POLITYKA

GOSPODARCZA

WYKŁAD

GRZEGORZ SZCZODROWSKI

EGAZAMIN: TEST (20 pytań PRAWDA FAŁSZ)

Cel działalności gospodarczej:

• bezpośredni - uzyskiwanie dochodów

• zasadniczy - postęp w zakresie poziomu życia jednostek i społeczeństw;

Ograniczenia realizacji celów:

• rzadkość zasobów

• cena

Efektywność ekonomiczna w makroskali - zbiór cech gospodarowania:

• trafne określenie celów gospodarowania

• adekwatność mechanizmów

• zgodność celów

• eliminacja antydóbr

• obserwacja efektów i korekta działań

Obiektywna ocena efektywności i poziomu inwestycji prywatnych.1

Polityka gospodarcza:

a) definicja systemowa - określenie celu oraz środków, narzędzi i metod ich realizacji w zgodzie z regułami nauk ekonomicznych;

b) definicja empiryczna - o co w danej chwili jest realizowane przez agencje publiczne;

Dwa podejścia do polityki gospodarczej:

1. interwencjonizm - przezwyciężenie tzw.: niedostatku rynku:

- niepełnego zatrudnienia,

- wahań koniunktury,

- nierównomierny podział dochodów;

2. liberalizm - brak interwencji krótkookresowej;

• podatki progresywne

• wydatki socjalne

Funkcje polityki gospodarczej:

• stabilizacyjna - polega na tworzeniu warunków dla trwałego wzrostu i rozwoju gospodarczego;

• alokacyjna

• redystrybucyjna

Instrumenty realizacji funkcji stabilizacji:

1. polityka makroekonomiczna:

- polityka pieniężna

- polityka kursu walutowego

- polityka budżetowa

- kreowanie polityki pieniądza

- wydatki i podatki (komu, ile, na jakich zasadach dać, odebrać)

2. polityka mikroekonomiczna (polityka handlowa, cenowa, dochodowa -płaca minimalna jest zła);

Kreowanie dóbr publicznych:

• zasada niewyłączności

• zasada ogólnej dostępności

• odpowiedzialność państwa za dostarczenie

• free riders - “pasażer na gapę”

Efekty zewnętrzne:

• korzyści wewnętrzne

• koszty zewnętrzne

Dylematy wokół dóbr publicznych - jakie dobra powinny być uważane za publiczne.

Funkcje mocnego stróża:

• bezpieczeństwo zewnętrzne - obrona narodowa i wewnętrzne - sądownictwo, więziennictwo

• ochrona praw własności - administracja publiczna;

Do jakiego stopnia akceptować powinno się występowanie efektu “free riders” (pasażer na gapę), inne dobra: usługi: medyczne, szkolnictwo, chodzi tu o np.: usługi medyczne na które obowiązkowo płacimy, ale w zamian nie my musimy być leczeni,

edukacja: jak finansować w sposób systemowy edukację

Klasyczne i nieklasyczne dobra publiczne:

Wysoki koszt krańcowy Dobra prywatne Klasyczne dobra prywatne

dostarczania dobra kolejnej jednostce

Kryterium zasadności wykluczenia

Niski koszt krańcowy Klasyczne dobra Nieklasyczne dobra

publiczne publiczne

wykluczenie wykluczenie

skrajnie kosztowe

Dylemat więźnia: rozwiązanie dla dóbr publicznych, przykład: tama:

Grupa A Buduje Nie buduje

Grupa B

Buduje (5:5) (10:0)

Nie buduje (0:10) (8:8)

Każda grupa podejmuje niezależnie decyzję: rzeka wylewa, czy budować tamę czy się ubezpieczyć: dwie grupy zainteresowane sprawą:

1. (5:5) dzielą się po pół;

2. (0:10) jedno z nich dostanie za free

3. (10:0) jedno z nich dostanie za free

4. (8:8) lepiej nie budujemy, bo nie pokryjemy całości, lepiej się ubezpieczyć;

Dylemat tchórza (gra tchórza):

Grupa A Buduje: Nie buduje

Grupa B

Buduje (5:5) (10:0)

Nie buduje (0:10) (12:12)

zmiana kosztów ubezpieczenia (12:12), to zmieni decyzje każdego lepiej budować, bo straci się 10;

Morał: brak obiektywnych przesłanek, że nie wspomagając się nie zbudujemy tamy. Nie musi być finansowana w całości zmieni to diametralnie poglądy i będzie bardziej ekonomiczne wybudować tamę. Pokrywanie kosztów ubezpieczenia będzie nieopłacalne lub koszt budowy mieściłby się poniżej 8.

Państwo ma być pomocnicze (subsydialne), a nie solidarne.

Teoria D.U.P.A. - przykładem bezpośrednio nieprodukcyjnej działalności przynoszącej zyski są prawnie zabezpieczone praktyki monopolistyczne, przyczyny: bankructwo, lobbies, ogólnie: źle pojęta lub skorumpowana działalność państwa.

Pożądane cechy ekonomicznej roli państwa:

• optymalna koordynacja funkcji i celów

• zdolność do tzw.: metainterwencji

• oddzielenie działań ekonomicznych od cyklu wyborczego, nacisków lobbies

• nie konkurowanie z podmiotami prywatnymi na rynku

• wiarygodna i nie dyskrecjonalna (wolna od uznaniowości) polityka gospodarcza;

Podstawowe cele polityki gospodarczej - zbieżności i kolizje:

• inflacja i bezrobocie

• wzrost gospodarczy a inflacja

• wzrost gospodarczy a bezrobocie

• wzrost gospodarczy a redystrybucja dochodów

• redystrybucja a bezrobocie

• redystrybucja a inflacja

POLITYKA MAKROEKONOMICZNA

1. polityka monetarna

a) polityka pieniężna

b) polityka kursu walutowego

2. polityka fiskalno-budżetowa (polityka uzyskiwania dochodów i dokonywania wydatków)

Interwencjonizm - (keynsizm) - wpływanie na koniunkturę w krótkim okresie za pomocą stymulowania popytu -aktywna polityka gospodarcza: - ekspansywna i - restrykcyjna.

Deproletaryzacja - uwłaszczenie ludzi.

Polityka pieniężna aktywna - działa mechanizm transmisji, ekspansywna polityka pieniężna: obniżenie stóp procentowych BC, obniżenie stopy rezerw obowiązkowych, obniżenie stóp banków komercyjnych, wzrasta produkcja, wzrasta PKB, wzrasta zatrudnienie, rosną ceny, wzrasta inflacja i oczekiwania inflacyjne (kształtują one poziom inflacji w przyszłości).

Bezpośrednim celem polityki pieniężnej powinno być ograniczenie ilości pieniądza w systemie gospodarczym do wielkości niezbędnej do właściwego spełnienia przez pieniądz jego funkcji.

Polityka monetarna pasywna - nieużywanie narzędzi polityki pieniężnej.

MV = PQ

M- podaż pieniądza

V - prędkość obiegu pieniądza - ilość razy jaką jednostka pieniężna znajdzie się w

systemie gospodarczym w danym roku

P - poziom cen

Q - ilość dóbr i usług

M = P - ilościowa teoria pieniądza (poziom cen zależy od podaży pieniądza)-krzywa

Philipsa

POLITYKA MIKROEKONOMICZNA - jest ukierunkowana na poprawę konkurencyjności gospodarki i zwiększenie jej ogólnej efektywności, zależy od czynników politycznych, społecznych, instytucjonalnych, historycznych.

Segmenty:

1. polityka strukturalna - obejmuje przedsięwzięcia, podejmowane przez instytucje państwowe w celu wzmocnienia (polityka dostosowań pozytywnych) lub osłabienia (polityka dostosowań negatywnych) zmian strukturalnych, jak i w celu pośredniego lub bezpośredniego kształtowania struktury działowej, gałęziowej i regionalnej gospodarki.

2. polityka sektorowa - polega na oddziaływaniu państwa na procesy gospodarcze, zachodzące w poszczególnych działach i gałęziach gospodarki, np.: polityka przemysłowa, polityka rolna.

Zmiany strukturalne przebiegają w:

• układzie przedmiotowym (rodzajowym), który charakteryzuje działo-gałęziową strukturę gospodarki,

• strukturze terytorialnej (przestrzennej)

• strukturze instytucjonalnej - rozwiązania regulacyjne

Kierunki zmian w handlu światowym:

• zmniejszenie się udziału dóbr mało przetworzonych

• pogorszenie się relacji cen między towarami przetworzonymi, a surowcami i produktami rolnymi na niekorzyść ostatnich

• szybki wzrost międzynarodowych obrotów finansowych, związanych ze zmianami kursów wymiany walut, przepływu kredytów i kapitału

Tradycyjny międzynarodowy podział pracy polegający na komplementarności między krajami wypierany jest przez nowoczesny polegający na konkurencyjności, którego cechuje pogłębienie wewnątrzgałęziowych i wewnątrzbranżowych powiązań opartych na nowoczesnych technologiach, postępie technicznym.

Ewolucja polityki selektywnej:

• lata 50-60 odbudowa po wojnie

• lata 70 polityka defensywna (obronna)

• lata 80 polityka ofensywna, fale prywatyzacji, reformy podatkowe

• lata 90 odchodzenie od targetingu w kierunku odbudowy przyjaznego otoczenia firm

Polityka strukturalna - poglądy:

• interwencjonizm - oddziaływanie selektywne

• liberalny interwencjonizm (walka z bezrobociem strukturalnym)

• liberalizm - ład rynkowy

Cele polityki strukturalnej:

• poprawa efektywności ekonomicznej gospodarki przez przesuwanie zasobów z dziedzin o niskiej efektywności do dziedzin wysoko rentownych

• zwiększenie konkurencyjności na rynkach światowych przez kształtowanie nowoczesnej struktury gospodarczej i jej proeksportowej orientacji

• przezwyciężenie barier i ograniczeń rozwojowych, np.: surowcowych, energetycznych, ekologicznych

• unowocześnianie gospodarki przez szybki rozwój dziedzin charakteryzujących się wyższym postępem technicznym, technologicznym i organizacyjnym

Formy polityki strukturalnej:

• polityka zapobiegawcza - bazująca na mechanizmie rynkowym i ograniczającym funkcję rządu do tworzenia warunków dla właściwego funkcjonowania autoregulacyjnego mechanizmu rynkowego

• polityka interwencyjna - rząd ingeruje bezpośrednio w procesy gospodarcze w celu osiągnięcia zamierzonych przekształceń strukturalnych, redukując rolę mechanizmu rynkowego

• polityka defensywna - polega na ochronie i wspomaganiu gałęzi przeżywających trudności strukturalne

• polityka ofensywna - ułatwia dostosowanie się do nowych warunków, promując nowe przyszłościowe gałęzie

Formy finansowania pomocy publicznej:

• bezpośrednie subwencje (dotacje, granty) - służą wspieraniu bieżącej działalności jak i nowoczesnej polityki wspierania konkurencyjności

• instrumenty kredytowe, kredyty subsydiowane, czyli kredyty o preferencyjnej stopie oprocentowania, kredyty z klauzulą warunkowego umorzenia o wydłużonym terminie spłaty, pożyczki ze środków budżetowych, bądź różnego rodzaju funduszy przeznaczonych na projekty innowacyjne, poręczenia i gwarancje kredytowe mają znaczenie szczególnie w finansowaniu eksportu oraz inwestycji krajowych za granicą

• instrumenty podatkowe -zwolnienia i ulgi podatkowe, redukcja stopy podatkowej, odroczenie terminu płatności podatku, umorzenia należnego podatku, konwersja należności państwa za udziały w kapitale firmy

• instrumenty kapitałowe - udziały i bezpośrednie wsparcie dla przedsiębiorstw państwowych

• ponadto: przyspieszona amortyzacja, zamówienia państwowe realizowane po cenie wyższej niż rynkowa, obniżanie obowiązkowych obciążeń pracodawców z tytułu należności na cele socjalne

Specjalne Strefy Ekonomiczne SSE - wyodrębnione administracyjnie niezamieszkane części terytorium kraju, w których działalność gospodarcza może być prowadzona na preferencyjnych warunkach (zwolnienia podatkowe).

Klaster - przestrzenna koncentracja przedsiębiorstw, instytucji i organizacji wzajemnie powiązanych rozbudowaną siecią poziomych i pionowych zależności, często o charakterze nieformalnym, która przez skupienie szczególnych zasobów pozwala osiągnąć tym przedsiębiorstwom trwałą przewagę konkurencyjną.

Polityka rolna - zespół środków, regulacji i działań państwa mających na celu kształtowanie rozmiarów produkcji rolnej i utrzymanie jej opłacalności, kreowanie przeobrażeń agrarnych, zmierzających do koncentracji, specjalizacji w rolnictwie, przyspieszenie postępu technicznego i agrotechnicznego warunkującego efektywność rolnictwa oraz wpływanie na procesy demograficzne na wsi.

Metody interwencji na rynku rolnym:

• interwencja przed konkurencją zewnętrzną (cła, opłaty wyrównawcze, regulacje ilościowe przywozu, dotacje do eksportu)

• interwencje na rynku wewnętrznym (ceny gwarantowane, limity wielkości produkcji, zapasy “buforowe”, kredyty, subwencje)

Metody przeciwdziałania odpływowi ludności ze wsi (pomoc dochodowa, ulgi podatkowe, system zabezpieczeń socjalnych rolników).

Instrumenty stosowane w polityce rolnej:

1. oddziaływania na podaż:

- system gromadzenia nadwyżek i zapasów

- system ilościowych limitów produkcyjnych

- regulowanie importu

2. oddziaływania na ceny:

- system cen gwarantowanych

3. oddziaływania na popyt:

- dotowanie żywności

- wspieranie eksportu

4. metody pozarynkowe:

- inwestycje w rolnictwie

- system zabezpieczenia socjalnego rolników

MODELE POLITYKI SPOŁECZNEJ:

1. marginalny (rezydualny) - realizacja polityki społecznej jest przedsięwzięciem ubocznym (na niewielką skalę), potrzeby obywateli powinny byc zaspokojone przez rynek i rodzinę, a nie państwo, istotna jest w systemie rola NGO'S, polityka społeczna wkracza wówczas, gdy zawodzą mechanizmy wolnego rynku (Wielka Brytania, USA);

2. motywacyjny (korporacyjny, służebny) - polityka społeczna o szerszym zakresie, powinna także wspierać rozwój gospodarczy, model ten koncentruje się na ludziach pracujących (udział człowieka w społecznym podziale pracy), szczególna rola instrumentów polityki społecznej dotyczy rozwiązań ubezpieczeniowych, funkcjonowanie tego modelu jest kształtowane przez lojalność klasową i grupową, wysokość przyznawanych świadczeń zależy od przynależności korporacyjnych (Niemcy, Francja, Belgia);

3. instytucjonalno-redystrybucyjny - polityka społeczna jest uważana za integralną instytucję w ramach społeczeństwa, warunkuje powszechny dostęp do świadczeń i usług, opierając się głównie na kryterium potrzeb, instytucje publiczne są odpowiedzialne za dobrobyt jednostki, a nie sama jednostka, czy też korporacja (Dania);

Państwo dobrobytu - “welfare state”:

• państwo, w którym wolne społeczeństwo uznaje zbiorową odpowiedzialność za losy jednostek słabszych, nieszczęśliwych podejmując wspólne działania mając na celu udzielenie im pomocy;

• państwo, w którym za opiekę nad społeczeństwem w takich sprawach jak opieka społeczna, zdrowie, edukacja, mieszkanie i warunki pracy jest odpowiedzialny rząd;

• powszechny i rozbudowany system ubezpieczeń socjalnych;

• utrzymanie pełnego zatrudnienia bez względu na koszty oraz zapewnienie wysokich zasiłków dla stosunkowo niewielu bezrobotnych;

• postępujące równanie dochodów z pracy na skutek zwiększającej się progresji opodatkowania;

Krytyka koncepcji państwa dobrobytu:

• system podatkowo-transferowy (progresja): podatek liniowy lub złagodzenie progresji, złamana zasada równości wobec prawa, zniechęcanie do działalności gospodarczej, redystrybucja ludzi a nie dochodów, efekt Lindbecka, progresja sprzyja tworzeniu społeczeństwa o obniżonej aktywności produkcyjnej zainteresowanych konsumpcją i korzystaniem z czasu wolnego; zasiłki: źródło zagrożenia dla wolności i sprawiedliwości, przyznawane na drodze arbitralnych decyzji urzędników, urzędnicy realizują własne interesy, może prowadzić do tzw. pułapki bezrobocia; zasiłki: ograniczenie lub redukcja, wprowadzenie tzw. negatywnego podatku dochodowego;

• system emerytalno-rentowy (transfery międzypokoleniowe): system międzypokoleniowy niesprawiedliwy, państwo stosuje przymus, indywidualne ubezpieczenia, przesocjalizowanie hamuje wzrost i rozwój gospodarczy, przyczynia się do kryzysu finansów publicznych;

• rozbudowany aparat urzędniczy: grupy interesu, nowa klasa, uznaniowość działania;

• kultura: instytucje niepubliczne

• edukacja, służba zdrowia: placówki niepubliczne, rezygnacja z państwowego monopolu za powszechną oświatę i służbę zdrowia;

• szkolnictwo wyższe: studia płatne, stypendia;

Przyczyny demontaży państwa dobrobytu:

• rewolucja technologiczna,

• rozwój procesów globalizacji i zaostrzanie się warunków konkurencji w skali globalnej,

• zmiany w strukturze społecznej,

• deficyt budżetowy i inne ograniczenia;

ZMIANY W ZAŁOŻENIACH POLITYKI GOSPODARCZEJ PRL:

cztery etapy: B. Bierut, X'56, W Gomułka, XII'70, E. Gierek, VIII'80, powstanie “Solidarności”;

Trzy fazy poszczególnych etapów:

I faza prokonsumpcyjna - cel to pozyskanie społeczeństwa lub pewnych grup przez poprawę warunków życia, '45-47, '56-58, '70-73, '81-89;

II faza forsowanego uprzemysłowienia - tzw. industrializacja socjalistycznej, szybki wzrost potencjału produkcyjnego przemysłu uzbrojeniowego, ciężkiego i inwestycyjnego, '48-53, '58-68, '73-76;

III faza manewru politycznego - łagodzenie nastrojów społecznych, aby kontynuować pierwotny kierunek, '53-56, '68-70, '76-80;

Charakterystyka państwowo-monopolistycznego systemu gospodarowania w Polsce:

1. zasada społecznej własności:

- kluczowy element systemu

- zakaz posiadania pewnych kategorii dóbr

- trudności z klasyfikacją dóbr konsumpcyjnych

2. zasada planowego charakteru procesów gospodarczych:

założenie: niemożliwość planowania w warunkach własności prywatnej, próba eliminacji bezrobocia, marnotrawstwa zasobów i zjawiska cykliczności w gospodarce;

3. zasada podziału wg jakości i ilości pracy:

- od każdego wedle zdolności, każdemu wg jego pracy - wyraz zasady sprawiedliwości w podziale

- uznaniowa manipulacja płacą

- płaca powinna pokryć uzasadnione potrzeby konsumpcyjne

- brak możliwości zamiany pieniądza w kapitał tylko bieżąca konsumpcja;

4. zasada celu gospodarki socjalistycznej:

- zaspokajanie potrzeb społecznych, a nie maksymalizacja zysków

Struktura systemu gospodarki państwowo-monopolistycznej:

• struktura wielkości organizacji gospodarczych

• struktura rzeczowa produkcji

Przyczyny niewydolności systemu państwowo-monopolistycznej:

• niska motywacja do pracy

• uzyskiwanie dochodu pozornym celem gospodarowania

• brak możliwości zamiany dochodu w kapitał, eliminacja motywacji do oszczędzania i inwestowania

• głównym regulatorem gospodarki był niedobór zasobów naturalnych;

---