PSYCHOLOGIA RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH wszystkie wykłady w jednym (1), Psychologia różnic indywidualnych(1)


PSYCHOLOGIA RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH

Egz. 8 czerwca godz. 10.00

Dyżur wt. 12-14 czw. 11-13 pok.326

Wprowadzenie do psychologii różnic indywidualnych

Po co zajmować się różnicami indywidualnymi? Zostały wyodrębnione z psych osobowości

„Każdy człowiek jest po pewnym względem,

  1. Jak wszyscy ludzie

  2. jak niektórzy inni ludzie

  3. Jak nikt poza nim”

Kuckhohn i Murray

Źródła psychologii RI

Immanuel Kant a po nim Wilhelm Wundt (1887) - opis typologii temperamentu Hipokratesa-Galena odwołując się do formalnej charakterystyki zachowań (melancholik, flegmatyk, choleryk i sangwinik) podejście jakościowe

James McKeen Cattell (1890) - wprowadził pojęcia „test umysłowy” stosując w stworzonym przez siebie labratorium baterię dziesięciu testów (proste reakcje psychomotoryczne) do pomiru inteligencji

Whiliam Stern opublikował w 1900 roku książkę p.t. Uber Psychologie der Individuellen differenzen - początek psychologii RI jako dyscypliny psychologicznej

XX w pojawienie się koncepcji konstytucjonalnych temperamentu -związek między budową ciała a temperamentem (zakazanie rozmnażania się osób chorych psychicznie, zabijanie chorych psychicznie)

Charles Spearman w 1904 roku wprowadził pojecie inteligencji ogólnj (g) stosując wprowadzoną przez siebie analizę czynnikową, czynnik specyficzny (s)

Alferd Binet i Theophil Simon w 1905 roku opracował pierwszą skalę inteligencji

Gerar Heymans i Enno Wiersma (pierwsza dekada XX wieku) stosując po raz pierwszy metode kwestionrisza wyodrebnili 3 cehy temperamentu: emocjonalnosć, aktywność, funkcję pierwotną/wtórną (intensywność i czas trwania reakcji), pierwotne-krótkie i intensywne, wtórne-narastają wolno ale długo się utrzymują(odpowiednik - perseweratywność) (podejscie psychometryczne)

Iwan Pawłow na początku XX w wprowadził do badań nad temperamentem psów metodą laboratoryjną: podstawowe cechy układu nerwowego jako podstawa fizjologiczna temeramentu ( badanie nad uczeniem się) zakładał że układ nerwowy można opisać za pomocą tych podstawowych właściwości, typ układu nerwowego odzwierciedla rodzaj temperamentu

W 1984 powstała pierwsza w Polsce Katedra Psychologii Rożnic Indywidualnych na UW założona przez Jana Strelaua

Problematyka różnic odnosi się tradycyjnie do osobowości i zdolnosci

Pojecie RI

Róznice indywidualne to zjawisko polegające na tym, że jednostki należące do tej samej populacji różnią się między sobą pod względem wszystkich porównywalnych charakterystyk fizycznych i psychicznych. (wg Strealau 200) Obok różnic międzyosobniczych występują też różnice wewnątrzosobnicze ( różne systemy w układzie nerwowym mogą funkcjonować w odmienny sposób).

Zakres zmienności populacyjnej (krzywa Gaussa)

Inne rodzje różnic indywidualnych

Przedmiot psychologii RI

Względnie stałe RI obejmujące takie dziedziny jak:

Obszary różnic indywidualnych

MOŻLIWOŚCI PREFERENCJE

0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
Zdolności Ogólne nastawienia

0x08 graphic
Zainteresowania i zamiłowania

0x08 graphic
Style działania

0x08 graphic
Temperament Style poznawcze

Obszary powiązane z PRI

Wykład II

Wybrane kategorie służące do opisu różnic indywidualnych

Pojęcie typu wg Williama Sterna

Typ - „dominująca dyspozycja psychiczna bądź psychofizyczna, która przysługuje dajacej się wyróżnić na jej podstawie grupie ludzi, przy czym jednak grupy tej nie można jednoznacznie i wszechstronnie oddzielic od innych grup”.

Granice między typami nie zawsze są wyraźnie widoczne

Charakterystyki specyficzne dla kategorii typu

Koncepcja biegunowa

Koncepcja modalna

Koncepcja szufladkowa (jakościowe) i wymiarowa (ilosciowe)

Pojęcie cechy wg Gordona Allporta

Współczesne poglądy na czynniki regulujące zachowanie.

„Problem cechy” - Problem człowiek-sytuacja

Krytyka pojęcia cehca (Walter Mischel)

Tabela strelau 2006 s.30 Okoliczności preferujące środow

Cecha

Mischel po 30 latach : cechy istnieją

Biologiczne i środowiskowe uwarunkowania RI

Francis Galton (1822-1911)

geny + środowisko = człowiek (składniki + przepis = ciasto)

W jaki sposób oceniamy wkład czynników genetycznych i środowiskowych w RI?

Wykład III

Metoda studiów rodzinnych

Metoda adopcyjna

Pojęcie odziedziczalności (h2)

Odziedziczalność

Phenotype Genotype Environment

P = G + E (GxE) - interakcja pomiędzy środowiskiem a genotypem

h2 = VG/Vp = VG/ (VG+VE+V(GxE)) - Odziedziczalność w szerokim rozumieniu

Przykładowe oszacowania odziedziczalności

Zdolności ogólne 0,70

Cechy osobowości 0,50

Postawy 0,40

ADHD 0,80

Depresja 0,40

Schizofrenia 0,80 - zbyt złożone by można było jednoznacznie zdiagnozować

Alkoholizm 0,50

Zaburzenia dwubiegunowe 0,60 - dawniej maniakalno depresyjna

Zburzenia lękowe (fobie) 0,30 - podwpływe czynników środowiskowych

Determinanty RI w odniesienu do inteligencji i temperamentu

0x08 graphic

0x08 graphic
SNP: Polimorfizm pojedynczego nukleotydu

Odcinek DNA który różni się jednym i tylko jednym nukleotydem.

Allel 1:C

TGATCTTG …. TGCCGAT….TGATCAG

TGATCTTG…..TGCTGAT….TGATCAG

Allel 2 :T

RFLP : Polimorfizm długości fragmentów restrykcyjnych

Polimorfizm oparty na przecinaniu DNA enzymami restrykcyjnymi ( rozpoznającymi specyficzną sekwencją nukleotydów i przecinającymi DNA w miejscu wyznaczonym przez daną sekwencję). Polimorfizmy polegają na różnicach długości fragmentów pociętych enzymami (różnicach wynikających z mutacji).

Plimorfizmy powtórzeń tandemowych:

SSR (sekwencje mikrosatelitarne, do 4 powtórzeń)

VNTR (zmienna liczba powtórzeń, nawet do 100)

- sekwencja mukeotydów powtarza się pewną ilość razy, a polimorfizmy stanowi ilość powtórzeń

Zachowanie a chromosom np. upośledzenie umysłowe - chromosom X

Związek cech temperametu RTT z polimorfizmami w obrębie różnych genów ( badania)

Znaczenie czynników genetycznych

Czynniki środowiskowe wyjaśniające zmiennosc zachowania

Wspólne środowisko

Środowisko specyficzne:

Wykład V

Jeffrey Alan Gray (1934-2004)

Neuropsychologiczny model temperamentu Graya

  1. W 1985 roku Gray zaproponował model osobowości oparty na trzech hipotetycznych sytemach biologicznych w mózgu:

Biologiczne podłoże BIS/BAS

  1. Układ BAS reguluje wrażliwość na nagrody (i sygnały braku kary). Powiązany z tendencja do zblizania się i oczekiwaniem (nadzieją) na „antycypowana przyjemność”. Detreminuje zachowana impulsywne. (kot gdy tylko poczuje jedzenie, zobaczy natychmiast przybiega do właściciela i czeka aż dostanie jedzenie)

Układ BIS reguluje wrażliwość na sygnały kary (i brak nagrody). Towarzyszy mu skłonnośc do przemyśliwania, ostrożność, ocena ryzyka i subiektywne poczucie lęku.

Model Graya: uczenie się

Model Graya i model PEN

BAS

  • Determinuje wrażliwość na sygnały nagrody

  • Pobudza do zbliżania

  • Tworzy pozytywny afekt

  • Związany z impulsywnością (poszukiwanie doznań)

Leży u podłoża Ekstrawersji

BIS

  • Determinuje wrażliwość na sygnały kary

  • Hamuje aktualne zachowanie

  • Tworzy negatywny afekt

  • Związany z lekiem

Leży u podłoża Intorwersji

0x08 graphic
Równowaga Bis-BAS

jakimś stopniu przez równowagę

dwóch układów

Psychologiczny model temperamentu Roberta Cloningera

Cechy charakteru w ujeciu Cloningera

  1. Unikanie szkody, US (cecha związana z wyskokim poziomem serotoniny

  1. Zależność od nagrody, ZN (cecha związana z niskim poziomem noradrenaliny)

  1. Poszukiwanie nowości, PN (cecha związana z niskim poziomem dopaminy)

  1. Wytrwałość, W (cecha o niejasnym markerze biologicznym)

Cechy charakteru wg Cloningera

Pięcioczynnikowa Teoria Osobowości (PTO) Roberta McCrae i Paula Costy - WIELKA PIĄTKA

Podejście w badaniach nad osobowoscią porwadzących do wyodrębnienia pieciu czynników

Założenia, na których oparta jest PTO

Krótka historia PTO

Definicje wielkiej piątki

Strelau2006 s. 189 schemat

Odniesienia PTO do PEN Eysencka

NEU Neurotyczność (PEN)

EKS Ekstrawersja

UDG Psychotyczność

SUM Psychotycznośc

OTW - - - - - - - - - - -

Uwagi krytyczne do koncepcji

Argumenty za

WYKŁAD VI

Podstawy biologiczne czynników

Addytywny

Nieaddytywny

Srodowisko specyficzne

Środowiskow wspólne

Ugodowość

21 %

9%

8%

62%

Sumienność

27%

13

6

55

Otwartość

28

18

3

51

Hipotezy leksykalne

Przesłanki, na których opierają się badania odwołujące się do języka naturalnego

Lewis R. Goldberg

Goldberg zaproponował 100 przymiotników - identyfikatorów (dwubiegunowcyh), jako prototypowy opis pięciu czynników osobowości

Polska Lista Przymiotników (PLP) w opracowaniu Piotra Szaroty

Specyficzne właściwosci wyników badań leksykalnych

Model osobowości HEXACO

Specyficzne wymiary osobowości: “Ciemna Triada”

Definicje składników Ceimnej Triady

Współczynniki korelacji

PSYCHOPATIA

0x08 graphic

0,5 0,31

NARCYZM 0,25 MAKIWELIZM

Wspólne właściwości CT

Narcyzm

Makiawelizm

Makiawelizm

Rg = -0,00 r= 0,12

Psychopatia

Rg=0,48 r=0,28

Rg= 0,51, r=0,28

N, M, P - wysoka odziedziczalnośc

Korelacja CT i PMO

HEXACO a Ciemna Triada

Współczynniki korelacji CT ze stylami humoru wg Roda Martina

Styl

Narcyzm

Psychopatia

Makiawelizm

Afiliacyjny (+)

0,19*

0,10

-0,07

Wzmacniający „ja” (+)

0,13

0,03

-0,09

Agresywny (-)

0,06

0,40***

0,40***

Poniżający „ja” (-)

-0,10

0,45**

0,28**

Wnioski z badań Johansona, Li i bussa

Podsumowanie

Wykład VII

REGULACYJNA TEORIA TEMPERAMENTU (RTT) Strelau'a

Wykład VIII

Zmodyfikowana RTT

Najważniejsze postulaty RTT

Regulacyjna funkcja temperamentu:

Funkcje regulacyjne:

Koncepcja Eliasza

Najważniejsze modyfikacje RTT

Żwawość (ŻW)-

Perseweratywność (PE) - tendencja do potrzymywania i powtarzania zachowania po zaprzestaniu sytuacji, która je wywołała

Wrażliwośc Sensoryczna (WS) - wrażliwośc zmysłowa

Reaktywność emocjonalna (RE) - wrażliwość emocjonalan, intensywność reakcji emocjonalnych na bodźce

Wytrzymałość (WT) - zdolność do adekwtnego reagowania w sytuacjahc wymagających długotrwałej lub silnej stymualcji aktywności albo w arunkach silnej stymualcji zewnetrznej

Aktywność (AK) - tendencja do podejmowania zachowań i dużej wartości stymulacyjnej lub do zachowań dostraczającyhc stymulacjiz otoczenia

Wysoki poziom aktywacji

Sn mózg R (N+X)

Niski poziom aktywacji

Sn mózg R (N-X)

Struktura temperamentu

Zharmonizowana struktura temperamentu:

Niezhrmonizowana struktura temperamentu (nieefektywne przetwarzanie stymulacji) (niezgodność cehc temperamentu)

TEMPERAMENT (biologicznie uwarunkowane cechy osobowości):

Źródła RI w badaniach nad stresem

Temperamentalnych Czynnik Ryzyka (TCR)

TCR, to jakakolwiek cecha lub układ cech temperamentu, które w interakcji z innymi czynnikami silnie lub długo działającymi zwiększają ryzyko powstania zaburzeń zachowania, stanu zdrowia albo rozwoju źle przystosowanej osobowości.

Wymagania, możliwości i stres

Możliwości człowieka (zdolności, temperament)

0x08 graphic

STRESOR

0x08 graphic

MEDIATOR

0x08 graphic

NASTĘPSTWA

Czynniki ergonomiczne

Agresja otoczenia

Nasilenie ruchu

Presja czasu

Zmianowość

Przerwy dla odpoczynku

Izolacja społeczna

Ograniczona decyzyjność

Płeć

Typ osobowości A/B

LOC

Neurotyczność

Odporność

Wsparcie społeczne

Kontrola nad sytuacją

Choroby układu krążenia, pokarmowego, narządów ruchu, zmęczenie

Lek depresja, PTSD

Nadużywanie substancji

Absencja

Kierowcy autobusów

Wykład IX

Temperament w ujęciu RTT jako endofenotyp zaburzeń psychicznych

Kryteria endofenotypu

Zaburzenie po steresie traumatycznym, PTSD Nowy kierunek badań

Podsumowanie

Koncepcje temperamentu odnoszące się do dzieci

Alexander Thomas i Stella Chess

Interakcyjna koncepcja temperamentu Thomasa i Chess

Wykład ??

Definicje inteligencji (2)

Czynnikowe koncepcje intelogencji: hierarchiczne i czynników równorzędnych

Dwuczynnikowa teoria zdolności. Charles Spearman (1863-1945)

Zasady funkcjonowania intelektu wg Spearmana

Philip E. Vernon (1905=1987)

Schemat ukazujący hierarchiczną koncepcję czynników uzdolnień

G: główne czynniki grupowe, (werbalno-szkolne, przestrzenno mechaniczne) drugorzędne czynniki grupowe czynniki specyficzne

Raymont Cattell

Triadowa (triadic) toria struktury zdolności Cattella jako próba przyczynowego wyjąsnienia zjawiska inteligencji

Louis Thurstone

Podstawowe zdolności umysłowe wg Thurstone'a. Model czynników równorzędnych

Joy Guilford

Model struktury intelektu

Teoria wielu inteligencji wg Gardnera

Kytyka teorii strukturalnych

Inteligencja: podejści poznawcze

Sternberg

Wykład XII

Koncepcja Carrolla

Nurty w badanich nad inteligencją

0x01 graphic

Zdolności społeczne tworzące inteligencję społeczną

Inteligencja praktyczna

Struktura uzdolnień matematycznych

Badania nad biologią inteligencji

0x01 graphic

Wykład XIII

Jeffrey Alan Gray (1934-2004)

Poprzednio - Eysenck;

Gray był kontynuatorem Eysencka. Działał w nurcie badającym powiązania między mózgiem a funkcjonowaniem człowieka. Przejął katedrę po Eysencku.

różnice we wrażliwości na nagrody i kary -> różnice w szybkości uczenia się. Ambiwertycy są jednakowo wrażliwi na kary i na nagrody.

  1. neuropsychologiczny model temperamentu Graya

a) BAS (behawioralny układ aktywacyjny) - związany z impulsywnością

b) BIS (behawioralny układ hamujący) - związany z lękiem

c) F/FLS (układ walki/ucieczki) sterujący zachowaniami emocjonalnymi w odpowiedzi na bezwarunkowe bodźce awersyjne. Uruchamia wtedy obronną agresję albo powoduje ucieczkę.

Biologiczne podłoże systemów BIS/BAS

Bis - układ przegrody hipokampa); BAS - zwoje podstawy mózgu, jądra wzgórza, okolice kory nowej.

Zbliżanie się/unikanie.

Model Graya: uczenie się

Gray mówił, że istnieje wyraźne powiązanie BIS i BAS z ekstra- intrawesrsją.

Model pen

BAS

- determinuje wrażliwość na sygnały nagrody;

- pobudza do zbliżania;

- tworzy pozytywny afekt

- związany z impulsywnością (poszukiwaniem doznać)

- leży u podłoża ekstrawersji

BIS

- determinuje wrażliwość na sygnały kary (większa czujność na bodźce zapowiadające nieprzyjemność);

- hamuje aktualne zachowanie (np przerwanie zachowania po dostrzeżeniu niepokojących sygnałów);

- tworzy negatywny afekt

- związany z lękiem

- leży u podłoża introwersji

Przykładowe badanie; badano dzieci z zaburzeniami lękowymi.

Współczynniki korelacji skal bis/bas z zaburzeniami mierzonymi psychometrycznie (Vervoort)

BIS - umiarkowanie/wysoko skorelowany z wszystkimi zaburzeniami (np zaburzenie paniki, fobia społeczna, uogólniony lęk.

BAS - brak/niska korelacja (poza uogólnionym lękiem).

Równowaga BIS - BAS

osobowość jest uwarunkowana w jakimś stopniu przez równowagę układów BIS i BAS.

Eysenck również badał osoby z zaburzeniami nerwowymi.

PSYCHOBIOLOGICZNY MODEL TEMPERAMENTU ROBERTA C. CLONINGERA

typ 1 - uzależnienie bardziej wyznaczone przez czynniki genetyczne;

typ 2 - bardziej środowiskowo, niż genetycznie; Cel: wyjaśnienie wpływu czynników temperamentalnych na zaburzenia psychiczne.

Cechy temperamentu w ujęciu Cloningera

rozwój cech temperamentalnych zw z poziomem neuroprzekaźników.

- cecha stanowi odpowiednik lęku w ujęciu Graya, ale ograniczony tylko do lęku poznawczego (psychicznego).

- cecha oznaczająca tendencję do hamowania zachowań w odpowiedzi na bodźce negatywne.

- przejawia się w podtrzymywaniu zachowania w odpowiedzi na pozytywne wzmocnienia. Zależność od nagrody

jedna z pierwszych, która stanowiła przedmiot badań genetycznych molekularnych. Gł w genie receptora dopaminy.

- tendencja do aktywnego reagowania na nowe bodźce. Związana z ekspozycją na nowe bodźce/ poszukiwaniem ich. Cecha ta powiązana z poszukiwaniem doznań.

* Wytrwałość (W) - niejasny marker biologiczny:

Cechy charakteru wg Cloningera

charakter wg Cloningera (nabywany w ciągu rozwoju ontogenetycznego)

Współczynniki korelacji cech temperamentu wg Cloningera i PEN. Kwestionariusz TCI. Hornowska 2003.

Zaobserwowano związek z trzema wymiarami Eysencka.

PN najsilniej z ekstrawersją, silnie z psychotyczności.

US wysoko skorelowany z neurotycznością (bo: wysoki poziom lęku); ujemnie b wysoko z ekstrawersją.

ZN ujemnie skorelowany z psychotycznością; 0,21 z neurotycznością.

W - ogólnie niskie korelacje.

Pięcioczynnikowa Teoria Osobowości (PTO) Roberta R. McCrae i Paula T. Costy

(Wielka Piątka, PMO)

teoria psychometryczna

autorzy traktują wyróżnione cechy osobowości jako cechy temperamentalne.

Aby uznać cechę za temperamentalną, trzeba ukazać jej biologiczne podłoże.

Wykazanie podłoża genetycznego nie jest trudne, trudniej jest z ukazaniem mechanizmów biologicznych, w których cechy się przejawiają

Do pewnego stopnia teoria ta powstała w opozycji do Eysencka; spór o ilość czynników. Stworzono również model 6-czynnikowy, ale nie jest on często używany.

Główne czynniki:

  1. neurotyczność, NEU;

  2. Ekstrawersja, EKS;

  3. Otwartość na doświadczenie, OTW;

  4. Ugodowość

  5. Sumienność

podejścia w badaniach nad osobowością prowadzących do wyodrębnienia 5 czynników:

  1. leksykalne

  2. oparte na swobodnych opisach zachowania.

  3. Psychometryczne (kwestionariusze) - głównie to podejście wykorzystywali autorzy. Podstawą dla analizy czynnikowej były wyniki badań kwestionariuszowych.

Założenia, na których oparta jest PTO:

  1. natura człowieka jest poznawalna (osobowość może być przedmiotem badań nie tylko eksperymentalnych, ale również podczas analizy sposobów opisywania przez ludzi innych ludzi);

  2. człowiek jest racjonalny (zdolny rozumieć siebie i innych);

  3. ludzie charakteryzują się zmiennością(różnią się pod względem ważnych cech osobowości);

  4. do natury człowieka odnosi się proaktywność (źródła zachowania tkwią w jednostce mimo, że środowisko ma istotne znaczenie dla zachowania się człowieka).

Krótka historia PTO

Definicje Pięciu (Zawadzki 1998).

Neurotyczność

Ekstrawersja - opisywany hedonistycznie

Ugodowość - można opisywać na wymiarze altruizm vs antagonizm. Wg Kotarbińskiego najbliższa ugodowości jest spolegliwość.

Sumienność - podstawowa cecha doboru pracowniczego.

Każdy z tych czynników obejmuje 6 subskładników ( za: Strelau 2006; modyfikacja Siuta 2009).

Odniesienia PTO do PEN Eysencka

Uwagi krytyczne

Przeciw:

Argumenty za:

udział czynników... (Oniszczenko 2002).

istnieje odziedziczalność

Wykład XIV

model leksykalny, model 6-czynnikowy, ciemna triada

podstawy biologiczne czynników

(a żeby uznać cechę za temperamentalną, trzeba zidentyfikować te podstawy, należy wykazać, że była obecna w okresie niemowlęctwa. Problem z cechą sumienności.)

Tradycja anglosaska traktuje temperament jako podstawę do budowy osobowości w dalszym rozwoju.

EPQ-R - kwestionariusz eysenckowski.

Wpływ genotypu/środowiska w wariancję czynników osobowości;

Ugodowość - 30% geny (21 addytywne), 70 środowisko;

Sumienność - 27 addytywne, 12 nieaddytywne, 0,06 i 0,55 środowisko;

Otwartość - geny 38%, środowisko 0,62%;

mniejszy udział czynników genetycznych.

w/w dane przemawiają za uznanie cech jako temperamentalne (bo: odziedziczalność).

Hipotezy leksykalne

nad modelem PTO

w Polsce zajmuje się takimi badaniami tylko Piotr Szarota.

  1. Cattell (1943) - wszystkie aspekty ludzkiej osobowości, które były lub są istotne, interesujące lub pożyteczne zostały utrwalone w treści języka.

  2. Goldberg (1981) różnice indywidualne między ludźmi mają swój wyraz w języku. Im większe znaczenie mają te różnice, tym częściej ludzie będą na nie zwracali uwagę i tym częściej będą o nich rozmawiać, aż w końcu wynajdą opisujące je terminy.

Założenia: osobowość może być opisywana słowami; słowa mogą służyć do opisywania różnic.

Przesłanki, na których opierają się badania odwołujące się do języka naturalnego:

Lewis R. Goldberg

Zaproponował listę 100 przymiotników - identyfikatorów (dwubiegunowych) jako prototypowy opis pięciu czynników osobowości:

np. rozmowny - nierozmowny; asertywny - nieasertywny.

np sympatyczny - niesympatyczny; ciepły - chłodny.

np zorganizowany - niezorganizowany, dokładny - niedokładny.

np. zrelaksowany - podniecony. Niezazdrosny - zazdrosny.

np twórczy - nietwórczy, inteligentny - nieinteligentny.

Polska Lista Przymiotnikowa (PLP) w opracowaniu Piotra Szaroty.

  1. ugodowość: wielkoduszny, uczynny, ufny, wyrozumiały, dobroduszny, szczery, szlachetny, czuły.

  2. Sumienność: staranny, skrupulatny, pilny, obowiązkowy, rozważny...

  3. dynamiczność: (odpowiednik ekstrawersji): szybki, obronny, śmiały, zwinny, operatywny, odważny, dynamiczny, energiczny, aktywny, zręczny...

  4. pobudliwość: (odpowiednik neurotyczności): wybuchowy, impulsywny, pobudliwy, porywczy, zapalczywy, nieopanowany, choleryczny...

  5. intelekt: (odpowiednik otwartości na doświadczenie): bystry, odkrywczy, utalentowany, inteligentny, myślący...

Specyficzne właściwości wyników badań leksykalnych:

  1. osoby opisują osobowość innych ludzi na takich samych wymiarach, na jakich opisują własną osobowość; (np. Goldberg 1990)

  2. nasilenie ocen na poszczególnych skalach przymiotnikowych ulega zmianom w zależności od osoby i stopnia znajomości osoby ocenianej. Niezmienną natomiast pozostaje struktura spostrzegania - osoby nadal posługują się tymi samymi wymiarami/kategoriami.

  3. Niektóre wymiary, np. neurotyczność/stabilność emocjonalne nie są tak wyraźne w opisie innych ludzi jak w przypadku samoopisu.

  4. Badania wykazują, że oceny cech w mniejszym lub większym stopniu odzwierciedlają aktualne różnice indywidualne w zachowaniu i nie stanowią fikcji poznawczej pozbawionej podstaw w rzeczywistości.

Model osobowości HEXACO

bardzo rzadko używany

  1. badania leksykalne struktury osobowości wykorzystujące listy w różnych językach wykazały inną niż 5-czynnikową strukturę obejmującą 6 czynników (później (Ashton, Lee, 2000) potwierdzoną też na danych angielskojęzycznych)

  2. nowym czynnikiem była Uczciwość-Pokora (Honesty-Humility) tworzącą znaczącą cechę w tej strukturze. Odpowiednikiem Stabilności Emocjonalnej jest Emocjonalność.

  3. Honesty - Humility (H), Emotionality (E), eXtraversion (X), Agreeableness (A), Conscientiousness (C), Openness to Experience (O).

Specyficzne wymiary osobowości: „Ciemna triada” (Dark Triad):

Definicje składników Ciemnej Triady:

Korelacje (Oaulhus, Williams 2002)

Narcyzm - makiawelizm: 0,25

Psychopatia - narcyzm: 0,5

Psychopatia - makiawelizm:

Wspólne właściwości Ciemnej Triady:

Genetyka psychiatryczna

rg - korelacja genetyczna; r - korelacja fenotypowa

Makiawelizm - narcyzm -0,00, r: 0,12

psychopatia - narcyzm: rg = 0,46, r = 0,28

psychopatia - makiawelizm: rg = 0,51

duży wpływ środowiska rodzinnego na cechę makiawelizmu (39%)

(czy środowisko rodzinne nie ma wpływu na inne cechy??)

tabele Paulhus, Williams, 2002).

Hexaco a Ciemna Triada

Uczciwość - Pokora jest ujemnie skorelowany z całą Wielką Triadą -0,53, -0,57, -0,72

Ekstrawersja 0,49 z narcyzmem.

Współczynniki korelacji dla subskładników uczciwości - pokory z ciemną triadą są ujemnie skorelowane stosunkowo wysoko.

(z badań:)

Style humoru vg Roda Martina:

pozytywne:

afiliacyjne (służy poprawianiu relacji, rozładowywaniu napięć

wzmacniające „ja” (podkreśla wartość osób, do któych humor jest skierowany

negatywne:

agresywny (złośliwy)

poniżający „ja” (ośmieszający daną osobę)

Ciemna Triada umiarkowanie dodatnio skorelowana z negatywnymi stylami humoru (psychopatia i makiawelizm). Narcyzm nie ma korelacji (0,06, -0,10). brak korelacji lub ujemna z pozytywnymi.

Strategie

Socjoseksualność (łatwość wchodzenia w relacje seksualne).

Osoby z Ciemną Triadą nie poszukują partnerów na stałe.

„kłusownictwo”, badania korelacji z Ciemną Triadą Jonason, Li i Buss, 2010 - jedyni dotychczasowi badacze Ciemnej Trady

korelacji z sposobami zatrzymywanie partnerów: Ciemna Triada próbuje zatrzymać partnera, stosują kary za groźby niewierności, przekupują („ujawnianie zasobów własnych”)

Wyniki z badań Jonasona, Li i Bussa (2010):

Podsumowanie:

Wykład XV

Regulacyjna Teoria Temperamentu (RTT)

pytanie o metody badań, konieczność badania biologicznych podstaw.

Na podstawie RTT badamy związek cechy temperamentu - wskaźniki PTSD; badania nad endofenotypami zaburzeń psychicznych.

Geneza:

podstawowe właściwości układu nerwowego wyodrębnione przez I. P. Pawłowa:

  1. siła procesu pobudzenia

  2. siła proces hamowania

  3. ruchliwość procesów nerwowych

później Pawłow wprowadził 4. cechę, będącą cechą wtórną:

Podstawowe właściwości układu nerwowego w ujęciu Pawłowa:

siła procesu pobudzenia, SPP (=siła układu nerwowego) - zdolność komórek korowych do aktywności, przejawia się w tym, że komórka nerwowa jest zdolna pracować przy długotrwałym lub krótkotrwałym, ale silnym pobudzeniu, bez przejścia w stan hamowania ochronnego.

właściwości tych dwóch procesów miało wyjaśnić różnicę w szybkości uczenia się.

Siła procesu hamowania, SPH - siła układu nerwowego w zakresie hamowania warunkowego (wygaszania, różnicowania, odraczania). Przejawia się w odraczaniu reakcji, różnicowaniu bodźców.

Ruchliwość procesów nerwowych, RLN - zdolność układu nerwowego do szybkiej zmiany pobudzenia w hamowania i odwrotnie (przykładem jest ruchliwość na poziomie zachowań).

Równowaga procesów nerwowych, RWN - wtórna cecha oznaczająca stosunek siły procesu pobudzenia od siły procesu hamowania.

Konfiguracja tych czterech właściwości tworzy typ układu nerwowego (silny vs słaby):

typologia układu nerwowego wg Pawłowa i jej związki z typologią Hipokratesa - Galena

0x08 graphic
0x08 graphic
TYP SILNY TYP SŁABY

zrównoważony niezrównoważony

0x08 graphic
0x08 graphic
(choleryk

Ruchliwy powolny

(sangwinik) (flegmatyk)

Typ układu nerwowego wg Pawłowa stanowi odpowiednik temperamentu u człowieka.

Cechy układu nerwowego wyodrębnione przez kontynuatorów Pawłowa.

Biologicznie uwarunkowane cechy osobowości związane z typologią Pawłowa

Założenia RTT:

źródłami teorii są:

Temperament:

Cechy osobowości ujawniające się w okresie wczesnego dzieciństwa i posiadające genetyczne uwarunkowanie. Charakteryzują się też względną stałością i niezmiennością oraz dostępnością bezpośredniej obserwacji w zachowaniu.

(czy wystarczy wykazanie genetycznego uwarunkowania? Powinno się wskazać biologiczne mechanizmy funkcjonowania np struktury odpowiedzialne itp.)

biologiczne podstawy temperamentu w ujęciu RTT:

Nie jesteśmy w stanie badać dzieci młodszych niż 5-6 lat.

Istotą tej teorii jest odniesienie temperamentu do formalnej charakterystyki zachowania.

Temperament -> poziom energetyczny (intensywność reakcji)

-> aspekt czasowy

niezależnie od tego, jakie to są zachowania, w jakim celu, ro zawsze możemy wyróżnić te formalne charakterystyki

poziom energetyczny zachowania: cechy temperamentu (dzisiaj zmieniona)

b) rozróżnienie pomiędzy reaktywnością jako cechą i stanem.

  1. mechanizm fizjologiczny reaktywności. Pojęcie WPEB (Współczynnika Przetwarzania Energii Bodźca).

Wskazuje na relacje między wielkością bodźca a wielkością odpowiadająca na reakcję. Trudności z przełożeniem na populację ludzką.

Schemat „prawa siły”

im silniejsza aktywacja, tym silniejsza reakcja.

0x08 graphic
WYSOKA --> DUŻA SIŁA REAKCJI

0x08 graphic
AKTYWACJA NISKA --> MAŁA SIŁA REAKCJI

ta zależność wydaje się być prawdziwa, ale tylko dla stymulacji w przedziale umiarkowanym, optymalnym dla jednostki. Dla poziomu podprogowego.

  1. aktywność jako cecha związana z regulacją ilości i poziomu dopływającej do organizmu stymulacji

optimum pobudzenia (aktywacji) wg Donalna Hebba

0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic

Wysoki poziom aktywacji: Sn -> przetwarzanie -> Wn+x

Niski poziom aktywacji: Sn -> przetwarzanie -> Wn+x

Szereg nie do końca wyjaśnionych założeń. Powstała zmodyfikowana wersja.

Wykład XVI

RTT - jej istotą jest przekonanie, że regulacyjna funkcja polega na tym, że mechanizmy biologiczne pośredniczą w przetwarzanie/poszukiwaniu stymulacji; w ten sposób modyfikowany jest poziom pobudzenia.

cechy temperamentalne uczestniczą w regulacji indywidualnego poziomu pobudzenia/aktywacji; poziom ten przekłada się na wielkość/intensywność reakcji, aktywność człowieka w otoczeniu

Zmodyfikowana RTT

Najważniejsze postulaty RTT

Ale nie można badać u dzieci młodszych niż 6-letnie.

Jeśli temperament reguluje pobudzenie, to powinien odgrywać istotna rolę w kierowaniu zachowaniem człowieka.

Regulacyjna funkcja temperamentu

  1. modyfikowanie wartości stymulacyjnej (energetycznej) i czasowej sytuacji i zachowań;

  2. wartość stymulacyjna sytuacji może być u człowieka oceniona na podstawie wielkości pobudzenia emocjonalnego, który powoduje.

Funkcje regulacyjne

Temperament determinuje:

a) styl zachowania (działania),

b) zapotrzebowanie na stymulację,

Koncepcja Eliasza

Toteż ludzie o dużej wrażliwości na bodźce nie powinni mieszkać w głośnym, pełnym bodźców miejscu

Najważniejsze modyfikacje RTT

Dystraktory - czynniki zakłócające przebieg działania.

Definicje cech temperamentu w ujęciu RTT Jana Strelau

np. Strelau 2001

Żwawość

Perseweratywność - najczęściej związana z zespołem pourazowym PTSD

Wrażliwość sensoryczna

Reaktywność emocjonalna

Wytrzymałość

Aktywność

zwiększono liczbę cech i podkreślono ich znaczenie

wysoki poziom aktywacji:

niski poziom aktywacji

Hipoteza - to nie poszczególne cechy wyjaśniają zachowania, ale ich układ, konfiguracja.

Struktury temperamentu

wersja skrócona

Zharmonizowana struktura temperamentu

Niezharmonizowana struktura temperamentu (oparta na nieefektywnym przetwarzaniu stymulacji):

  1. osoby wytrzymałe, nisko reaktywne emocjonalnie, ale nie poszukujące stymulacji (mało aktywne).

  2. osoby wysoko reaktywne emocjonalnie, mało wytrzymałe, ale poszukujące stymulacji (bardzo aktywne).

Odziedziczalność cech: perseweratywność i wrażliwość sensoryczna ok 80 % u dzieci.

Funkcjonalne znaczenie temperamentu

0x08 graphic
0x08 graphic
relacje interpersonalne funkcjonowanie zawodowe

0x08 graphic
0x08 graphic
wybór partnera funkcjonowanie szkolne

0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
funkcjonowanie seksualne

0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
(bad tylko poszukiwania doznań) TEMPERAMENT narażenie na stres

0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
zdrowie i dobrostan postawy

psychopatologia rozwój

Gerrig, Zimbardo, 2006, s.400 model powstawania stresu, psychologia i życie.

źródła RI w badaniach nad stresem

  1. spostrzeganie stresorów (historia zycia jednostki, doświadczenia ze stresorami, wrażliwość receptorów, stan jednostki). Różne stresory mogą w zróżnicowany sposób wpływać na różne osoby.

  2. Reakcje na stresory. Różnie reagujemy na te same bodźce (preferencje aktywności w odpowiedzi na stres, różnice w zachowaniu, stanach psychicznych i reakcjach fizjologicznych)

  3. radzenie sobie ze stresem. Ludzie stosują różne strategie i style radzenia sobie.

  4. Osobowość jako źródło różnic indywidualnych w stresie. Bo osobowość i temperament mogą współwyznaczać odporność/tolerancję na stres. Struktura temperamentu może wywoływać stres.

Temperamentalny Czynnik Ryzyka (TCR)

TCR to jakakolwiek cecha lub układ cech temperamentu, które w interakcji z innymi czynnikami silnie lub długo działającymi zwiększają ryzyko powstawania zaburzeń zachowania, stanu zdrowia albo rozwoju źle przystosowanej osobowości.

Wymagania, możliwości i stres.

jeśli pojawia się rozbieżność między wymaganiami a możliwościami człowieka (zdolności, temperament), wtedy pojawia się stres.

Stres może się pojawić też wtedy, gdy wymagania są poniżej możliwości,

Przyczyny, czynniki moderujące i następstwa stresu zawoddowego u kierowców autobusów (Tse, Flin, Mearns, 2006)

STRESORY

mediatory

- Czynniki ergonomiczne

- agresja otoczenia

- nasilenie ruchu

- presja czasu

- izolacja społeczna

- ograniczona decyzyjność

- zmianowosć

Płeć

- Typ A/B

LOC

Neurotyczność

Odporność

Osobowość a skłonność do ryzykownej jazdy, Oltedal i Rundmo, 2006

pobudliwość, poszukiwanie pobudzenia koreluje pozytywnie z ryzykowną jazdą.

Lęk koreluje ujemnie.

Związek Trzech Superczynników z liczbą wypadków drogowych i wypadków w pracy, Lajunen, 2001.

najsilniej koreluje ekstrawersja z wypadkami pracy

neurotyczność koreluje ujemnie

im wyższe PKB tym mniej wypadków.

Skłonność do reagowania złością i potrzeba doznań korelują pozytywnie z ryzykowną jazdą.

Temperament

Wykład XVII

Temperament w ujęciu RTT jako endofenotyp zaburzeń psychicznych

-koncepcja endofenotypów została wprowadzona w nurcie psychiatrii biologicznej

-Pojęcie endofenotypu odnosi się do konstruktu prostszego niż zaburzenie (może nim być cecha osobowości), który jest uwarunkowany genetycznie i powiązany z danym zaburzeniem.

-Konstrukt taki może posłużyć do wykazania genetycznego wpływu na zaburzenie, nawet tych genów, których wpływ jest stosunkowo słaby i trudny do zaobserwowania.

-im bardziej złożone zaburzenie tym więcej genów uczestniczy w jego powstawaniu

-Endofenotyp może stanowić ogniwo pośredniczące pomiędzy genami a złożonym zaburzeniem.

-Endofenotypy mogą też służyć do badań nad interakcją genotypu i środowiska w powstawaniu zaburzeń zachowania.

Kryteria endofenotypu:

-Musi być powiązana z danym zaburzeniem w określonej populacji.

-Musi charakteryzować się odziedziczalnością (udziałem czynników genetycznych z jego zmienności).

-Powinien ujawniać się niezależnie od stanu zdrowia jednostki oraz być współdziedziczony z chorobą w rodzinie.

-Endofenotypy powinny być związane z przyczynami zaburzenia oraz ryzykiem jego wystąpienia (niekoniecznie ryzyko to musi być związane tylko z określonym zaburzeniem).

-Endofenotypy powinny mieć rozkład zbliżony do normalnego, a narzędzia służące do ich pomiaru charakteryzować się dobrymi własnościami psychometrycznymi.

Związek reaktywności emocjonalnej z innymi cechami ważnymi dla zaburzeń psychicznych…

US 0,72

ZN 0,28

NEU(NEO) 0,64

NEU(EPQR) 0,73

OTW -0,13

LĘK(Cecha) 0,75

Związki cech temperamentu RTT ze wskaźnikami zdrowia psychicznego: Kwestionariusz MHI Veita i Ware'a; N=2314

Ogólny wskaźnik zdrowia psychicznego: (korelacja)

ZW 0,28

PE -0,29

WS 0,14

RE -0,46

WT 0,3

AK 0,2

-wysoki poziom perseweratywności i reaktywności emocjonalnej charakteryzuje depresyjne osoby

Zaburzenie po stresie traumatycznym, PTSD. Nowy kierunek badań

-PTSD to jedna z możliwych konsekwencji narażenia człowieka na zdarzenie traumatyczne

-Dane z badań nad PTSD wspierają hipotezę o znaczeniu temperamentu RTT jako endofenotypu zaburzeń psychicznych.

- badania na górnikach po katastrofie pokazują korelacje dla perseweratywności 0,39 i reaktywności 0,57

PODSUMOWANIE

-Istnieją podstawy, aby sądzić, że cechy temperamentu postulowane przez RTT mogą stanowić endofenotyp dla zaburzeń psychicznych, szczególnie o charakterze lękowym.

-Istotną rolę wydaje się odgrywać reaktywność emocjonalna (RE). Hipotezę o jej znaczeniu wspierają badania oparte na modelu zwierzęcym (Meyza i in. 2009) wskazujące, że znaczenie RE ujawnia się wyłącznie w sytuacjach wzbudzających lęk.

-Istnieje potrzeba kumulacji danych na temat związku temperamentu RTT z innymi zaburzeniami psychicznymi.

-cechy tempera mentalne mogą działać jako czynniki ryzyka(reaktywność, perseweratywność) ale również czynniki ochraniające (wytrzymałość, aktywność)

Koncepcje temperamentów odnoszące się do dzieci

Interakcyjna koncepcja temperamentu Alexander Thomas (1914-2003) i Stella Chess (1914-2007)

-znani są z nowojorskich badań podłużnych… przez 25 lat badali tą samą grupę osób

- Koncepcja powstała w opozycji do przekonania, że to rodzice są odpowiedzialni za problemy swoich dzieci.

- Temperament jako cechy stylistyczne, odnoszące się do charakterystyki zachowania.

-Opis cech dokonywany w oparciu o wyniki badań podłużnych (projekt NYLS rozpoczęty w 1956 i zakończony w początkach lat 80.). Obserwacja wywiady z rodzicami.

-Kategorie temperamentu:

aktywność, - aktywność fizyczna

rytmiczność, - dotyczy funkcji biologicznych np. zasypianie o stałych porach, karmienie, wydalanie

zbliżanie się- wycofanie, - odnosi się do reakcji na nowe osoby

łatwość przystosowania, - sposób reagowania na polecenia z otoczenia np. czy przerywa zabawę od razu czy reagują z opóźnieniem.

próg reagowania, - wrażliwość itp

siła reakcji, - stosunek wielkości reakcji do bodźca

jakość nastroju, - proporcja emocji pozytywnych do negatywnych

roztargnienie, - odnosi się do zdolności rozproszenia uwagi dziecka np. dziecko nie reaguje na to co dzieje się w otoczeniu.

zasięg uwagi, - zakres podzielności uwagi i zdolności do zajmowania się określoną czynnością

wytrwałość.

- Stałość charakterystyk tempera mentalnych i zmienność ich przejawów na przestrzeni życia jednostki.

- Niektóre charakterystyki temperamentu dziecka nie są istotne dla postaw i zachowań rodziców wobec niego. Inne tak.

-Obserwacyjne i poparte analizą czynnikową występowanie układów (konstelacji) cech temperamentu:

temperamentu łatwego (40% badanej próby),

temperamentu wolno rozgrzewającego się (15%)

i temperamentu trudnego (10%)

Wykład XVIII

Charakterystyka „trudnego temperamentu” wg Thomasa i Chess

Endofenotyp

Thomas, Chess - interakcyjna teoria temperamentu.

Badania z zastosowaniem wywiadu i obserwacji - swobodnych technik diagnostycznych.

Charakterystyki temperamentane mogą być tworzone przez konfiguracje, cechy.

'Trudny temperament' - temperament trudnego dziecka

temperament łatwy, wolnorozgrzewający się, trudny

(wg Thomasa i Chess rodzice nie odpowiadają w 100% za trudne cechy dzieci.).

W swojej teorii Thomas i Chess odwołują się głównie do energetyczności

relacje dotyczą nie tylko relacji dzieci z rodzicami ale też ze środowiskiem.

całość zmusza rodziców do większego wysiłku wychowawczego; ostracyzm pośród rówieśników

trudny temperament przesądza o tym, jak dziecko przystosowuje się do otoczenia.

pojęcie dobroci dopasowania (goodness-of-fit)

  1. najlepsze dopasowanie (podmiot-otoczenie) uzyskuje się wtedy, kiedy zdolności dziecka, jego motywacja i temperament są adekwatne do wymagać, oczekiwań i możliwości środowiska.

Wg Thomasa, Chessa nie można zmienić dziecka, bo nie można zmienić temperamentu. Problemy dziecka wynikają z niedopasowania się, niedostosowania, nie są winą rodziców

Arnold H. Buss (ur. 1924), Robert Plomin (ur. 1948)

Teoria Temperamentów EAS A.H. Bussa i R. Plomina

każda cecha w tej teorii jest nazywana temperamentem

obejmuje wymiary emocjonalny, motoryczny i społeczny.

Nawiązanie do Thomasa i Chess.

Najważniejsze cechy Genetycznej Teorii Temperamentu

w oparciu o tę koncepcję można opis

Nieśmiałość - wynika z małej towarzyskości, dużej emocjonalności. Strach przed obcymi. Ujawnia się w kontaktach dziecka z nowo poznanymi osobami. Tak rozumiana nieśmiałość jest nawiązaniem do koncepcji Eysencka. U osób dorosłych ta cecha nie jest diagnozowana. U dorosłych pojawia się tzw nieśmiałość poznawcza (poczucie, że jestem obserwowany i oceniany przez innych jest przyczyną kształtowania się tego typu nieśmiałości)

Emocjonalność

złożona cecha obejmująca trzy składniki:

Aktywność

Towarzyskość (wyprowadzona z koncepcji ekstrawersji)

  1. cecha przejawiająca się w poszukiwaniu i przebywaniu w towarzystwie innych ludzi. (niekoniecznie muszą być aktywne formy interakcji (np rozmowa), wystarczy bycie w towarzystwie)

  2. osoby o wysokim poziomie tej cechy preferują zajęcia grupowe, sporty zespołowe a także zyskiwania komfortu w interakcjach społecznych

  3. przy minimalnym natężeniu cech temperamentu EAS, to środowisko wpływa na temperament, a nie odwrotnie. To może oznaczać, że cechy temperamentalne ulegają modyfikacji przez środowisko.

Zachowania człowieka to często wynik interakcji temperament-środowisko.

Jeśli cechy temperamentu są mało natężone, to jesteśmy bardziej narażeni na środowisko.

Badania nad stresem powypadkowym. Jeśli ludzie słabo radzą sobie w warunkach przeżytej traumy, poziom reaktywności emocjonalnej jest większy, co powoduje większe narażenie na zaburzenia emocjonalne.

Również ma wpływ poczucie umiejscowienia kontroli. Osoby z poczuciem własnej kontroli nad sytuacją, mają mniejszy poziom reaktywności emocjonalnej.

U dzieci bada się również NIEŚMIAŁOŚĆ (lęk przed obcymi)

Współczynniki korelacji (r-Pearsona) cech temperamentu mierzonych EAS w 225 parach matka-dziecko i ojciec-dziecko.

Cechy są wyżej skorelowane w parach matka-dziecko (cecha matki/ojca -> dziecka) w wypadku:

niezadowolenie -> emocjonalność

strach -> emocjonalność

aktywność -> aktywność

oraz w parach ojciec-dziecko w wypadku:

złość -> emocjonalność

towarzyskość -> towarzyskość

brak towarzyskości -> nieśmiałość

cechy EAS w najnowszych badaniach

  1. Hintsanen, 2009: wysoki poziom niezadowolenia oraz niski poziom aktywności i towarzyskości stanowią najlepsze predyktory długości czasu pozostawania bez pracy wśród fińskich dorosłych 24-39 lat;

  2. Lindhout, 2009: wysoki poziom niezadowolenia i nieśmiałości u dzieci w interakcji z negatywnych afektem u rodziców i brakiem zachęty do niezależności dziecka wnoszą największy wkład w rozwój zaburzeń lękowych u holenderskich dzieci w wieku 8-13 lat. Przykład badania z nurtu interakcyjnego. Cecha działa w interakcji z innymi czynnikami.

  3. De Pauw, Mervielde, Leeuwen, 2009: towarzyskość, aktywność i emocjonalność, to jedne z cech temperamentu najsilniej powiązane z problemami zachowania (m.in. Lękowymi, nadpobudliwością z deficytem uwagi) oraz ze złym przystosowaniem u belgijskich przedszkolaków w wieku 4-5 lat;

  4. Tipples, 2008: niezadowolenie jest cechą sprzyjającą przeszacowaniu czasu trwania ekspozycji wzorców mimicznych negatywnych emocji (gniewu i strachu) u brytyjskich dorosłych w wieku 18-39. niezadowoleni szacowali, że ekspozycja była dłuższa.

Jerome Kagan (ur. 1929)

koncepcja zahamowanego i niezahamowanego temperamentu

  1. temperament odnosi się do stałych reakcji behawioralnych i emocjonalnych, które ujawniają się we wczesnym okresie życia człowieka i podlegają w części wpływowi konstytucji genetycznej.

Podstawowe założenia koncepcji zahamowanego i niezahamowanego temperamentu wg Kagana (szczegóły w podręczniku).

Założenia cd.

Podstawy biologiczne temperamentu wg Kagana

Model zahamowanego i niezahamowanego temperamentu wg Kagana

0x08 graphic
0x08 graphic

0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic

zahamowany temperament +zachęcanie dziecka -> dobrze przystosowana osobowość

zahamowany temperament + nadopiekuńczość -> osobowość nieasertywna i depresyjna

niezahamowany+silna dyscyplina -> dobrze rozwinieta

niezahamowany + brak dyscypliny -> osobowość agresywna

Wykład XIX

Różnice strukturalne w budowie mózgu przewidywane na podstawie temperamentu niemowląt

a) Kora okołooczodołowa

  1. Dorośli o niskiej reaktywności w okresie niemowlęctwa (w porównaniu do osób o wysokiej reaktywności) charakteryzowali się większą gęstością lewej kory okołooczodołowej.

b) Okolica brzuszno - przyśrodkowa kory przedczołowej

Wnioski

Osobowość a inteligencja

(pytanie Eysencka, który odpowiedział, że w zależności od tego, czy osobowość rozumiemy szeroko, czy wąsko inteligencja albo mieści się w osobowości, albo jest czymś odrębnym).

Dominujące jest przekonanie, że inteligencja jest pewną własnością człowieka, która przenika wszystkie rodzaje aktywności człowieka; w związku z tym powinno się ją rozumieć inaczej niż osobowość

podstawowe różnice (Zajenkowski, 2009)

Inteligencja

Osobowość

Ujęcie w kategorii nasilenia

Ujęcie w kategoriach (zwykle) dwubiegunowych cech;

Ocena na podstawie maksymalnego wyniku

Ocena na podstawie opisu typowych zachowań

Nie podlega kontroli, trudniej zmienić

Ekspresja cech podlega kontroli, łatwiej je zmienić

Interpretacja wyniku pomiaru bardziej jednoznaczna (ludzie nie mają motywacji, ochoty, żeby fałszować)

Interpretacja mniej jednoznaczna, łatwiej też 'zafałszować' wynik

Zastosowanie jako predyktora osiągnięć,

Zastosowanie kliniczne i w selekcji zawodowej

Podobieństwa

Ad. 2: Czas reakcji może być zarówno składową temperamentu, jak i wskaźnikiem inteligencji.

Ad. 3: Podejście psychometryczne opiera się na analizie korelacji między cechami osobowości a wskaźnikami inteligencji

Podejście eksperymentalne zakłada, że niektóre cechy osobwości mogą sprzyjać w wykonywaniu zadań poznawczych.

Współczynnik korelacji cech osobowości i inteligencji (Ackermann, Heggestad, 1997)

np lęk koreluje na poziomie (-0,33) z inteligencją ogólną, (-0,24) z inteligencją skrystalizowaną i (-0,25) z inteligencją płynną.

Otwartość na doświadczenia 0,33 z IO i 0,30 z IS.

Ogólnie korelacje są albo niskie, albo umiarkowane.

Współczynniki korelacji cech osobowości NEO i inteligencji (Judge i in., 1999)

neurotyczność (-0,3)

otwartość na doświadczenie (0,51)

sumienność (0,53)

Zdolności/Inteligencja

mnożenie rodzajów inteligencji utrudnia definiowanie

jest multum sposobów rozumienia inteligencji.

To, co jest interesujące, jest rozpoznawanie zdolności a nie rozważanie nad tym, czym one są.

Ważne pytanie dotyczące inteligencji

Synonimy opisujące inteligencję

Czym inteligencja nie jest?

Np można być geniuszem muzycznym, sportowym, nie znaczy to jednak, że jest się geniuszem inteligencji.

Definicja robocza inteligencji (wg Strelaua).

Inteligencja to konstrukt teoretyczny odnoszący się do względnie stałych warunków wewnętrznych człowieka, determinujących efektywność działań wymagających udziału typowo ludzkich procesów poznawczych. Warunki te kształtują się w wyniku interakcji genotypu, środowiska i własnej aktywności podmiotu.

Celem powstania definicji Strelaua było (m.in) rozstrzygnięcie, czy inteligencja jest właściwością typowo ludzką

Definicja inteligencji zgodna z deklaracją Mainstream science on intelligence opublikowaną w 1994.

powstała w odpowiedzi na powstanie książki „Piękna krzywa” )The Bell Curve) Herrnsteina i Murraya. Poglądy zawarte tam okazały się społecznie niebezpiecznie, dotykały bowiem m. in. różnic klasowych.

  1. w odpowiedzi na tę książkę 52 uznanych w skali światowej badaczy inteligencji i genetyki zachowania (m. in. Bouchard Jr, Carroll, Cattell, Eysenck, Jensen, Loehlin, Lykken, Plomin, Rowe, Rushton, Scarr, Vernon i in.) opublikowało własną definicję inteligencji.

  2. Deklaracja 52 określa inteligencję jako bardzo ogólną zdolność (capability) umysłową, która obejmuje m. in. Zdolność rozumowania, planowania, rozwiązywania problemów, myślenie abstrakcyjne, rozumienie złożonych idei, szybkość uczenia się i korzystania z doświadczeń.

ps. Nie ma jednoznacznych danych dotyczących różnic między rasami.

The Bell Curve (poglądy Herrnsteina i Murraya).

  1. istnieje coś takiego, jak ogólny czynnik zdolności poznawczych różnicujących ludzi. Inteligencja jest kryterium doboru partnerów i określa status społeczny ludzi.

(„ewolucja pożądania” - dla kobiet inteligencja mężczyzn jest kryterium)

  1. Wszystkie standaryzowane testy zdolności czy osiągnięć szkolnych mierzą ten czynnik ogólny z określoną dokładnością; testy inteligencji natomiast, specjalnie w tym celu stworzone, mierzą go w sposób najbardziej dokładny.

  2. Iloraz inteligencji (IQ) doskonale odzwierciedla to, co ludzie mają na myśli mówiąc potocznie o kimś, ze jest „inteligentny” albo „bystry”.

(autorzy nie zakładają możliwych zakłóceń wywoływanych innymi czynnikami

Definicje inteligencji (1)

Wykład XX

Definicje inteligencji (2)

  1. inteligencja A to podstawowy potencjał organizmu zdeterminowany przez genotyp

  2. inteligencja B (fenotypowa) to zdolności intelektualne, które przejawiają się w zachowaniu. Są one wynikiem interakcji inteligencji A i środowiska.

Koncepcja ta zainspirowała Cattella.

Szczególną rolę odgrywa pobudzenie emocjonalne. Procesualny charakter inteligencji.

Czynnikowe koncepcje inteligencji: hierarchiczne i czynników równorzędnych.

Pytanie o relacje między czynnikami.

Zasady funkcjonowania intelektu według Spearmana

Edukcja np Słońce + Ziemia = ?

G = werbalno szkolne i przestrzenno:mechaniczne (główne czynniki)

w:sz; p:m dzielą się na drugorzędne czynniki grupowe.
Drugorzędne czynniki grupowe składają się z specyficznych

Czynnik g składa się z werbalno szkolnych (składających się z werbalnych i liczbowych) oraz przestrzenno mechanicznych (składających się z przestrzennych i manualnych). Drugorzędne czynniki składają się z dużej liczby specyficznych.

Raymond B. Cattell (1905-1998)

  1. Amerykański badacz osobowości, temperamentu i inteligencji.

  1. koncepcja czynnika g według Cattella:

0x08 graphic

0x08 graphic
0x08 graphic

0x08 graphic

Czynnik gf (płynna)

- uwarunkowany właściwościami mózgu i silnie genetycznie zdeterminowany

- zdolność myślenia, rozumowania i przyswajania wiedzy.

Triadowa (triadic) teoria struktury zdolności Cattella jako próba przyczynowego wyjaśniania zjawiska inteligencji.

  1. teoria zakłada istnienie trzech głównych składników zdolności:

Poziom gf spada z wiekiem, poziom gc rozwija się wolniej, ale może utrzymać się na wysokim poziomie z wiekiem, wzrastać z wiekiem.

Podstawowe zdolności umysłowe wg Thurstone'a. Model czynników równorzędnych.

Morfologiczna struktura inteligencji

Model struktury intelektu według Guilforda

Razem 120.

  1. Howard Gardner (ur. 1949)

Teoria wielu inteligencji wg Gardnera

Inteligencja - zdolności do rozwiązywania problemów lub do tworzenia produktów cenionych w określonym środowisku kulturowym lub w społeczności (1993, s.7).

Młodsi kierowcy mają większe zdolności przestrzenne niż starsi.

Krytyka teorii strukturalnych

Inteligencja: podejście poznawcze.

Istota podejścia poznawczego:

Wykład XXI

koncepcje czynnikowe - traktują inteligencję jako złożoną z równoważnych czynników bądź zhierarchizowanych

Trójwarstwowa koncepcja inteligencji Carrolla.

John B. Carroll (1916-2003)

Koncepcja inteligencji Carrolla

  1. oparta na analizie ponad 400 zbiorów danych obejmujących wyniki testów służących do badania zdolności poznawczych. Badania prowadzone na przestrzeni 50-60 lat.

  2. W oparciu o wyniki analiz korelacyjnych i czynnikowych Carroll przedstawił w 1993 roku Trójwarstwowy Model Ludzkich Zdolności Poznawczych.

kolejność zależy od stopnia nasycenia czynnikiem ogólnym

Model - Strelau 2006, s. 82.

każda ze zdolności z warstwy drugiej jest zdolnością złożoną, np.:

a) Czynnik mocy*

* pojemność pamięci

b) Czynniki szybkości **:

*dotyczy trudności, stopnia złożoności i trafności wykonywania zadań;

**dotyczą czasu zainwestowanego w prawidłowe lub nieprawidłowe rozwiązywanie zadania.

Czynniki są zbliżone do charakterystyki temperamentalnej, co potwierdza, że zdolności, inteligencja, temperament mogą mieć własności wspólne.

a) Czynniki szybkości:

Tylko aspekt czasowy jest tutaj istotny.

Koncepcja Carrolla

0x08 graphic
Nurty w badaniach nad inteligencją

0x08 graphic

0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic

Akademicka - koncentracja na zdolnościach poznawczych i procesach poznawczych

Praktyczna - związana z przejawami inteligencji w codziennej działalności człowieka. Inteligencja społeczna, emocjonalna, przestrzenna, twórcza.

Zdolności społeczne tworzące inteligencję społeczną

  1. zdolność rozpoznawania emocji, myśli, pragnień i intencji innych ludzi. W oparciu o czynniki behawioralne.

  2. Zdolność określania cech osobowości na podstawie zachowania.

  3. Zdolność rozpoznawania typu związków pomiędzy ludźmi.

  4. Zdolność interpretowania sytuacji społecznej jako elementu ciągu wydarzeń.

  5. Rozumienie norm i reguł społecznych.

  6. Zdolność odpowiedniego zachowania się w sytuacjach społecznych.

Zdolności te są powiązane funkcjonalne.

Inteligencja społeczna jest traktowana jako odrębny rodzaj inteligencji; badania pokazują, że nie jest ona skorelowana z inteligencją ogólną.

Inteligencja praktyczna

  1. Zdolność do radzenia sobie w rzeczywistym świecie i codziennym życiu.

  2. Umiejętność osiągania bliskich i odległych celów w zmieniających się warunkach (elastyczność).

  3. Podstawę inteligencji praktycznej stanowi tzw. „wiedza ukryta”. Doświadczenie, intuicja.

Struktura uzdolnień matematycznych

nauczyciele typowali uczniów uzdolnionych i nieuzdolnionych i badano jak wygląda ich działanie matematyczne i jak radzą sobie w innych dziedzinach życia/nauki.

  1. odbiór informacji matematycznej (sposób odbierania, reagowania, czy rozumieją).

  2. Specyficzne przetwarzanie materiału matematycznego,

  3. zdolność szybkiego i szerokiego uogólniania na materiale matematycznym

  4. zdolność „streszczania” procesu rozumowania mat (tylko tyle operacji ile konieczne).

  5. Plastyczność procesów myślowych (potrafią pokazać, jak doszli do wyniku).

  6. Dążenie do prostych i ekonomicznych rozwiązań.

  7. Zdolność dowolnej i szybkiej zmiany kierunku procesu myślenia.

  8. Pamięć matematyczna (potrafią przechowywać w pamięci nie konkretne dane, ale symbole).

  9. Ogólny składnik syntetyczny (matematyczne ukierunkowanie umysłu).

Uczniowie uzdolnieni matematycznie mają na ogół niższe oceny z innych przedmiotów.

Badacz: Grotecki?

Biologiczne podejście do inteligencji.

Badania nad biologią inteligencji

(słabiej się rozwijają niż badania genetycznego uwarunkowania osobowości. Pierwszym problemem jest fakt, że nie ma jednolitej definicji inteligencji - czym jest, jakie mechanizmy się za nią kryją, jakie zdolności. Poza tym wielu autorów przypuszcza, że geny odpowiedzialne za upośledzenie umysłowe to są te same geny, które są odpowiedzialne za normalny rozwój umysłowy (propagatorzy Plomin z współpracownicą). Jeśli teza ta byłaby prawdziwa, ograniczyłoby to lub nawet zamknęło badania genetyczne nad inteligencją. Zamknęło by to bowiem możliwość empirycznych badań. Badania bliźniąt są prowadzone, ale nic nowego się nie odkrywa).

Czas inspekcji to czas potrzebny na zapoznanie się z bodźcem (do momentu rozpoznania bodźca właściwego). Przy założeniu, że osoby bardziej inteligentne reagują szybciej.

Wkład czynników genetycznych i środowiskowych w wariancję czynnika g w różnych grupach wiekowych

Średnie wyniki w populacji dzieci: większość środowisko specyficzne i wspólne, później geny, później wynik błędu.

Średnie wyniki w populacji dorosłych. Większość geny, później ok. 40% (na oko) specyficzne środowisko, później błąd.

Średnie wyniki dla całej populacji: ok. 50% geny, ok. 40 % środowisko wspólne (więcej) i specyficzne (mniej), później błąd.

U dorosłych udział czynników genetycznych w zróżnicowanie inteligencji jest większy. Wynika z tego, że to, co jest warunkowane genetycznie nie jest stałe i niezmienne. Czynniki genetyczne mogą być odpowiedzialne zarówno za stałość jak i za zmienność inteligencji.

Nie do końca wiadomo, na czym ten wpływ genetyczny polega; prawdopodobnie podtrzymuje potencjał inteligencji.

Metoda sznurkowa - polega na założeniu, że długość potencjału wywołanego ma znaczenie, a nie sam potencjał. Naiwne myślenie, bardziej znaczący jest czas latencji (od ekspozycji bodźca do reakcji) i wielkość reakcji.

Wykład XXII

ostatni miał dotyczyć relacji różnice indywidualne a problemy społeczne (jest opisane w podręczniku Strelau).

Edward Nęcka

Formalna teoria inteligencji Edwarda Nęcki.

Odchodzi od statycznego modelu inteligencji. Rozumie inteligencję jako proces.

  1. ważne dla zrozumienia procesu myślenia jest nie tyle jego treść, co sposób przebiegu procesów myślowych (Newell, Simon 1972).

  2. Ważne składniki inteligencji to zasoby uwagi i pamięć robocza.

  3. Zasoby uwagi stanowią swego rodzaju energię uczestniczącą w kontrolowaniu procesów poznawczych (Hunt).

  4. W pamięci roboczej dokonują się ważne operacje umysłowe (m. in. wnioskowanie, rozumowanie) stąd znana jest także jako pamięć operacyjna. (Baddeley)

Zasoby uwagi charakteryzowane w kategorii energii niezbędnej do kontrolowania procesów, koncentrowania świadomości, wysiłku poznawczego.

Pobudzenie napięciowe jest związane z niepewnością co do wyników, utrudnia funkcjonowanie uwagi i pamięci.

Pasmo pobudzenia zawsze odnosi się do konkretnej sytuacji, konkretnego zadania.

Najprawdopodobniej chodzi tutaj o różne rodzaje inteligencji.

Style poznawcze

inteligencja to są pewne właściwości człowieka, wyznaczające górną granicę możliwości w zakresie jego funkcjonowania. W obrębie tych właściwości ludzie wybierają dostępny dla nich sposób zachowania.

Zdolności a preferencje

Zachodzi sytuacja sprzężenia zwrotnego między zdolnościami a preferencjami.

Rozwój poznawczy człowieka

Poprzednie sposoby funkcjonowania nie zanikają.

Możliwości poznawcze

Preferencje indywidualne

  1. w sytuacjach, w których brak jakichkolwiek wymagań, co do sposobu funkcjonowania poznawczego albo wymagania te nie są dla człowieka wyraźne i oczywiste ujawniają się preferencje indywidualne w tym zakresie.

  2. Preferencje indywidualne odnoszą się do wyboru tych sposobów funkcjonowania poznawczego, które leżą w granicach możliwości, a jednocześnie odpowiadają preferencjom jednostki.

Pojęcie stylu poznawczego

  1. Charakterystyczne dla poszczególnych ludzi i stałe dla nich sposoby funkcjonowania w zakresie czynności poznawczych i intelektualnych (Witkin).

  2. Stała preferencja indywidualna dotycząca sposobu spostrzeżeniowego organizowania i kategoryzowania świata zewnętrznego (Kagan).

  3. Indywidualny sposób funkcjonowania poznawczego pośredniczący między stanem wewnętrznym jednostki a sytuacją zewnętrzną (Gardner).

Kategorie służące do opisu stylów poznawczych

  1. Zależność - niezależność od pola percepcyjnego

Siła tendencji jednostki do przełamywania zorganizowanego pola percepcyjnego w celu wyodrębnienia w niej części lub stopień, w jakim jednostka kieruje się zewnętrznymi vs wewnętrznymi wskazówkami w spostrzeganiu otoczenia.

Niezależnością od pola jest np umiejętność wyodrębniania jednostek z tłumu, składowych z jednolitego obrazu.

Też zależność przejawia się przez kierowanie się przesłankami zewnętrznymi (np opinią innych).

Stopień, w jakim jednostka skłonna jest - przy rozwiązywaniu problemów poznawczych - do zastanawiania się nad trafnością swoich hipotez.

Impulsywne nie zastanawiają się nad odpowiedziami; refleksyjne odwrotnie. Osoby refleksyjne funkcjonują lepiej (popełniają mniej błędów).

Tu widoczny jest związek stylu poznawczego z temperamentem.

stopień oderwania wewnętrznego obrazu spostrzeganych bodźców od ich konkretnej, jednostkowej postaci, w jakiej ujawniają się w spostrzeżeniu.

Mniej znane:

rozległość grup pojęciowych służących jednostce do ujmowania świata.

stopień rozkładania odbieranych bodźców złożonych na części składowe i stopień wykorzystania wyników takiej analizy w kategoryzacji.

Równomierność rozkładu uwagi na poszczególne części pola percepcyjnego.

Np dostrzeganie wszystkiego wokól w trakcie prowadzenia samochodu.

stopień odnoszenia informacji nowych do dawnych.

  1. Twórczość

liczba i rodzaj skojarzeń.

0x01 graphic

0x01 graphic

wysoki

niski

Poziom aktywacji

wysoki

Poziom wykonania

Zahamowany

temperament

Niski poziom NA, mała

Aktywacja ciała migałowatego

I układu współczulnego

Czynniki genetyczne

Nieasertywna i

Depresyjna osob

Wysoki poziom NA, wysoka

aktywacja ciała migdałowatego

i układu współczulnego

Niezahamowany t., mały

Strach przed karą

Dobrze przystos

osobowość

Silna dyscyplina

Zachęta do badania środ

Osobowość agresywna

antyspołęczna

Czynnik g

Inteligencja gc (skrystalizowana):

- powstaje jako wynik uczenia

Się i doświadczenia, które

Nakładają się na czynnik g.

- wiedza i zdolność pojmowania

Nabyte przez jednostkę

inteligencja

Akademicka (Spearman, Vernon

Cattell)

Praktyczna (Sternber, Gardner,

Salovey)



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
wszystkie wyklady w jednym
wszystkie wyklady w jednym
Psychologia wychowawcza - wszystkie wyklady, Arteterapia i Animacja Społeczno-Kulturalna
Psychologia wszystkie wyklady
wszystkie wykłady z matmy stoiński - wersja na telefon, MATMA, matematyka
Pedagogika specjalna Wszystkie wykłady
wszystkie wykłady
Wszystkie wykłady
statystyka społeczna notatki ze wszystkich wykładów Błaszczak Przybycińska
SFP wszystkie wykłady(1)
PiS(P) wszystkie wykłady od Ryśki
Finanse przedsiębiorstwa wszystkie wykłady
Finanse miedzynarodowe B Pus wszystkie wyklady id 171643
Ekonometria wszystkie wykłady
Ekonomia- wszystkie wykłady i ćwiczenia- ściaga, OGRODNICTWO UP LUBLIN, EKONOMIA
1 Ergonomia wszystkie wykładyid?01
Marketing WSZYSTKIE wyklady

więcej podobnych podstron