I. Dzizłnie trucizn - toxykodynamika:
1) Receptorowe nie lub odwracalne:
- białka enymatyczen
- białka błon komórkowych
- kanałow jonowych
- czasteczki DNA i/lub DNA
2) Pozareceptorowe- uwarunkowane:
- rozpuszczalnościa w tłuszczach
- zdolnościa dysocjacji
- zdolnościa zmiany napiecia powierzchniowego
- zdolnościa denaturacyjna
Standarty
1. wyznaczone doświadczalnie :
- NOEL - poziom nie wywołujący dziłania biologicznego
- NOAEL - poziom nie wywołujący efektów szkodliwych
- LOAEL - najniższy obserwowany poziom dziłania szkodliwego
2. obliczone:
- ADI- dopuszczalne dzienne podbarnie substancji przez człowieka (ADI= NO(A)EL/ SF100 wsp. bezp.)
- MRL - dopuszczalny poziom pozostałości w żywności
- DRF - dawka referencyjna - dzienna miara dopuszczalnego narażenia populacji, włacznie z osobnikami wrażliwymi, które nie powinno spowodować szkodliwych efektów zdrowotnych (NOAEL/UF)
Interakcje:
1. synergizm addycyjny - morfina + skopolamina
2. synergizzm hiperaddycyjny - CCL4 + izopropanol
3. antagonizm funkcjonalny - amfetamina + fenobarbital
4. Antagonizm chemiczny - produkt nietox BAL+HG
5. Antagonizm receptorowy - Atropina + FOS
6. Antagonizm dyspozycyjny - modyfikacja działania w wyniku zmiany procesów wchłaniania itd.
Czynniki warunkujące toxyczność:
- wiek- płód b. Wrażliwy wyj. Amfetamina
- płeć - kobieta (efekt synergistycznt estrogenów), samce hh. Płcowe mniej synergistyczne
- stan fizjologiczny
- żywienie
- uprzednie narażenie - przyzwyczajanie do cyjanków w małych dawkach
- genetyczne: Gat rasa i cech indywidualne
Idiosynkarazja - reakcje nadwrażłiwości
Parametry toxykokinetyczne - czas przebywanioa substancji w organizmie
1. faza wchłaniania - AUC Podstawowy parametr wskazujacy na dostepnośc biologiczną (f% -ilośc ksenobiotyku wchłonieta do krwi po jego pozanaczyniowym wprowadzeniu do ustroju
2. Rosmieszczanie sie w organizmie - objetośc dystrybucji - współczynnik proporcjonalnośći pomiedzy stęż subst we krwi a jego ilosćia w ustroju 1- równomierne rozmieszczenie, >1 substancja nie przenika z krwi do płynu, <1 mało we krwi a substancaj gromadzi sie w płynach wew. i pozakomórkowym.
3. Parmetry charakteryzujące eliminacje
a) biologiczny okres półtrwania - t1/2 - czas po którym X równa sie połowie wyjsciowego X0
b) stała eliminacji Kel (1/godz) - wydzielenie z ustroju okreslonej stałej ilości X w ciagu 1h Kel=0.17= 17% w ciagu godziny
c) Clirens ( litr/h/kg m.c.)
Taksometria - dyscyplina toxykologii zajmująca sie określaniem stopnia toxycznoasi ksenobiotyku. Okresla sie rodzaj toxyczności oraz dawke w któraj ta toxyczność juz nie występuje (NOEL), ADI , MRL
Badania toxykometryczne przechodzą:
1. środki chemiczne używane przez człowieka
2. Wszystkie pestycydy stosowane w rolnictwie
3. Substancje stanowiące dodatki do produktów sporzywczych lub pasz
4. leki stosowane w medycynie
5. leki stosowane w weterynarii
Plan badania toksykometrycznego
1. Badanie toxyczności ostrej - celem badań jest ustalenie wartości dawki śmiertelnej DL50
oraz do okreslenia objawów zatrucia ostrego. Wielkośc dawek w poszczególnych grupach zwiększa sie w postepie geometrycznym . wartość dl50 służy do zakwalifikowania trucizny do odpowiedniej klasy toxyczności
2. Badanie toxyczności podostrej - dany srodek podaje sie w kilku dawkach przez okres 28-30 lub 90 dni. Najwyższa dawka nie powinna wykazywac dzaiłania toxycznego
3. Badanie toxyczności przewlwkłej - 2 lata głownie szczury. Celem jest poznanie objawów wywołanych przez stosunkowo niskie dawki środka lecz podawane przewlekle. Sczególnie zwraca sie uwage na nowotworzenie
4. Badanie wielopokoleniowe - poznanie wpływu ksenobiotyku na płodnośc przbieg ciązy oraz na przeżywalnośc potomstwa. Badania obejmuja 3 pokolenia. Potomstwo każdego pokolenia bada sie w 1,4,12,21 dniu. Żwraca sie uwage na wady rozwojowe
5.Badanie działania teratogennego - celem jest okreslenie wpływu ksenobiotyku na zarodek w okresie organogenezy oraz znalezienie dawki nie wywołującej efektu teratogennego. Ksenobiotyk stosuje sie u cięzarnych samic w okresie organogenezy. Dzień przed porodem 80% samic usypia sie i szcegółowo ocenia stan płodów oraz wady narządów wew i szkieletu. Badania przynajmniej na 3 gatunkach
6.Badanie dzialania genotoxycznego - celem jest sprawdzenie zdolności ksenobiotyku do wywołania mutacji. Wykonuje sie głownie testy in vitro na kom. Bak. Grzybów i na liniach komórkowych
Metody Alternatywne (3R):
- reduction - zmniejszenie liczby zwierząt
- refinement - zmnirjszenie cierpienia zwierząt
-repleacement - zast. Badan in vivo met in vitro
Testy ekotokskometryczne
- ostra tox dla ryb
- ostra tox dla Daphnia Magna
- hamowanie wzrostu bakterii
- testy chamowania porostu alg
- testy biodegradacji
- testy na wzrost roślin
Biotransformacja - to metabolizm substancji obcych, przemiana ksenobiotyklu z udziałem enz poza i mikrosomalnych . mogą byc 2 drogi:
I Bioinaktywacja = detoxykacja
1.Faza - katabol reakcje enzymatyczne
- monooksygenazy
- oksydoreduktazy
- hydrolazy
2. Faza
- sprzeganie - np. Kwas klukuronowy, glutation zredukowany, kwas siarkowy. Aktywny kompleks CYP P-450. Idisynkarazje tłumaczy sie kompleksem CYP P-450
II Bioaktywacja = tox metabolity (w wątrobie)
- piren, paracetamol, aflatox - utlenianie- cytotox mutagenne metabolity
- zwiazki nitropochodne, nitrofurany -redukcja- trwałe związki pochodne poł. z DNA tzw addukty
- 1,2 dichloroetan -zprzeganie z glutationem- silny murtagen
Metaboliczna aktyacja ksenobiotków:
- elektronofilne - deficyt jednoelektronowy
- wolne rodniki
- aktywne formy tlenu
Klasyfikacja substancji o działaniu rakotwórczym
1) grupa1. - czynniki rakotówrcze dla ludzi - istnieje wystarczający dowód rakotwórczego dziłania
2)grupa 2A - czynniki prawdopodobnie rakotwórcze dla ludzi - istnieje ograniczony dowód dzialania rakotwórczego u ludzi i wystarczający dowód dziąlania u zwierzat
3) grupa2B - czynniki przypuszczalni erakotwórcza dla ludzi - istnieje ograniczony dowód działnia na ludzi przy braku wystarczającej rakotwórczości u zwierzat
4)grupa3 -czynniki które nie moą być kalsyfikowane pod względem rakotwórczego działania u ludzi i nie mogą byz zaliczone do zadnej innej gropy
5) 4 grupa- czynniki prawdopodobnie nie rakotwórcze dla ludzi - istnieje dowód sugerujący brak działania rakotw u ludzi i zwierząt
Ogólne zasady postepowania w zatruciach:
Przerwanie narazenia na trucizne, ochrona podstawowych czynności życiowych, usuniecie trucizny z org, stosowanie odtrutek, leczenie uszkodzeń narządow i\lub powikłań.
Podział metod leczenia zatruć:
1. swoiste - polegają na stosowaniu odtrutek które dziłają specyficznie do danej trucizny
2. Nieswoiste - niezależne od trucizny są wazne poniewarz : niewielka liczba odtrutek, długa diagnostyka i długi czas działania odtrutek
Zmniejszenie wchłaniania i obnizenie tempa wchłaniania:
1. Skóry - przemywanie, środki adsorbcyjne
2. Ukł odd.
3. P pok - oprużnianie żołądka - wymioty (roztwór soli kuchennej i woda utleniona, ksylazyna i surop z korzenia wymiotnicy. Przeciwwskazania czas pow 3,4 h ,zwierze wczesnie wymiotowało, jest nieprzytomne nie wyk odruchów gardłowych, nie u bydła i koni) i płukanie od czasu zatrucia mniej niz 3,4 h intubacja.
- eliminacja z dalszych czesci p pok - srodki adsorbcyjne - wegiel aktywny, przeczyszczanie lewatywy ograniczenie wchłaniania zwrotego z żółci
Węgiel adsorbuje:
- b. dobrze - strychnian,atropina, amfetamina, cglorek rtęciowy, fenol, nikotyna
- dobrze - chinina, leki nasenne
- średnio - alk etylowy, metylowy, DDT
- nie adsorbuje - kw mineralne, zasady subs nie rosp w wodzie
Przyspiesznie eliminacji:
1. przysp wydalania z moczem:
- Diureza - furosemiod, mannitol
- wyłapywanie jonów : alkalizacja( gdy zwiazki mają charakter słabych kwasówopionina, barbiturany), zakwaszenie( gdy zw maja charakter słabych zasad amfetamina)
2. Hemodializa
3. Plazmoforeza- odłączanie od albumin, globulin
4.Hemoperfuzja
5. Przetaczanie krwi przy zaburzeniu homeostazy
6. Dializa otrzewnowa
Podwyższenie progu toxyczności :
1) zabezp podstawowych funkcji życiowych
2) Hamowanie biotransformacji - w przypadku gdy metabolity sa bardziej toxyczne od subst pierwotnej ( glikol etylenowy - kwas szczwiowy
3) konkurencyjne wyparcie z receptora (muskaryna- atropina, tobukuraryna- heostygmina)
4) Zastosowanie farmakologicznych antagonistów:
- atropina -zatrucie zwiąkami fosforoorgnicznymi
salicylan fizostygniny - zatrucie atropiną
Odtrutki - substancje stosowane w leczeniu zatrućpowodujące zmniejszenie reakcji toksycznej w org poprzez adsorbcje neutralizacje i antagonizmy z substancją
II.Toksykologia rozpuszczalników org.
1.Metanol - stosowany jako środek przciwzamrażąjący, skażenie alk. Konsumpcyjnego (denaturat), farby, lakiery. Metanol- ald mrówkowy - kwas mrówkowy - CO2+h2O. Obraz zatrucia: ostre i przewlekłe. Rozpoznanie steżenie 10-100 mg/l krwi. Leczenie: zachamowanie kwasicy, duża ilośc płynów
2. Formaldechyd- 40% ald.mrówkowy: Toxyczność: odkładanie ald. W siatkówce oka, zanik widznie, depresja, spadek cisnienia krwi, rozszeżenie źrenic śpiączka. Ponadto formalina powoduje podrażnienie bl sluz, łzawienie, kaszel, st zapalne tk płucnej, ostry nieżyt oskrzeli. Leczenie inchlacje parami amoniaku, roztw.urtropiny, płukanie żoładka 2-5% wegalnem amonowym
3.Alk.Etylowy:
1. Wchłanianie F=100%układ pok, skóra, płuca
2. rozmieszczenie - Vd>1, hydrofilność
3Wydalanie - t0,5=74 min, Kel=0,1-0,15/godz. Nerki płuca brak kumulacji
Mechanizm działnia Dl100=7-8g/kg, narkotyczne ,depresujne, narusza neurony, hepatotox, denaturacja biłaek, marskość kwasica. Zmiany sekcyjne - przkrwienie i wybroczyny w mózgui zmiany zap w p pok.
4. Alk propylowe - 2x bardziej tox niz etanol. Biotransformacja - acceton, zarucie podobne do etanolu, wyst w kometykach
5. Alk. Butylowe - Biotransformacja - ald i kw masłowy, ketany. Tox uwarunkowana tropizmem do OUN - depresja spiączka ozar zatrzymanie akcji serca
6. Alk. Amylowe - biotransformacja: ald i kw walerianowy, dietyloketony. Toź dziłanie narkotyczne OUN, kawasica nefropatia
7. Glikol etylenowy - 10% zatruc - płyn z chłodnic, sporzucie przez psy, koty, drób.
Biotransformacja: - torkatalazowy (katalaza do kw szcawiowy, hipurowy i mrówkowy), dehydrogenazowy(j.w.), tro ee mikrosomalnych do formaldechydu. Kwas szcawiowy rozsadza struktury naczyn włosowatych, odkłada sie w postaci krysztalkow. Kwas szcawiowy powstaje gl u kotów w petli henlego, kwas hipurowy w wys steż. tez krystalizuje(uszkodzenie gl u psów)
III.Węglowodory:
1. Benzen - półprodukt syntezy ksylenu, rozpuszczalnk. Biotransormacja - fenol,(u królików kwas mukonowy). Działanie narkotyczne OUN, niedokrwistosc aplazmatyczna, mutagenna karcenogenna.Objawy:zab widzenia, drżeniakonczyn, porażeni, śpiączka, encefalopatia, białaczka limfatyczna, nowotwory watroby. NDS - 10mg/m3środowiaka pracy(najwyższe dop. Stez)
2. Toluen - rozruszczalniki - biotransformacja - kwas beznoesowy(konserwnt) prawie nie tox. Działanie narkotyczne, oszalamiające, brak równowagi. Dziłanie synergistyczne z etanolem.
3. Ksylen - dimetylobenzen. Biotransformacja - kw metylobenzoesowy. Działanie narkotyczne, aplazja szpiku, wypryski na skórze zmiany obrazukrwi, depozycja w tłuszczach
4. Fenol - odkażenie dezynfekcja, konserwacja szczepionek (krezol, lizol). Goźne polanie skóry fenolem- lipofilny, drogą inchalacyjna szybkie wchłanianie LD50 szczury:500, koty 80-100, pies 500, królik350mg/l. Dziłanie toxj: jod protoplazmatyczny, ściniebiałka, dziłanie żrące i denaturujące na tk. Dział zew podraznienie i porazęnie zak czuciowych nerwów w skurze, dziął tokx w płucach. Rozmieszczenie dobrze penetruje wszystkie tk, cham akcje sercca neurodepresja. Biotransformacja: w 90%. Ifaza - utlenianie - pirokatechina hydrohinon. II Faza - sprzeganie z aminokwasami( glicyna, glutamina), a także z ke siarkowym i glukuronowym. U ryb nie ma sprzęgania brak detoxykacji.
IV.Węglowodory alifatyczne:
1. chloroform - narkozy wziewne, uzywany do eutanazji, rozp org. Bitransformacja - fosgen(gaz bojowy). Tor przmian prowadzi do wolnych rodników chlorkowych. Hepatotox, nfrotox, dział narkotyczne. Efekt odległy - nowotwory nabl nerek i wątroby. Zatrucie ostre podniecenie, znieczulenie ogl, wyłaczeni OUN
2. czterochlorek wegla - parazytologia, rozp żywic lakieroów t1/2 =75 dni. Zab prod krwinek, łaczy sie z el morofotycznymi krwi. Biotransformacja - fosgen, wolne rodniki. Zatrucie ostre:objawy narkotyczne, podraznienie błony sluz ukl odd, p pok. Po 8 dnia uszk nerek krwiomocz, mocznica.
3. Eter - wziewne narkozy. Wchłaniany inchlacyjnie, przez skóre alimentarnie. Nie podlega żadniej biotransformacji, w całości wydalany. Dziłanie narkotyczne,drażnienie ukl odd. W obecności O2 i UV powstaja tox nadtlenki. Eteromania - można uzależnic człowieka. Przewlekłe zatrucie: brak laknienia wymioty bladość skory, apatia senność, nietolerancja alkocholu
V.Ropa naftowa i jej produkty:
C1-C4 - biotransformacja w wątrobie, szybko wydalane, znieczulenie ogl, niedotlenienie
C5-C8 - bioaktywacja w hepatocytach pod wpływem CYT P-450 pows neurotox - depresja OUN , porazenie OUN, porżenie osrodka oddechowego i zejście śmiertelne
C9 i .... - mniej tox, zmiany obrazu krwi. Dziłąnie podobna jak weglowodanóe aromatycznych. Zatrucie per os - zaparcia wzdecia, brak pzrzuwania. Zmiany anatomopatologiczne: zapach prod ropopochodnych, zwyrodnienie watroby i nierek, obrzek i objawy zapalne płuc, hydrotorax.
VI.Toxykologia leków weterynaryjnych:
Bezpieczeństwo leków weterynarujnych: nie tox dal org, nie zagrażjace lek wykonującemu zabieg, bark pozostałości w zywności pochodzenia zwierzęcego, nie szkodliwy dla środowiska przyrodniczego.
Dziłąnie uboczne - to nizairzona i niepotzebna reakcja org pojawiająca sie po dawkach leku normalnie zast w leczniu, nie wynaga redukcji dawki i odstawienia leku
Dzilanie nieporządane - wymaga zmniejszenia dawki leku, lud odstawienie
Działąnie tox - przedawkowanie, zakłucenie proc fizjolog w miejscu docelowym i niedocelowym, zab czynności, uszkodznie ewentualnie smierc.
Ideks terapeutyczny - I =LD50/cd
Zatrucie bezwzgledne pzrekroczenie dawki
Zatrucie względne - dawka tox z powodu iterakcji z innymi lekami lub z powdu niewłasciwego sna zdrowia
Opcaj zerowa - zasda zerowego poziomu pozostałości ksenobiotyków ( w przewyzszającej liczbie przypadków nie moze byc spełniona).
VII.Pierwiastki
Toksykokinetyka-
odpow.na pytanie co dzieje się z trucizna w org.
Toksykodynamika- odpow.na pyt.co dzieje się w org.pod wplywem ksenobiotyku
Wchlanianie- przez skore male znacz.-te ksenob.ktore wspolczynnik podzialu olej-woda >1. przez ukl.oddech-stopien rozdrobnienia(im ↓srednica pylow tym ↑toksycznosc)-nie zatrzymuje się w oskrzelach. Przepuszczalnosc blon kom.(im mlodsze zw.tym wieksze wchlanianie). Przy wchlanianiu z przewodu pok.wazny synergizm i antagonizm. Wchlanianie fluorkow utrudniaja jony wapniowe, kadm(wybitnie toks)-↓wchlanianie Zn czy Cu(zwiazane z bialkiem melationeina) rola melationeiny-transportowa, magazynujaca, detoksykacyjna(laczy się z Mg, kadmem i wydalana z org.) podanie Zn i Cu a nastepnego dnia kadm-brak zatrucia. Odwrotnie b.toksyczna, w pol.z kadmem rozchodzi się po calym org Krew i osocze- pierwiastki we krwi lacza się z albuminami wiazaniami nieswoistymi. Globuliny-ceruloplazmina(Cu), transferryna(Fe). Zwiazanie zwieksza biol.okres poltrwania, opoznia metabolizm i wydalanie(przez kanaliki nerkowe nie przech.bialka wysokoczast) wiazanie z bialkami daje toksycznosc i ↑czas dzialania. Brak wiazania przy duzej ilosci zwiazku-zatrucie. Chrom, Pb, metyl.pol.Hg sa wychwytywane przez gr.sulfhydrylowe lipoprotein w erytrocytach- hemoliza(p.uszk.blony). z krwi do watroby lub nerek-duza poj.wiazania gł.frakcja jadrowa(pierw.lacza się z bialkami niehistaminowymi) i cytoplazmatyczna(unieszkodliwienie pierw.)
Bariery wewnatrzustrojowe-1.krew-mozg- mechanizm dyfuzji biernej. Przenikaja lipofilne nieelektrolity np.pol.organiczne Hg. 2.lozyskowa- im mlodszy org.tym ↑toksycznosc. W zaleznosci od budowy lozyska il.subst.toks. ulega↑. Kadm, Pb, Hg- nie zabezpiecza lozysko plodu- zmainy teratogenne, embriotoksycznosc, fetotoksyczne.
Metabolizm- zw.moga być wydalane np.siarczki lub kumulowane np..tk.kostna- fluorki,stront, olow, rad.w przypadku olowiu odkladanie jest neutralne. Fluor- wchodzi na miejsce Ca i kosci ulegaja zmianie. Stront- nowotwory kosci.
Wydalanie- z zolcia(Mn, Ag, org.pol.Hg i Cu, Pb, As, Zn i stez.tych pierw.kilka razy wieksze niż w osoczu). Z zolcia do przew.pok.gdzie mogą być powtornie wchlaniane. Ze slina- Mg, Kd, Pb, St. Pot- Pb, As, Mg, Fe. Mleko- metylortec, St, J.
Odtrutki(helaty): 1.Dimerkapral=BAL(++As,Hg). 2.Dimerkaptopropanosulfon=DMPS (++As, Mg/+Cu). 3.Kwas dimerkaptobursztynowy=DMS (++As,Mg,Pb). 4.Wersenian disodowo-potasowy=EDTA (++Pb/+Cr,) 5.Penicylamina=Cuprenil (++Cu/+Hg,Pb,Zn) 6.Kwas dietylenotiaminopentooctowy=DTPF. 7.Deferoksamina=desferal(++Fe). Wykorzystuje sie inne metody:a)zatrucie fluorem-zw.Ca. b)szczawiany-zw.Ca. c)Arsenowodor, fosforowodor przy fosforku cynku-parafina zapobiega uwalnianiu. d)Jod-podajemy skrobie. e)zatrucie doustne azotanem srebra-NaCl. f) fosforan i fosforek cynku- nadmanganian potasu.
Pierwiastki:
Kadm, arsen, selen- zatrucia ostre b.rzadko. istotne sa podostre i chroniczne. ↓się wydajnosc, nie zawsze objawy patognomomiczne. Hg, Pb, Kadm i As sa monitorowane w prod.rosl. I zw.w Polsce i UE.
Hg, Pb, Kadm i As-1 nie potwierdzono jakichkolwiek ich funkcji w organizmie( arsen niegdys podawany był w paszy jako stabilizator), 2 ulegaja w org.kumulacji w roznych narzadach. 3 właściwości teratogenne, embrio i fetotoksyczne oraz sa czynnikami karcynogennymi.4 wchodza w srod.w rozne ogniwa lancucha troficznego.
1.Kadm-( Antagonisci: Zn, Se, Cu). najb.toksyczny, w surowcach energetycznych, glowne zrodlo zanieczyszczenia gleb-nawozy P-owe. Z gleby latwo pobierany przez rosliny-ulatwia zakwaszenie gleby. Wchlanianie w przew.pok. zalezy od formy chem, wieku, niskiej zaw.Fe,bialek, Ca++ w diecie. Metalotioneina ulatwia wchlanianie kadmu. Powstawanie jej powoduje kadm przy niedoborze Zn i Cu. Kadm kumuluje się glownie w nerkach oraz w przysadce i jajnikach. Embriotok.i teratogen.towady glowy, konczyn,brak lub niedorozwoj zuchwy, rozszczep podniebienia.poza tym uszkodzenia lozyska i ukl.moczoplciowego i zwiazane z nimi choroby. U starszych org.rak prostaty. W Japonii choroba itai-itai.
Objawy: swinie-↓apetytu,wymioty,silna biegunka. Cieleta9-22tyg zgrubienie stawow,wypadanie wlosow, luszczenie naskorka. Zw otrzymujace 2560ppmKd gina po 2-8tyg. Kd hamuje ee, posiada wlasc.kumulacyjne i zdolnosc trwalego wiazania się z tkankami.
Sekcja: zawaly w plucach, uszk.nerek, wychudzenie, zwyrodnienie m.sercowego lub przerost(przewlekle).Leczenie: brak
2.Arsen- latwo rozp.w kwasnej glebie, w Polsce wyst.lokalne przekroczenie dopuszcz.zawartosci As w glebach, osadach sciekowych. Zrodla- przemysl metalurgiczny, chemiczny, energetyka(spalanie wegla do 200mg/kg). Splukiwany do zb.wodnych ulega utl.i metylacji. Alkilowe zw.As sa latwiej przyswajalne przez org. Latwo pob.prezez rosliny magazynuje się w korzeniach, bulwach i starych lisciach. Szkodliwe stezenie ↑50mg/kgmc. Roslina wskaznikowa-dalgezja. Najb.toks.zw.wyst.w rybach(arsenobetaina); skorupiaki(arsenocholina). FAO/WHO- tyg.spozycie As na osobe to 1000mg. Zrodlo zatruc to woda. Indie, tajwan, meksyk- ↑nowotworow skory,pluc, nerek, watroby. Choroba czarnej stopy. Rozpoznanie- badanie lab.zwierzat. wzrost poziomu we krwi,nerkach i watrobie. Dzialanie- drazniaco, uszk.naczyn wlos.,resorbowany przez skore, oddech,przewod pok. Wydalanie z kalem, moczem, mleko i gruczoly.
3.Arszenik- przy wys.stez.zejscie smiertelne, kumulacja As w kosciach, skorze, zrogow.tkankach i wlosach. Objawy dopiero po przekroczeniu granicy i zejscie. Po wchlonieciu dziala rozszerz.na naczynia krw.,porazajaco-↓cis.krwi,↑przepuszcz.naczyn. dzialanie- wiaze się z gr.tiolowymi enzymow, inchibicja. Rozkojarzenie proc.fosforylacji oksyd.,↓prod.en. zatrucia maja przebieg nad,-ostry,pod,przewlekły.Postac ostra,podostra-spadek mlecznosci,brak apetytu, atonia żwacza,obfite krwawe biegunki,spadek reakcji na bodzce,zaburzenia równowagi,niedowlady i porazenia tylu,drgawki poszczegolnych miesni,bł.sluzowa zółtobrunatna lub czerwona,samice ciezarne-ronienia.przewlekłe -zaburzenia przewodu pokarmowego,ronienia,jałowość,porażenia,wychudzenie,zgrubienie skóry,wypryski i owrzodzenia,wypadanie włosów.zmiany anatomopatologiczne-ostre.podostre(zaczerwienie błony sluzowej,wybroczyny,watraba zwyrodniona miąższowo i tłuszczowo)przewlekłe(wychudzeniezwłok,zmainy na skórze, nieżyty przw.pokarm.).wywiad - bada.laborat.wody i paszy-brak objawów pitognomonicznych.Leczenie -środki wymiotne,płukanie żąłądka, węgiel,zw.olejowe,glukoza+pł.fiziol.
4.Selen-wielowartościowy odIIdoVI-to determinuje zmiany zachowania się zwiazkow a przede wszystkim powstania różnych form mobilnych.Żródła:wegiel, ropa naftowa do 1mg/l.Caharakterystyczna cecha jest to,ze w glebach alkalicznych wyst.najczesciej w postaci Selenianow-łatwo rozpuszczalne i pobierane przez rosliny. To w srodowisku zasadowym -traktownie jako pierw.toks.Na terenach USA wypasanie zwierzat powodowalo zawsze zatrucia .waskie granice niedobory i toksycznosci.Selenian łatwo ropzuszcza się w wodzie, łatwo przez rosliny i najbardziej niebezpiecz.Różne formy selenianiu w glebie ulegaja biometylacji-dobre formy-atmosfera.W polsce norma 0.01-0.08mg/lpowietrza.Roslina wskaznikowa Traganek-wszystkie łąki w polsce gł.niedobory selenowe w glebie.zwiekszanie wystepuje w spalaniu wegla-gorny i dolny slask.czosnek gromadzi najwiecej gdy gleba jest zasadowa.selen czosnku zabezpiecza przed uszkodzeniem naczyn,wylewami,zawalami..
1)wchodzi w peroksydaze glutationowa2)pełni funkcje oksydacyjno-redukcyjne3)skład cytochromów4)pełni role detoksacyjną łącząc się z HG,Pb-chwilowo unieczynniajac.
Bioprzyswajalnosc-zalezy od formy wyst.składu pozywinia, indywidualnych własciwosci org.najłatwiej pobierane seleniany,aminowe pohodne cysteiny,cystyny,metioniny.Dieta bogata w białka niskocząsteczkowe.witA,E,C+Se-kompleks cytooksydacyjny.
Badania epidermiologiczne-w diecie pokarmowej.Polacy zbyt małowartości Se.zapotzrebowanie zwierzat pokrywa 100mg/kg m.c w paszy.Objawy kliniczne niedoboru- a)ludzie(martwica watroby, duze ryzyko ch.nadcisnieniowej,nowotwory,zaburzenia funkcji tarczycy b)zwierzeta(zwyrodnienie serca,zwyrodnienie watroby,nieprawidlowe ukształtowanie tk.twardych.Toksycznosc ostra -osłabienie tetna,dusznosc,wzdecia,sinica,zejscie smiertelne,podostra-zaburzenia wzroku,osłabienie miesni-zaburzenia ruchowe,Zmiany anatomopatologiczne-marskosc i martwica watroby,przerost sledziony.Zatrucia przewlekłe -ch.ługowa,wypadanie włosów, bolesność konczyn,kulawizny,zniekształcenie kopyt, ogólne wyniszczenie. Zmiany anat.patolog.przy zatruciach przewlekłych-atrofie miesnia serca i watroby,ubytki na powierzch.stawowych kk.długich. ciezarne ronienia, teratogennosc u plodow.
5.Miedż- wyst.powszechnie.z gleby latwo się rozpuszcz.bogate ziemie gromadza Cu ale nie przyswajaja.Srodowiskowo-sadownictwo, ogrodnictwo,grzybobójczo.przem-huty i kopalnie.drogi komunikacyjne,odpady z oczyszczalni.Cu we wszystkich tk.zwierzec.u ssaków poziom jej stabilny- ubytki miedzi i ilosci wprowadzone sa niewielkie- suplementacja niekorzystna. Gromadzona jest w atrobie ok.kilkadziesiat mg/kg w watrobie cielat,owiec,prosiat. B.malo w watrobie krolikow. Watroba pelni funkcje detoksykacyjne i magazynuje 300-400mg/kg Cu.Cu tworzy poleczenia z kwasem nukleinowym, może powodowac trwale zmiany w ich strukturze, zaburza właściwości biochemiczne i genetyczne. Świnie-leczenie bakteryjnych infekcji p.pok.-podanie bardzo wysokich do3000mg/kg zwiazkow tlenku cynku.moga wiec wyst.niedobory Cu.Cu+Kd(kadm)-szczególnie u mlodych zwierzat kadm powoduje ograniczenie pobierania i akumulacji Cu w watrobach i nerkach.Cu+Ca- niejednoznaczne zalezy od rodzaju zywnosci i preparatu. Ca w duzych ilosciach gromadzi Cu, w innych wypadkach zmniejsza przyswajalnosc Cu.Ca to czesty lek.Cu w org.wyst. w seruloplazmie, we krwi w postaci kompleksu z kw.glutaminowym, ktorw to poleczenie jest metabolizowane przez ceruloplazmine. Cu+aa lub+ albuminy-watroba-nerki-jelita-inne tkanki.Głowny magazyn to komorki watrobowe i w watrobie wystepuje Cu w frakcji rozpuszczalnej. W watrobie wchodzi w sklad:-oksydazy cytochromowej, dysmutazy nadtlenkowej. Całym procesem regulujacym wydalanie,transport i magazynowanie Cu jest metalotioneina.Wydalanie: gł.z kałem Cu stabilna z watroby do woreczka żółciowego-p.pokar-wtornie przyswojone i zmagazynowane w watrobie. Obrot przy malej stracie przy obrocie jelitowym.Choroba Wilsona- genetyczna u ludzi. Przyczyną jest niedobor celuroplazminy. Głównie u mezczyzn. Zywotnosc do 20 roku zycia żółtaczka, przerost śledziony,zaburzenia CUN przypominajace zespół choroby Perkinsona.Objawy w zatruciach.-ostre(uszkodzenie watroby,uszkodz.naczyn wlosowatych,sinica,zejscie smiertelne na skutek porazenia oddechowego)przewlekle(watroba-zmiany strukturalne,zmniejszenie Hb krwinek czerwonych i hematokrytu, uszkodzenie nerek)Bydło-objawy,ostre zatrucia(wymioty,slinotok,przekrwienie bł.sluzowej, nadzerki, porazenia, zaparcia_przewlekle(zoltaczki, niedokrwistosc,krwiomocz)owceobrzeki i wypryski,na skorze glowy,wypadanie welny)zmiany sekcyjne(zapalenie przew.pokarm.,przekrwienie,brunatnożółte zwyrodnienie, wybroczynowosc)Postepowanie(srodki adsorbcyjne i siarka, płukanie żąłądka, chelaty,Bal-ostre)pkt.krytyczny(20mg/kg m.c owiec, 200mg/kg dla bydla)
6.Żelazo-w środowisku rudy, magnetyt,hematyt,syderyt. Śr.odżywcze, multiwitaminy z Fe, preparaty dożylne z Fe, produkty spożywcze zawierające wątrobę.Funkcje:1)funkcjonalne-w hb, mioglobina,czynnik zw.hemowych i niwhemowych2)transportowe-transferyna3)zapasowe-ferrytyna,heuosyderyna.Absorbcja Fe jestdo 10% w zal.od wieku zwierzecia, Fe +II zostaje uchwycone przez enterocyty w kosmkach jelitowych i łączy się z ferrytyna.Ferrytyna jest zwiazkiem, który gromadzi Fe we wszystkich tkankach i narzadach, gł w ukł.siateczkowo-śródbłonkowym, w szpiku kostnym i hepatocytach watroby. W wyniku reakcji oksydacyjno-redukcyjnych jony zelazowe FeII zostaje odlaczone-przechodzi do osocza, ponownmie utlenione i laczy się z transferyna w tej postaci do szpiku, mm. I tkanek. Ma małe straty w organizmie. Niewielkie straty-uzupelnianie niewskazane, wyj.problemy z wchłanianiem. Zabezpiecza pule Fe także hemosyderyna-Fe które powstaje w trakcie uszkodzenia fiziologicznego krwinek(ok.100dni)Wrażliwość:prosieta-niedokrwistosc, starsze zwierzeta-jednostki chorobowe usuwajace Fe.Objawy w zatruciach:ostre(nerwowe objawy-nadpobudliwosc, zahamowanie przysrostow masy ciala)chroniczne(zaparcia, zatrucia załadkowe,biegunki, uszkodzenia naczyn krwionosnych)
7.Fluor-przedewszystkim zwiazek kredy do zatruc i objawów-srodowiskowe oddziaływanie.Produkcja szkła ,emalii,prod,superfosfatatu-okolice maja zwiekszone ilosc F w srodowisku i u zwierzat. Woda fluorowana stosowana i produkcja superfosfatatu.Główne miejsca kumulacji o kości ok.90% gł. W zewn.warstwie i nasadach kosci dlugich, żeby.mniejsze ilosci:paznokcie i włosy. Mechanizm działania:F i fluorki bezposrednio działaja toksycznie na komorki, zaburzaja przemiane Ca, w procesach enzymatycznych szczególnie na metaloenzymy zalezne od Mg, Fe,Cu i Ca. Hamuja aktywnosc kwasnej fosfatazy, hamuja aktywnosc ee.bioracych udzial w krzepnieciu krwi:nastepstwo wiazania F z jonami Mn i Ca-aktywatory tych ee.hamuja oddychanie tkankowe, przemiane weglowodanow,synteze hormonow gł.przytarczycowych, tarczyct i przysadki. Z Ca++ nierozpuszczone polacznia spada stopien Ca w surowicy krwi. Ponadto F jest zw,działajacym żrąco na skore, może przenikac pod naskorek do glebiej lezacych tkanek powodujac martwice.Istota działania: blokada Ca i jego unieczynnianie, co daje okreslone nastepstwa i skutki. Zatrucia ostre mogą wystapic u wszystkich gatunkow zwierzat. Najbardziej wrazliwe i najczesciej narazone jest bydło. Wśród bydła głównie okres laktacji i ciazy.Objawy:ostre(wymioty, biegunki,utrata wrazliwosci na bodzce, osłabienie krazenia,zapasc,zejście smiertelne)przewlekle(dotyczy zebow i kosci,słabe osadzenie w zebodolach,nierownomierne scieranie zebow,brunatne plamy na zebach,ubytki szkliwa, kosci-guzy, kosci sa kruche i lamliwe,objawy rozmiekania i odwapniania kosci, kulawizny, zapalenia stawow,wychudzenie, brak mlecznosci)Zmiany antomopatologiczne:ostre(krwotoczne zapalenie p.pok.,tresc p.pok zmieszana z krwia, zwyrodnienia,krew plynaca i ciemna)przewlekle(w narzadach slabozaznaczone,wychudzenie zwlok, zmiany w zebach i kosciach) postepowanie:ostre(woda wapienna, sole wapniowe,)przewlekle(inna pasza, podwyzszony poziom weglanu wapnia,dodatkowe podawanie wit.D) objawy dotyczace zmian w kregoslupie u ludzi:usztywnienie kregoslupa, zmniejszona ruchliwosc stawow, wyrosla kostne,rozmiekanie kosci.podobne:osteoporoza-zatrucie kadmem zatrucie F-zmiany dotycza zebow, a kol-nie ma tych zmian.
8.Chrom-wyst.we wszystkich tkankach roslinnych od tysiecznych czesci do 1mg/kg.przyjmowanie Cr p.rosliny nie jest selektywne-rosliny na roznych glebach maja rozne stezenie-potencjalne zatrucie zwierzat. Cr we wszystkich tkankach zwierzecych i jego zawartosc ulega zroznicowaniu w zaleznosci od:organimu,wieku,tkanek i organow. Przyjmuje się ze zawartosc Cr w roznych tkankach setnej czesci do 1mg/kg. W przypadku podejrzenia o o zatrucie możemy stwierdzic zwiekszony stopien.Źródła:farby, garbarstwo,spalanie wegla, scieki komunikacyjne i ich nawozy na pola,w przypadku Cr toksycznosc jego dla zwierzat uzalezniona od wartosciowosci.w przypadku III wartosciowosci jest malo szkodliwy. Spełnia funkcje jako czynnik tolerancji glukozy, a mechanizm polega na tym ze wspomaga działanie insuliny i reguluje wychwyt glukozy przez komorki. Wspoldziala z jodem w tworzeniu tyroksyny. Stosowanie Cr zwieksza efektywnosc wyk.pasz, zwieksza miesnosc tusz,zmniejsza otluszczenie,zwieksza odpornosc na stres, lepsza rozrodczosc, a także ogranicza smiertelnosc roznych gat.zwierzat.W przypadku podawania-w przyrodzie najczesciej wyst.Cr +_VI-b.szybko ulega utlenieniu do CrIII np.w zaladku i toksycznosc nie jest blizej okreslona który bardziej odpowiada za dzialanie niekorzystne.Dostepnosc:w poleczeniu nieorg. 2-3%, polaczenia organiczne 25-30%. Jest niezbedny u przezowaczy zwieksz.odpornosc ,zwieksz.reakcje na szczepienie. Drób-mala smiertelnosc mlodych, u doroslych poprawia przyrosty m.c. u koni dodtaek do pasz powoduje zwiekszona wytrzymalosc . mechanizm dzialania polega na tym, ze w przypadku koni treningowych zwieksza się ilosc mleczmow powodujac usztywnienie mm, gdy dodatek Cr-szybszy metabolizm i szybsze powroty do stanu fiziologicznego.Zwiazki Cr-likwiduja oddzialywania pierwiastkow Pb i niklu.podlegaja kumulacji w tkankach kostnych i mm, zwiekszona zawartosc pozostaje szybko usunieta z innych narzadow.podejrzenie- wysylamy kosci i miesnie.objawy-ukł.oddechowy, skora,uszkodzenie ukl.moczowego(zwolnienie potem przyspieszenie oddechow, sinica,zap.p.pokarm.z ubytkami bł.sluzowej,brak apetytu, tresc jelit zmieszana z krwia,biegunka, zoltozielony kał,odwodnienie org., bolesci.)te objawy u wszystkich gat.zwierz.trudno powiedziec jaie mechanizmy powoduja powstanie anemi.
9.Mangan- przyswajalny przez ukl.oddech.i pokarmowy. Organiczne zwiazki Mn przez skore.Mn po przedostaniu do org.odkladany glownie w tk.bogatych w mitichondria-watroba,trzustka,nerki,jelita.zwiazki Mn przenikaja przez bariere krew-mozg,p.lozyska,Mn jest u zwierzat pierwiastkiem sladowym, niezbednym do prawidlowego funkcjonowania:formowanie tk.lacznej, kosci,wzrostu i proc.reprodukcyjnych. w doswiadczeniach na zw.laboratoryjnych w przypadku podawania inhalacyjnego-objawy z CUN, z przewodu pokarmowgo-to objawy słabe.zmiany w korze mozgu, przodomozgowie,pniu mozgowym, polegajace na spadku podstawowych zw.chem:dopamina,serotonina. Z organicznych zw.manganu to Maned(fungicyd) i wzrost zwiazkow Mn w organizmie to dodawanie zw.trikarbamylowych Mn jako dodatek do benzyny bezołowiowej.Objawy niedoborowe(zniekształcenie szkieletu,zaburzenia wzrostu,krótsze i kruche kosci, skrzywienie przednich konczyn,deformacja i dyslokacja sciagna achillesa)niedobory u trzody chlewnej(skrocenie i skrzywienie konzcyn,przerost sciegna kolanowego,deformacja konczyn z pogrubieniem stawow)Niedobory:wady wrodzone, zgony noworodkow. Badanie sekcyjne(uszkodzenie kanalikow nasiennych, trudnosc w zaplodnieniu, u samic zanik cyklu rujowego i bezpłodność)Wskazania suplementacji(niepowodzenia w repeodukcji,do 40% w stadach niepowodzenia zacielen i urodzone osobniki słabe,jeżeli już osobniki się urodza to zmiany w kosciach i stawach-trudnosci w poruszaniu, słabe przyrosty z upadkiem)Suplementacja na CUN(na przemian pobudzenie i apatia, drzenie miesni,wyginanie konczyn,niedowlady,trudnosci w poruszaniu się)zwierzeta laboratoryjne(uszkodzenie zwojow mozgowych, ruchy plasawiczne, wzrost napiecia miesni,drzenia,skurcze konczyn)Ukł.oddechow.-zmniejszona odpornosc na ch.infekcyjne,szczególnie dotyczy to gornych drog oddechowych.p pokar.-zmiany w postaci wzrostu siateczki gladkiej i szorstkiej, prowadzily one do do uszkodzenia watroby.Ukł.krwion.-u jagniat niedokrwistosc, opoznienie regeneracji Hb, spadek stezenia Fe w surowicy.Te objawy również stwierdzone u krolikow i prosiat-niedokrwistosc , spadek syntezy Hb., anemia.Nadmierna ilość Mn powodowala zmiany spermatogenezy i działanie embriotoksyczne.Mn jest zaliczany jako środek karcinogenezy, przy czym bezwzgledne właściwości karcinogenne wykazuje Mn w postaci pyłu przez ukł.oddechowy, tworzac w organizmie w wiekszosci przypadkow gruczolaki płuc.Mn wykazuje w doswiadczeniach dzialanie mutagenne i mechanizm jego polega na wbudowywaniu się zamiast Mg w miejsca wiazania z podjednostka rybosomow oraz z miejscem wiazania mRNA. Stwierdzono tez liczbe aberacji chromosomowych, mniejsz aktywnosc tarczycy, ktorej tauryny powod.spadek masy narzadu, scienczenie narzadow pecherzykow oraz wystapienie zmian, które mogą przekształcac się w nowotwory tarczycy.Zatrucie-trzustka,watroba,wytwory skory(włosy i sierść)-mat.potwierdzjacym zatrucie lub niedobory.Mn-rozne procesy enzymatyczne:foforylacja, synteza kw.tłuszczowych,przemiana cholesterolu, metabolizm glukozy, procesy mineralizacji tk.kostnej-odpowiedzialnej za odkładanie P i Ca. Jedynym metaloenzymem z Mn jest Karboksylaza. Funkcje-interreakcje z pierwistakami:Fe,Ca,J,Mg,Zn,P
10.Cyna-na pogarniczu ilości. Wyst.w satnie naturalnym w niewielu minerałach na =II lub +IV st.utlen.pierwiastek ten ulega naturalnej bioakumulacji w popiołach weglowych, gdzie od 2-100mg/kg. Naturalnie zaw.w glebie w gramach 1-20mg/kg. Zawartosć cyny w wodzie od tysiecznej czesci do 1mg/litr wody.Nieorganiczne zw.Sn sa słabo wchłaniane i stosunkowo szybko wydalane-można powiedziec, ze naleza dp malo toksycznych. Przy wchlanianiu zw Sn nieorg.droga pokarmowa gł.miejscem odkładania się sa kości, główna droga wydalania jest ukł.moczowy, a niewielka ilosc wydalana z żółcia. Doswiadczenia na zwierzetach laboratoryjnych(wzrost liczby Sn nieorg.,spadek łaknienia,zaburzenia wzrostu,obj.anemi w postaci mniejszej ilosci Hb,liczba erytrocytow tez mniejsza,mnijeszy hematokryt i ilosc Fe we krwi.Zwiazki Sn wywieraja wpływ na wchłanianie Zn,Cu i Fe,wzrostowi Sn towarzyszy spadek zawartosci Fe w nerkach, sledzionie,i kosciach. Zwiazki Sn nieorg.wywieraja inhibicyjny wpływ na aktywność dehydratazy kwasu aminolewulinowego.Zw Sn org.-w zw.org tworzy cztery rodz,zwiazkow rozniacych się liczba polaczen C z Sn i sa to mono,di, tri, i tetraorganiczne. W tej grupie mogą być grupy przyłaczeiowe:butylowa lub fenylowa, hydroksylowa czy tiolowa i karboksylowa. Toksycznosc zw.org. będzie zalezna od podstawnikow. Wśród tej grupy zwiazkow najsilniejsze dzialanie toksyczne wykazuja pochodne trialkilocyny, butylowe,tlenowe i fenolowe. Mechanizm działania:inhibicja oksydatywnej foforylacji w mitichondriach, zaburzenie syntezy ATP,uszkodzenia błon mitochondrialnych i samych mitochondriow. Do tej grupy trialkilocyny najwieksze znacznie znalazl tlenek tributylocyny-zostal szeroko zastosow.do produkcji farb, przede wszystkim w przemysle stoczniowym. Właściwości dla slimakow i innych org.wodnych. Tlenowa pochodna tributylocyny to BIOCYD-zwieksza st.tributylocyny w wodzie morskiej, zatokach i osadach morskich-zwiazek ten zostal wpisany na czerwona liste jako 1 z najbardziej toksycznych substancji dla bakterii.Objawy-wymioty 2-4h. wymioty po12-20