Psychologia nauka, psychologiczna

Psychologia naukowa: metoda naukowa - poznanie naukowe- cele:
- opisywanie rzeczywistości w sposób obiektywny, trafny, rzetelny (f deskryptywna - opisowa);
- wyjaśnienie tego co opisała nauka, czyli zrozumienie związku przyczynowo-skutkowego ( f eksplanacyjna);
- od naukowców wymaga się także przewidywania, które pozwala planować przyszłość (f predyktywna).
///Psychologia naukowa zajmuje się opisem, wyjaśnianiem oraz przewidywaniem zachowań ludzi.
Psychologia humanistyczna: podejmuje problemy aksjologiczne, określające to, co jest dla człowieka ważne, słuszne, dobre. Człowiek sam w sobie jest wartością i posiada wolna wolę. Psychologia odwołuje się do wartości, mówi co dobre, a co złe.
Postulaty:
- upodmiotowienie sytuacji badawczej (badacz i badany stanowią „my”);
- dialog zamiast manipulacji (ponieważ w każdej sytuacji badawczej ludzie mogą przejawiać odmienne właściwości);
- komunikacja - niezbędna nie tylko z osobami badanymi, ale także z odbiorcami;
- łączenie psychologii jako nauki z psychologią jako praktyką (np psychoterapia)
- uwzględnianie perspektywy badanego (a nie tylko badacza) jako, że zachowanie wyznaczone jest przez aktualny obraz rzeczywistości
- odwołanie się do empatii jako najbardziej efektywnego kanału komunikowania
Psychologia potoczna - to psychologia którą posiadamy w umysłach, jest narzędziem poznania; to powszechne potoczne przekonanie dotyczące natury ludzkiego zachowania (np stwierdzenia „mężczyznom tylko jedno w głowie”). Twórcą może być każdy z nas, opierając się na własnych doświadczeniach, przekonaniach. Cechą jest przekonanie jeśli coś się zdarzyło raz, to wydarzy się po raz kolejny. Subiektywność przekonań - ufamy im, więc nie potrzebujemy weryfikacji.
Różnice między psychologiami:

naukowa	humanistyczna, potoczna
nacisk na zależności przyczynowe	nastawienie indeterministyczne (niezależność zjawisk i zdarzeń od ogółu warunków ich wystąpienia oraz istnienie wolnej woli
ścisły, skrajny obiektywizm	zwracanie uwagi na intuicje, przeżycia
podporządkowana idea poznania	nad idee poznania przekładają przeświadczenie, wiarę, przeczucie
poszukuje zależności skutków od zbioru przyczyn działających w interakcjach	zorientowana na poszukiwaniu przyczyny wystarczającej (zazwyczaj jednej)
wartościowania dotyczą oceny prawidłowości stwierdzeń, nie wartości faktów	skoncentrowanie na wartościach

Początki psychologii

Psychologia: (psyche-dusza, logos-nauka), powstała w 1879, rozwinęła się na gruncie filozofii, do XIX wieku była działem filozofii. Pierwsze laboratorium psychologiczne utworzył Wilhelm Wundt. Badał zależność pomiędzy bodźcami, ich natężeniem oraz subiektywnymi odczuciami.
Demokryt z Abdery - jeden z założycieli systemu atomizmu; skupiska atomów tworzą żywioły: ogień, wodę, powietrze.
Galenus - grecki lekarz, w nawiązaniu do Hipokratesa opracował teorie temperamentów wspartą na koncepcji różnic w wymieszaniu tzw. humorów, czyli soków organicznych; wprowadził typologię temperamentalną: sangwinik, choleryk, flegmatyk, melancholik.
Arystoteles - stworzył definicję duszy jako ożywiającej ciało (ma ją każdy; roślina - dusza wegetatywna); dusza zdobywa wiedzę o świecie za pośrednictwem pięciu zmysłów.
Kartezjusz - utrzymywał tezę o dwoistym charakterze substancji: rzecz rozciągła, materialna, trójwymiarowa to ciało; a rzecz myśląca, niewymierna, niematerialna to dusza; wszystko w ciele dzieje się automatycznie; dusza styka się z ciałem tylko w jednym miejscu - szyszynce.

Asocjacjonizm -> wszystkie złożone akty psychiczne (spostrzeganie, uczenie się, przypominanie, akty woli, uczucia) tworzą się poprzez asocjację (kojarzenie) wrażeń, podobnie jak cząsteczki z atomów.
Sensualizm -> wszelka wiedza pochodzi od wrażeń zmysłowych.
Psychofizyka - stworzona przez Webera i Fechnera; poszukiwanie związków pomiędzy zjawiskami psychicznymi a fizycznymi.
Introspekcja- wgląd we własne przeżycia wewnętrzne, samoobserwacja.
Psychologia klasyczna - introspekcyjna - nauka o człowieku i jego duchowości;
Szukanie podstawowych zjawisk psychicznych, elementarne zjawiska to wrażenia, potem pragnienia, chęci, decyzje.
Relacje pomiędzy zjawiskami psychicznymi (złożone spostrzeganie, sądy, wyobrażenia) wyjaśniano zgodnie z teoria asocjacji (kojarzenia).
Prawo kojarzenia -> nabywamy wiedzę poprzez kojarzenie idei, czyli zjawisk psychicznych, których źródłem jest informacja sensoryczna ze środowiska.
Psychologia atomistyczna - przyjęta z nauk ścisłych.
Köhler, Wertheimer, Koffka - badali percepcję (postrzeganie) używając zabawkowego stroboskopu. Twierdzili że w naszej świadomości nie wyodrębnia się poszczególnych elementów, ale całościowe twory, które tworzą określone postacie występujące na danym tle o zorganizowanej strukturze. Jeśli zachowamy strukturę, a zmienimy elementy, to nic się nie stanie.

Psychologia głębi - (wywodzi się z psychoanalizy), twórca Zygmunt Freud; autor nazwy Jung;

Psychoanaliza - zbiór teorii dotyczących struktury psychiki człowieka, jego rozwoju i funkcjonowania, próbujących wyjaśniać powstawanie różnych aktów psychicznych. Twórca Freud.
- terapia - metoda
- teoria - idea
Trzy techniki psychoanalizy: wolne skojarzenia; interpretacja snów; przejęzyczenia, myśli.
Wyodrębnił: świadomość, przedświadomość, nieświadomość.
Istnienie nieświadomego umysłu, w dzieciństwie, wyparte wspomnienia, motywują, wpływają nieświadomie na umysł. Wyparte ze świadomości wspomnienia jako negatywne, złe.
Istnienie instynktownych popędów, które motywują i regulują ludzkie zachowania:
eros (instynkt życia, podtrzymywanie życia, popęd seksualny. erotyczny)
tanatos (instynkt śmierci, popęd śmierci).
Libido - najważniejszy instynkt, ma naturę seksualną; siła do zachowania gatunku.
Kateksja - proces rozładowania napięcia za pomocą przedmiotów, osób.
Mechanizmy obronne (redukcja napięć) - wyparcie (usuwanie bolesnych doświadczeń z pamięci), represja (w celu uniknięcia przykrych wydarzeń np płacz), projekcja (przypisanie własnych, niepokojących uczuć innym ludziom np to oni mnie nienawidzą, a nie ja ich), sublimacja (przesunięcie popędu z celu, którego nie można zrealizować na inny, zastępczy obiekt lub czynność np boję się podrywać dziewczyny, więc piję piwo, aż skończy się impreza).
Mechanizmy obronne mają charakter doraźny, nie rozwiązują problemu, pomagają poprzez redukowanie napięcia.
Koncepcje osobowości:
- id - prymitywny, reprezentuje instynktowne popędy seksualne, zmuszające do zaspokojenia potrzeb cielesnych, poszukuje przyjemności, unika bólu
- ego - w miarę jak człowiek się rozwija chce się dostosować do świata, działa według zasady realizmu, uwzględnia wymagania otoczenia; funkcja: utrzymanie równowagi nad zakazami i ograniczeniami, a irracjonalnymi nie ukierunkowanymi popędami pochodzącymi z id.
- superego - wyłania się między 4. a 6. rokiem życia; sumienie - wewnętrzna reprezentacja co dobre a co złe; jeśli złamiemy zasady moralne, to będziemy mieli wyrzuty sumienia.
Freud uważał, że struktury osobowości pozostają w ciągłym konflikcie:
ID - zaspokajanie
SUPEREGO - nierozsądne wymagania
EGO - rozsądna równowaga pomiędzy id a superego.
Fiksacja - (zatrzymanie w rozwoju) spowodowana nadmierną pobłażliwością lub frustracją potrzeb oralnych dziecka, uniemożliwienie tych potrzeb. Powoduje, że człowiek zachowuje pewne cechy w późniejszych etapach życia; prowadzi to do nerwic.

Stadium oralne:
- od narodzin do pierwszego roku życia
- id
- dziecko ma przyjemność ze ssania i gryzienia
- nadmierna pobłażliwość, frustracja potrzeb oralnych dziecka (np. karmienie dziecka butelką a nie piersią i zbyt długo odwrotnie) powoduje fiksacje objawiającą się w życiu dorosłym jako np. uzależnienia od palenia papierosów, żarłoczność, alkoholizm, obgryzanie paznokci, przesadna złośliwość.
Stadium analne:
- 2 rok życia
- przyjemne doznania z błon śluzowych odbytu
- wstrzymywanie, wypuszczanie, popuszczanie (manipulacja rodzicami); trening czystości
- fiksacja -> konflikt rodziców z dzieckiem; wyrasta na osobę przesadnie czystą albo skąpca, chciwca.
Stadium falliczne:
- 3-6 rok życia
- kompleks Edypa: chłopięce fantazje; nie widzi związku intymnego ojca i matki; związek z matką; boi się kary kastracji za myśli
- kompleks Elektry: dziewczynka myśląc, że uległa kastracji, zazdrości chłopcom penisa; silny związek z ojcem jako tym który ma penisa; a potem z matką, żeby się z nią zidentyfikować.
W ostateczności stadium falliczne powoduje identyfikacje dziecka z rodzicem tej samej płci.
- dziecko przyswaja sobie rolę związaną ze swoja płcią
- dziecko przyswaja standardy moralne rodziców (zakazy wraz z normami społecznymi, tak powstaje superego), wartości są przekazywane z pokolenia na pokolenie.
Okres latencji:
- 6 rok życia do fazy dojrzewania
- libido ulega osłabieniu
- nie ma koncentracji na żadnej części ciała
- rozwój społeczny i umysłowy.
Stadium genitalne:
- okres dojrzewania
- pojawienie się libido
- zainteresowania seksualnością, łączą się w dorosłe życie.
Osobowość oralna:
- skoncentrowana na kwestiach dawania i brania, pesymizmu i optymizmu, sprzecznych dążeń, gratyfikowania (uzyskiwania) przyjemności
- istnienie osobowości oralnej - współwystępowanie takich cech jak pesymizm i optymizm; wyróżniono typ pasywny i aktywny
-optymistyczna faza stadium oralnego wiąże się z łatwością wysławiania, łatwością w relacjach towarzyskich
- pesymistyczna faza stadium oralnego - niezależność, agresja werbalna, chłód, wrogość, złośliwość, ambicja, niecierpliwość.
Osobowość analna:
- fiksacja związana z konfliktami dzieci z rodzicami („trening czystości”), walka z rezultatami lub zbyt ostrym treningiem lub zbyt duże doznania, w tym stadium mogą objawiać się formowaniem takich cech jak: sztywność, upór, przywiązanie do porządku, niechęć do strat
- osobowość analna to osobowość obsesyjna - kompulsywna.
Zarzuty koncepcji Freuda:
- spekulacje opierał na osobach, które cierpiały na zaburzenia emocjonalne
- charakteryzuje się słabością z punktu metodologicznego
- duża subiektywność, niedokładność, selektywność
- nie używał danych ilościowych, brak statystyk, brak dowodów, hipotez, brak testów, wszystko to spekulacje
- zbyt duży nacisk na czynniki biologiczne w rozwoju osobowości.

Warunkowanie klasyczne i instrumentalne

BEHAWIORYZM ( z ang. zachowanie)
- kierunek psychologiczny; teoria uczenia się
- nie neguje występowania zjawisk psychicznych, twierdzi, że są one swoistymi, ubocznymi efektami działania mózgu, których nie da się skutecznie badać metodami naukowymi, gdyż są one niedostępne obserwacji
- dlatego, jeśli psychologia ma być rzetelna nauką, musi się ograniczyć do mierzalnych, jasno zdefiniowanych eksperymentów, w których ludzi poddaje się działaniu określonych bodźców i obserwuje się ich określone reakcje na te bodźce.
Socjalizacja - to proces nabywania przez jednostkę systemu wartości, norm oraz wzorców zachowań, obowiązujących w danej zbiorowości.
- Ludzie są podobni do siebie w czasie urodzin, lecz potem zdobywają różne doświadczenie, które ostatecznie daje, kształtuje odmienne jednostki, każda osoba ma inny wzorzec zachowania.
Przedstawiciele behawioryzmu:
- Iwan Pawłow (warunkowanie reaktywne - klasyczne)
- Thorndike (warunkowanie instrumentalne)
- Watson (warunkowanie reaktywne)
- Skinner (warunkowanie sprawcze)
- Hull (teoria integrująca warunkowanie reaktywne i instrumentalne).

WARUNKOWANIE KLASYCZNE
- zachowania powstają na dany bodziec np. ślinienie się na widok jedzenia
- Iwan Pawłow badał m.in. odruch ślinienia się u psów (śliniły się na sam widok pojemnika na jedzenie); pokazał, że można tak zrobić np. dla dzwonka, światła
- bodziec, który odruchowo wyzwala reakcję, nazywany jest bodźcem bezwarunkowym
- tworzy się odruch warunkowy.
PO WARUNKOWANIU MOŻE WYSTĄPIĆ:
- WYGASZANIE - zanik wyuczonych zależności; bodziec odruchowy bez pojawienia się jedzenia; przestaje występować ślinienie (spontaniczne odnowienie reakcji - słabsze)
- UOGÓLNIENIE - pies uogólnia reakcję ślinienia się na dźwięki podobne do dźwięku dzwonka
- RÓŻNICOWANIE (ograniczenie generalizacji) - proces, w którym uczymy się odróżniania, reagowania inaczej na dwa podobne bodźce.
Watson - stwierdził, że emocja strachu u niemowląt jest reakcją wrodzoną na głośny hałas (płacz).
Przypadek małego Alberta: eksperyment polegał na pokazaniu chłopcu białego szczura i jednoczesnym uderzeniu młotkiem w celu wywołania strachu; dziecko widziało szczura i płakało; potem bało się też zabawek podobnych do szczura. Jak go wyleczyć? Oswoić (obrazek, telewizja, ..), skojarzyć z czymś przyjemnym np. słodycze.
Wolfe - stworzył trening desensytyzacji do leczenia różnych zaburzeń nerwicowych; wprowadzał ludzi w stan głębokiej relaksacji.

Procedura warunkowania klasycznego jest charakterystyczna dla form uczenia się zwierząt i dzieci.

WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE
- dotyczy zachowania dowolnego
- opiera się na prawie efektu Thorndike'a, które mówi, że zachowania, które prowadzi do przyjemności, w konsekwencji wykazuje tendencje do ponownego pojawienia się w tych samych warunkach, podczas gdy zachowanie pozbawione pozytywnych skutków zanika
- Thorndike - mierzył czas wydostania się kota ze skrzynki problemowej (zadaniowej) - można ją otworzyć od środka pociągając za sznurek); czas to wskaźnik uczenia się (uczenie się metodą prób i błędów); nagroda, czyli wolność w tym wypadku jest czynnikiem odpowiedzialnym za uformowanie się właściwych reakcji.

- Skinner - seria laboratoryjnych eksperymentów na szczurach; skonstruował specjalną klatkę, w której była dźwignia, która po naciśnięciu podawała jedzenie; zachowanie było nagradzane, aż zostało poprawnie ukształtowane;
Skutki: kształtowanie się zachowania, nagradzanie kolejnych reakcji, które przybliżają nas do porządnego zachowania, czyli naciskanie dźwigni - instrumentalna reakcja warunkowa. Nagroda, która zwiększa reakcję warunkową nazywa się wzmocnieniem, a proces, dzięki któremu pojawia się jedzenie to wzmocnienie pozytywne. Zachowanie jest instrumentem nagrody uzyskania wzmocnienia.

W warunkowaniu instrumentalnym podobnie jak w klasycznym występują: generalizacja, różnicowanie, wygaszanie. Proces wygaszania reakcji instrumentalnej trwa dłużej, zajmuje więcej czasu niż w przypadku warunkowania klasycznego.

Skinner opracował plan wzmocnień, który wpływa na proces uczenia się.
Wyróżnia się wzmocnienie:
- ciągłe - podawanie nagrody po każdym odpowiednim zachowaniu
- częściowe - nagradzanie od czasu do czasu
Typy wzmocnienia:
- interwały stałe - wzmocnienie po określonym czasie np. po 50s
- interwały zmienne - wzmocnienie przeciętne, co 50s
- proporcje stałe - wzmocnienie po stałej liczbie naciśnięć dźwigni np. po czterech reakcjach
- proporcje zmienne - wzmocnienie przeciętnie np. co cztery reakcje.
Wzmocnienie ciągłe powoduje najszybsze uczenie się. Wzmocnienie częściowe - wyniki trwają długo po zaprzestaniu dawania wzmocnienia.
Jeśli wzmocnienie jest sporadyczne, to dłużej utrzymuje się zachowanie niż dajemy wzmocnienie. Nie każde zachowanie jest nagradzane.
Skinner: zachowanie jest spowodowane przez skutki jakie wywołuje (wzmocnienie pozytywne-nagroda lub negatywne-kara).
Wzmocnienie wtórne - niektóre bodźce jako wzmocnienia wtórne są kojarzone z wzmocnieniem pierwotnym (woda, jedzenie).; Skinner zaobserwował, że szczur naciskał dźwignię w odpowiedzi na dźwięk tykania, nawet jeśli nie dostał jedzenia -wzmocnienie wtórne.
Wzmocnienie jest skuteczne jeśli jest podawane zaraz po reakcji (zasada bliskości).
Prawo wtórnego wzmocnienia jest szczególnie przydatne, gdy występują niekorzystne efekty uczenia się w sytuacji odroczenia nagrody (np. w cyrku).

KARA - zastosowanie nieprzyjemnego bodźca w odpowiedzi na określone zachowanie np szok elektryczny w przypadku szczura.

SKINNER był przekonany, że kara będzie osłabiała reakcję, jej następnego wystąpienia. Kara tłumi niepożądane zachowania, ale nie wzmacnia tego, które jest pożądane. W dłuższej perspektywie zachowania nie ulegają osłabieniu. Kara może powodować nieprzyjemne skutki emocjonalne, ale może tłumić, być wzmocniona. Kara czasem może utrwalić, a nie osłabić zachowanie.

KONCEPCJA PSYCHOANALITYCZNA - traktowała człowieka jako ofiarę biologicznie ukształtowanych, niekontrolowanych impulsów wewnętrznych; KONCEPCJA BEHAWIORYSTYCZNA - traktuje człowieka jako istotę podporządkowaną wyrokom losu, jakiegoś pionka, który jest popychany poprzez cechy sytuacji w jakiej się znajduje, poprzez współwystępowanie bodźców, reakcji i wzmocnień.

KONCEPCJA POZNAWCZA - George Kelly
- powstała jako sprzeciw koncepcji psychoanalitycznej i behawiorystycznej
- człowiek nie jest sterowany przez środowisko; przyjmuje postawę badawczą wobec świata; obserwuje, kształtuje.
- człowiek powinien strukturalizować swoją konstrukcję
- człowiek może posługiwać się sprzecznymi konstruktami
KONCEPCJE POZNAWCZE :
- ciekawość poznawcza, o której mówi Berlain
- dążenie do równowagi w systemie poznawczym
- dysonans poznawczy, którego autorem jest Festinger.

- Człowiek układem aktywnym, poszukującym informacji, gromadzącym doświadczenie, aktywny badacz, naiwny myśliciel, posługuje się wiedzą, którą posiada nie mając świadomości w jaki sposób to działa.
- Doświadczenie podlega ciągłemu procesowi integrowania, uogólniania, jest czymś dynamicznym.
- Doświadczenie człowieka służy przewidywaniu i konstruowaniu oczekiwań, rozumieniu własnych zachowań i innych.
- System doświadczeń nie jest strukturą logiczną.
- System doświadczeń to nie tylko wierne odzwierciedlenie rzeczywistości, ulega przekształceniom, których wynikiem są nowe aspiracje.
- Istnieje mechanizm afektywno-motywacyjny, czyli dążenie do zgodności w systemie poznawczym.
- Ludzkie działania mają charakter racjonalny.
- Stanem normalnym jest dążenie do wzbogacenia doświadczenia, do eliminowania nadmiernej różnorodności.

Procesy sensoryczne, percepcyjne

Procesy sensoryczne - procesy odbioru sygnałów wypływających do nas ze świata.
Sygnałem - bodźcem jest jakieś wydarzenie, które charakteryzuje się pewna ilością energii, niosącą informacje.
Informacją sensoryczną - jest treść wrażenia, czyli struktura możliwa do odebrania i rozpoznania.
Wrażenie - najprostszy składnik poznawania rzeczywistości.
Zespół wrażeń - stanowi postawę spostrzeżeń myślenia, działania, planowania.
WITKIN - próbował zidentyfikować, który ze wskaźników równowagi wewnętrzny czy zewnętrzny odgrywa większą rolę; Skonstruował:
- test „pręta i ramy'' (niektórzy stawiali pręt względem ramy, natomiast inni niezależnie od ramy);
- test „pochylonego krzesła i pochylonego pokoju” (niektórzy stawiali krzesło względem ściany, inni niezależnie);
- test figur ukrytych w tle
== Osoby, które dobrze radziły sobie w testach nazywano osobami niezależnymi od pola, a ludzi, którzy stawiali np. według ramy nazwał zależnymi od pola.
== Niezależność od pola pozwala ignorować sytuację, które nie są istotne w stosunku do wykonywanego zadania.
== Ustalono, że mężczyźni - częściej niezależni od pola, kobiety - częściej zależne od pola.
== Czynnikiem, który decyduje o zależności czy niezależności od pola jest rodzaj wychowania.
== Osoby niezależne od pola były wychowane w sposób przyzwalający, duża swoboda w podejmowaniu decyzji.
== Osoby zależne od pola - wychowanie w dyscyplinie, nauka co wolno a czego nie.

Percepcja - odbiór sygnałów, kiedyś tylko wrażenia.
Szum - to sygnały w tle.
Detekcja sygnałów - wychwytywanie sygnałów spośród szumu.
Próg absolutny bodźca - minimalna siła, która może być już przez nas zarejestrowana.
Bodźce podprogowe - poniżej absolutnego progu bodźca; nie są rejestrowane przez nas; nasz organizm rejestruje pewne bodźce podprogowe, ale niekoniecznie docierają one do naszej świadomości.
Obrona percepcyjna - tendencja do obniżania bodźców o charakterze uświadamiającym, że coś jest źle.
Wikary - uzyskał skuteczność podprogowej reklamy (film - jedz popcorn, pij coca-colę).
Tachistoskop - urządzenie, okienko, które otwierało się na ułamek sekundy; badania nad obronnością organizmu (do odczytania brzydkich wyrazów potrzeba więcej czasu niż do odczytania wyrazów neutralnych - obrona percepcyjna).
Wielkość źrenic: Dominika Mezong pokazywała dwa plakaty - jedna modelka powiększone źrenice; bodźce pozytywne - źrenice powiększają się.
Próg różnicy: aby zauważyć różnicę między dwoma bodźcami muszą się one różnić o pewną dostatecznie dużą wielkość; najmniejszą różnicę między dwoma bodźcami, którą potrafimy zauważyć nazywamy progiem różnicy.
Prawo Webera - progowa wielkość jest charakterystyczna dla rozmaitych zmysłów, jest zawsze stałą proporcja bodźca początkowego; wzór:
Ds - najmniejsza różnica wielkości bodźca, który jest zauważany
s - bodziec początkowy; k - stała wartość charakterystyczna dla danego bodźca

Teorie spostrzegania:
- model pandemonium - zakłada istnieje w umyśle systemu złożonego z czterech grup podsystemów (demonów). Demony :
- obrazu - rejestrują obraz sygnału, odbierany przez określony system sensoryczny
- cech - wyodrębniają charakterystyczne cechy obrazu (barwa, kontur)
- poznawcze - rozpoznają określony układ cech właściwych dla danego obrazu i przekazują informacje do innych układów
- decyzji - kończą proces rozpoznawania
- model analizy przez syntezę - rozpoznawanie obrazu rozpoczyna się od rejestracji sygnału i analizy sensorycznej, dalej proces aktywnej syntezy, czyli konfrontowanie informacji z oczekiwaniami; rozpoznanie obrazu, ostateczna interpretacja polega na wytworzeniu przekazu informacji, które są zgodne z danymi sensorycznymi i oczekiwaniami. Stałość spostrzegania: kształt, wielkość, barwa.
Wskaźniki postrzegania głębi (trójwymiarowości):
- nakładanie się obrazu z obu oczu
- przesłanianie (obrazy dalsze są przesłonięte przez bliższe)
- paralaksa ruchowa (przedmioty poruszające się dalej pozornie poruszają się wolniej niż te bliżej)
- perspektywa powietrzna (przedmioty z dalszej odległości widziane są jak przez mgłę, wtopione są w obraz)
- gradient struktury pola (kropki zagęszczają się w miarę odległości).
Wyobrażenia - reprezentacje wewnętrzne spostrzeżeń.

Pamięć

Pamięć - hipoteczny system kodujący i przechowujący informacje odbierane i stworzone przez jednostki.
Trzy fazy - procesy myślowe:
1. zapamiętywanie
2. przechowywanie
3. odtwarzanie

Ad.1.zachodzi w trakcie uczenia się, odebrane informacje są kodowane i magazynowane w strukturach neuronów fizjologicznych, zwanych śladami pamięciowymi. Bezpośrednio po odbiorze informacje kodowane są w tym systemie sensorycznym, który je odebrał. Przypuszczalnie każdy z systemów sensorycznych ma swój odrębny kod zwany kodem sensorycznym. Czas trwania zapisu w takim kodzie jest bardzo krótki i wynosi 2-3 sekundy. Po upływie tego czasu część informacji zostaje wyeliminowana, a pozostała jak przypuszcza się zostaje powrotem zarejestrowana w kodzie słuchowym, uniwersalnym, dla trwałych zapisów pamięciowych.

Trzy rodzaje śladów pamięci :
- elektryczne - impulsy nerwowe, krążące po zamkniętych obwodach neuronów; ślady pamięci są nietrwałe i typowe dla zapisów informacji w kodach sensorycznych
- biochemiczne - zmiany w strukturze cząsteczek, związków chemicznych; kwasy nukleinowe, białka; badania nie przyniosły jednoznacznych rozstrzygnięć
- synaptyczne (anatomiczne) - zmiany w przewodnictwie synaptycznym i w budowie synaps nerwowych.

Eksperyment z robaczkami - wypławki białe; nauczono unikania części oświetlonej akwarium; zmielono je; podano innym robaczkom do zjedzenia; szybciej się uczyły.
Piąta faza snu - regeneracja synaps; szybki ruch gałek ocznych; ludzie pozbawieni piątej fazy snu maja problemy z zapamiętywaniem.

Ad.2. faza utajona, zachodzi między zapamiętywaniem a odtwarzaniem. W trakcie przechowywania zachodzą różnorodne procesy przetwarzania informacji, których skutkiem jest zapominanie albo przekształcenie zarejestrowanych treści. Zapominanie ujawnia się jako utrata nabytych informacji.
Ebbinghaus zauważył związek między utratą zapamiętywanych treści, a czasem przechowywania.
Krzywa zapominania - krzywa Ebbinghausa.
Kryterium przechowywania to procent zaoszczędzonych prób. W miarę upływu czasu spadek jest coraz mniejszy.

Przyczyny zapominania:
- samoistne osłabienie, zanikanie śladów pamięciowych na skutek braku ich używania; wraz z upływem czasu osłabia się przewodnictwo synaptyczne w komórkach nerwowych
- interferencja: retroaktywna - zacieranie lub blokowanie wcześniejszego zapisu przez nowy; proaktywna - negatywny wpływ wcześniejszego zapisu na aktualnie powstający
- zagubienie zapisu pamięciowego występuje najczęściej na skutek uczenia się niezamierzonego, informacje nieuporządkowane, chaotyczne
- wygaszenie - zanik nie wzmacnianych reakcji mimo, iz zapis pamięciowy nie zostaje naruszony
- tłumienie - zwane jako mechanizm obronny, który ujawnia się jako utrudnienie lub niemożność przypomnienia sobie treści, które wywołują złe doznania; blokowanie zachodzi na skutek lęku.
- zaburzenia czynności mózgu: o charakterze incydentalnym (na wskutek wstrząsu mózgu);
o charakterze trwałym (schorzenie centralnego układu nerwowego); amnezja wsteczna - zapominamy co się stało bezpośrednio przed zdarzeniem
- proces utrwalania - to proces konsolidacji
- odporne na zapominanie są wspomnienia z dzieciństwa
- zmienione warunki podczas przypominania, przeżywanie pustki w głowie.
W fazie przechowywania zauważamy także reminiscencję - poprawę efektów odtwarzania w czasie przechowywania wyuczonego materiału mimo braku dodatkowych powtórzeń. Zjawisko reminiscencji można wyjaśnić hipotezą konsolidacji śladów pamięciowych - utrwalanie się śladów po pewnym czasie.

Zapisy pamięciowe podczas przechowywania ulegają przekształceniom:
- interpretacja (dopasowanie zapamiętanych treści)
- selekcja (zapominamy nieistotne fakty)
Efekt lampy błyskowej - pamiętamy ważne przeżycia wyraźnie, gdzie reszta może być zamazana.
Efekt ZEIGARNIK - niedokończone zadania, które chcielibyśmy dokończyć, długo zalegają w naszej pamięci; motywacja nie może być zbyt silna, bo nie rozwiązanie zadania tłumi go jako porażkę.
- wyolbrzymianie - to co pamiętamy jest zazwyczaj wyolbrzymione, upiększone; wspomnienia z dzieciństwa.

Ad.3. Faza odtwarzania - może przywierać formy:
- reprodukcja - dokładne przywołanie tego, co zapamiętaliśmy (wiersz)
- przypomnienie - aktualizacja treści poprzednich przeżyć jako wspomnień bez konieczności zachowania ich struktury czy też wszystkich szczegółów
- rozpoznanie - identyfikacja wcześniej odebranych informacji.
Nieświadomy plagiat - przypomnienie sobie danej treści bez identyfikacji tych treści jako kiedyś spostrzeżonych i zapamiętanych.
Deja vu - już widziane - rozpoznanie większych fragmentów rzeczywistości mimo iż nigdy się tam nie było.
Jamais vu - nigdy nie widziałem - brak rozpoznania znanych nam zdarzeń.

Czynniki - sposoby wydobywania pamieci:
- techniki wydobywania informacji z pamięci mnemotechniki - sposoby wykorzystywania mechanicznego kojarzenia w trakcie zapamiętywania i aktualizacji przechowywanych materiałów
- strategie pamięciowe (sposoby postępowania odwołujące się do procesów myślenia i rozwiązywania problemów)
- heurystyki - strategie pamięciowe
- strategie odtwarzania kroków, odkrywania sensu, nadawania sensu, usuwania rozwlekłości, zewnętrzne, wewnętrzne, bierne, aktywne.

Trójmagazynowa teoria Atkinsona i Shiffrina:
System pamięci złożony jest z trzech magazynów - bloków:
1. blok sensoryczny - pamięć ultra krótkotrwała; krótki czas trwania zapisu;
- pamięć ikoniczna - zlokalizowana w systemie wzrokowym
- pamięć typu echo - w systemie słuchowym.
2. magazyn pamięci krótkoterminowej STM (short time memory)- niewielka pojemność ok. 7 bitów, trwałość znacznie większa, więc możliwe jest jej przetwarzanie; charakter obrazowo-zmysłowy.
Procesy:
- analiza dopływających informacji
- przemieszczanie informacji do magazynu pamięci długoterminowej LTM
- wydobywanie informacji z LTM albo zapominanie.
3. pamięć długoterminowa LTM - pojemność wydaje się nieograniczona, trwałość może rozciągać się na całe życie; prawdopodobnie w zapisie przeważa kod werbalno-słuchowy.

Blok pamięci operacyjnej - hipotetyczne miejsce, w którym dokonują się wszelkie operacje umysłowe zapamiętanych informacji, stan gotowości, ogniwo pomiędzy STM a LTM.

Pamięć epizodyczna i semantyczna - zapis osobistego doświadczenia, zmagazynowany zapis, który uwzględnia kolejność zdarzeń znaczenia wyrażeń.

Czy można pamięć ulepszyć?
- pojemność, szybkość uczenia się, trwałość, wierność, gotowość pamięci (łatwość odtwarzania).
Zakres pamięci to wrodzona cecha. Możemy jednak zmniejszyć rozwlekłość, ilość informacji do zapamiętania. Strategie uczenia się, powtarzanie, próbne odtwarzanie.

Uczenie się

Uczenie się - to proces zachodzący wewnątrz organizmu człowieka, dzięki istnieniu systemu pamięci, który koduje, magazynuje, przechowuje informacje. Czynności prowadzące do kodowania i magazynowania informacji nazywamy uczeniem się (obserwowalne, nieobserwowalne).
- elementarne rodzaje uczenia się (warunkowanie klasyczne, instrumentalne)
- złożone formy uczenia się.

Elementarne formy uczenia się (warunkowane klasycznie i instrumentalne):
- warunkowanie klasyczne - polega na kojarzeniu w czasie dwóch bodźców (obojętnego oraz bezwarunkowego, które wywołuje reakcje; połączenie tych bodźców nazwane zostało przez Pawłowa odruchem warunkowym.
- warunkowanie instrumentalne (tzw. „sprawcze”) odkrywcą tego rodzaju uczenia się jest Thorndike, równocześnie w Polsce Jerzy Konorski -ale nie publikował w języku angielskim, nie doceniony. Procedura warunkowania instrumentalnego: człowiek znajdujący się w jakiejś sytuacji (zespół bodźców) ma możliwość wykonania różnych reakcji na różne bodźce. Jeśli wykona odpowiednią reakcję na odpowiedni bodziec to odpowiedzią jest wzmocnienie (kara lub nagroda). Jeśli będzie to kara, to prawdopodobieństwo ponownego wystąpienia będzie mniejsze; malało do zera (kara- strach, lęk). Natomiast nagroda jest bodźcem sprawiającym satysfakcję; większe prawdopodobieństwo wystąpienia bodźca.

Zasada łączenia bodźca z reakcją (łączność dwóch bodźców prowadzi do automatycznego połączenia ich w układzie nerwowym; bez udziału świadomości).
Co jest kara, co nagrodą?
Nagroda - każdy bodziec, wydarzenie, które zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia reakcji w danej sytuacji bodźcowej.
Kara - każdy bodziec, wydarzenie, które zmniejsza prawdopodobieństwo wystąpienia reakcji w danej sytuacji bodźcowej.
Sposób wyjaśniania:

1. PRAWO EFEKTU (Thorndike'a) - reakcje prowadzące do pożądanego wyniku zwiększają swe prawdopodobieństwo wystąpienia w podobnych sytuacjach. Wzmocnienie nie musi być z zewnątrz, może to być poczucie sukcesu, zaspokojenie ciekawości itd., motywacja.

2. DWUCZYNNIKOWA TEORIA UCZENIA SIĘ (Mowrer'a) Teoria: skutkiem wzmocnienia jest wzbudzenie u człowieka reakcji emocjonalnych w danej sytuacji bodźcowej; nadziei, kiedy wzmocnieniem jest nagrodą; strachu - kara. W umyśle człowieka zapisuje się, które reakcje prowadzą do nagrody, a które do kary.

3. HIPOTEZA WYKRYWANIA ZWIĄZKÓW - jeśli uznamy za zmienną czynność i jej wynik, to współczynnik korelacji między wynosi +1 czynność gwarantuje uzyskanie wyniku; miedzy -1, a +1 różne natężenie związku między czynnością, a wynikiem (0 oznacza brak związku).

4. WYUCZONA BEZRADNOŚĆ - prowadzono doświadczenia na szczurach, których wrzucano do wiadra z wodą, mierzono po jakim czasie szczur zacznie tonąć. Niektórym szczurom dawano szansę przeżyć; po kolejnym wrzuceniu do wody pływały dwa razy dłużej niż reszta// pokazywano psom koło i elipsę; zniekształcano koło, aż pies nie wiedział czy to jest koło czy elipsa.

Rodzaje uczenia się; warunkowania i zastosowania; prawidłowości:
- generalizacja bodźca (różne sytuacje, jeden bodziec) - występowanie reakcji warunkowej na bodźce podobne do tego, na które reakcja została uwarunkowana:
- pierwotna (podobieństwo bodźca ma charakter fizyczny, np. historia Alberta i szczurów)
- wtórna (zachodzi, gdy podobieństwo między bodźcami jest wyuczone, czyli dwa bodźce kojarzą się ze wspólną reakcją (reakcja oznaczająca) np As i Burek to psy, jeśli As szczeka, to dziecko zauważy, że Burek też umie szczekać)
- semantyczna (opiera się na podobieństwach wyrażanych na samym podobieństwie bodźca, a jego nazwą np. uczniowie tak samo reagują na dźwięk dzwonka, jak i na samo słowo dzwonek).
- generalizacja reakcji - możemy w różny sposób reagować na daną sytuację; jeśli zespół reakcji jest skojarzony z daną sytuacją bodźcową, to w tej sytuacji mogą pojawić się różne reakcje:
- pierwotna -wiąże bodziec z reakcjami podobnymi pod wpływem kierunku lub siły (np pytamy się cos ucznia, on nie słyszy, więc pyta się głośniej)
- wtórna - zachodzi, gdy sytuacja bodźcowa jest skojarzona z dowolnym bodźcem, który może wywołać więcej niż jedną reakcję.
- różnicowanie - to zjawisko wyraża się w ograniczeniu występowania reakcji do sytuacji bodźcowej, która została uwarunkowana.
- wygaszanie (habituacja)- w danej sytuacji, reakcje przestają być wzmacniane, to po określonej liczbie prób mogą one zanikać.

Uczenie się poprzez warunkowanie jest powszechnym rodzajem uczenia się. Skuteczność wyraża się w szybkości nabywania zachowań oraz odporności na wygaszanie.

Jaki wpływ na szybkość i trwałość uczenia się ma nagroda i kara?
NAGRODA- dostarcza informacji jakie zachowania prowadzą do zamierzonego celu. Wytwarza związek pomiędzy zachowaniem a celem. Fakt nagradzania wpływa na szybkość. Trwałość uczenia się będzie rosła, gdy nagrody będą występować co jakiś czas. Wyuczone reakcje byłyby bezcelowe, jeśli zawsze byłyby nagradzane. Jeśli nagradzanie występuje co jakiś czas, to przerwy między nagradzaniem są naturalne i nie ma zaniku oczekiwania na sukces. Wyższa efektywność wzmacniania nieregularnego nad wzmocnieniem regularnym. Nie powinniśmy zawsze nagradzać. Ograniczenie pochwał, nagród doprowadza do stanu, że człowiek sam będzie się nagradzał (wzrost samooceny, motywacja, zaspokojenie ciekawości).
KARA- nie ma pożądanego skutku na uczenie się. Kara blokuje karane zachowanie poprzez strach, gdy mija strach zachowanie powraca; nie oducza reakcji. Efektem dotkliwej kary może być wyuczenie się odpornej na wygaszenie reakcji unikania. Nie wpływa na uczenie się. Kary których nie można uniknąć poprzez zmianę dawnych lub nowe zachowania są najbardziej dotkliwe. Np. uczeń chce się poprawić, ale nauczyciel nie chce dać mu szansy. Kara może działać korzystnie jeśli zestawi się ją razem z nagrodą za poprawienie błędu.

Złożone formy uczenia się:

• uczenie się poprzez rozwiązywanie problemów

Jednostka rozwiązując problem nabywa nowych czynności, które w przyszłości będą zmierzały do rozwiązania problemu. Problemy, które dadzą się rozwiązać w niewielkiej ilości kroków dają możliwość zastosowania w ich rozwiązaniu metody prób i błędów.

• metoda sprawdzania hipotez

Ma zastosowanie w problemach bardziej złożonych, w których aby zorganizować kroki rozwiązania problemów trzeba stosować ogólne strategie.:

• strategia sprawdzania kolejnego, stawiamy hipotezy i weryfikujemy itd; szukamy rozwiązania. Jest ryzykowna, ale jej realizacja może wykonać się po pierwszym kroku.

• strategia badania równoczesnego (postawienie kilku hipotez i równoczesne rozwiązanie). Jest mniej ryzykowna, ale nie może rozwiązać problemu w jednym kroku. Człowiek musi mieć większe zasoby umysłowe niż w strategii sprawdzania kolejnego;

Zjawisko wglądu - nagłe rozwiązania problemu, zazwyczaj w trakcie przerwy, po sesji prób i błędów, które nie doprowadziły do celu. Trwałość efektów uczenia się poprzez wgląd jest taka, że jednostka jest w stanie powtarzać zachowanie bez metody prób i błędów.
Hipotezy:

• związana z nieświadomym myśleniem - zjawisko wglądu ma miejsce wtedy, gdy zależy nam na rozwiązaniu czegoś i potem znajdujemy nagle rozwiązanie. Jest związane z nieświadomym myśleniem. Nasz umysł pracuje pomimo, że o tym nie myślimy.

• związana z błędnym nastawieniem - szukając rozwiązania przyjmujemy błędne nastawienie , które uniemożliwia rozwiązanie problemu.

Zjawisko wglądu jest częstsze niż myślimy; musi być poprzedzone pracą i w czasie przerwy uwalniamy się od błędnego nastawienia.

Uczenie się przez naśladowanie modela

• naśladowanie czynności instrumentalnych, których ocena poprzez zachowania, obecność zewnętrznego wzorca zachowania, który przekształca się w wyobraźni danej czynności, którą próbujemy potem wykonać na podstawie wyobraźni.

• uczenie się spostrzeżeniowe - dotyczy zmian spostrzeżeń na skutek bodźców. Doskonalenie się zdolności spostrzegania w miarę doświadczenia rośnie stopień zróżnicowania poszczególnych elementów.(odbiór informacji coraz bardziej bogatszy).

Transfer - przenoszenie w prawo - ułatwienie albo utrudnienie poprzez uprzednie uczenie się:
- transfer pozytywny i negatywny
- transfer sensoryczno-motoryczny - najprostszy, umiejętność pisania dla praworęcznych, lewą ręka.
- transfer specyficzny- przenoszenie wprawy z zadania na zadania
- transfer niespecyficzny- (zasad) ma miejsce w sytuacji rozwiązania problemów.
Rozwiązanie jednego wpływa na efekty rozwiązania się innego

• Interferencja proaktywna i retroaktywna

• PROAKTYWNA- zjawisko podobne do transferu, trudno odnaleźć w warunkach poza laboratoryjnych; polega na wpływie poprzednich opanowanych treści i czynności na opanowanie nowych.

• RETROAKTYWNA - gdy nowy przyswajany materiał powoduje zapominanie starszego

• Czynniki sytuacyjne - składowe sytuacji bodźcowej, w której człowiek podejmuje uczenie się: sytuacja zadaniowa (uczenie zamierzone, bardziej efektywne) i swobodna (uczenie się niezamierzone).

• Czynniki motywacyjne- zespół czynników wewnętrznych, które podtrzymują działania

Dyspozycja motywacyjna uczenia się jako gotowość wzbudzania się określonego motywu. Zainteresowanie, ciekawość, lęk.

Motywacja lękowa- (szkoła) lęk przed niepowodzeniem, karą, złą oceną; w umiarkowanym natężeniu jest korzystny, inaczej działa destrukcyjnie.
Motywacja poznawcza- zaspokaja ciekawość, zainteresowania.
Motywacja pragmatyczna- jeśli uznajemy, że wierzymy, bo daje nam to radość i nadzieję.
Motywacja osobista- aspiracje, podwyższenie samooceny.

Umiarkowany lęk- korzystny
Silny lęk- działa przeciwnie, utrudnia otrzymanie zamierzonych skutków

Yerkes, Dodson
Prawo sprawności działania i siły motywacji
Dla trudniejszych zadań optymalny poziom motywacji jest niższy. Dla łatwych zadań nie przeszkadza wysoki poziom motywacji.

Czynniki:
- rozumienie materiału( sensowny, logiczny)
- koncentracja na zadaniu (odpowiednio wysoki stopień koncentracji zabezpiecza przed uczeniem się zbędnych informacji)
- inteligencja
- zdolności poznawcze
- styl poznawczy (zależności, niezależności od pola)
- preferencje poznawcze (koncepcje przetwarzania informacji), obiektywizm , subiektywizm, spostrzeganie świata
- temperament
- przekonania, postawy, poglądy
- wiedza i doświadczenie.

Myślenie

MYŚLENIE - dzięki myśleniu możliwe jest rozwiązywanie problemów.
Istota myślenia - myślenie zastępuje przede wszystkim działania realne poprzez tzw. działania symboliczne.
Colman - myślenie to akt obejmujący rozumowanie, rozwiązywanie problemów, podejmowanie decyzji, rozmyślanie o wiedzy, przekonaniach i opiniach.
Myślenie - to złożony proces zachodzący w mózgu odbywa się poprzez łączenie elementów poznawczych tj. symbole, pojęcia, frazy, dźwięki, obrazy.
Proces myślenia - to połączone w długie ciągi elementy poznawcze.
Rodzaj informacji - mogą to być elementy poznawcze, ogólny osąd lub pojęcie.
Operacje umysłowe:
- to przekształcenia w elementach poznawczych
- operacje specyficzne dla myślenia to działania symboliczne tworzące łańcuch operacji umysłowych np. swobodnie płynące myśli, wyobrażenia.
Reguły myślenia - to sposoby porządkowania łańcuchów operacji umysłowych. Bez reguł myślenia trudno byłoby kontrolować proces myślowy, nie prowadziłoby to do niczego. Najogólniejszy podział reguł odwołuje się do pojęć algorytmu i heurystyki.
Rodzaje myślenia
Procesy te można podzielić na:
- realistyczne - prowadzące do realistycznego celu (reproduktywne - ma na celu odtworzenie wyniku już znanego; produktywne - prowadzi do tworzenia nowego rodzaju wiedzy)
- autystyczne - występuje u każdego człowieka; polega na swobodnym kojarzeniu symboli, pojęć, dźwięków i innych elementów służących poznaniu; może być wykorzystywane w twórczości.
Algorytm - to jasny i jednoznaczny system działania, zawierający skończoną sekwencję operacji wykonywanych dla określonego celu. Można go zastosować do każdego rodzaju problemu. Jednocześnie często prowadzi też do nadmiernego uproszczenia bądź zbytniej zawisłości.
Heurystyka - to metoda rozwiązywania problemów lub podejmowania decyzji, ale nieformalna, spekulatywna, uproszczona lub skrótowa. Bywa zawodna i ryzykowna. Nie daje gwarancji, że zadanie będzie rozwiązane. Ma zastosowanie w wypadku problemów, których nie da się jednoznacznie określić.

ROZUMOWANIE - proces myślowy, polegający na formułowaniu wniosków na podstawie przesłanek, które nie muszą być pewne. Podstawą rozumowania są hipotezy lub powszechne obserwacje.
- wniosek będzie rzetelny, gdy rozumowanie jest zgodne z zasadami logiki
- wniosek nierzetelny, gdy pogwałcone zostały zasady logiki
- wniosek prawdziwy, gdy przesłanki zgodne.

• Dedukcyjne - cała wiedza w przesłankach, która potrzebna jest do sformułowania wniosku; należy ją wydobyć i przedstawić w postaci twierdzenia; wiedza jest zawarta w przesłankach w postaci nie jawnej, a rozumowanie polega na przekształceniu jej w wiedzę jawną

• Sylogistyczne - mówi o relacjach między obiektami, np. relacja przynależności do zbiorów lub relacje liniowe typu większy - mniejszy, mądrzejszy - głupszy
  - kategoryczne - posługiwanie się kwantyfikatorami
  - linearne - wykorzystuje się relację nierówności.

• Warunkowe - używa się funktorów rachunku zdań; poprzednik, następnik; wniosek jest logicznie poprawny, gdy na podstawie poprzednika wnioskujemy o następniku; implikacja, koniunkcja, negacja, dysjunkcja, równoważność.

• Indukcyjne - na postawie pewnej liczby przypadków obserwacji empirycznych wnioskujemy o istnieniu ogólnego prawa lub reguły; rozumowanie indukcyjne dostarcza nowych informacji, jest sposobem zdobywania wiedzy; wnioskuje się na podstawie skończonej liczby przypadków, zawsze może się okazać, że istnieją odstępstwa od reguły; indukcja jest niepewna, lecz może nas doprowadzić do nowych wniosków.

ABDUKCJA:
- wnioskowanie o prawdopodobnych przyczynach znanych faktów
- stosujemy, gdy fakty, na podstawie których wnioskujemy są niejednorodne
- jest ona oparta na swoistym błędzie logicznym, na podstawie następnika implikacji (fakty), wnioskujemy o poprzedniku (wyjaśnienia)
- jest rozumowaniem produktywnym, dostarcza nowej wiedzy.

ROZUMOWANIE PRZEZ ANALOGIE:
- dostrzeganie podobieństw pomiędzy dwoma obiektami: podobieństwo strukturalne; podobieństwo relacji łączących poszczególne elementy obu obiektów
- bierze udział w twórczym rozwiązywaniu problemów
- narzędzie w przekazywaniu i nabywaniu wiedzy, nowych pojęć
- służy do rozwiązywania spraw trudnych i złożonych, poprzez porównywanie ich do czegoś prostszego, łatwiej będziemy mogli to zrozumieć.

BŁĘDY W ROZUMOWANIU:
- problem kompetencji - rozumowanie może wymagać specjalistycznej wiedzy lub dużej sprawności intelektualnej
- problem tendencyjności - strategia konfirmacyjna:
+ polega na poszukiwaniu wypadków potwierdzających regułę i jednoczesnym ignorowaniu tych, które je przeczą
+ mnożenie potwierdzeń nie daje gwarancji prawidłowości hipotezy
+ dążąc do sprawdzenia danej wypadków, które przeczą danej hipotezie
+ hipotezę można uznać za prawdziwą, gdy nie uda się znaleźć lub gdy nie udowodniliśmy przykładów przeczących.
- problem treści i kontekstu - efekt materiału tematycznego:
+ zmiana treści implikacji z „abstrakcyjnej” na „życiową” znacznie zwiększa poprawność rozumowania warunkowego
+ jeśli zdanie wymaga bardziej specjalistycznej wiedzy, to efekt ten jest słabszy lub zanika
+ wykonano również, że poprawność rozumowania warunkowego wzrasta, gdy służy ono ważnym celom społecznym.

ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW:
Problem to rozbieżność pomiędzy stanem wyjściowym a pożądanym lub narzuconym stanem docelowym, którego nie można zredukować docelowo.
Istota i typy sytuacji problemowych:
Cztery wymiary problemów:
- stan początkowy - są to wyjściowe dane na temat sytuacji wraz z określeniem dlaczego sytuacja jest problemowa (np. czy problemy finansowe są związane z brakiem dochodów, czy zbyt dużymi wydatkami)
- stan docelowy - stan, do którego dążymy, który został przez nas zdefiniowany, stawiamy cel, do którego dążymy, chcemy go rozwiązać
- operatory - środki trwałe, których używamy w dążeniu do rozwiązywania problemów, np. wiedza, zdolności, pewne wizje
- przeszkody - ograniczenia nakładane na operatory.

Inny podział:
- problemy konwergencyjne - cel określa ostatni wynik; problemy te maja tylko jedno poprawne rozwiązanie
- problemy dywergencyjne - cel dopuszcza wiele poprawnych rozwiązań.
Problemy proste i złożone

Problem dobrze czy źle określony:
- problem dobrze określony zawiera wszystkie niezbędne informacje, dotyczące celu, warunków akceptowalności przyszłych rozwiązań, ograniczeń kontekstu i innych danych mogących zauważyć osiągnięte rozwiązanie.
Rozwiązywanie problemów:
- aktywność, która zmierza do zredukowania rozbieżności między stanem aktualnym a pożądanym lub narzuconym stanem docelowym
- aktywność prowadząca do rozwiązywania problemów może być przerwana, spowodowane to może być ze względu na czynniki zewnętrzne tj. presja innych, ważnych celów, brak dostępnych zasobów, brak wytrwałości.
Heurystyki- metody rozwiązywania problemów:
- redukcja różnicy - polega na systematycznym dążeniu do zredukowania różnicy pomiędzy stanem wejściowym, a docelowym
- działanie wstecz - działania od złożonego celu w kierunku obecnego, niezadowalającego stanu rzeczy
- metoda analizy środków i celów -podział problemu zasadniczego na mniejsze podproblemy.

Fazy rozwiązywania problemów wg koncepcji Wallasa:

1. preparacji - czynimy niezbędne przygotowania, definiujemy istotę problemu, zbieramy informacje

2. inkubacji - przestajemy świadomie zajmować problemem, bo, np. nie możemy znaleźć rozwiązania

3. iluminacji i olśnienia - faza krótka; nagle wpadamy na pomysł rozwiązania, odkrycie nowego kierunku poszukiwań, występuje w czasie przerw pomiędzy myśleniem
   4. elaboracja.

Koncepcja 7 faz rozwiązywania problemów ( Hayes i Sternberg )

1. identyfikacja problemu - dostrzeżenie, że sytuacja ma charakter problemowy

2. definiowanie problemu - sformułowanie celów, parametrów stanu docelowego oraz przeglądu dostępnych operatorów, np. zasobów miedzy

3. wybór strategii

4. zdobywanie informacji, które nie muszą być adekwatne do struktury problemów, ale muszą być dopasowane do wybranej strategii

5. alokacja zasobów poznawczych, które są niezbędne do realizacji celów

6. monitorowanie postępów - proces kontrolny, śledzenie przebiegu rozwiązania problemów

7. ocena poprawności rozwiązania.
   

Przeszkody w rozwiązywaniu problemu: Jedną z najczęstszych przeszkód rozwiązywania problemów jest sztywność myślenia, czyli utrzymywanie się przeświadczenia, postawy lub sposobu działania mimo zmiany warunków i barku ich dalszej przydatności.

Rodzaje sztywności wg Hunzikera:
- tendencja do nawykowego reagowania na sytuację
- trudności w reorganizacji dostępnych danych w celu ich poprawnego zestawienia
- odwrotność „giętkości ideacyjnej”, czyli zdolności do tworzenia wielu problemów o charakterze dywergencyjnym.

Inne rodzaje sztywności:
- nastawienie - schematyczne podejście do problemu, zgodne z wcześniejszymi schematami
- inercja mentalna - to uporczywe stosowanie zautomatyzowanych schematów
- fiksacja - niezdolność do używania obiektów inaczej niż w ich typowej fikcji.

Emocje

FUNKCJE EMOCJI:
- motywacyjna-pobudza nas do podjęcia działania dotyczącego jakiegoś doświadczonego lub wyobrażonego zdarzenia
- ukierunkowują i podtrzymują takie nasze działania wobec określonych celów, które są dla nas korzystne
- pomagają w organizowaniu naszych doświadczeń, gdyż od nich zależy na co zwracamy uwagę, wpływają na nasz sposób myślenia, sygnalizują, że dana reakcja jest szczególnie ważna
- regulują interakcje społeczne: jako pozytywne wiążą nas z innymi ludźmi, jako negatywny środek pozwalają nam zachować dystans wobec innych;
- pobudzają do zachowań prospołecznych
- komunikacyjna funkcja demaskuje nasze próby ukrycia przed innymi tego, co czujemy i zamierzamy, postrzegania siebie i innych.

Definicja ogólna emocji
- wynik świadomej/ nieświadomej oceny zdarzenia jako istotnie wpływającego na cele/ interesy podmiotu (zgodność z celem =emocje +; niezgodność= emocje -)
- istotą emocji jest gotowość do realizacji programu działania (emocja nadaje priorytet do określonego działania)
- emocja jest doświadczana zwykle jako szczególny rodzaj stanu psychicznego (często towarzyszą jej zmiany somatyczne, ekspresje mimiczne , pantomimiczne, reakcje behawioralne)
== to subiektywny stan psychiczny uruchamiający priorytet dla związanego z nią programu działania; jej odczuwaniu towarzyszą zwykle zmiany somatyczne, ekspresje mimiczne i pantomimiczne oraz reakcje.

MECHANIZMY WZBUDZANIA EMOCJI- ASPEKT PSYCHOLOGICZNY
- mechanizm dokonywania oceny poznawczej - zgodnie z koncepcjami oceny poznawczej, emocja jest następstwem stosunku człowieka do zmian zachodzących w otoczeniu.

Ocena poznawcza to rozpoznanie przed podmiot określonego zdarzenia jako znaczącego z punktu widzenia własnych celów i interesów.
Ten proces wg Lazarusa dotyczy trzech kwestii:
- tego czy emocja się pojawi
- jaka będzie jej walencja (obie składają się na ocenę pierwotną)
- rozważania jak sobie z tą sytuacją i jej emocjonalnymi konsekwencjami poradzić (ocena wtórna- determinuje to, jaka emocja się pojawi).

KRYTYKA
Brian Parkinson - brak przesłanek pozwalających przyjąć, że ten proces leży u podstaw pojawiania się emocji

• badania nie przesądzają, że ocena poprzedza w czasie emocje, a jedynie wykazują, że ten mechanizm jest obecny w ich doświadczeniu

• możliwe jest, że ocena poznawcza powstaje nie przed doświadczeniem emocji, lecz podczas jej przeżywania, będąc jednym z elementów tego procesu

• nie można też wykluczyć możliwości, że ocena poznawcza jest skutkiem, a nie przyczyną doznawanych emocji

• wielu badaczy nie zgadza się z twierdzeniem, że tylko proces oceniania może wyprzedzać emocje.

Ocena poznawcza jako możliwy, ale nie jedyny mechanizm wzbudzania emocji.
Na pojęcie emocji składają się różne czynniki:
- specyficzne doświadczenie somatyczne
- tendencja do podejmowania określonego działania
- myśli towarzyszące sytuacji emocjorodnej (dotyczące odczuć somatycznych i tendencji do działania)
- ekspresja twarzy i reszty ciała.
MECHANIZMY WZBUDZANIA EMOCJI- ASPEKT BIOLOGICZNY
Mózg- 100mld komórek nerwowych; przeciętna komórka- 10tys synaps (ale niektóre mają ich 15x więcej).Dwa podstawowe założenia mózgowych mechanizmów emocji:
- reakcje emocjonalne to nie tylko automatyczne odpowiedzi na zdarzenia- są generowane przez systemy samoregulacji oparte na wewnętrznej reprezentacji celów i porównaniu zdarzeń z tymi celami
- organizmy nie wykonują jedynie odruchowych reakcji na zdarzenia- generują wzorce planów działania charakterystyczne dla swojego gatunku.
PODEJŚCIE STRUKURALNE
W latach 20-tych i 30-tych koncentracja badań na szukaniu mózgowego centrum zawiadującego ekspresją emocji.
- Cannon (eksperymenty na kotach); kora mózgowa to inhibitor tonizujący reakcji emocjonalne
- idea Cannona opiera się na XIX-wiecznym założeniu istnienia trójstopniowej organizacji mózgowej Hughlinhsa-Jacksona (najniższe partie mózgu-automatyczne reagowanie na proste bodźce, na wyższym piętrze ośrodki modulujące te reakcje- tu ośrodki odpowiedzialne za emocje, na najwyższym- kora mózgowa- kontrola obu niższych poziomów)
- hess- zachowania będące objawem złości mają związek nie z działaniem wzgórza, a podwzgórza.
Koncepcja MacLeana
Podział mózgu na trzy struktury:
- zespół R (peptilian) obejmuje pień i śródmózgowie; świat gadów;
- system limbiczny - emocje, zachowania społeczne; świat ssaków;
- kora mózgowa - język, abstrakcje; świat ludzi i naczelnych.

MÓZG GADZI
część ewolucyjnie najstarsza; występuje u gadów, ptaków, ssaków
- odpowiada za zachowania umożliwiające codzienne życie i reagowanie na działania innych osobników tego samego gatunku, polowanie, formowanie grup społecznych, regulację temperatury ciała
- jest bardziej pierwotny niż emocje
- realizuje instynkty terytorialne, zachowania agresywne, rytualne(np. godowe), hierarchie społeczne.
MÓZG PALEOSSAKÓW
- układ limbiczny- zawiera m.in. ciało migdałowate i przegrodę
- u ssaków opieka rodzicielska, przywiązaniem dzieci do rodziców (ale nie tylko), wokalne porozumiewanie się, zabawa.
LeDoux- nazywa ciało migdałowate centralnym komputerem mózgu dokonującym ewaluacji sygnałów napływających nerwami czuciowymi.
MÓZG NEOSSAKÓW
- ewolucyjnie najmłodszy
- zajmuje u ludzi 80% objętości całego mózgu; szczególnie rozbudowane płaty czołowe
- płaty czołowe- wyraźne połączenia z układem limbicznym
- PP ściślej związana z rozpoznawaniem emocji niż LP

• obszary korowe PP mają silniejsze połączenia z amygdalą niż analogiczne obszary LP;

• kora nowa PP szybciej rozwija się w dzieciństwie niż LP;

• doświadczenie i ekspresja emocji pozytywnych- LP, negatywnych- PP.
  Uszkodzenie kory nie zmieniają zachowań typowych dla danego gatunku, za to uszkodzenia układu limbicznego tak.

NEUROCHEMIA I EMOCJE
Substancje chemiczne wpływające na emocje:
- neuroprzekaźniki- których znamy obecnie kilkadziesiąt (aminy, aminokwasy, peptydy); ich dysfunkcje prowadzą nie tylko do zaburzeń w przekazywaniu informacji, ale i do emocjonalnych zaburzeń osobowościowych;
- hormony- substancje krążące we krwi i pobudzające organy wrażliwe na ich stężenie (np. adrenalina, kortyzol, peptydy);
- neuromodulatory (większość to peptydy)- ich rola dopiero jest odkrywana, lecz wiadomo , że np. opiaty endogenne pełnią ważną funkcję w modulowaniu odczuć bólowych

INTEGRACJA PODEJŚCIA BIOLOGICZNEGO I PSYCHOLOGICZNEGO- IZARD
Cztery, względnie niezależne od siebie, systemy generowania emocji.
Ustrukturowane hierarchicznie- poziom wyższy angażuje zawsze niższy, a niższe biorą udział w generowaniu emocji zanim jeszcze wykształcą się wyższe.
1.System neuronalny:
- biologiczna podstawa generowania emocji na poziomach wyższych, może też wzbudzać emocje samodzielnie
- jako jedyny jest koniecznym i wystarczającym warunkiem powstania emocji.
2.System sensomotoryczny - procesy sensomotoryczne związane są z generowaniem emocji: centralna aktywność, ekspresja na twarzy, wygląd sylwetki, zachowania instrumentalne, napięcie mięśni.
- już Darwin sądził, że ekspresja emocji powoduje emocję
- potwierdzają to eksperymenty Zajonca (napięcie pewnych mięśni twarzy jest wystarczającym czynnikiem generowania emocji)
- Duclos- przyjęcie postawy ciała charakterystycznej dla smutku, złości, lęku wystarczyło dla silniejszego odczuwania tych emocji.
3.System motywacyjny (afektywny)- zawiera emocje i popędy fizjologiczne
- badania nad smakami- Izard - słodki i gorzki wywołują wyraźną reakcję emocjonalną u niemowląt
- generatorem emocji może być zapach: Berkowitz- coś cuchnie- złość, gotowość do agresji
- emocje wzbudzane przez ból mogą generować np. złość.
4.System poznawczy - emocje mogą być generowane przez procesy kognitywne (oceny poznawcze, porównania, kategoryzacje, inferencje, atrybucje), procesy pamięci, antycypacji.

Ale stany emocjonalne to nie tylko emocje.

ROBERT PLUTCHIK - opracował teorię emocji, w której zaproponował istnienie ośmiu podstawowych emocji, ewolucyjnie naturalnie rozwiniętych. Emocje te są wrodzone i bezpośrednio odnoszą się do zachowań adaptacyjnych, które mają na celu pomoc w przetrwaniu. Z nich wynikają wszystkie inne emocje.
Podstawową ideą Plutchika jest fakt, że możemy przeżywać mieszaninę pierwotnych emocji. Polega to na łączeniu poszczególnych emocji w jedność, tworząc bardziej złożone emocje. Łączenie to doprowadza do stworzenia kombinacji odpowiedzialnych za konkretne przeżycia.
Koło emocji Plutchika
Mieszanina dwóch dowolnych pierwotnych emocji jest nazywana przez Plutchika diadą (np. diada radości i zaufania to miłość).
PRZYKŁADY DIAD I PRZECIWIEŃSTW
radość + zaufanie = miłość; zaufanie + strach = uległość; strach + zaskoczenie = poruszenie
radość + smutek = konflikt; zaufanie + wstręt = konflikt; strach + gniew = konflikt

DZIESIĘĆ POSTULATÓW PLUTCHIKA
1.Pojęcie emocji ma zastosowanie na wszystkich poziomach ewolucji i podobnie jak do ludzi, odnosi sie też do zwierząt.
2.Emocje mają ewolucyjne podłoże i u różnych gatunków rozwinęły różne formy ekspresji.
3.Emocje pełnia rolę adaptacyjną, pomagając organizmom przetrwać zagrożenia stwarzane przez środowisko.
4. Pomimo różnic w formach wyrażania emocji u różnych gatunków, można zidentyfikować pewne wspólne elementy oraz ogólne wzorce.
5. Istnieje niewielka liczba podstawowych, pierwotnych emocji stanowiących pewien prototyp.
6. Wszystkie inne emocje są stanami pochodnymi, występują jako kombinacje, mieszaniny lub związki podstawowych emocji.
7.Pierwotne emocje są to hipotetyczne konstrukty, swojego rodzaju stany idealne, których właściwości i cechy są wnioskowane bezpośrednio.
8.Pierwotne emocje mogą być scharakteryzowane w postaci par biegunowych przeciwieństw.
9.Wszystkie emocje różnią się pod względem stopnia podobieństwa do siebie nawzajem.
10.Każda emocja może występować w różnym stopniu natężenia i na różnym poziomie pobudzenia.

RÓŻNICE POMIĘDZY POSZCZEGÓLNYMI STANAMI EMOCJONALNYMI
Czas a emocje: poszczególne zjawiska związane ze stanami emocjonalnymi różnią się długością czasu trwania:
- ekspresja i zmiany somatyczne - kilka sekund
- myśli towarzyszące emocjom - kilka minut, godzin
- nastroje - dnie, tygodnie, miesiące
- zaburzenia emocjonalne - tygodnie, miesiące, lata
- cechy osobowości - kilka, kilkanaście, kilkadziesiąt lat.
Badania Ekmana nad ekspresją emocji: ekspresje długotrwałe(5-10s.) prawie zawsze są fałszywe; spontaniczne- są krótsze.

NASTRÓJ - stan afektywny mający walencję (+lub -) i intensywność (zwykle niewielką), zawierający oczekiwania co do odczuwania najbliższej przyszłości stanów zgodnych ze swoją walencją.

• Trwa dłużej niż emocje i jest od nich mniej intensywny

• Przeważnie nie ma swojego obiektu

• Nie wywołuje nagłych priorytetów, nie zmienia(a nawet podtrzymuje) określonej gotowości do działań

• Mniej zróżnicowany treściowo od emocji(może być zabarwiony treściowo, ale najczęściej nie jest)

Nastrój to system adaptacyjny, który sygnalizuje organizmowi, że interakcja ze środowiskiem może być dla niego korzystna bądź nie.

ZABURZENIA EMOCJONALNE - subiektywnie nieprzyjemne odczucia trwające tygodniami, miesiącami, latami, przeszkadzające podmiotowi w efektywnym funkcjonowaniu;
- zaburzenia nastroju (depresja i mania) oraz zaburzenia lękowe
- tzw. „duża” depresja - jedna z najczęstszych chorób psychicznych (20%K, 10%M), towarzyszy jej często głęboki smutek i myśli samobójcze, brak energii do działania
- mania - znacznie rzadsze (0,5%-1% populacji)- nadmiar energii, funkcjonowanie impulsywne i nieuporządkowane
- patologiczne doznania lęku np. fobie, na które cierpi ok. 10% populacji; napady paniki.

OSOBOWOŚĆ I EMOCJE
osobowość - zespół dość trwałych cech
- emocjonalny charakter mają takie cechy osobowości jak np. nieśmiałość, neurotyzm, ekstrawersja
- emocjonalność jest jednym z głównych wymiarów w większości teorii temperamentu.

Teorie klasyczne:

• Jamesa- Langego
  - najwcześniejsza teoria emocji, ale nie można o niej powiedzieć, że jest klasyczną teorią emocji z tego względu, że proponuje rozwiązanie sprzeczne ze zdroworozsądkową teorią emocji. Otóż powszechnie uważa się, że emocje są spowodowane uświadomieniem sobie jakiegoś bodźca znaczącego (np. zagrażającego - niedźwiedzia), co z kolei powoduje zmiany somatyczne (np. przyspieszone bicie serca) i zmiany behawioralne (np. ucieczkę).
  - tymczasem teoria Jamesa- Langego proponuje inną kolejność występowania tych czynników:

• najpierw zauważony zostaje bodziec (np. niedźwiedź)

• to spostrzeżenie powoduje zmiany somatyczne(przyspieszone bicie serca)i behawioralne(ucieczka)

• zmiany somatyczne i behawioralne są interpretowane przez podmiot jako emocja
  Oznacza to , że według tej teorii, nie uciekam bo boję się niedźwiedzia, lecz boję się niedźwiedzia, ponieważ uciekam.

• Canona- Barda
  - jedna z centralnych teorii emocji
  - jako podstawę emocji teoria ta wskazuje zmiany w obszarze mózgu
  - według tej teorii siedliskiem emocji są ośrodki podkorowe. Ich pobudzenie nadaje poznawczym czynnościom kory emocjonalny komponent, ponieważ we wzgórzu organizują się reakcje emocjonalne.
  Argumenty przeciw teorii Jamesa-Langego:

• pobudzenie emocjonalne ma charakter rozlany i niespecyficzny - dlatego nie może generować różnorodnych stanów emocjonalnych

• zmiany w narządach wewnętrznych pojawiają się z pewnym opóźnieniem w stosunku do bodźca emotogennego - zanim organizm je spostrzeże - na reakcję w wielu wypadkach może być za późno

• jeśli do mózgu nie docierają informacje z narządów wewnętrznych - jednostka nie powinna odczuwać emocji.

• Dwuczynnikowa teoria emocji Schachtera i Singera
  Schachter twierdzi, że wszystkie emocje są związane z podobnym wzorcem pobudzenia fizjologicznego, które może być silniejsze lub słabsze w zależności od natężenia emocji, ale nie zależy w wyraźny sposób od jej treści. Treść emocji wynika zaś głównie z naszej interpretacji zdarzenia wywołującego pobudzenie i całej sytuacji, w której się ono pojawia.
  Aby doszło do zaistnienia stanu emocjonalnego, podmiot musi:
  1. znaleźć się w stanie pobudzenia
  2. dokonać poznawczej analizy zmian fizjologicznych oraz sytuacji zewnętrznej, w jakiej doszło do wystąpienia zmian
  3. oznaczyć werbalnie stan w jakim się znalazł.
  W ujęciu Schachtera i Singera emocje to wynik interakcji pewnych procesów występujących wewnątrz organizmu z informacjami docierającymi ze środowiska oraz informacjami zarejestrowanymi w doświadczeniu jednostki.
  Teoria S. i S. zwana jest dwuczynnikowa, gdyż uznają oni te czynniki za niezależne od siebie.

Emocja to efekt dwóch niezależnych operacji: oceny zdarzenia i oceny reakcji fizjologicznych (intensywność emocji uwarunkowana jest oceną reakcji fizjologicznych).

Graficzne porównanie trzech teorii

Jamesa-Langego Cannona- Barda Schachtera i Singera
Bodziec wywołujący Bodziec wywołujący Bodziec Pobudzenie
wywołujący fizjologiczne
Pobudzenie Działanie Aktywacja mózgu i przetwarzanie Ocena pobudzenia i bodźca
według sygnałów sytuacyjnych
Spostrzegane pobudzenie, Pobudzenie Działanie Doznanie i kontekstu
interpretacja działania emocjonalne Doznanie emocjonalne

Doznanie emocjonalne
FUNKCJONALNE UJĘCIE EMOCJI WEDŁUG FRIJDY
Emocja to mechanizm sygnalizujący, że coś jest ważne dla interesów jednostki.
Dwa aspekty emocji:
- ocena zdarzeń jako istotnych/ nieistotnych, przyjemnych/ nieprzyjemnych;
- wzbudzanie pewnych reakcji fizjologicznych, zachowań, przeżyć.
Ocena - wiąże się z interpretacją i nadawaniem znaczenia sytuacji bodźcowej; dokonuje się jej ze względu na:
- ułatwienie/ utrudnienie osiągnięcia celu
- kontrolowalność
- sprawstwo
- pewność wyniku
- przewidywalność skutków itp.

PRAWA EMOCJI

Prawo znaczenia sytuacyjnego- emocje powstają jako odpowiedzi na struktury znaczeniowe danych emocji; różne emocje- odpowiedzią na różne struktury znaczeniowe- emocje wywołane są przez szczególne rodzaje zdarzeń(ważne dla kogoś); emocje zmieniają się wraz ze zmianą.

Prawo zaangażowania- emocje powstają w odpowiedzi na zdarzenia, które są ważne dla celów motywów czy zaangażowań osoby.

Prawo bezpośredniego spostrzegania rzeczywistości- emocje są wywoływane przez zdarzenia uważane za rzeczywiste, a ich intensywność odpowiada temu do jakiego stopnia są za takie uważane.

Prawo zmiany przyzwyczajenia i odczuwania porównawczego- emocje powstają nie tyle wskutek obecności korzystnych/ niekorzystnych warunków co wskutek aktualnych czy oczekiwanych zmian w korzystnych/niekorzystnych warunkach; a im większa zmiana, tym silniejsza emocja.

Prawo hedonistycznej asymetrii- przyjemność jest zawsze zależna od zmiany i zanika wraz z ciągłością zaspokojenia; przykrość może się utrzymywać stale w stale trwających złych warunkach.

Prawo zachowania emocjonalnego momentu- zdarzenia emocjonalne zachowują swoją siłę wywoływania emocji na czas nieokreślony, chyba że spotkają się z przeciwdziałaniem innych, powtarzających się zdarzeń, które mogą spowodować wygaszenie tamtych lub przyzwyczajenie się do nich.

Prawo zamknięcia się w sobie- obejmuje absolutny charakter uczucia+ nieuwzględnianie tego co podobne(emocje „wiedzą” z całą pewnością).

Prawo zważania na konsekwencje- bezwiedna kontrola emocji reakcją emocjonalną; sterowanie emocjami zależne jest od sygnałów zewnętrznych(np. od przewidywanej reakcji społ.).

Prawo minimalnego obciążenia- jeśli można ocenić sytuację na więcej niż 1 sposób, pojawia się skłonność do takiego jej ujmowania, które minimalizuje jej negatywne obciążenia emocjonalne.

Prawo max zysku- jeśli można ocenić sytuację na wiele sposobów, pojawia się tendencja do ujmowania jej w sposób maksymalizujący emocjonalny zysk.

Motywacja

Definicja motywacji
Termin stosowany w psychologii do opisu wszelkich mechanizmów odpowiedzialnych za uruchomienie, ukierunkowanie, podtrzymanie i zakończenie zachowania.

Teoria psychodynamiczna

- wszelkie zachowania są zdeterminowane

- źródłem wszelkich zachowań jest energia psychiczna

- zachowaniem rządzą wrodzone instynkty, częściej nazywane popędami - popęd życia, czyli popęd seksualny, oraz popęd przeżycia np głodu

- motywy ludzkiego zachowania, motywacja mają charakter nieświadomy, świadomość nie odgrywa istotnej roli w kształtowaniu zachowania

- źródło popędów - stany organizmu, procesy metaboliczne

- impet popędu - strona energetyczna popędu, wielkość działającego napięcia

- zaspokojenie popędu - usunięcie nieprzyjemnego napięcia

- przedmiot popędu - może to być każdy stan organizmu lub każdy obiekt, który redukuje napięcie i powoduje zaspokojenie działającego popędu

Teoria behawiorystyczna

upatruje mechanizmów motywacyjnych głównie w popędach, w przynętach (pobudkach) i we wzmocnieniach. Popęd ( a niekiedy pobudka) uruchamia zachowanie, a wzmocnienie je kończy.

Gotowość do wykonywania pewnych zachowań rośnie wraz z :

- wielkością nagrody (wielkość zredukowanego popędu)

- częstością otrzymywania nagrody

- regularnością otrzymywania nagrody.

Koncepcja humanistyczna

postuluje mechanizm motywacyjny odwołujący się do potrzeb ułożonych hierarchicznie, przez Abrahama Maslowa

- Najważniejsza z nich i najbardziej ludzka to potrzeba samorealizacji, to jest potrzeba spełnienia własnych możliwości

- zaspokojenie potrzeb niższego rzędu, na przykład fizjologicznych czy bezpieczeństwa, staje się warunkiem aktywacji potrzeb wyższego rzędu, np. samorealizacji.

Piramida Maslowa - koncepcja humanistyczna

Koncepcje poznawcze

Najbardziej znaczącymi koncepcjami poznawczymi motywacji ( choć nie tylko motywacji) są:

- teoria równowagi poznawczej ( Heider) oraz

- teoria dysonansu poznawczego (Festinger)

Teoria dysonansu poznawczego

Teoria ta zakłada, że ludzie gromadzą dane, które stanowią jakiś fragment całej wiedzy. Dane te mogą być przedmiotem porównywania ze sobą, wynikiem tego może być ustalenie jednej z trzech relacji między nimi: konsonansu, dysonansu lub braku związku.

- brak związku między danymi poznawczymi (przekonaniami, opiniami, informacjami o zachowaniu itp.) jest motywacyjnie obojętny, nie ma żadnego powiązania z motywacją ukierunkowanego zachowania

- konsonans pojawia się wtedy, gdy z treści jednego elementu poznawczego wynika treść drugiego (konsonans jest stanem pozytywnym, zatem jednostka jest zainteresowana podtrzymywaniem go i przywracaniem)

- dysonans pojawia się wtedy, gdy z treści jednego elementu poznawczego wynika psychologiczne przeciwstawienie lub zaprzeczenia drugiego.

Koncepcje poznawcze wiążą motywacje z procesami przetwarzania informacji:

- z dostatkiem lub deficytem informacji
- ze zgodnością informacji lub konfliktem informacyjnym

- z równowagą lub dysonansem poznawczym

Napięcia w systemie poznawczym - doświadczane jako przykrość - skłaniają do działań, których konsekwencją jest usunięcie braku równowagi, niezgodności czy konfliktu

Koncepcja Topologiczna

Kurt Lewin

- dynamika zjawisk psychicznych i ich znaczna zmienność w czasie

- systemowy charakter zjawisk i procesów psychicznych

Przestrzeń życiowa = pole psychologiczne

Psychologia topologiczna traktuje motywację jako rezultat gry sił w polu psychologicznym - kierunku działania sił, to jest przyciągania lub unikania, oraz intensywności działających sił. Zachowanie pojmowane jest jako wypadkowa wielu sił jednocześnie działających w polu psychologicznym.

Podział teorii motywacji wg K. Madsen'a:

- Model homeostatyczny - wedle którego źródłem motywacji jest zaburzenie homeostazy organizmu

- Model podnietowy - wedle którego źródłem motywacji zachowania jest bodziec

- Model poznawczy - wedle którego źródłem motywacji zachowania jest przetwarzanie informacji, jest on poniekąd odwrotnością modelu podnietowego

- Model humanistyczny - zakłada, że źródło zachowań jest wewnętrzne (zachowanie bez bodźców).

Afektywne mechanizmy zachowań

Pobudzenie emocjonalne - to chwilowy stan organizmu, charakteryzujący się energetyzacją somatyczną i zmianami świadomości, polegającymi na zwężeniu jej pola.

Teoria psychologicznej zmiany ukierunkowania - wyróżnia ona dwie podstawowe orientacje, jakie człowiek przyjmuje wobec zewnętrznej rzeczywistości:

- stan teliczny - podmiot nastawiony jest na realizacje określonego celu, charakteryzuje się niskim pobudzeniem emocjonalnym

- stan parateliczny - podmiot jest nastawiony na aktywność sama w sobie, optymalne jest tu pobudzenie wysokie.

Emocje - poszczególne emocje uruchamiają odpowiadające im programy działania

np. wstręt skłania podmiot do dystansowania się od obiektu emocji, strach uruchamia program ucieczki lub zastygnięcia w bezruch.

Dostarczają informacji dotyczących niezaspokojeniu potrzeb i kierują uwagę na cele, które powinny być osiągnięte.

Poznawcze mechanizmy zachowania

- Ciekawość

w perspektywie sytuacyjnej to reakcja na zmianę, w perpektywie dyspozycyjnej to pewna gotowość reagowania na wszelkie zmiany i innowacje

- Oczekiwania

spodziewanie się, założenie co będzie konsekwencją mojego działania

- Aspiracje

są sądem na temat wyniku upragnionego lub pożądanego, oparte są na działaniach własnych

- Marzenia

nie zakładają żadnych działań własnych

Aspiracje i inne formy marzeń i fantazji uruchamiają motywację wtedy, gdy:

-+ dotyczy to sytuacji sprawnościowych, w których wynik zależy od wykonania określonych działań przez podmiot
-+ wyobrażenia zostaną przekształcone w cele działania

- Niezgodność

sprzeczność, konflikt, rozbieżność.

Przykłady mechanizmów motywacyjnych:

- motywacja wewnętrzna - tendencja podmiotu do podejmowania i kontynuowania działania ze względu na samą treść tej aktywności

- motywacja zewnętrzna - o motywacji zewnętrznej mówimy wówczas gdy działanie realizowane jest ze względu na zewnętrzne wobec niego czynniki, mające być konsekwencją jego wykonywania lub efektywnego zakończenia.

Zasada pomniejszania

Harold Kelley

Im więcej potencjalnych czynników może być przyczyną określonego działania tym mniejsza jest rola, jaką jednostka przypisuje każdemu z nich (albo - w innym ujęciu tego prawa - tym mniej jednostka jest pewna, że określony czynnik ma właściwość sprawczą).

Inne determinanty i modyfikatory motywacji wewnętrznej

Autonomia a warunki pracy

- negatywny wpływ na motywację wewnętrzną ma kontrolowanie ludzi wykonujących określoną aktywność

- inny czynnik obniżający motywację wewnętrzną to rywalizacja.

Motywacja osiągnięć

Wg McClellanda, Heckhausena, Atkinsona i Feathera to tendencja do osiągania i przekraczania standardów doskonałości, związana z odczuwaniem pozytywnych emocji w sytuacjach zadaniowych, spostrzeganych jako wyzwania.

5 głównych cech motywacji osiągnięć

- gotowość do podejmowania zadań trudniejszych, wymagających dużego wysiłku i aktywności

- oddawania pierwszeństwa zadaniom wymagającym nabycia nowych umiejętności, wykraczających poza istniejące wyobrażenia o swoich możliwościach

- dążenie do wykonywania zadań lepiej od innych

- odporność na negatywne reakcje osób postronnych w przypadku osiągniętego sukcesu

- dążenie do doskonałego opanowania pracy i nie przywiązywanie zbytniej wagi do współzawodnictwa, a w działaniach o charakterze współzawodnictwa chęć zademonstrowania własnego sprawstwa, własnej skuteczności

Motywacje związane z obrazem własnej osoby

mogą one polegać na poszukiwaniu takiej wiedzy o sobie, która potwierdza to co już się wie o sobie, która pozwala pozytywnie myśleć na swój temat.

Yakov Trope - ludzie motywowani są do poszukiwania danych o jak największej diagnostyczności. Zasadniczym ich celem jest redukcja niepewności do własnych możliwości. Odkrywanie własnych umiejętności i zdolności jest zatem dla człowieka równie atrakcyjne, jak zdobywanie wiedzy o własnych brakach i ułomnościach.

Motywacje samoaktualizacji i samorozwoju

wg Rogersa

Podstawowym elementem samorealizacji i samorozwoju są doświadczenia z dzieciństwa, gdzie szczególną role odgrywają rodzice dziecka.

Rogers:

Doświadczenie bezwarunkowej miłości w dzieciństwie warunkiem rozwoju i realizacji motywu wzrostu.

Człowiek wówczas:

- jest otwarty na nowe doświadczenia

- koncentruje się na teraźniejszości

- ma zaufanie do swojego organizmu

- ma poczucie wolności

- jest kreatywny.

Typy motywacji

Motywacje oparte na zasadzie przywracania i zaburzenia istniejącej równowagi:

Zasada przywracania równowagi - popędy biologiczne mają swe źródło w stanie fizjologicznym organizmu, gdy organizm nie jest w równowadze, pojawiają się potrzeby wzbudzające jego aktywność

- mechanizmy odpowiedzialne za odżywianie i zaspokajanie pragnienia

- zachowanie seksualne

- dążenie do równowagi poznawczej

Motywacje oparte na zaburzeniach równowagi

- motywacje hedonistyczne

- poszukiwanie nowości, złożoności i ciekowość poznawcza

- motywacja własnej efektywności

- motywacje oparte na strachu i nadziei

(Koncepcja Mowrera)

Motywacja zadaniowa

# Zadania

Klasyfikacja zadań (Rachel Karniol, Michael Ross)

- zadania wymyślone przez samych siebie

- zadanie wypracowane wspólnie z innymi

- zadania zapożyczone od innych drogą naśladownictwa

- zadania narzucone przez innych

# Społeczny podział pracy sprawia też, że zadania mogą mieć charakter:

- indywidualny (wykonuje je tylko podmiot)

- zbiorowy (zadania realizowane są wspólnie)

# Plany działania
Peter Gollwitzer twierdzi, że wszelkie plany formułowane przez ludzi opisać można na kilku zaledwie wymiarach:

- plany kompletne i plany niekompletne

- plany złożone i plany proste

- plany specyficzne i plany nie specyficzne

- plany elastyczne i plany sztywne

# Perspektywa czasowa w realizacji zadań

# Motywacje symultaniczne i hierarchiczne oraz konflikty motywacyjne

- motywacje symultaniczne

- motywacje hierarchiczne

- konflikty motywów: konflikt dążenia - dążenie

konflikt unikanie - unikanie

konflikt dążenie - unikanie.

Temperament

Temperament - to pojęcie odnoszące się do względnie stałych cech osobowości, występujących u człowieka od wczesnego dzieciństwa i mające swoje odpowiedniki w świecie zwierząt. Pierwotnie zdeterminowany przez wrodzone mechanizmy neurobiochemiczne, podlega powolnym zmianom spowodowanym procesem dojrzewania oraz indywidualnie specyficznym oddziaływaniem między genotypem a środowiskiem.

TYPOLOGIA Hipokratesa / Galena
Wyodrębnienie czterech humorów (soków) organizmu [Hipokrates]
- krwi
- flegmy
- czarnej żółci
- żółtej żółci
Od ich proporcji zależne jest zdrowie człowieka.

Wyróżnienie konkretnych temperamentów [Galen]:
- sangwinika (łac. sanguis - krew)
- choleryka (gr. cole - żółć)
- melancholika ( gr. melas - czarna i cole- żółć)
- flegmatyka (gr . phlegma -flegma, śluz)

KONCEPCJA IMMANUELA KANTA
O typie temperamentu decydują właściwości dwie krwi :
- Łatwość trudność jej krzepnięcia
- Temperatura (krew chłodna lub ciepła)
Kant wyróżnił cztery typy temperatury . Za podstawę podziału przyjął dwa kryteria :
- Energia życiowa , która waha się w granicach pobudliwy - ospały
- Dominująca charakterystyka zachowania ( emocje vs działanie )

KONCEPCJA WILHELMA WUNDTA:
- temperament odnosi się do sfery popędów i emocji
- wyróżnił cztery typy temperamentu
- człowiek ma nie jeden a kilka temperamentów - sztuka życia polega na tym, by korzystać z nich wszystkich.

BADANIA EMPIRYCZNE NAD TEMPERAMENTEM
KONCEPCJA PSYCHOMETRYCZNA HEYMANSA
Na podstawie badań wyodrębniono trzy podstawowe cechy temperamentu :
- aktywność: ilość czasu , który człowiek poświęca danemu rodzajowi zachowania w domu, szkole, pracy
- emocjonalność: siła i częstotliwość występowania reakcji emocjonalnych
- funkcję pierwotną / wtórną : intensywnością reakcji i czasu ich trwania

TYPOLOGIA TEMPERAMENTU WG HEYMANSA
Emocjonalność Aktywność Dominacja P/W Typ temperamentu
- - P Amorficzny
- - W Apetyczny
+ - P Nerwowy
+ - W Sentymentalny
- + P Sangwiniczny
- + W Flegmatyczny
+ + P Choleryczny
+ + W Pasjonujący się

P= funkcja pierwotna (osoba reaguje szybko, silnie, ale reakcja szybko znika)
W= funkcja wtórna (osoba reaguje słabo, a ich reakcja stopniowo wzmacnia się)
+ = duże nasycenie danej cechy
- = małe nasycenie danej cechy

TYPOLOGIA UKŁADU NERWOWEGO PAWŁOWA
Wyodrębnił cztery podstawowe właściwości OUN :
- siłę procesu pobudzania - czyli zdolności wytrzymania długotrwałego bądź krótkiego, ale silnego pobudzenia
- siłę procesu hamowania - czyli łatwość, z jaką układ nerwowy tworzy warunkowe reakcje hamulcowe (wygaszanie, opóźnienie, różnicowanie)
- równowaga procesów nerwowych - to stosunek siły procesu pobudzenia do siły procesu hamowania (jest to proces wtórny)
- ruchliwość procesów nerwowych - jest zdolnością układu nerwowego do szybkiej zmiany procesu pobudzenia w proces hamowania i na odwrót.

KONSTYTUCYJNE TOPOLOGIE TEMPERAMENTU
Typy budowy ciała a skłonność do chorób psychicznych
KTP wiąże wrodzone cechy temperamentu z indywidualnymi cechami budowy ciała człowieka - wzrost, objętością i proporcjami.
Ernst Kretschmer wyodrębnił cztery typy budowy ciała :
- leptosomatyk (gr. leptos - wątły, soma - ciało) - wątła budowa ciała i duży wzrost
- atletyk (gr. athlon - zapasy, walka) osoba umięśniona i postawna, silna budowa, szeroki w barkach i wąski w biodrach
- pyknik (gr. pyk nos - gruby, gęsty )- osoba otyła o niskim wzroście
- dysplastyk (gr. dys - źle, plastos - ukształtowany) - bezkształtna i nieregularna budowa ciała, z deformacjami np. nadmierny wzrost
Wg Kretschmera istnieje związek między budową ciała a zaburzeniami psychicznymi (badania- 8000 osób):
- skłonności maniakalno - depresyjne mają zazwyczaj osoby mające budowę pykniczna (otyłość, niski wzrost)
- schizofrenia - leptosomatycy (wątła budowa ciała duży wzrost)
- epilepsja - osoba z budową atletyczną
- wszelkiego rodzaju odstępstwa od normy - charakterystyczna dla dysplastyka.

TYPY BUDOWY CIAŁA A TEMPERAMENT - Kretschmer trzy typy charakterów analogicznie do budowy ciała:

• schizotymik:
  - Leptosomatyk (wątła budowa, duży wzrost)
  - w razie choroby psychicznej pojawiają się skłonności schizofreniczne
  - jest zamknięty w sobie - w skrajnych przypadkach autyzm
  - zmienne stany emocjonalne - od drażliwości do oschłości
  - słabe zdolności adaptacyjne względem otoczenia w którym przebywa
  - skłonność do abstrakcji

• cyklotymik - nazwa od psychozy klinicznej (maniakalno - depresyjnej)
  - pyknik (otyłość, niski wzrost)
  - stany emocjonalne wahające się między radością a smutkiem
  - łatwo nawiązuje kontakt z otoczeniem
  - realistyczne spojrzenie na świat

• iksotymik (gr. ixos- lepki):
  - osoba o atletycznej budowie ciała,
  - skłonności epileptyczne w przypadku choroby,
  - osoba spokojna ,o małym stopniu wrażliwości, umiarkowana gestach i mimice,
  - trudno adaptuje się do zmian otoczenia, mała plastyczność umysłu.

TYPOLOGIA SHELDONA
Wyróżnił trzy podstawowe budowy ciała oraz trzy typy temperamentów
Wymiary ciała :
- endomorfia - przewaga narządów wewnętrznych
- mezomorfia - przewaga tkanki mięśniowej
- ektomorfia - przewaga tkanki skórnej nerwowej.
Wymiary ciała współgrają z wymiarami temperamentu:
- wiscerotonia - termin ten określa cechy związanych z endomorfią
- somatotonia - dotyczy cech związanych z mezomorfią
- cerebrotonia - odnosi się do ektomorfii.
TEMPERAMENT JAKO KONSTRUKT ODNOSZĄCY SIĘ WYŁĄCZNIE DO ZACHOWAŃ EMOCJONALNYCH.
Gordon Allport : „Temperament odnosi się do zjawisk charakteryzujących emocjonalną naturę jednostki , takich jak podatność na wzbudzanie emocjonalne , charakterystyczna dla niej siła i szybkość reakcji , dominujący nastrój , łączenie z jego specyficzną zmiennością intensywnością , zjawiska zależne są od wyposażenia konstytucjonalnego i, co za tym idzie, są w przeważającej mierze dziedziczne ”
Albert Mehrabian (1991)
Ludzie różnią się pod względem nawykowego sposobu reagowania na różne bodźce. Rozumiał temperament jako typowe stany emocjonalne, podzielone na trzy biegunowe grupy : - przyjemność - przykrość
- tłumienie bodźców - aktywowalność
- dominacja - uległość.
Hill Goldmisth i Joseph Campos
Temperament to:
- indywidualne różnice w emocjonalności
- emocje pierwotne (radość, smutek, strach, obrzydzenie …..) są główną drogą komunikacji u niemowląt.
DEFINICJE TEMPERAMENTU WYWODZĄCE SIĘ Z ORIENTACJI BIOLOGICZNEJ
Temperament jako odziedziczony składnik osobowości
Teoria Bussa i Plomina :
„temperamentem nazywamy te cechy osobowości , które są dziedziczne i obecne od wczesnego dzieciństwa ”
Temperament jako przejaw typu układu nerwowego
Borys Tiepłow i Władimir Niebylicyn wyodrębnili nowe cechy układu nerwowego :
- siłę układu nerwowego - składającą się z dwóch cech - wrażliwości i wydolności
- labilność - czyli szybkość wzbudzania i zanikania procesów nerwowych
- dynamiczność procesów nerwowych - szybkość i łatwość wytwarzania odruchów bezwarunkowych.

TEMPERAMENT JAKO MODERATOR ZJAWISK ZWIĄZANYCH ZE STRESEM
Temperament ma związek czterema zjawiskami stresu :
-wpływ temperamentu na intensywność stresorów
-rola temperamentu jako współczynnika determinującego stan stresu
-moderujący efekt temperamentu w radzeniu sobie ze stresem
-udział cech temperamentu w psychofizjologicznych i/lub psychologicznych kosztach stanu stresu.

RÓŻNICE MIĘDZY TEMPERAMENTEM A OSOBOWOŚCIĄ
- Temperament stanowi wynik ewolucji biologicznej , podczas gdy osobowość jest wytworem warunków społeczno-historycznych
- Temperament jest właściwy człowiekowi i zwierzętom natomiast osobowość jest typowa tylko dla człowieka
- Jednostka ma określone właściwości temperamentu od momentu urodzenia , które są zdeterminowane przez wrodzone mechanizmy fizjologiczne i w toku rozwoju ulegają zmianom pod wpływem środowiska .Człowiek momencie urodzenia nie posiada osobowości kształtuje się ona pod wpływem interakcji ze środowiskiem społecznym
- Temperament obejmuje formalne cechy zachowania . Osobowość to przede wszystkim aspekt treściowy zachowania w którym wyraża się stosunek do świata i samego siebie.

WYBRANE WSPÓŁCZESNE TEORIE TEMPERAMENTU
Interakcyjna teoria temperamentu Thomasa i Chessa
Temperament jako styl zachowania ,a głównym celem badań - ustalenie jak dziecko się zachowuje.
Dziewięć cech (kategorii) temperamentu :
- Aktywność - zachowania motoryczne dziecka
- Rytmiczność - regularność bądź brak regularności funkcji biologicznych
- Zbliżanie się -wycofywanie - rodzaj pierwotnej reakcji na nowy bodziec
- Łatwość przystosowania -łatwość z jaką zachowanie dziecka można zmienić
- Próg reagowania - siła bodźca potrzebna do wywołania reakcji
- Siła reakcji -poziom energetyczny reakcji
- Jakość nastroju - proporcja emocji pozytywnych do negatywnych
- Roztargnienie - skuteczność odwracania uwagi dziecka
- Zasięg uwagi i wytrwałość - najdłuższy czas poświęcony jednej czynności.

Trzy konstelacje temperamentalne :
- temperamentu łatwego
- temperamentu wolno rozgrzewającego się
- temperamentu trudnego.

Temperament trudny - reprezentuje ok. 10% populacji dzieci to konstelacja charakterystyk tempera mentalnych składających się z takich kategorii jak :
- brak regularności
- wycofywanie się
- trudność w przystosowaniu
- duża siła reakcji i przewaga reakcji negatywnych nad pozytywnymi.

Ta konstelacja cech temperamentu bardziej niż jakakolwiek inna naraża dziecko na zaburzenia w zachowaniu. Gdy występuje zgodność między temperamentami jednostki a oczekiwaniami i wymogami otoczenia ( rodziców , wychowawców , rówieśników) dochodzi do dwóch zjawisk :
- dobroć dopasowania - nawet u dziecka z trudnym charakterem nie wystąpią zaburzenia w zachowaniu
- niedopasowanie - zaburzenia mogą powstać u dziecka nawet z temperamentem łatwym

TEMPERAMENT TRUDNY A ZABURZENIA W ZACHOWANIU
Brak zgodności między temperamentem a wymaganiami i oczekiwaniami otoczenia może prowadzić do zaburzeń zachowania , szczególnie u dzieci z temperamentem trudnym. Zaburzenia częściej występują u dzieci z temperamentem trudnym , aniżeli łatwym .

KRYTYKA
Struktura temperamentu zmienia się nadprzestrzeni czasu wraz z wiekiem a nie jest stała. Teoria temperamentu Thomasa i Chessa oraz badania NYLS miały ogromny wpływ na wszystkie koncepcje temperamentu dziecka .

ROZWOJOWA TEORIA TEMPERAMENTU MARY ROTHBARTH I DOUGLAS DERRYBERRY
Zakłada dynamikę interakcji zachowania i czynników biologicznych , która prowadzi do rozwojowo uwarunkowanych zmian w temperamencie .

REAKTYWNOŚĆ I SAMOREGULACJA GŁÓWNE KONSTRUKTY TEMPERAMENTU

Reaktywność związana jest z pobudliwością fizjologiczną i behawioralną :
Występują w kilku postaciach:
- somatycznej
- autonomicznej
- neurohormonalnej
- poznawczej

Samoregulacja wg Rothbart to procesy modyfikujące (obniżające lub podwyższające) reaktywność .
Procesy modyfikujące to :
- uwaga
- dążenie
- unikanie
- atak
- powstrzymanie się od reakcji
- samo uspokojenie itd.

Wg Rothbart „ konstrukty reaktywności i samoregulacji wykazują duże pokrewieństwo z konstruktami Strelaua”

Między samoregulacją i reaktywnością zachodzi stała interakcja - samoregulacja w miarę rozwoju wywiera coraz większy wpływ na reaktywność . Wraz z wiekiem wskutek rozwoju procesów poznawczych zwiększa się świadom kontrola samoregulacji co skutkuje kształtowaniem się woli .

STRUKTURA I POMIAR TEMPERAMENTU
Składniki temperamentu niemowląt - cechy :
- poziom aktywności
- uśmiech
- strach
- niezadowolenie w wyniku skrępowania ruchów
- łatwość uspokajania się
- czas koncentracji.
W oparciu o ww. cechy skonstruowano Kwestionariusz Zachowań Niemowlęcych , który wypełniają rodzice lub opiekunowie . Kwestionariusz ten nie został zaadoptowany dla polskich warunków .

TEORIA EMOCJONALNOŚCI , AKTYWNOŚCI I TOWARZYSKOŚCI BUSSA I PLOMINA
Aby cechę zachowania można było uznać za należącą do temperamentu musi ona spełniać warunki :
-musi być obecna co najmniej od drugiego roku życia dziecka
-różnice indywidualne w zakresie tej cechy zależeć muszą w istotnym stopniu od czynnika genetycznego

Te założenia doprowadziły autorów do definicji która mówi że :

TEMPERAMENTY TO OBECNE OD WCZESNEGO DZIECIŃSTWA ODZIEDZICZONE CECHY OSOBOWOŚCI

TEMPERAMENTY
Emocjonalność - skłonność do reagowania na wskutek silnego pobudzenia. Już od pierwszego dnia życia występuje ona w postaci niezadowolenia i przejawia się w płaczu niemowlęcia . W okresie dwóch - trzech miesięcy pojawiają się strach , a kilka miesięcy później złość . takie reakcje u dzieci są kolejnymi postaciami emocjonalności . Wymienione rodzaje zachowań emocjonalnych charakteryzują się ponadprzeciętnym poziomem aktywności , co odróżnia je od wszystkich pozostałych emocji szczególnie od emocji pozytywnych którym towarzyszy niższy poziom aktywności .
Temperament - zwany aktywnością ma zadaniem dwa skorelowane ze sobą składniki : wigor , przejawiający się w poziomie energetycznym zachowania i tempo , wyrażające się szybkością reakcji . Ujawniają się one przede wszystkim w tym , jak dana osoba reaguje , a więc w stylu jej reakcji . Aktywność jako cecha nierozerwalnie związana z ruchem , wiąże się z wydatkowaniem energii .
Towarzyskość - to temperament specyficzny ponieważ w odróżnieniu od dwóch pozostałych wiąże się kierunkiem zachowań - dążeniem lub unikaniem kontaktu ludźmi . Źródłem towarzyskości , rozumianej jako tendencja do przekładania towarzystwa nad samotność , są pozytywne wzmocnienia płynące z interakcji społecznych.
KRYTYKA
Różnice indywidualne w zakresie wyodrębnionych przez autorów temperamentów nie są w większym stopniu zdeterminowane genetycznie niż inne cechy temperamentu, a nawet nietemperamentalne charakterystyki osobowości, co podważa ich definicję temperamentu.
KONCEPCJA TEMPERAMENTU ZAHAMOWANEGO I NIEZAHAMOWANEGO
Pierwsze reakcje dziecka na sytuacje nieznane np. osób lub inne bodźce stresogenne ujawniają różnice temperamentu.
Dziecko, które podczas nowego wydarzenia jest nieśmiałe, ostrożne, jest małomówne i lękliwe oraz powstrzymuje się od okazywania emocji ma temperamenty zahamowany.

Dziecko, które w takiej samej sytuacji zachowuje się odwrotnie- jest rozmowa, nie boi się, chętnie okazuje emocje ma charakter niezahamowany.

Według Kagana temperament to dziedzinie uwarunkowane profile zachowania i funkcjonowania biologicznego, obecne od najwcześniejszego dzieciństwa.

Mądrość

Franic Galton

Zdolności intelektualne zależne są od sprawności odbierania wrażeń z otoczenia, a wrażenia zmysłowe są cecha wrodzoną.

Alfred Binet

Myślenie ludzi inteligentnych wg Bineta charakteryzuje się:

- ukierunkowaniem: planowanie procesu myślenia i złożonych nań operacji mentalnych. Człowiek potrafi przestrzegać instrukcji, które formułuje wobec siebie samego.

- przystosowaniem: przyjęcie właściwego sposobu rozwiązywania zadania (tzw. strategia), przestrzeganie właściwej kolejności operacji umysłowych, stosowanie wielu alternatywnych sposobów podejścia do problemu

- kontrolą: umiejętność krytykowania własnych myśli i działań.
Wilhelm Stern

Wprowadził pojęcie ilorazu inteligencji. Jest to iloraz wieku umysłowego dziecka do wieku życia, pomnożony przez 100.
Wiek umysłowy to poziom rozwoju intelektualnego dziecka dla określonego wieku, a więc wszystkie wiadomości i umiejętności jakie dziecko powinno posiadać w określonej grupie wiekowej.

Charles Spearman

Inteligencja to rodzaj energii mentalnej, przydzielanej poszczególnym czynnościom i zadaniom umysłowym.

Ustalił również podział czynności intelektualnych na trzy czynności poznawcze:

- nabywanie doświadczeń

- wnioskowanie o relacjach

- wnioskowanie o współzależnościach.
Nabywanie doświadczeń to inteligentne postrzeganie świata - kodowanie, kategoryzowanie i uaktualnianie zdobywanych informacji.

Hebb
A - wrodzone możliwości

B - możliwości rzeczywiście rozwinięte

Koncepcja Vernona:

C - to co mierzą testy.

Sternberg i Detterman

- Inteligencja jako zdolność uczenia się na podstawie własnych doświadczeń: osoba inteligentna wyciąga wnioski z popełnianych błędów i wie jak ich unikać.

- Inteligencja rozumiana jako zdolność przystosowania się do otaczającego środowiska: osoba zachowuje się adekwatnie do okoliczności.
- Inteligencja to zdolność metapoznawcza, czyli rozeznanie we własnych procesach zdolnościach kontrolowanych.

Inteligencja - to zdolność przystosowania się do okoliczności dzięki dostrzeganiu abstrakcyjnych relacji, korzystanie z uprzednich doświadczeń i skutecznej kontroli nad własnymi procesami poznawczymi.

Ukryte teorie inteligencji

Neisser

- ukryte koncepcje odwołują się do potocznej intuicyjnej wiedzy na temat inteligencji. Do pewnego stopnia oficjalne definicje maja swoje źródło w koncepcjach ukrytych teorii osobowości. Oznacza to, że „oficjalne” definicje inteligencji są w pewnym sensie ekspresją określeń potocznych. Ukryte koncepcje inteligencji można wyrazić w postaci trzech wymiarów: umiejętności rozwiązywania problemów praktycznych, zdolności werbalnych i kompetencji społecznej.

Trzy konwencje teoretyczne:

- badania nad strukturą inteligencji

- badania nad biologicznym podłożem inteligencji

- badania prowadzone w nurcie poznawczym.

Czynnikowe koncepcje inteligencji:

- Modele hierarchiczne - Charles Spearman wyodrębnił naczelną zdolność „czynnik g” i pewną liczbę zdolności specjalnych „czynnik s”. Zauważył, że dla każdej czynności umysłowej lub zadania można określić proporcje udziału „czynnika g” (ogólnego) i czynnika s. Jeśli ten czynnik g dominuje, to wówczas mierzymy inteligencje ogólną, a jeśli dominuje czynnik s, to zadania raczej do specyficznego wykonania.

- Czynnik g - inteligencja ogólna, jest konstruktem teoretycznym, którego istnienie przejęli również inni badacze. Jest to zdolność do wykonywania trzech operacji:

* nabywanie doświadczenia

* edukacji relacji (wnioskowanie o relacjach)

* edukacji korelatów (wnioskowanie o współzależnościach)

Spearman uważał „czynnik g” za rodzaj energii mentalnej.

Cattell

- Rozbił on czynnik g na dwa obszerne czynniki grupowe: inteligencję płynną i skrystalizowaną. Inteligencja płynna to zdolność dostrzegania złożonych relacji między symbolami i wykonywaniu manipulacji na symbolach niezależnie od doświadczenia osobistego i znaczenia tych symboli. Inteligencja skrystalizowana jest to zdolność dysponowania wiedzą i umiejętnościami ważnymi w danym kontekście kulturowym.

Modele czynników równorzędnych

- Thurststone

Wyodrębnił siedem niezależnych czynników, które nazwał pierwotnymi zdolnościami umysłowymi. Były to:

• rozumienie informacji słownych

• płynność słowna (łatwość i płynność w wysławianiu się)

• zdolność numeryczna (umiejętność wykonywania operacji elementarnych)

• zdolność pamięciowa

• szybkość spostrzegania i rozpoznawania obiektów

• rozumowanie indukcyjne

• wizualizacja przestrzenna

Model Joya Guilforda

Założył, że każda zdolność umysłowa odnosi się do określonego materiału użytego w zadaniach testowych. Materiał :

- figuralny

- symboliczny

- semantyczny

- behawioralny

Założył, że każda zdolność polega na uruchomieniu konkretnego procesu poznawczego w celu otrzymywania określonego wytworu. Procesy:

- poznawcze

- operacje pamięciowe

- wytwarzanie dywergencyjne (wymyślanie wielu pomysłów)

- wytwarzanie konwergencyjne (jeden prawidłowy pomysł )

- ocena efektów myślenia.

Wytwory:

- jednostki

- klasy

- relacje

- systemy

- przekształcenia

- implikacje

Biologiczne koncepcje inteligencji

- dzięki nowoczesnym technikom i odkryciom naukowym istnieje możliwość badania aktywności metabolicznej poszczególnych obszarów mózgu oraz stopień jego ukrwienia za pomocą tomografii pozytronowej, rezonansu magnetycznego; umożliwiły badanie owej aktywności mózgu i doprowadziły do wyodrębnienia pewnych obszarów teoretycznych, pozwoliły ocenić szybkość neuronalną, sprawność

- wielkość mózgu można potraktować jako pewne źródła biologicznego podłoża inteligencji.

Artur Jensen - aparat odczytujący czas potrzebny do podjęcia decyzji od czasu jej wykonania

- Szybkość przewodzenia impulsów między neuronami sprawia, iż człowiek zapamiętuje informacje, łatwiej kojarzy fakty i jego sprawność intelektualna jest wyższa.

- Wysokość poziomu inteligencji jest adekwatna do szybkości podejmowania decyzji.

- Osoby inteligentne reagują szybciej i regularniej niż osoby mniej inteligentne, ponieważ ich układ nerwowy jest mniej niezawodny.

Richard Haier - mniej inteligentne osoby potrzebują więcej glukozy

- Myślenie osób inteligentniejszych jest mniej energochłonne i potrzebuje mniej owego paliwa przy rozwiązywaniu trudniejszych zadań niż osoby mało inteligentne.

- Może to być związane z bardziej skutecznymi strategiami myślenia, w związku z tym myślenie przebiega szybciej.

Philip Rushton - pojemność czaszki a inteligencja

- Wykrył, iż najbardziej pojemne czaszki w proporcji masy ciała mają przedstawiciele rasy żółtej, najmniejsze - rasy czarnej, rasy białej różnili się pod tym względem minimalnie od rasy żółtej.

- Nie wielkość mózgu świadczy o stopniu inteligencji lecz jego złożoność, ale te czynniki są wzajemnie zależne.

Poznawcze koncepcje inteligencji

Co znaczy być osobą inteligentną w odniesieniu do specyficznego funkcjonowania elementarnych procesów poznawczych, np. uwaga, pamięć.

Poznawcze korelaty inteligencji

Osoby bardziej inteligentne wykazują przewagę nad mniej inteligentnymi w zakresie:

- weryfikowania treści zadań

- decyzji semantycznych

- tempa rotacji mentalnej

- w zakresie funkcjonowania pamięci krótkotrwałej

Poznawcze komponenty inteligencji - triadowa teoria inteligencji Roberta Sternberga

Na koncepcje składają się trzy subteorie:

* subteoria komponentowa - Stenberg wyróżnił w niej trzy grupy składników składających się na inteligencję:
- komponenty wykonawcze - procesy przetwarzania informacji uczestniczące w wykonywaniu zadania (rozumowanie przez analogię, kodowanie)

- komponenty nabywania wiedzy - procesy przetwarzania informacji obecnie w czynnościach uczenia się i nabywania wiedzy (przyswajanie informacji, porównywanie z posiadanymi, tworzenie funkcjonalnie sensownych kombinacji jednostek informacji)
- metakomponenty - procesy przetwarzania informacji wyższego rzędu (planowanie i przebieg procesu poznawczego); nadzorują przebieg procesów niższego rzędu.

Subteoria komponentowa opisuje inteligencje jako wewnętrzny proces poznawczy, polegający na działaniu składników wykonawczych.

* subteoria doświadczeniowa

Opisuje sposób funkcjonowania wyróżnionych trzech grup składników w sytuacjach o zróżnicowanym poziomie nowości w stosunku do dotychczasowych doświadczeń podmiotu.

* subteoria kontekstualna - opisuje sposób działania składników inteligencji w realnych sytuacjach życiowych decydujących o inteligencji praktycznej i społecznej.

Uczenie się a inteligencja

- Inteligencja to zdolność przystosowania się do okoliczności dzięki procesom uczenia się.

- Uczenie się w szerokim ujęciu oznacza podstawowy proces modyfikacji swojego zachowania poprzez doświadczenie; świadoma czynność nabywania wiedzy.

Hipoteza Sternberga - inteligencja a szybkie automatyzowanie procesów poznawczych

- czynność wielokrotnie powtarzana automatyzuje się tzn., że z poziomu globalnego - wymagającego świadomej kontroli przebiegu jakiejś czynności, czyli przetwarzanie informacji, które nie wymaga wysiłku i kontroli
- osoby inteligentne szybciej automatyzują procesy poznawcze, dzięki czemu wykonują małe czynności w sposób płynny i bez wysiłku, osoby mniej inteligentne wykonują te same czynności wolno, z wysiłkami, ponieważ automatyzują mniej wydajniej. Przewaga osób inteligentnych ujawnia się nie na początku procesu oswojenia zadania, lecz dopiero po pewnej liczbie prób. Na początku bowiem wszyscy działają równie wolno, ale osoby inteligentne charakteryzują się większą skutecznością radzenia sobie w sytuacjach, które wymagają nowych umiejętności.

Hipoteza Ackermana

trzy fazy nabywania wprawy:

- faza poznawcza

- faza asocjacji (polega na tworzeniu i utrwalaniu skojarzeń)

- faza automatyczna.

Inteligencja może być widziana jako czynnik sprawczy szybkości, skuteczności i trwałości nabywania wiedzy lub jako złożona cecha, u podłoża której tkwią zjawiska automatyzacji procesów poznawczych.

Uwaga a inteligencja

Hunt i Lansman

poznawczym podłożem inteligencji są zasoby uwagi

- wszelkie czynności dzielą się na takie, których wykonanie zależy od danych np. od wiedzy i takie, których wykonanie zależy od zasobów uwagi.

- jeżeli dana czynność zależy od zasobów uwagi, to poziom jej wykonywania zależy wprost proporcjonalnie od wielkości przydzielonych jej zasobów.

Dana czynność może nie otrzymać tylu zasobów uwagi ile wymaga w przypadku:

= kiedy system nadzoruje wykonywanie wielu równoczesnych czynności konkurujących o zasoby uwagi

= kiedy wykonywana czynność jest bardzo złożona tzn. pochłania wszystkie dostępne systemowi zasoby uwagi

Wynika z tego, że im większą ilość zasobów uwagi ktoś dysponuje, tym więcej może ich przydzielić poszczególnym procesom intelektualnym, czynnościom, a osoby intelektualne charakteryzują się zwiększoną ich pulą.

Pamięć krótkotrwała a inteligencja - pamięć robocza

Źródeł inteligencji badacze upatrują również w pojemności pamięci krótkotrwałej człowieka

- pamięć krótkotrwała tylko chwilowo przechowuje informacje, ale również bierze bezpośredni udział w bardziej złożonych czynnościach poznawczych.

- pojemność pamięci jak i wolne tempo zanikania informacji z niej dane osobie Y przewagą nad osobą X z gorszą pamięcią roboczą co do możliwości wykorzystania większej liczby jednostek informacji w dowolnym momencie procesu inteligentnego.

Strategia poznawcza

- strategia poznawcza to swoisty, jakościowo odrębny sposób wykonania pewnego zadania lub grupy zadań poznawczych; dotyczą sposobu wykonania zadań, a nie wyniku (osiągnięć, czy też kompetencji)

-strategia werbalna, która przeciwstawiona jest wrażeniowej

- strategia analityczna, która przeciwstawiona jest globalnej.

Kossowska i Nęcki

- wysoki poziom inteligencji wiąże się strategię analityczną. Polega ona na szeregowym przetwarzaniu kolejnych fragmentów zadania. Stwierdzono również, że osoby inteligentne łatwiej zmieniają strategię, jeśli jest taka potrzeba

- upośledzenie umysłowe w istocie rzeczy polega na niedoborze myślenia o charakterze strategicznym; nieumiejętność lub brak strategii; nieumiejętność przenoszenia jednej strategii na drugą.

Kontrola poznawcza

Jedynym z czynników determinujących inteligencję jest silna kontrola poznawcza, czyli zdolność hamowania procesu poznawczego, który informuje nas czy dany sposób jest poprawny.

Inteligencja jest umiejętnością przystosowania się do nowych warunków, kojarzenia faktów, nabywania nowych doświadczeń.

o mądrości…

27

---