1. TRUDNA SYTUACJA ŻYCIOWA

Sytuacja trudna - występuje wtedy, gdy normalny przebieg czynności zostanie zakłócony.

Sytuacje trudne dzielą się na:

- deprywację - pozbawienie podmiotu czegoś istotnego, brak zaspokojenia podstawowe

potrzeby (fizycznej, psychicznej);

- przeciążenie - trudność zadania jest na granicy możliwości podmiotu

- utrudnienie - pojawia się zbędny element, przeszkoda, lub brak elementów, które są

potrzebne

- konflikty - człowiek znajduje się w polu działania sił przeciwstawnych (naciski społeczne

lub moralne)

- konflikty wewnętrzne (motywacyjne), działanie dwóch przeciwstawnych sił

wewnętrznych, interpsychicznych

a) dążenie dążenie - dwa równie atrakcyjne cele

b) dążenie unikanie - atrakcyjny cel i awersyjna sytuacje, jest b. niszczący

c) unikanie unikanie - mniejsze zło

- zagrożenie - zwiększenie prawdopodobieństwa naruszenia jakieś cenionej wartości (życie,

zdrowie);

Wszystkie sytuacje trudne mogą występować razem i jedna nie wyklucza drugiej.

Trudna sytuacja według trzech kryteriów:

1. moralno-egzystencjalny- język literatury, publicystyki, nie nauki

2. psychologiczne (behawioralne) - kiedy zostaje naruszona równowaga między człowiekiem a jego otoczeniem; odnosi się do aktywnego człowieka

3. społeczne - trwałe niezaspokojeni potrzeb lub nagłe pogorszenie warunków życiowych, przy czym jednostka nie jest w stanie sama sobie poradzić.

2. DEPRYWACJE, BIEDA RELATYWNA I ABSOLUTNA

Deprywacja -brak lub poważny niedostatek zasobów maksymalizujących szanse przetrwania

Pięć potrzeb człowieka wg Kocowskiego

1. egzystencjalne

2. prokreacyjne

3. koegzystencjalne - potrzeba obcowania z innymi

4. funkcjonalne - realizacja założonych celów; poczucie potrzeby społeczeństwu

5. szczęścia

Jeżeli człowiek nie zaspokaja tych potrzeb chociaż w minimalnym stopniu, dochodzi do deprywacji.

Kocowski nie zgadza się z potrzebami jako: stan niedoboru (deficyt) i marzenia, pragnienia.

Według Kocowskiego potrzeba, to warunek osiągnięcia celu

- trójstronna relacja: człowiek ->cel -> warunek

- coś potrzebne jest komuś do czegoś

S.Miller stworzył klasyczną typologię deprywacji:

- biedni stabilni

- biedni borykający się z życiem

- biedni żyjący w napięciu

- biedni niestabilni

Powstała także mapa deprywacji społecznej - Bartza i Grigsby

- charakteryzuje problem jako niedostatek fizycznego komfortu, zdrowia, bezpieczeństwa, wartości dobrobytu (niskie aspiracje, głęboka niestabilność rodziny, brak dobrego wykształcenia), wartości poważania (brak szacunku, poważania dla swojej osoby przez innych)

___________________________________________________________________________

Bieda - dzieli się na absolutną i relatywną

1. absolutna:

- jest niezmienna

- wyznacza ją minimum przetrwania

- teoretycznie może być zlikwidowana

- ma charakter biologiczny

2. relatywna

- zmienia się zależnie od punktu widzenia, kultury, uwarunkowań historycznych

- nie wyznacza progów, czyli minimum

- dla jednych biedą może być brak komputera, a dla innych nie

- wynika z porównań historycznych, międzynarodowych, wewnątrznarodowych

- biedny jest ten, kto za bardzo odbiega od przyjętych standardów

- ma charakter społeczny

- nie można jej zlikwidować

Przyczyny biedy:

1. absolutnej

- nie chce się pracować

- opcja prawicowa, liberalno-rynkowa, czyli jednostki słabsze się nie utrzymują

- orientacja indywidualistyczna, czyli przyczyna biedy tkwi w biednych

- nieadekwatność biologiczna (wiekowi, chorzy, niepełnosprawni)

- nieadekwatność rynkowa (brak kwalifikacji)

- nieadekwatność psychologiczna (pesymiści, słabość psychiczna)

- nieadekwatność kulturowa (wszystko zależy od kultury w jakiej się wychowujemy)

- bieda jest dziedziczona

2. relatywna

- nie ma pracy

- opcja lewicowa

- bieda tkwi w rozwarstwieniu, w różnicach między dochodami, w potrzebie wyrównania płac (obniżanie podatków)

- orientacja strukturalna, czyli przyczyna biedy tkwi w strukturze rynkowo-gospodarczej

Rozwiązania biedy:

1. absolutnej

- podnoszenie kwalifikacji

- dostosowanie miejsc pracy do niepełnosprawnych

- stwarzanie warunków, aby ludzie chcieli brać udział w rynku

- dajemy wędkę, a nie rybę

- ci, co nie chcą, żeby zaczęli chcieć

- ci, którzy nie potrafią, żeby zaczęli potrafić

- ci, którzy nie mogą, żeby zaczęli móc

- sprawmy, aby nieadekwatności przestały istnieć

- zmieniajmy ludzi

2. relatywna

- zrównanie za pomocą podatku progresywnego

Nolan i Whelan definiują biedę jako niezdolność do uczestniczenia w społeczeństwie (ograniczenie do potrzeb dotyczących przetrwania). Podkreślają, że wyróżnikiem biedy jest „niezdolność do partycypacji społecznej wynikającej z braku zasobów”.

Definicja ta wyklucza elementy niematerialne (relatywne) tj:

- brak udziału w podejmowaniu decyzji

- zamach na ludzką godność

- bezsilność

- podatność na przemoc

Sami ludzie dotknięci biedą stwierdzają, że dotyczy ona także:

- brakiem głosu

- brakiem szacunku

- brakiem poczucia własnej wartości

- wyizolowanie

- upokorzenie

3. WYKLUCZENIE I MARGINALIZACJA

Marginalizacja i wykluczenie nie są pojęciami zamiennymi.

Marginalizacja odnosi się do usytuowania jednostki na peryferiach istotnych nurtów życia publicznego.

Wykluczenie jest terminem ostrzejszym i odnosi się do braku uczestnictwa w istotnych nurtach życia publicznego

Pojęcie marginalizacji jest szersze niż pojęcie wykluczenia

-osoby wykluczone są z definicji na marginesie, natomiast osoby na marginesie niekoniecznie muszą znajdować się w sytuacji wykluczenia.

- wykluczonymi nie są ci, którzy dobrowolnie z własnej woli izolują się od społeczeństwa - pustelnicy

Sześć wykluczeń w ówczesnym świecie, według Wolfa.

1. wykluczenie z dostatecznego poziomu bytowania - odnosi się do migrantów ze wsi do miast, ustabilizowane wiejskie życie zamieniają na wegetowanie na peryferiach miast

2. wykluczeni ze świadczeń społecznych, opieki państwa i zabezpieczenia społecznego - świadczenia społeczne jako efekt uzależnienia - „wyuczona bezradność”

3. wykluczenie z kultury konsumenckiej - brak możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb życia, ale także brak możliwości uczestnictwa w konsumowaniu owocu wzrostu gospodarczego, czy rozwoju cywilizacyjnego

4. wykluczenie z politycznego wyboru

5. wykluczenie z sieci organizacji obywatelskich i ze społecznej solidarności - wykluczenie ze wspólnoty sąsiedzkiej, związku zawodowego, grup społecznych z powodu miejsca pracy, postępu technologicznego, bezrobocia, itp.

6. wykluczenie z rozumienia tego co się dzieje - wykluczenie od trafnego rozpoznania informacji, która staje się coraz istotniejszym czynnikiem decydującym o udanym lub nieudanym życiu.

Przyczyny marginalizacji i wykluczenia

1. systemowe

- podstawowe reguły gry są marginalizowane lub wykluczone z życia publicznego, ze względu na swoją logikę

2. strukturalne

- kiedy brak dopasowanej struktury do zapotrzebowania na rynku

- wykluczenie najczęściej z udziału w ekonomicznej przestrzeni życia publicznego

3. kulturowe

- deficyt kapitału kulturowego wyłącza nas z życia publicznego

4. indywidualne

- nietrafne decyzje jednostkowe

- niesprawność fizyczna, umysłowa

- przypadku losowe lub nałogi

- to wszystko wyłącza lub marginalizuje jednostkę z życia publicznego

4. POMOC

Pomoc - to zwiększanie zasobów innej jednostki

Psychologiczna Problematyka przyjmowania i udzielania pomocy.

Istotą pomocy jest spontaniczne działanie na rzecz drugiej osoby czy też osób, bez oczekiwanie czy kalkulowania korzyści z takiego zachowania płynących.

Określając pomoc, można koncentrować uwagę na różnych jej aspektach. Jednym z takich aspektów są obserwowalne zachowania, które mają charakter pomocny. Te same zachowania w różnych sytuacjach spełniać mogą odmienne funkcje - raz pomocne, a raz nie.

Przy orzekaniu o pomocy kierujemy się nie tylko tym, co widzimy, ale także tym co wiemy ludziach w ogóle, a tych zaangażowanych w relację będącą przedmiotem oceny.

Zachowania pomocne:

- realnie czynione wysiłki dla dobra drugiej osoby

- przekazywanie jej własnych zasobów (informacji, dóbr, usług itp.)

Nie każdy fakt dzielenia się zasobami z innymi oznacza pomoc.

Chęć pomocy w odczuciu większości ludzi, a także znawców zagadnienia musi być bezinteresowna. (bez kalkulowania korzyści)

Zaistnienie pomocy zależy od poczucia: jeżeli osoba pomagająca może stwierdzić „czuję, że pomagam”, a osoba wspomagana „czuję, że jestem wspierana”. Obiektywnej miary w tym względzie nie ma.

Należy tu również zwrócić uwagę na aspekt temporalny: pomoc ściśle łączy się z chwilą orzekania o jej istnieniu, a nie z chwilą pojawienia się pewnego zdarzenia.

Jedynym kryterium na podstawie którego możemy wyróżnić sytuację pomocy spośród innych, jest fakt nadania jej takiego znaczenia przez człowieka uczestniczącego w niej.

Pomoc nieformalna:

- pierwotnym źródłem była rodzina w kręgu, której było produkowane prawie wszystko co było jej niezbędne do zaspokojenia potrzeb jej członków

- rodzina była samowystarczalna

- występował system podziału pracy, a problem ciężarów rodziny był rozwiązywany automatycznie przez samą rodzinę

- wszyscy członkowie znajdowali pomoc i opiekę wewnątrz rodziny

- procesy uprzemysłowienia i urbanizacji doprowadziły do przemiany pomocy nieformalnej

w pomoc społeczną

- pomoc społeczna stała się jedną z podstawowych funkcji społeczeństwa zastępując solidarność rodzinną i dobroczynność motywowaną względami religijnymi

5. RELACJA POMOCY, SYSTEM WSPARCIA, NATURALNY SYSTEM

Relacja pomocy - to relacja interpersonalna, w której obaj partnerzy znajdują się we wspólnej sytuacji, czują więź, powstaje układ sprzężonych ról, w którym jedna osoba pełni rolę pomagającego, a druga wspomagengo.

- jest asymetryczna - zakłada nierówność wkładów i zysków, a także nierówność statusów obu pozycji

- istotą relacji pomocy jest wspólny cel, akceptowany przez obu partnerów

Sytuacja pomagania występuje tylko w przypadku, gdy jedna osoba stwierdza o zaistnieniu pomocy

Gotowość proszenia o pomoc krzywa proszenia o pomoc

Gotowość do udzielenia pomoc

1. Osoba prosząca o pomoc

1. stopień potrzeby - stopień zagrożenia podstawowych wartości

2. jasność potrzeby - im bardziej widoczne tym większe prawdopodobieństwo pomocy

3. uprawomocnienie potrzeby pomocy - przyczy popadnięcia w sytuacje wymagającej pomocy (albo tkwi w jednostce albo poza nią - ofiara lub winowajca)

4. podobieństwo - jeśli postrzegamy kogoś jako podobnego do siebie

5. atrakcyjność - wartość jaką jedna osoba przedstawia drugiej

2. Osoba proszona o pomoc

1. empatia - współodczuwanie, ale bez zatracenia własnej autonomii

2. egocentryzm - im większy egocentryzm tym mniejsze prawdopodobieństwo proszenia o pomoc

3. nastrój - stan emocjonalny\

4. przekonanie o sprawiedliwości świata - nosił wilk razy kilka, ponieśli i wilka; los, świat cię pokonał

5. wiedza o zachowaniu innych - inni pomagają, to ja też

Wsparcie społeczne, czyli zasoby dostarczane przez interakcje z innymi ludźmi

Trzy kategorie systemu wsparcia

1. instytucje

- rozmaite instytucje lub ich sieci udzielające pomocy (psychologicznej, medycznej lub społecznej)

2. organizacje

- niekiedy inspirowane przez profesjonalistów np. lekarzy, albo spontaniczne, czasem w opozycji do oficjalnego systemu

- nieprofesjonalne systemy oparcia pełnią funkcję: okazję do wymiany doświadczeń, dostarczają realnej pomocy, wywierają presję na opinię publiczną

3. prywatnie ludzie

- najbliższe otoczenie danej jednostki ich uczucia i postawy mogą wywierać korzystny wpływ na jej zdrowie

- punktem doniesienia jest konkretna osoba

Naturalny (pierwotny) system wsparcia

- opiera się na systemie pokrewieństwa (krewni z rodziny nuklearnej, przyjaciele, sąsiedzi, znajomi)

- związki z osobami dostarczającymi oparcia, mają charakter pierwotnych więzi społecznych

- ludzie skłonni są korzystać z pomocy swego najbliższego otoczenia, niż zwracając się do fachowców

6. RYNEK

Gospodarka rynkowa ma 2 zasadnicze cechy:

1. Prywatna własność czynników produkcji

2. Rynkowa alokacja zasobów

GŁÓWNE ZALETY:

1. swoboda prowadzenia działalności gospodarczej

efektywny system motywacyjny (bogacenie się)

2. konkurencja między przedsiębiorcami wyzwalająca silne bodźce dążące do powiększania zysków i optymalizacji skali produkcji, innowacje techniczne itp.

3. podmioty gospodarcze działają samodzielnie, zgodnie z zasadą samofinansowania

zasada samofinansowania wymusza dyscyplinę finansową

4. podmioty w formie sprzedawców i nabywców zawiązują dobrowolne umowy, a ceny dóbr i czynników produkcji dążą do ustalenia się na poziomie równoważący popyt z podażą

5. Wnoszenie kapitałów niesie za sobą ryzyko, następuje eliminacja najsłabszych. Działalność przynosząca większe zyski jest rozszerzana, a mniej rentowna ograniczana.

NIEDOSKONAŁOŚCI RYNKU:

1. Mechanizm rynkowy działa efektywnie w warunkach konkurencji doskonałej (silnej)

2. Zarówno producenci, jak i konsumenci żyją w warunkach ciągłych zmian i niepewności oraz podejmują decyzje na podstawie ograniczonych informacji

3. Na niedoskonałym rynku obserwujemy różne formy konkurencji: oligopol, monopol, duopol.

4. Na rynku może być zgłaszany popyt na dobra społecznie szkodliwe, niepożądane (alkohol, papierosy, narkotyki)

5. Dobra publiczne w gospodarce są powszechnie pożądane, ale nie ma chętnych do ich finansowania (tu musi interweniować państwo i ponosić koszty tej podaży)

6. Negatywne efekty zewnętrzne - np.: niszczenie środowiska wynikające z produkcji

7. Rynek prowadzi do wzrostu zróżnicowania dochodów i majątku społeczeństw, które nie musi spotkać się z akceptacją społeczną, powiększenie obszarów ubóstwa, frustracja i protesty

8. Występują zjawiska destabilizujące gospodarkę takich jak duże wahania aktywności gospodarczej, bezrobocie, inflację.

7. CZYM JEST RÓWNOŚĆ, REDYSTRYBUCJA

Równość (sprawiedliwość społeczna) w rozumieniu rynkowym:

RÓWNOŚĆ POZIOMA: ludzie znajdujący się w jednakowych warunkach powinni być jednakowo traktowani (równość wobec prawa, możliwości, szans)

RÓWNOŚĆ PIONOWA: zróżnicowane traktowanie ludzi, którzy znaleźli się w różnych warunkach, aby zmniejszyć skutki tych różnic. Państwo stara się ograniczyć nadmierne dysproporcje i ograniczyć jej skutki. Jest to kategoria dyskusyjna i trudna do zdefiniowania, gdyż polega na zabieraniu bogatym i oddawaniu biednym.

Przesłanki altruistyczne mówią o tym, że należy pomagać ludziom znajdującym się w trudnej sytuacji. Zmniejszenie różnic dochodowych nieakceptowanych społecznie, ograniczenie bezrobocia i związanych z tym patologii społecznych, ochrona społeczeństwa przed chorobami zakaźnymi itp. wymaga określonych działań ze strony państwa.

Pięć kryteriów równości

1. socjalistyczne

I wariant: każdy dostaje tyle samo, ponieważ wszyscy jesteśmy ludźmi

II wariant: każdy dostaje tyle ile potrzebuje

2. kapitalistyczne

każdemu wedle zasług

3. liberalne

niech ludzie swobodnie konkurują, niech każdy weźmie ile zdoła, przy zachowaniu równych szans, równy start

4. humanistyczne

równość dostępu, wyrównanie się możliwości

Trzy podstawowe teorie sprawiedliwego rozdziału zasobów

1. konserwatywna

- Ci co są na górze mają więcej, ale także mają większą odpowiedzialność, a miejsca w piramidzie społecznej się dziedziczy

2. liberalna

- występuje hierarchia społeczna, ale zajmujemy tam taką pozycję na jaka sobie zapracowaliśmy

3. socjalistyczna

- każdy jest jednakowo traktowany w każdej dziedzinie

Redystrybucja - rozdział zasobów, dóbr rynkowych przez państwo, tam gdzie nie mogłyby trafić bez jego interwencji i gdzie są niezbędne. Są to działania niwelujące zbyt duże, nieakceptowane społecznie różnice dochodowe i majątkowe oraz pomoc ludziom starym, upośledzonym, chorym i tym, którzy nie mogą pomóc sobie sami. Są to opiekuńcze funkcje państwa.

Instrumentami państwa do prowadzenia polityki redystrybucyjnej są: system podatkowy (podatek progresywny), wydatki budżetowe, składki na ubezpieczeni oraz systemu różnego typu opłat i cen.

Wiąże się ze świadomym kształtowaniem pewnych wielkości ekonomicznych na poziomie odbiegającym od wynikającego z działania wolnego rynku.

Ta funkcja państwa budzi wiele kontrowersji, ale dzięki niej możliwe jest utrzymywanie względnego ładu gospodarczego i wydajnej gospodarki rynkowej na odpowiednim poziomie.

Głównymi formami pomocy ze strony państwa są różnego typu świadczenia pieniężne (płatności transferowe) oraz świadczenia w naturze (służba zdrowia i oświata).

8.PODSTAWOWE MODELE POMOCY SPŁECZNEJ

KONCEPCJA REZYDUWALNA:

- interwencja socjalna podejmowana w sytuacjach krytycznych dla rodziny i jednostki

- wzmacnia jednostki lub przywraca im możliwość funkcjonowania

- dwa podstawowe kanały zaspokajania potrzeb jednostki - rodzina i rynek i trzeci - alternatywny (system pomocy społecznej)

- pomoc ustaje w chwili wyjścia z krytycznej sytuacji

- selektywny charakter świadczeń

- pomoc ma charakter czasowy

- sprowadza obywatela do roli pacjenta

- uruchomienie procesu naznaczenia społecznego

- pomoc w charakterze siatki bezpieczeństwa

KONCEPCJA INSTYTUCJONALNA:

- zakłada pomoc jednostkom w osiągnięciu satysfakcjonującego standardu życia

- system równoważny dla rynku i rodziny

- nie trzeba znajdować się w sytuacji kryzysowej, wystarczy odczuwać deficyt czegoś

- ma charakter permanentny

- nie uruchamia procesów stygmatyzacji

- ma charakter uniwersalny

- korzystając z usług jest się obywatelem a nie pacjentem

- pomoc rodzajem trampoliny

Poglądy Wimana dot. pomocy społecznej i koncepcji instytucjonalnej:

Celem instytucji społecznej jest promowanie i podtrzymywanie bezpieczeństwa socjalnego jednostek i uczynienie ich zdolnymi do wykonywania określonych funkcji społecznych.

Stwarzanie warunków dla satysfakcjonującego funkcjonowania jednostki to jedno z podstawowych zadań państwa.

Cele instytucji społecznej związane są z takimi pojęciami jak:

• Dobrobyt

• Poziom zasobów

• Standard życia

• Desygnaty jakości życia

Pomoc społeczna powinna być wsparciem dla samopomocy.

Trzy poziomy osiągania celów pomocy społecznej:

Polityka społeczna - poziom strukturalny:

- zapobieganie niedostatkowi - ubóstwu

- promowanie pożądanych wzorów konsumpcji

Organizowanie środowiska lokalnego - poziom rodzinny:

- profilaktyka na poziomie lokalnym

- promocja pożądanych wzorów konsumpcji

Jednostka - rodzina - poziom jednostek i rodzin:

- ulepszenie warunków wyjściowych

- uzupełnianie brakujących zasobów

Generalnie rzecz biorąc, cele pomocy społecznej określane przez wielu autorów odnoszą się do:

a) Promocji pozytywnych i pożądany przez system społeczny zasobów funkcjonowania

jednostek, rodzin lub grup społecznych

b) prewencji powstawania trudnych sytuacji życiowych i problemów społecznych

c) pomocy jednostkom, rodzinom, grupom w rozwiązywaniu ich problemów

d) wspieranie i dostarczanie pomocy tym, którzy samodzielnie nie SA w stanie przezwyciężyć własnych trudności i problemów

Funkcje instytucji pomocy społecznej:

J. Szczepański określa funkcje instytucji następująco:

1. Stwarzają członkom możliwości zaspokojenia ich różnego rodzaju potrzeb

2. Regulują działania członków w ramach stosunków społecznych - zapewniają wykonanie czynności pożądanych i dokonują represji zachowań niepożądanych

3. Zapewniają ciągłość życia społecznego

4. Dokonują integracji czynności, działań i stosunków jednostek i zapewniają wewnętrzną spójność zbiorowości

Szczególne znacznie nabiera podział na funkcje jawne i funkcje ukryte.

Funkcje jawne dają się zaobserwować, są zamierzone i przewidywane

Funkcje ukryte nie są przewidywane i nie są zamierzone. Związane są z kontrolą społeczną, mają zadanie niedopuszczenia do pojawienia się zachowań dysfunkcjonalnych wobec systemu.

Kadra instytucji pomocy społecznej - pracownicy socjalni i ich role zawodowe.

Role pracownika socjalnego:

1. System rozwoju zasobów instytucji, dostarczanie usług, planista, badacz

2. System utrzymywania sprawności organizacyjnej, pracownik socjalny, administrator, kierownik, konsultant

3. System wiązania klienta z osobami, arbiter, mediator, negocjator, adwokat,

4. Bezpośrednia interwencja, terapeuta pracujący z jednostką, grupą, rodziną

Ralph Dolgoff: 7 celów praktyki pracy socjalnej:

1. Ułatwianie komunikacji i powiązań

2. Rehabilitacja i rozwój

3. Wspieranie

4. Udzielanie instrukcji

5. Dostrzeganie i ujawnianie problemów

6. Konfrontacja i akcja społeczna

7. Badanie i propagowanie informacji

Zasoby instytucji pomocy społecznej:

Zasoby ludzkie (personel), narzędzia (praca socjalna, zasiłki finansowe, usługi)

---