje określony stosunek adwokata do danej sprawy i zakres przysługujących mu uprawnień, gdyż może on pełnić funkcję jedynie doradczą nie wiążąc się z ściśle z procesem, jak również działać w imieniu strony.
Adwokat uzyskawszy zlecenie od strony procesowej, „jeżeli zarazem został ustanowionym jej pełnomocnikiem, reprezentuje ją wobec sądu jako jej alter ego”(3).
Według norm strona powołuje adwokata, zazwyczaj na początku procesu i przedstawia jego osobę sądowi, który obok zatwierdzenia ma możliwość sprawdzenia jego kwalifikacji.
Mandat, jaki uzyskuje adwokat od stron procesowych pozwala, na podejmowanie wszelkich działań procesowych, z wyjątkiem tych, które są mu zabronione. Prawodawca kościelny wyposażył strony procesowe w prawo ustanowienia jednego lub kilku adwokatów, by reprezentowali jej interesy w sądzie(4).
Ustanowienie to ma jak to wspomniano wcześniej swobodny charakter. Oznacza to, że w razie pisemnego zwrócenia się klienta do adwokata o wykonanie zleconych mu czynności, adwokat zobowiązany jest niezwłocznie zawiadomić klienta o przyjęciu lub o odmowie wykonania zlecenia. Jeżeli strona wybiera więcej niż jednego adwokata, w takim przypadku ma obowiązek zaznaczenia charakteru podejmowanych przez nich czynności procesowych, jeden może występować jako obrońca, a inny jako pełnomocnik. W teorii wybór ten może okazać się zbędny, praktyka jednak pokazuje, że wyznaczenie adwokata jest konieczne dla dobra strony i jej interesu. Przejawia się to w takich sytuacjach jak:
-działanie na rzecz ochrony praw osoby, która powierzyła mu prowadzenie sprawy
-składanie wniosków procesowych, odwołania, podejmowanie działań na korzyść jego zleceniodawcy
-świadczenie jej pomocy, poprzez służenie radą, wyjaśnianie wątpliwości, sporządzanie skargi, zachowanie dyskrecji
-obecność podczas przesłuchań stron, świadków i biegłych, jak również poprzez sędziego zadawanie im pytań
-przestrzeganie słów przysięgi, ciążącej na jego osobie, a dotyczącej należytego i wiernego wypełniania swoich obowiązków
-zapoznanie się z materiałem dowodowym, także przed publikacją akt
-sporządzanie głosu obrończego i prowadzenie dyskusji z obrońcą węzła małżeńskiego lub w zależności od sprawy z rzecznikiem sprawiedliwości
Powierzenie w ręce adwokata swojej sprawy, staje się wyrazem zaufania wobec jego osoby i instytucji, na forum, której działa-Kościoła.
Urząd adwokata jest instytucją, która rozwija się w sposób stopniowy w miarę tego, jak rośnie świadomość w społeczeństwie o przysługujących im uprawnień, o nieodzowności obrony sądowej. Nie można mówić o obronie tam, gdzie mimo gwarancji prawnych, nie ma możliwości pełnego skorzystania z tego prawa. Jednostka, która staje przed sądem musi bronić się sama. Z chwilą jednak, gdy stopień rozwoju życia społecznego charakteryzuje się ogromną wrażliwością na sprawy dotyczące praw człowieka, wyłania się kwestia zastępstwa procesowego, polegającego na możności zastąpienia się w sądzie kimś bardziej przygotowanym niż sam zainteresowany.
Małgorzata Baran
Mgr prawa kanonicznego
Artykuł pochodzi ze strony www.katolik.pl
P r z y p i s y :
1 - S. Janczewski, Dzieje adwokatury w dawnej Polsce, Palestra (1970), n. 12, s 16.
2 - Jak wyżej.
3 - R. Sobański, Udział adwokata, IM 2 (1992), s. 132.
4 - Akta Sądu Metropolitarnego w Lublinie n .8 / 39
Udzielam panu adwokatowi Antoniemu Pastuszcze, zamieszkałego w Lublinie, pełnomocnictwa procesowego do prowadzenia we wszystkich sadach sprawy mojej przeciwko N.N o nieważność małżeństwa
Akta Sądu Metropolitarnego w Lublinie n. 7 /3 9
Upoważniam niniejszym ks. dr Antoniego Jaworskiego i pana Jana Dołowskiego, adwokatów przy Sądzie Biskupim Lubelskim, obydwu razem i każdego z od dzielnie o prowadzenie sprawy mojej z X.Y, o nieważność małżeństwa z tytułu przymusu i bojaźni i braku prawdziwej zgody we wszystkich instancjach Sądów Duchownych, a to zgodnie z can 1656-1666 CIC.
Orzeczenie nieważności małżeństwa (cz. 4)
Dobór i prezentacja środków dowodowych
Zgodnie ze starą paremią rzymską "Ei incumbit probatio qui dicit, non qui negat", udowodnienie nieważności małżeństwa, popełnienia przestępstwa czy wadliwości aktu administracyjnego, spoczywa na tej stronie, która twierdzi, że zaszły okoliczności stwierdzające wadliwość powyżej przytoczonych zdarzeń. Brak dowodów powoduje, pozostanie jedynie podejrzenia.
Kodeks Prawa Kanonicznego potwierdza tą zasadę, w can. 1526 §1,który stanowi obowiązek dowodzenia spoczywa na tym kto twierdzi. W tej sytuacji, strona powodowa, która jest inicjatorem procesu(z wyjątkiem sytuacji, w których prawo tę funkcje powierza rzecznikowi sprawiedliwości), jest stroną, która obarczona jest udowodnieniem zasadności swoich twierdzeń.
Na tym odcinku procesu powód ma wykazać, za pomocą przytaczanych środków dowodowych wiarogodność swojego roszczenia. Etap instrukcji sprawy należy do najistotniejszych, gdyż dzięki przedstawionemu materiałowi dowodowemu, sędzia zyskuje pewność moralną, która swoje podstawy ma w aktach i dowodach.
Profesjonalnie przeprowadzona faza dowodzenia, ma dopomóc w uzyskaniu pewności nie tylko sędziego, ale strony, która uzyska poświadczenie sensowności, prowadzonego procesu. "Dowodzenie w procesie polega na szczegółowym analizowaniu i badaniu konkretnych zjawisk i towarzyszących mu okoliczności w celu potwierdzenia lub wykluczenia faktu procesowego"(1)
W całym procesie ten etap, stanowi zasadniczą i istotną część całego postępowania. Na jego niewątpliwy walor wskazuje, skarga powodowa, która według can.1504 n.2 powinna wskazywać, na jakim uprawnieniu opiera się powód i przynajmniej ogólne fakty i dowody na poparcie roszczenia. Zwrot "ogólne fakty i dowody" jest zapowiedzią, przedstawienia środków dowodowych na etapie instrukcji sprawy. Faktycznie teraz chodzi o ich uściślenie i uzupełnienie tzn. sprecyzowanie danych zawartych w dowodach, wskazanych w skardze powodowej oraz przedłożenie dowodów w niej nie wskazanych. Przeprowadzanie dowodu jest, "zatem niewątpliwie trudnym i żmudnym etapem każdego procesu, wymagającym włożenia dużego wysiłku intelektualnego i praktycznego, albowiem bez poważnej instrukcji dowodowej sentencja sędziego nie będzie nigdy opus iustitiae" (2). Celem etapu dowodzenia jest procesowe dotarcie do prawdy ad veritatem aptius erundam.
Szeroki wstęp, jaki został poświęcony znaczeniu instrukcji sprawy, prowadzi do podkreślenia nieodzowności udziału w niej adwokata. Właściwy dobór, należyte zgłoszenie środków dowodowych, stosowna prezentacja, pozwala by na forum sądowym potwierdzić pewność, uczciwość, wiarygodność stawianych hipotez, twierdzeń, i jednocześnie doprowadzi do osiągnąć przekonanie, koniecznego do wydania sprawiedliwego wyroku.
Udział adwokata pozwala na przedstawieniu materiału dowodowego, zgodnie z systemem prawa, który przewiduje indywidualny walor i specyfikę każdego z dowodów. Adwokat jest gwarantem bezpieczeństwa, że wszelkie racje zostaną przedstawione obiektywnie, w sposób pozytywny, racjonalny i niepodważalny.
Sam kardynał Grocholewskiego wskazuje, że w instrukcji sprawy "w tej perspektywie łatwo dostrzec znaczenie roli adwokata dla właściwego przeprowadzenia procesu. Strona, bowiem często nie zna problemów prawnych związanych ze sprawa ani też zasad dowodzenia. Adwokat nie tylko będzie wiedział, jakie dowody przedstawić, ale też np. gdy chodzi o świadków, zaproponuje odpowiednie kwestie mające być przedmiotem przesłuchania" (3).
Prezentowanie środków dowodowych, wymaga właściwego sposobu podejmowania czynności prawnych, ze względu na zasadę uczciwości procesowej. W konkretnej sytuacji brak przestrzegania norm, może doprowadzić do naruszenia poczynionych ustaleń..Zawarte jest to w can.1455§ 3, który stanowi, że ilekroć charakter sprawy lub dowodu jest taki, że rozpowszechnianie akt lub dowodów zagrożona byłaby sława innych lub mogłaby powstać przyczyna nieporozumienia lub zgorszenia, względnie inna tego rodzaju niedogodność (...) strony zobowiązane są do określonego zachowania. Adwokat w tej sytuacji swoją inteligencją, bystrością, trzeźwością umysłu i dyplomacją może zapobiec tego typu wydarzeniom bądź pomijając ten środek dowodowy, bądź wskazując na jego niewielką moc dowodową. Adwokat odwołuje się do norm gwarancyjnych, które przewidują zakaz przeprowadzania lub wykorzystania środków dowodowych, gdy grozi to niebezpieczeństwem, zgorszeniem czy zniesławieniem.
Zadaniem adwokata na etapie instrukcji, jest przedstawienie tych okoliczności, które są "nośnikami informacji o fakcie podległym udowodnieniu" (4). Adwokat odwołuje się do źródeł dowodu, czyli osób lub rzeczy, które zawierają ważne wiadomości, mogące udowodnić postawioną w litis contestatio hipotezę udowodnić. Udział adwokata pozwala wyselekcjonować fakty, ze względu na ich role w dowodzeniu.
Uczestnictwo obrońcy strony pozwoli na wyodrębnienie dowodów głównych, czyli przedstawienie zestawu środków potwierdzających tytuł w postępowaniu dowodowym, jak i fakty dowodowe-czyli te, "z których istnienia lub nie istnienia można wyciągnąć wnioski o istnieniu faktu głównego" (5).
Udział adwokata uruchomi cały nawał czynności związanych z poszukiwaniem dowodów przy jednoczesnej kontroli sposobów wyszukiwania faktów, by ich ujawnienie nie wywołało wielkiego zła, poważnej przykrości, utraty dobrego imienia. W takiej sytuacji staje się on gwarantem, zabezpieczającym powstanie takiej okoliczności. Niebezpieczeństwo zachodzi wówczas, gdy strona procesowa dążąc za wszelką cenę do udowodnienia swojego roszczenia, posuwa się do tego typu czynności zabronionych. Obecność adwokata jest tym bardziej wskazana, gdyż zahamuje on niekontrolowane działanie swojego klienta, a jednocześnie przedstawi dowód z wymaganym obiektywizmem i rzetelnością. Jego urząd sprawia, że przedstawione fakty będą oczywiste, z właściwym sobie przeznaczeniem tzn. stanowić będą źródło, udowodnienia pewnej okoliczności, będą ścisłe, czyli przeprowadzone zgodnie z formą określoną prawem kanonicznym. Reprezentowane fakty nie będą zawierać uprawdopodobnień, które są skutkiem subiektywistycznego spojrzenia strony na swoją sprawę
Zasadniczym celem działania adwokata jest przywołanie tych faktów, które są pewne dla udowodnienia postawionej wątpliwości. W czasie postępowania procesowego adwokat, może przytaczać dowody jakiegokolwiek rodzaju, dokonując weryfikacji pod względem pożyteczności i godziwości dla prowadzonej, sprawy, według can. 1527 §1.Celem postępowania sądowego jest przede wszystkim ustalenie stanu faktycznego. W czasie trwania procesu, sędzia winien oprzeć się na przedstawionych przez adwokata dowodach, co wykluczyłoby konieczność jego interwencji, can1452§2 sędzia może uzupełnić zaniedbania stron w przytaczanych dowodach lub zgłaszania zarzutów, ilekroć uzna to za konieczne dla uniknięcia bardzo niesprawiedliwego wyroku. Udział adwokata pozwoli sędziemu zachować bezstronność i obiektywność procesową. Obecność adwokata przyczyni się do tego, że wykonane zadania przez sędziego, obrońcę węzła małżeńskiego nie ulegną wymieszaniu, ani rozmyciu, ale staną się zadaniami "jednego organu wzajemnie skoordynowanego i pozostającego w służbie prawdy i dusz" (6) Adwokat zabezpiecza prawidłowy sposób przytaczania dowodów, prezentując te, które wymagają dowodzenia oraz wskazując, na te, które takiego dowodu nie potrzebują. Can. 1526 §1 nie wymaga dowodu:
· te sprawy, które domniemywa sama ustawa
· fakty stwierdzone przez jednego z procesujących się i przyjęte przez drugiego, chyba, że mimo to dowód jest wymagany przez prawo lub sędziego.
Kodeks Prawa Kanonicznego wymienia następujące środki dowodowe: oświadczenie stron, dowód dokumentów, zeznania świadków, opinia biegłego, wizja lokalna, i oględziny sądowe. W każdym z przedstawionych środków dowodowych uwidacznia się potrzeba adwokata, który nie tylko właściwie pokieruje etapem dowodzenia, ale również będzie stanowił wsparcie moralne dla strony, którą reprezentuje.
W dalszej części pracy będzie przedstawiony każdy ze środków dowodowych i znaczenie adwokata przy jego przeprowadzaniu.
Oświadczenie stron, jest pierwszym krokiem w procesie zbierania dowodów i służy sędziemu pomocą w określeniu najbardziej kompletnego zbioru faktów, w porządku dotarcia do prawdy obiektywnej, która staje się warunkiem wstępnym każdej sentencji. Pod pojęciem oświadczenia stron należy rozumieć wszystkie zeznania czy też odpowiedzi udzielone przez strony procesu w trakcie jego trwania, które mogą posiadać moc dowodową, natomiast przesłuchanie stron należy rozumieć jako, ogół odpowiedzi udzielonych przez strony na etapie dowodzenia, a mających na celu wyjaśnienie wątpliwości powstałych wątpliwości dotyczących sporu.
Kodeks w can. 1678 §1 przewiduje, że obrońca węzła, obrońca stron, a także rzecznik sprawiedliwości, jeżeli występują w procesie, maja prawo:
§ "być obecni podczas przesłuchania stron, świadków i biegłych z zachowaniem can. 1559".
Oznacza to, że prawo przewiduje możliwość, udziału adwokata podczas przesłuchania stron, świadków i biegłych. Prawo przewiduje, że adwokat może stronom, świadkom w czasie przesłuchana zadawać pytania za pośrednictwem sędziego lub osoby, która go w sposób prawny zastępuje. Dynamika urzędu adwokata przejawia się, w formie zredagowania pytania, które ukierunkują tok mówienia i myślenia strony na potwierdzenie formuły sporu. "Zakres pytań, a w konsekwencji i odpowiedzi, jest bardzo szeroki i dotyczy zarówno faktów przedstawionych w skardze powodowej jak i wynikających z innych środków dowodowych" (7). Działanie adwokata przejawia, się w odpowiednim przygotowaniu strony do złożenia oświadczenia. Nie chodzi tu o to, by poinstruować stronę "jak ma mówić", ale przygotował ją psychicznie np. wyjaśnić, w jaki sposób odbywa się przesłuchanie, ujawnić specyfikę procesu kanonicznego, udzielić jej odpowiedzi, kto zadaje pytania, jak również jego obecność pozwoli stronie opanować emocje i złożyć we właściwy sposób oświadczenie.
Według norm amerykańskich, adwokat ma prawo być obecny podczas przesłuchania. "Pytania zadawane przez sędziego winny być oparte na informacjach i pytaniach dostarczonych przez adwokata i obrońcę. Strony i świadkowie mogą być przesłuchiwani bezpośrednio przez adwokata i obrońcę pod kierownictwem sędziego" (8). Na podstawie powyższej normy można dostrzega potrójna rolę adwokata w procesie:
§ - prawo do obecności podczas przesłuchań
§ - prawo poznania informacji i pytań, w oparciu, o które strony będą przesłuchiwanie
§ - prawo do bezpośredniego stawiania pytań
Oświadczenie stron stanowi jedno ze źródeł istotnych informacji na temat przedmiotu sporu, stąd rodzi się obowiązek jego złożenia, chociaż nie ma ono charakteru definitywnego, ale odmowa złożenia zeznania może doprowadzić do sytuacji, o której w can. 1531 §2 jeżeli strona nie chciała odpowiadać, do sędziego należy ocean, jaki z tego można wyciągnąć wniosek, jeśli chodzi o udowodnienie faktów. W celu zapobieżenia takiemu rozwojowi wypadków adwokat powinien przekonać stronę o istotnym walorze procesowym jej zeznania.
W historii postępowania sądowego udział adwokata w trakcie przesłuchania, ma swoje udokumentowanie w źródłach "w toku postępowania adwokat ma stronom towarzyszyć zwłaszcza, gdy mają być przesłuchiwane" (9).
Kolejnym środkiem dowodowym wskazywanych przez kodeks są dokumenty. "Winny być dołączone do akt sprawy razem ze skargą powodową lub przy odpowiedzi pozwanego, a w każdym razie przed posiedzeniem sadowym" (10). Udział adwokata pozwoli na przedstawienie ich we właściwym terminie, co pozwoli zająć się sędziemu właściwym procesem, a nie poszukiwaniem materiałów dowodowych. W kontekście tego środka dowodowego ujawnia się, umiejętność adwokata w weryfikowaniu proponowanych przez stronę dokumentów. Prof. Grabowski daje następujące wskazówki "Adwokat ma być ostrożny w przyjmowaniu aktów i dokumentów publicznych i prywatnych, jakie mu strony przedkładają. Jest zobowiązany dokładnie sprawdzić czy dany akt jest wiarygodny i nieskazitelny, czy np. jakieś miejsce jest wytarte lub przekreślone i na te okoliczność zwrócić klientowi uwagę" (11) Adwokat weryfikuje je pod względem wiarygodności, prawdziwości, uczciwości, dokonuje podziału na dokumenty publiczne(sporządzone przez osobę wykonującą w Kościele lub państwie funkcje publiczną)i prywatne. Ze względu na to, że dokumenty publiczne posiadają moc dowodową we wszystkim wprost i zasadniczo (chyba ze udowodni się coś przeciwnego innymi dowodami), powinny zostać przedstawione na poparcie skargi powodowej i pozostałych środków dowodowych. W związku z istotną rolą dokumentów publicznych posiadających pełną moc dowodowa, adwokat powinien przedłożyć je w oryginale, a w ostateczności w uwierzytelnionym odpisie. Zgłaszane dokumenty nie mogą ujawniać faktów, stanowiących źródło niebezpiecznej szkody, naruszenia tajemnicy, co nie zawsze może być zachowane, gdy prezentacja uzależniona jest subiektywistycznego nastawienia stron.
Drugi rodzaj dokumentu zgłaszanego przez adwokata jest dokument prywatny (listy, pokwitowania), czyli nie będące ani publicznym dokumentem kościelnym i państwowym. Moc dowodową ten rodzaj dokumentu posiada "jak przyznanie się pozasądowe, (gdy dotyczy samych stron), lub jak oświadczenie stron, (gdy dotyczy innych osób) i dlatego sędzia decyduje jak je rozumieć i interpretować" (12).
Adwokat znając wartość dowodową dokumentów, będzie starał się przedstawić przede wszystkim dokumenty publiczne, gdyż takie posiadają gwarancję prawną, w odróżnieniu od prywatnego, które cieszą się autorytetem jedynie osoby, która go sporządziła. Obecność adwokata w tym stadium procesu stanowi zabezpieczenie, że prezentowany środek dowodowy jest kompletny, jasny, bez błędów, prawdziwy i autentyczny, oraz rzetelny. "Dokument w porównaniu z zeznaniem sądowym jest dowodem wierniejszym i pewniejszym niż ludzka pamięć" (13). W konsekwencji adwokat swoją osobą zapewnia, że zaprezentowany środek dowodowy, jest poddany szczegółowej weryfikacji, drobiazgowej kontroli, wnikliwym i skrupulatnym badaniom, co z jednej strony stanowi zabezpieczenie przed ewentualną kompromitacją, w skutek zaniedbania przypisanych przez prawo czynności prawnych, natomiast z drugiej strony chroni wymiar sprawiedliwości przed przyjęciem dokumentu fałszywego, zawierającego nieprawdę, będącego falsyfikatem, podróbką, oszustwem, czy potwierdzającego kłamstwo.
Kolejnym ze środków przedstawianych w systematyce dowodów są zeznania świadków.
"Dowód z zeznań świadków jest tworzony na podstawie zeznania złożonego w czasie procesu przez osobę uznaną przez prawo za świadka procesowego, który zeznaje na temat faktów, które potrzeba wyjaśnić lub zdefiniować w celu wydania wyroku" (14). Z uwagi na to, że dowód z zeznań świadka posiada mniejszy stopień wiarygodności niż dowód z dokumentów, dlatego adwokat powinien przygotować go należycie, z większa starannością i pilnością. W związku z tym, że ten rodzaj dowodu narażony jest na subiektywizacje, adwokat ma prawo dokonać pewnego rodzaju procesu obiektywizacji i zgodności tego świadka z pozostałym materiałem dowodowym. Adwokat w doborze świadków powinien dokonać klasyfikacji, pod względem posiadanej przez nich wiedzy i w oparciu o nią powołać świadków:
§ świadek de scientia - czyli ten, który zeznaje na temat poznanego faktu z osobistej obserwacji
§ świadek de visu - w zależności od tego czy fakt ten widział,
§ świadek de auditu - czy słyszał
§ świadek de credulitate lub de opinione, gdy przypuszcza lub decyduje o jakimś fakcie
§ świadek de fama - zeznaje na podstawie publicznie znanej pogłoski
§ świadek de audita ab allis oraz de audita ab auditu- w zależności od tego czy o fakcie na temat, którego zeznaje słyszał od innych czy tez bezpośrednio.
Adwokat powołując świadków, powinien kierować się powyższym rozróżnieniem, przyjętym przez kanonistykę.
Bezwzględnie nie można mu powoływać na świadków osoby, które prawo uznaje za niezdolny do składania zeznań (15).
Kodeks w can. 1559 przewiduje, że strony nie mogą być obecne przy przesłuchaniu świadków (...). Mogą natomiast być obecni ich adwokaci lub pełnomocnicy. W czasie składania zeznań, adwokat uczestniczy w sposób pośredni, według can.1561, który stwierdza, że (...) adwokaci, którzy są obecni podczas przesłuchania, jeżeli maja inne pytania do zadania świadkowi, powinny je przedstawić nie świadkowi, lecz sędziemu lub jego zastępcy aby je sam postawił, chyba że prawo partykularne zastrzega inaczej.
Kwestia przesłuchań świadka inaczej, regulowana jest w prawodawstwie Kościoła w Ameryce. W oparciu o normy wydane przez Stolice Apostolską dla Stanów Zjednoczonych, dostrzega się większą ewolucje tego urzędu, niż prezentowana w kodeksie. Według wcześniej prezentowanej normy 13,ustanowionej dla Stanów Zjednoczonych "adwokat ma prawo do obecności podczas przesłuchań świadków i do podejmowania wobec nich następujących czynności prawnych"
§ dostarczanie wiadomości, na podstawi których zostaną sformowane pytania
§ prawo do stawiania bezpośredniego stawiania pytań świadkowi
Przesłuchanie ma "formę audiencji, podczas której pod kierunkiem sędziego, będzie (świadek) musiał wyjaśnić cały szereg szczegółów ważnych dla obrońcy i adwokata, w odpowiedzi na pytania zadawane bezpośrednio przez nich" (16).
Adwokat zabezpiecza przeprowadzenie procesu od strony formalnej tzn. powołując lub proponując na świadków, osoby, która rzeczywiście posiadają wymaganą wiedzę, wypełnią obowiązek mówienia prawdy, a jednocześnie zobowiązanie to nie zostanie naruszone wskutek wyjawienia tajemnicy. Adwokat powinien powstrzymać stronę przed powoływaniem osób, które zwolnione są od obowiązku ujawnienia prawdy:
§ urzędników państwowych, lekarzy, położnych, adwokatów, notariuszy i innych zobowiązanych do zachowania tajemnicy urzędowej, także z racji udzielania porady, w zakresie spraw objętych tą tajemnicą
§ osoby, które w związku ze złożonymi obawiają się dla siebie lub współmałżonka albo ich bliskich krewnych lub powinowatych, zniesławienia czy tez niebezpiecznej przykrości lub innego zła.
Adwokat czuwa nad przedstawianiem świadków wiarygodnych, uczciwych, w miarę możliwości obiektywnych, niezależnych. .W oparciu o can. 1572, należy powoływać osoby:
§ uczciwe, stałe i trwale ze sobą zgodne
§ złożone przez nią zeznania będą potwierdzone przez innych świadków lub pozostały materiał dowodowy
§ należy powstrzymać się do zgłaszania osób zmiennych, niepewnych, chwiejnych.
Dla dobra sprawy, adwokat może wnioskować o przeprowadzenie konfrontacji, w przypadku niezgodności zeznań świadków między sobą lub stroną. Prawo przewiduje, że ten obowiązek spoczywa na osobie sędziego, ale adwokat może być postulatorem jej przeprowadzenia, motywując to dobrem strony i dojściem do prawdy obiektywnej.
Te wszelkie zabiegi czynione przez niego w procesie, z racji obrony twierdzeń procesowych konsekwentnie zmierzają do wydania wyroku, korzystnego dla reprezentowanej strony.
Adwokat chroni wymiar sprawiedliwości przed popadnięciem w pewnego rodzaju rutynę procesową. "Utarło się w wielu sądach, że dla wszystkich świadków przygotowuje się jednakowe pytania" (17). Adwokat jest osobą dynamizującą pracę sądu, przedstawia on inne pytania, zagadnienia, uwagi, kwestie, które odbiegają od obowiązujących schematów. Nadaje on "atrakcyjność" przebiegowi procesu. Sprawia on, że najciekawszy etap procesu jest ożywiony, a samo postępowanie sądowe nie zostaje zamknięte w szczelne ramy sformalizowanego procesu.
Brak jego udziału pociąga za sobą fatalny skutek w postaci zubożenia procesu i ograniczenia się tylko do tych czynności, które wymagane są do ważności procesu, by strona nie zaskarżyła podjętych aktów procesowych.
Adwokat przedstawia inny sposób, ujmowania tytułów nieważności, gdy obie strony powodowa i pozwana korzystają z jego usługi.
Redagując pytania, zgodnie z posiadaną przez świadka wiedzą skupia się na udowodnieniu tytułu nieważności, a udział w przesłuchaniu zapewnia jego prawidłowy przebieg.
W systematyce dowodów procesowych Kodeks Jana Pawła II, jako kolejny wskazuje opinię biegłego.
Ta systematyka pozwala stwierdzić, że opinia biegłego jest "samoistnym i autonomicznym środkiem dowodowy w procesie kanonicznym, w którym zostaje on wplątany w sieć innych dowodów procesowych i dlatego musi być widziany w relacji do nich" (18). W wielu dziedzinach życia, dla podjęcia stosownych kroków, wydania decyzji konieczne jest skorzystanie z pomocy osoby będącej expertem w danej dyscyplinie wiedzy.
Udział biegłego w procesie kanonicznym zarówno spornym, jak i karnym coraz częściej staje się niezbędny. Powołując osobę biegłego, adwokat kieruje się posiadaną przez niego wiedzą naukową, jak i znajomością metody w odniesieniu do rozważanego problemu. W oparciu o przedstawione przesłanki, należy stwierdzić, że "biegły sądowy jest to osoba powołana przez sędziego kościelnego, która na podstawie swoich fachowych wiadomości oraz praktyki zawodowej, dzieli się z nim swoim doświadczeniem w przedmiocie wydawanej opinii, a także co dzieje się najczęściej wspomaga sędziego kościelnego przy ocenie, względnie przy ustaleniu faktów wątpliwych lub spornych" (19). Przytoczone wyżej pojęcie biegłego zawiera w sobie nie tylko definicje, ale i jeden ze sposobów jego powołania. Obok nakazu prawa (20) lub sędziego, kodeks przewiduje możliwość powołania biegłego prywatnego.
W czynnościach zmierzających do ustanowienia biegłego, zobowiązany jest przedstawić sędziemu konieczność powołania oraz wskazać na osobę i zadania. Adwokat wprowadzając biegłego prywatnego powinien, zawrzeć w swojej motywacji, iż jest to osoba wprowadzona do udziału w procesie, "ze względu na swe szczególne kwalifikacje w dziedzinie psychiatrii i psycholog, i celem dostarczenia sędziemu konkretnych ustaleń i ocen stanu psychicznego kontrahenta w chwili zawierania małżeństwa, dokonanych według specyficznej metody naukowej oraz reguł profesjonalnych, a którego właściwe rozeznanie przekracza kompetencję specjalistyczne sędziego" (21). Odwołanie się do biegłego, nawet w sytuacji gdy sędzia nie widzi konieczności jego powołania, jest "logiczną konsekwencją uprawnienia stron do wprowadzenia środków dowodowych, które mają potwierdzić prawdziwość zgłoszonej wcześniej tezy procesowej" (22).
Adwokat przekonując sędziego, o konieczności wprowadzenia biegłego, wskazuje na te istotne elementy, które są przede wszystkim wzmocnienie dojścia do prawdy obiektywnej, pewności moralnej, podczas gdy pozostałe środki nie dają jednoznacznej odpowiedzi na stawiane pytania. Argumentem przekonującym sędziego, jest wskazanie bardzo konkretnych i umotywowanych powodów oraz wiarygodnych racji, które wskazują konieczność zasięgnięcia opinii biegłego. Kodeks gwarantując poszanowanie prawa człowieka do obrony w can. 221 §2 stanowi, iż wierni, jeżeli zostali wezwani przed sąd przez kompetentną władzę, mają prawo być sądzeniu z zachowaniem przepisów prawa, stosowanych ze słusznością. Wynika z tego, że adwokat odwołując się do kanonicznej słuszności ma prawo powołać biegłego, nawet wówczas, gdy sędzia uważa to za zbędne. Odwołanie się do fachowca, jest realizacją przysługujących człowiekowi uprawnień, pozwalających na obronę, na poznanie wiarygodnej prawdy.
Jan Paweł II w przemówieniu do Roty Rzymskiej, wskazuje, że o ile strona zainteresowana, nie znająca procedur dotyczących prowadzenia procesu, o tyle wymiar sprawiedliwości powinien zagwarantować im prawo do obrony i działać w "interesie ich prawa do obrony" (23)
Dla rozwiązania spornego zagadnienie, adwokat ma prawo do przygotowania pytań, zgłosić włączenie do akt sprawy opinii lekarskiej lub psychologicznej sporządzonej w innych okolicznościach zaproponowania zagadnień, jak również powinien zachęcić strony do współpracy. "Owszem mogą one charakteryzować się mniejszym lub większym subiektywizmem poznania wynikającym z negatywnego stosunku do współmałżonka, niemniej jednak ich doświadczenie osobiste, (...) może być pomocne dla biegłego" (24). Obecność adwokata pozwala na zwrócenie uwagi czy wydobycie tych kwestii, które nie są dostrzeżone przez sędziego, strony, a które dla przeprowadzenia postępowania sądowego są ważne i winny być poddane opinii specjalisty.
W normach Stanów Zjednoczonych, został przedstawiony sposób wprowadzenia biegłego, w których ponownie dostrzega się autorytet i szacunek wobec urzędu adwokata. "W wypadkach dotyczących niemocy psychicznej i fizycznej i braku zdolności do consensusu sędzia po konsultacji z adwokatem i obrońcą węzła, wyznacza jednego lub więcej biegłych, by przestudiowali akta sprawy i przedłożyli o tym pisemną relacje(...). W następstwie konsultacji z adwokatem i obrońcą, sędzia może wyznaczyć dodatkowych biegłych (25). Norma ta wprowadza bardzo ważną zmianę, zaakcentowana jest rola adwokata, który zrównany jest w uprawnieniach z obrońcą węzła. Wyznaczenie biegłego, jak również powołanie dodatkowych, dokonuje się po przeprowadzeniu uprzednich konsultacji z adwokatem i obrońcą. "Niewątpliwie rola biegłego w procesie jest duża, biegły wnosi do tego postępowania procesowego dane uzyskane w czasie badań naukowych i w ten sposób pozwala na odróżnienie tego, co jest prawdziwe, od tego co jest fałszywe w procesie, rozświetlając powstałe wątpliwości" (26).
Zadaniem adwokata, po zapoznaniu się z materiałem przygotowanym przez biegłego, jest uzyskanie informacji np. "na temat wpływu perturbacji umysłowej lub osobowościowej a odpowiedzialne zachowanie" (27). W oparciu o opinię specjalisty adwokat poddaje, analizie słowa, czyny stron procesowych, określa naturę oraz wpływ choroby umysłowej na dokonywanie czynów dotyczących zgody małżeńskiej. Adwokat z opinii biegłego dokonuje oceny stopnia poczytalności osoby, do podejmowania określonych czynów.
Etap dowodzenia to przede wszystkim dokładne zebranie materiału faktycznego, czyli podstawowego materiału dowodowego. Do właściwego przeprowadzenia instrukcji sprawy, wymagana jest dobra znajomość przepisów prawnych odnoszących się do przedmiotu sporu w konkretnym przypadku, bo brak umiejętnego przedstawiania środków dowodowych odbija się w niekorzystny sposób na wydanie sprawiedliwego wyroku. Można bowiem mieć do czynienia z faktem, który może wydawać się prawdziwym i pewnym, ale w rzeczywistości może okazać się fałszywym.
Oprócz wyżej wymienionych rodzajów dowodów kodeks wskazuje na wizje lokalna i oględziny sądowe.
Przeprowadzenie wizji lokalnej, powinno być przeprowadzone ilekroć adwokat sporządzi wysoce umotywowaną prośbę. Motywem do przeprowadzenia tego typu dowodu jest bezwłoczność, jak i uzyskanie owocnego rezultatu, w postaci korzystnego wyroku. Złożony wniosek, powinien wskazywać na te argumenty, które potwierdzą konieczność udania się w dane miejsce. Według prof. Grabowskiego "z reguły im sprawa większej wagi, z tym większą gorliwością adwokat powinien się do niej przyłożyć, do jej gruntownego poznania." (28). Oznacza to, że adwokat dla większego poznania sprawy, zarówno dla użytku, własnego i sędziego, dla właściwego przeprowadzenia dowodzenia, powinien wskazać na tego środek dowodowy.
Argumentację należy oprzeć nie tylko na własnym doświadczeniu i roztropności, ale na gwarantowanej podstawi prawnej can. 1582 (29). Adwokat ze względu na zawiłość sprawy, gdy wymaga ona głębszej analizy może odwołać się do tego rodzaju specyficznego środka dowodowego. Wizja lokalna może mieć zastosowanie, w przypadku zaistniałej wątpliwości, gdyż "sprawa bowiem mniej prawdopodobna może stać się pewną po danych wyjaśnieniach" (30). W powstałej niepewności, zastosowanie wizji lokalnej może mieć wpływ na uformowanie sobie zdania i wydanie wyroku według swojego wewnętrznego przekonania.
Wizja lokalna w postępowaniu karnym, pozwala adwokatowi, na "zwrócenie uwagi na takie okoliczności np. zmniejszony stan poczytalności, które mogą skłonić sędziego do wymierzenia łagodniejszej kary" (31).
Obok wizji lokalnej, adwokat może zaprezentować inny środek dowodowy, którym są oględziny sądowe. W odróżnieniu od wizji lokalnej, która wymaga udania się sądu w dane miejsce, oględziny sądowe mogą odbywać się w budynku trybunału.
Adwokat, korzystając z tego dowodu może przedstawić np. stosowane środki przymusu, użycia siły fizycznej wobec strony procesowej, rzeczy będącej przedmiotem sporu. Sąd przedstawioną rzecz może obejrzeć, stwierdzić motyw i sposób jej użycia, wpływ na zachowanie strony procesowej. W konsekwencji adwokat postuluje o przeprowadzenie oględzin ze względu na możliwości, "zmysłowego zapoznania się przez organy procesowe z rzeczą celem ujawnienia jej cech charakterystycznych, istotnych dla rozstrzygnięcia o przedmiocie procesu lub ujawnienia źródła dowodu" (32).
Systematyka kodeksu podaje jeszcze jeden ze środków, jakim jest domniemanie.
Doktryna podaje, iż przez domniemanie należy rozumieć "dowód, który bierze początek od osób, od rzeczy albo też i z prawa i dlatego mówi się, że jest dowodem sui generis" (33).
Kodeks przewiduje następujące rodzaje domniemania:
§ domniemanie prawne ( presumptio iuris) - nakazane przez normę prawną
§ domniemanie faktyczne (presumptio hominis) -pozostająca poza kręgiem regulacji prawnej.
Kodeks stanowi zasadę ogólną, kto ma za sobą domniemanie prawne, jest zwolniony z obowiązku dowodzenia, który przechodzi na stronę przeciwną.
Najczęściej przytaczanym rodzajem domniemania prawnego jest can.1060, który uznaje ważność małżeństwa, dopóki nie udowodni się czegoś przeciwnego. Jak to było wspomniane w takim przypadku ciężar przeprowadzenia dowodu, spoczywa na tej stronie, która tak twierdzi. W tej sytuacji osoba nie zorientowana w procedurze kanonicznej, odwołuje się do osoby biegłego w prawie, który kieruje nią w celu obalenia domniemania, po przez zgłaszanie i przedstawianie tych faktów, które obalą postawioną tezę. Domniemanie sędziowskie może być obalone, przedstawionym przeciwdowodem. Adwokat w tym przypadku powinien wykazać, iż opiera się ono na faktach niepewnych i nieokreślonych, nie mających związku z prowadzonym procesem.
Małgorzata Baran
Przypisy:
1 - T. Rozkrut, Walor opinii biegłego w kanonicznym procesie małżeńskim, Tarnów 2002, s. 24,.
2 - Tamże, s. 25.
3 - Z. Grocholewski, Struktura etapu dowodzenia w: Plenitudo Legis Dilectio, Lublin 2000, s 362.
4 - S. Waltoś, Proces karny. Zarys systemu Warszawa 2002, s. 340.
5 - Jak .wyżej
6 - R. Sobański, Udział adwokata... IM3 (1992), s. 132.
7 - G. Leszczyński, Oświadczenie stron jako środek dowodowy w procesie o stwierdzenie nieważności małżeństwa, Prawo Kanoniczne 43(2000)n 1-2, s. 109.
8 - T. Pieronek, Normy wydane..., PK16(1973)n1-2,s,190.
9 - I. Grabowski, Adwokatura..., s. 51.
10 - A. Dzięga, Kościelny proces ustny, Lublin 1992 s. 163.
11 - I. Grabowski, Adwokatura..., s.51.
12 - A. Dzięga, Kościelny proces, s. 163.
13 - T. Rozkrut, Walor opinii biegłego...,s. 40.
14 - Tamże, s. 41.
15 - can.1550§1 "Nie należy dopuszczać do składania zeznań małoletnich poniżej czternastego roku życia i upośledzonych umysłowo(...)"
can.1550§2 za niezdolnych prawo uznaje:
1-strony, sędziego jego asystentów, adwokata oraz innych, którzy pomagają lub pomagali stronom w procesie
2-kapłanów w odniesieni do wszystkiego, co poznali z sakramentalnej spowiedzi
3-kogokolwiek i w jakikolwiek sposób zostało usłyszane z okazji spowiedzi
16 - T. Pieronek, Normy..., PK 16 (1973 )n1-2, s. 192.
17 - A.Dzięga, Strony sporu...,s.181.
18 - T.Rozkrut, Walor opinii biegłego..., s. 48.
19 - Tamże, s. 49.
20 - can.1680 CIC\83 "W sprawach dotyczących impotencji lub braku zgody spowodowanej chorobą umysłową, sędzia powinien skorzystać z pomocy jednego lub kilku biegłych, chyba, że z okoliczności wyraźnie wynika, że jest to bezużyteczne; w pozostałych sprawach należy zachować przepis can.1574".
21 - A. Dzięga, Powołanie biegłego do udziału w kanonicznym procesie o nieważność małżeństwa, Ius Matrimoniale 3(1992), s. 72.
22 - Tamże s.73.
23 - H.Stawniak, Prawo do obrony...,PK 33 (1990) n. 1-2, s. 147.
24 - T. Rozkrut, Walor opinii...,s.202.
25 - T. Pieronek, Normy...,PK 16 (1973),n 1-2, s. 146.
26 - T. Rozkrut, Walor opinii biegłego..., s. 216.
27 - J. w.
28 - I. Grabowski, Adwokatura..., s. 54.
29 - Can.1582 CIC83 (...)dla wyjaśnienia sprawy jest pożyteczne udać się w jakieś miejsce(...).
30 - I. Grabowski, Adwokatura..., s. 49.
31 - S. Waltoś, Proces karny..., s 383.
32 -J. w.
33 - T. Rozkrut, Walor opinii..., s. 50.
Orzeczenie nieważności małżeństwa (cz. 5 - ostatnia)
Głos obrończy, realizacja prawa do obrony
Uprawnienie do obrony realizuje się, poprzez możliwość wglądu do akt sprawy. Prawo w can.1598 §1 przewiduje, że po zebraniu dowodów, sędzia pod sankcją nieważności, musi dekretem zezwolić stronom i ich adwokatom, aby w kancelarii trybunału przejrzeli akta, które nie są im jeszcze znane; co więcej również adwokatom, którzy o to proszą można dać odpis akt. Celem tego zabiegu jest możliwość, zapoznania się z dowodami przedstawionymi przez stronę przeciwną i złożenie swoich uwag oraz przygotowanie obrony.
Kodeks stanowi, że przedłożenie tych akt stronom i ich prawnym reprezentantom, obwarowane jest sankcją nieważności, gdyby sędzia zaniechał tej czynności prawnej.
Zapoznanie się w procesie z przedstawionym materiałem dowodowym, jest jedną z ostatnich przed głosem obrończym próbą udowodnienia własnego roszczenia. Dlatego kodeks przewiduje, możliwość zgłoszenia nowych środków tylko i wyłącznie, gdy
§ chodzi o dobro prywatne strony, jeżeli pozostali uczestnicy procesu wyrażają zgodę
§ istnieje poważna przyczyna, a wszelkie niebezpieczeństwo podstępu i potajemnego podjudzania zostanie usunięte
§ istnieje prawdopodobieństwo, że bez dopuszczenia nowych dowodów zostanie wydany niesprawiedliwy wyrok (1)
Szczególne znaczenie adwokata wyraża w normie 18,wydanej dla Stanów Zjednoczonych, która przewiduje, "kiedy po konsultacji z adwokatem i obrońcą sędzia zdecydował, że wszystkie konieczne i dostępne dowody zostały zebrane strona należy zezwolić na czytanie akt. Sędzia winien rozpatrzyć życzenie stron w stosunku do uzupełnienia instrukcji, przed zamknięciem postępowania w sprawie" (2).
Normę tę rozszerza can. 1598, w którym sędzia do ważnego postępowania dowodowego, zobowiązany jest wysłuchać adwokata i obrońcę. Kodeks, jak również cytowana norma przewiduje, że can 1598§1 w sprawach dotyczących dobra publicznego dla uniknięcia bardzo poważnej przyczyny i niebezpieczeństwa może zdecydować, że jakiegoś aktu nie należy nikomu ujawniać, z zastrzeżeniem, że prawo do obrony nie zostanie naruszone, a norma 18 stanowi, iż stronom należy zezwolić na czytanie akt, chyba, że według uznania sędziego grozi to naruszeniem prawa tajemnicy.
Zadaniem adwokata w stadium publikacji akt jest nie tylko zgłaszanie nowych dowodów, ale również poszanowanie zasad uczciwości, słuszności i sprawiedliwości. Adwokat może prezentować nowy materiał dowodowy z zachowaniem can. 1600, jak również "kontrolować" sędziego, który decyduje się na zatajenie jakiegoś aktu. Adwokat ma dbać przede wszystkim o to, by ten wyjątek nie prowadził do "niewłaściwej interpretacji, wprost do błędu wykładni prawa, gdy z wyjątku robi się normę generalną" (3). Adwokat ma czuwać, by sędzia nie przekraczał ściśle określonych granic, jakie stanowią normy procesowe. Adwokat jak na to wskazują normy wydane dla diecezji Stanów Zjednoczonych, wraz z obrońcą węzła mają przeprowadzić konsultacje, co do tych akt sprawy, których nie należy ujawnić, gdy w grę wchodzi poważne niebezpieczeństwo naruszenie prawa tajemnicy. Podobnie jak i obecnie, także w historii adwokatury, adwokat zobowiązany był do zachowania tajemnicy. Zasady realizacji tego obowiązku określił prof. Grabowski "adwokat ma dochować wierności klientowi i towarzyszyć mu do zakończenia sprawy. Ma zachować tajemnicę, co do wszystkich wiadomości zawierzonych sobie przez klienta. Przeto nie wolno mu ich komunikować ani drugiej stronie, ani jej adwokatowi, ani też nikomu innemu. Zwłaszcza w takich sprawach ma zachować milczenie, których ujawnienie może spowodować zniesławienie" (4).
Obowiązek zachowania tajemnicy wiąże się również z can. 1600, gdzie adwokat nie może zgłaszać nowych środków dowodowych, które są objęte tajemnicą i co do których istnieje zakaz ujawniania.
Zamknięcie postępowania dowodowego wydanym przez sędziego dekretem, otwiera kolejny etap procesu - dyskusja sprawy.
Według can. 1601 po zamknięciu postępowania dowodowego sędzia powinien, wyznaczyć odpowiedni okres czasu na przedstawienie obron i uwag. Dyskusja sprawy dla adwokata jest możliwością wykazania się znajomością przepisów prawa, orzecznictwa, popisania wiedzą prawniczą.
Obrona z natury rzeczy powinna być sporządzona na piśmie i przedłożona sędziemu w wymaganym terminie. "krótka dyskusja ustna może mieć miejsce po uprzedniej wymianie pisemnych głosów. Celem tych głosów obrończych nie jest wyłącznie polemika stron z treścią dowodów przedłożonych przez stronę przeciwną (...) istotną treścią głosów obrończych jest w każdym przypadku wydobycie z przeprowadzonych własnych środków dowodowych tych wszystkich aspektów, które bezpośrednio lub pośrednio potwierdzają prawdziwość wyprowadzonej przez stronę tezy procesowej" (5).
Adwokat ma przede wszystkim zwrócić uwagę na te kwestie i opinie, które skłonią sędziego, jak i pomogą mu dojść do pewności moralnej tak koniecznej dla wydania sprawiedliwego wyroku.
W głosie obrończym "chodzi, więc w rzeczywistości o zwrócenie uwagi sędziego, przez moment podejmowania przez niego decyzji, na te fakty i opinie, które mogą ugruntować w umyśle sędziego świadomość i słuszność zgłoszonego roszczenia" (6).
Pisma obrończe są uwiecznieniem wcześniejszych aktywnie podjętych działaniach prawnych. Kryterium jego zaangażowania wyraża się treścią wystąpienia podczas dyskusji sprawy.
Istotne wnioski zawarte w głosie obrończym muszą wskazywać, że i on uzyskał pewność co do nieważności małżeństwa. Wyraża się to przez następujące zapisy:
§ wyrażenie przekonania, że w aktach sprawy znajdują się argumenty stwierdzające nieważność małżeństwa
§ prośba do sędziego o przyjęcie powództwa
§ wskazanie argumentów, udawadniających wadliwość zawartego małżeństwa i prośba, by sędzia wziął je pod uwagę wydając wyrok.
"Uczestnicząc w procesie adwokat spełnia wolę Kościoła, zgodnie z którą musi wypowiedzieć swoją opinię" (7)
Adwokat w głosie obrończym ma dokładnie przytoczyć zarzuty stawiane przez drugą stronę przeciw swemu klientowi, tak by je wpierw rozważyć, a następnie obalić. Adwokat może również wykazać, że druga strona stawia swe żądania wbrew prawu, albo uchybiła procedurze, wykorzystując te okoliczności dla ochrony praw swego klienta. "Może ujawnić uchybienia i przestępstwa świadków i wolno mu starać się, by ich z tego powodu usunięto z sądu, a przynajmniej, by ich zeznania osłabić, byle by postawiony zarzut był rzeczywisty, a nie fałszywy" (8).
Obrona ma mieścić się w granicach słuszności kanonicznej. Broniąc swego klienta, adwokat może przemilczeć takie fakty, które przemawiają na korzyść przeciwnika, przy czym nie wolno mu przedstawiać fałszywych dowodów. Natomiast nie ma obowiązku wyjawiania całej prawdy. Adwokat ma zawsze stosować się do zasad etycznych, wyrażających się poprzez zakaz błędnego interpretowania ustaw. Stojąc w obronie reprezentowanej strony adwokat może wykazać, że w danym przypadku przytoczonych norm prawnych nie należy stosować lub należy je rozumieć w inny sposób.
Adwokat broniąc stronę, powinien poważnie podejść zarówno do sądu, strony przeciwnej, czy to adwokata, czy to obrońcy węzła. "Prawodawca w trzech słowach określa formę przemawiania adwokata: ma je cechować skromność, prawda, wierność - modeste, vere, fideliter. Pismo obrończe ma wyrażać stawiane żądania krótko, stanowczo i uwidaczniać istotne cechy sprawy, gdyż o jakości obrony nie decyduje ilość słów, ale przede wszystkim treść. "W rozkładzie materii taki ma zachować porządek obrony, by te dowody, które dla sprawy są więcej korzystne i do celu prowadzą, przytaczać na końcu, bo to, co przy końcu obrony mówi może utkwić w pamięci" (9).Dlatego łatwiej wówczas przekonać sędziego i drugą stronę o słuszności spraw klienta. Adwokat w przedstawionych uwagach obrończych, winien zmusić sędziego do wysiłku intelektualnego, by rozpatrując argumenty za i przeciw, uzyskał pewność moralną wyrażając swą pozytywną opinię.
Umiejętność posługiwania się prawem, stosowanie jego przepisów w obronie, wyraża się poprzez stosowanie tych norm prawnych, które przekonają sędziego do zasadności reprezentowanego stanowiska.
Uprawnienie do zabierania głosu na etapie dyskusji sprawy jest bardzo istotne dla całego procesu. "Jest to, bowiem zamknięcie klamrą, stanowiska prezentowanego przez stronę w procesie od momentu wniesienia skargi powodowej, a szczególnie od litis contestatio"·.
Prezentowany głos obrończy ma wskazywać na racje, które uprzednio zostały zgłoszone, a potwierdzone w przytoczonym materiale dowodowym. Pismo takie powinno zawierać pewne elementy formalne, w którym występują składniki analogiczne do formy wyroku: stan sprawy, stan prawny, stan faktyczny, wnioski, czyli przeprowadzenie dogłębnej analizy procesu od skargi powodowej do publikacji akt.
Dyskusja sprawy odbywa się po publikacji akt procesowych i polega na składaniu przez adwokatów pism obrończych. Dyskusja ta ma umożliwić wydobycie na światło dzienne zebranego materiału dowodowego i udzielenia odpowiedzi na zarzuty stawiane przez drugą stronę. "Wskazane byłoby, aby mowy przygotowywane były przez adwokatów, którzy dobrze znają przepisy prawne i potrafią umiejętnie zinterpretować poszczególne dowody" (10).
Brak adwokatów w procesie, negatywnie odbija się na pracy obrońcy węzła, tym co tyczy się sporządzania uwag przedwyrokowych. "Rola obrońcy węzła małżeńskiego w przeprowadzonym w trybunale kościelnym procesie o nieważność małżeństwa ogranicza się głównie do przygotowań pytań dla stron oraz świadków (chociaż nie w każdym trybunale), jak również do sporządzania uwag przedwyrokowych" (11).
Brak osoby, która legitymowałaby się takim samym stopniem wiedzy akademickiej powoduje, że na etapie dyskusji sprawy występują braki i zaniedbania w należytym wykonywaniu swoich obowiązków w ochronie trwałości sakramentalnego małżeństwa. Pociąga to za sobą stwierdzenie, że w dużej mierze są one skąpe i w żaden sposób nie bronią one nierozerwalności małżeństwa. W dyskusji sprawy, "bardzo wiele uwag przedwyrokowych sprowadza się jedynie do cytowania zdań z przesłuchań stron oraz świadków. Brak jest natomiast tego co winno być istotą, czyli wniosków wynikających z całości materiału dowodowego, które przemawiałoby za ważnością małżeństwa"·.
Przyczyna takiego stanu rzeczy nie tkwi w braku materiału dowodowego, ale w rzeczywistym braku w większości akt prawdziwej dyskusji sprawy, bo przecież czy za taką dyskusję można uznać, stwierdzenie typu: " nie mam nic do powiedzenia" "rezygnuję z zabierania głosu". Taka odpowiedź nic nie wnosi do procesu nie wszczyna dyskusji, strona sama sobie odbiera " prawo ostatniego głosu", odbiera prawo do obrony. Konsekwencją tego jest ograniczanie się obrońcy węzła do podejmowania czynności koniecznych dla zachowania ważności akt procesowych, "praktycznie może pozostać niemal nieobecny podczas trwania sprawy, szczególnie na etapie wstępnym postępowania oraz na etapie instrukcji"· .Obecność adwokata mobilizuje obrońcę do aktywnego wykonania swojego zadania począwszy od ustalenia formuły sporu, przez etap wprowadzania środków dowodowych, a przede wszystkim do udziału w dyskusji sprawy.
Brak obrońcy stron powoduje, że dyskusja zamiast stać się najbardziej istotnym i najciekawszym etapem procesu kanonicznego, została ograniczona do niezbędnego minimum, by nie została zarzucona nieważność postępowania z can. 1654 zaniedbany został w sposób oczywisty przepis ustawy (...).
Udział adwokata powoduje rozwój procesu. W swych uwagach przedwyrokowych odwołuje się nie tylko do norm prawnych, ale i do innych źródeł takich jak Pismo Święte, uchwały soborów, synodów, wypowiedzi Ojców Kościoła, komentarzy, precedens, orzecznictwo Roty Rzymskiej. Cały tryb postępowania jest o wiele ciekawszy poprzez udział adwokata, obrońcy węzła. Staje się on podstawą wzbudzania debat nie tylko o rzeczach teoretycznych i takich które mogą być, ale mogą opierać się na wiedzy i praktycznym doświadczeniu.
Posiadanie równego sobie przeciwnika mobilizuje do działania, ale należy pamiętać, że "proces małżeński to nie współzawodnictwo czy turniej, którego protagoniści zmierzają do odniesienia zwycięstwa, ale obrońca węzła i adwokat stają na odmiennych pozycjach wyjściowych, jeden pro vinculo, drugi pro nullitate, ale obydwaj salve semper veritate" (12).
Małgorzata Baran
mgr. prawa kanonicznego
Przypisy:
1 - Akta Sądu Metropolitarnego n.7/39
Prośba o dopuszczenie nowych dowodów po zamknięciu instrukcji sprawy, sporządzona przez adwokata ks. Bronisława Majewskiego:
W uzupełnieniu postępowania dowodowego mam zaszczyt prosić Wysoki Sąd o łaskawe przyjęcie niżej podanych świadków dodatkowych, których nie było w Lublinie i adresów ich było trudno ustalić. Ponieważ świadkom tym znane są istotne okoliczności związane z zawarciem małżeństwa przez strony, zeznania ich w sprawie, naświetlą wiele faktów, co dla meritum sprawy nie będzie obojętne.
2 - T. Pieronek, Normy wydane..., PK16 (1973)n 1-2, s. 194
3 - H. Stawniak, Prawo do obrony..., PK33 (1990), n 1-2 s. 146.
4 - I. Grabowski, Adwokatura..., s..55.
5 - A.Dzięga, Strony sporu..., s. 194.
6 - Tamże, s. 194.
7 - A 94.Dzięga, Zadania procesowe obrońcy węzła małżeńskiego, Kościelne Prawo Procesowe.Materiały i studia, T.I, Lublin 1999, s.38.
8 - I. Grabowski, Adwokatura..., s. 53.
9 - Tamże,s. 52.
10 - A. Dzięga, Kościelny..., s. 168.
11 - S. Paździor Sędziowska ocena uwag przedwyrokowych obrońcy węzła małżeńskiego, Kościelne Prawo Procesowe. Materiały i studia, T.I, Lublin 1999, s. 41.
12 - R. Sobański, Udział adwokata... IM 3 (1992), s. 132.