WIELKA BRYTANIA

I. Zagadnienia wstępne

1. Zarys Historyczny

• Wielka Brytania jest monarchią dziedziczną o systemie rządów parlamentarno gabinetowym

• proces tworzenia tegoż ustroju trwał stosunkowo długo, bowiem sięga on początków wieku XII.

• charakterystyczną cechą systemu politycznego Wlk. Brytanii jest nieprzerwana ciągłość rozwoju

• rozwój ustroju politycznego Wlk. Brytanii można podzielić na różne okresy opierające się na kształtowaniu i ewolucji systemu parlamentarnego

1.1. Okres pierwszy: oddzielenie się parlamentu od władzy królewskiej - okres reprezentacji ogólnonarodowej

• za początek rozwoju parlamentu w Wlk. Brytanii przyjmuje się wiek XII.

• wprowadzono wówczas zgromadzenie wasali przy boku królewskim, które dzieliło się na Radę Zwykłą czyli najbliższych doradców króla, oraz Wielką Radę w składzie króla i baronów królestwa

• od roku 1215 w Wielkiej Radzie zasiadali również biskupi, opaci, hrabiowie a z czasem rycerstwo oraz przedstawiciele miast i wsi, dając początek późniejszej reprezentacji narodu czyli parlamentowi

• głównym osiągnięciem Wielkiej Rady było podpisanie w 1215 roku przez ówczesnego króla Jana Bez Ziemi Wielkiej Karty Swobód, która wprowadzała m.in. szereg praw i swobód dla obywateli oraz znacznie ograniczyła władzę monarszą w kraju (m.in. prawo oporu przeciwko królowi w razie naruszenia przez niego praw w niej zawartych); Wielka Karta Swobód stanowiła pierwsze w Anglii sformułowanie praw i wolności człowieka, a zarazem stałą się fundamentem ustroju parlamentarnego; postrzegana jest też jako element współczesnego prawa konstytucyjnego

• następnym etapem ewolucji parlamentu była reakcja baronów na wprowadzenie w 1257 roku dodatkowych podatków przez króla Henryka III;

• baronowie chcieli głębokich reform dotyczących króla i jego najbliższego toczenia w tym celu stworzono 24 osobową komisję, zwaną Prowizją Oksfordzką, która miała za zadanie opracować szereg reform

• system wprowadzony przez Prowizję znacznie ograniczał władzę królewską:

• władca miał współrządzić z 15-osobową Tajną Radą (Privy Council) wybieraną przez baronów, która w okresie nieobecności króla stawała się faktycznie najwyższym organem władzy

• wszyscy urzędnicy królestwa mieli składać przysięgę wierności nie tylko królowi, ale również Radzie

• specjalna 12-osobowa komisja miała nadzorować lokalną administrację i pobór podatków

• ustalono regularne (3 razy w roku) odbywanie zgromadzenia składającego się z królewskiej Rady Zwykłej oraz Wielkiej Rady; owe zgromadzenia nazywano coraz częściej parliamentum; był to początek Izby Lordów, w skład której wchodzili baronowie, lennicy królewscy, arcybiskupi, biskupi, hrabiowie czy też opaci

• Henryk III nie chciał zaakceptować Prowizji, co doprowadziło do wybuchu wojny domowej; jej efektem tego było wprowadzenie po dwóch reprezentantów z każdego hrabstwa i miasta do parlamentu; w ten sposób powstała Izba niższa nazywana Izbą Gmin, w której skład wchodzili rycerstwo i mieszczanie mający wspólne cele polityczne

• obok monarchy powstały dwa inne organy z którymi musiał się liczyć.

• Izba Lordów oraz Izba Gmin była swoistym odpowiednikiem ówczesnego podziału w Europie na trzy stany mieszczaństwo, duchowieństwo i szlachtę

• do wieku XVI formalnie król przeważał swoją władzą nad parlamentem; posiadał on w wielu dziedzinach tzw. prerogatywy, czyli uprawnienia wykonywane bez udziału parlamentu; podejmował je w większości po zaczerpnięciu opinii swoich doradców czyli Rady Zwykłej, których dobierał w oparciu o zaufanie i kompetencje

• do głównych zadań Rady należało udzielanie rad w zakresie administracji, finansów lub prawa

• węższy krąg doradców zrzeszający królewskich dygnitarzy oraz osoby z bliskiego otoczenia króla nosił miano Stałej Rady

• istniała również Tajna Rada, której członkowie musieli złożyć przysięgę dochowania wierności i zachowania tajemnicy, rada da stała się w późniejszym czasie głównym organem, przy której pomocy król sprawował rządy .

• po wieku XVI zobowiązywał się w przysiędze koronacyjnej do przestrzegania praw ustanowionych przez parlament

1.2. Okres drugi (wiek XVI-XVII): ukształtowanie się podstaw systemu parlamentarnego

• przypada na okres panowania dynastii Stuartów obejmujący lata 1603-1714

• niezgodna z interesem większości społeczeństwa polityka wewnętrzna jak i zagraniczna tej dynastii doprowadziła szybko do konfliktu z Izbą Gmin, która miała już wystarczająco wysoką pozycję, a by móc się przeciwstawić prowadzonej polityce dynastii oraz strzec swoich przywilejów

• w 1628 roku parlament doprowadził do podpisania przez monarchę Petycji o prawa, w której zarzuca bezprawne złamanie zakazów m.in.: pobieranie dodatkowych podatków bez wiedzy parlamentu czy wtrącanie niewinnych obywateli do więzień

• Petycja miała na celu ograniczenie samowoli królewskiej oraz była rodzajem sprzeciwu wobec manifestowanie przez Jakuba I poglądu o boskim pochodzeniu władzy

• uchwalenie Petycji było kolejnym etapem po Wielkiej Karcie Swobód, walki o prawa parlamentu i wolności obywatelskie

• konflikt między monarchą a parlamentem nazwany później „Chwalebną rewolucją” zakończył się podpisaniem Deklaracji praw w latach 1688-89

• Deklaracja Praw z 1689 roku utrwalała w Anglii ustrój parlamentarny:

• król zachowywał prawo łaski, ale utracił kwestionowanie uchwał parlamentu

• do obowiązków parlamentu należało wyłącznie prawo nakładania podatków oraz kwot na utrzymanie armii

• ogromnym osiągnięciem tego okresu było rozpowszechnienie opinii, że król podlega prawu, a jego władza nie pochodzi od boga a jedynie jest wynikiem umowy zawartej z obywatelami; władca ma prawo wykonywania przekazanej mu władzy jednak jej nadużywanie może doprowadzić do pozbawienia go tronu przez lud

• Tajna Rada straciła swoje znaczenie a w jej miejsce powstał w XVI wieku znacznie uszczuplony krąg doradców zwanym gabinetem; początkowo pozostawał on w konflikcie z izbami, jednak z biegiem czasu uzyskał poparcie i stał się zależny od parlamentu

• na okres ten przypada również pojawienie się stronnictw politycznych Torysów i Wigów (Torysi, zwani stronnictwem dworskim, grupowali wielkich właścicieli ziemskich i duchownych; łączył ich anglikanizm i monarchizm, popierali dążenia absolutystyczne; Wigowie natomiast tworzyli opozycję do Torysów i skupiali przedstawicieli nowej szlachty i bogatego kupiectwa; w większości opowiadali się za monarchią parlamentarną); król na stanowisku ministrów zaczął mianować przedstawicieli tego ugrupowania, która miała większość w parlamencie

1.3. Okres trzeci (wiek XVIII i XIX): umacnianie się systemu parlamentarnego

• przypada na czasy dynastii hanowerskiej

• towarzyszy mu ugruntowanie się systemu parlamentarno gabinetowego

• z racji nieznajomości prawa i zwyczajów angielskich pierwsi władcy czyli Jerzy I i Jerzy II nie zasiadali na radach gabinetu

• spowodowało to odbywanie się obrad bez króla, a przewodnictwo obejmował pierwszy Lord Skarbu zwany również pierwszym ministrem

• wykształca się zasada, że Lord Skarbu musi mieć poparcie Izby Gmin, zaś ministrowie, wybierani spośród większości parlamentu, są odpowiedzialni przed nim za działalność Korony

• owe założenia stają się podstawą funkcjonowania systemu parlamentarno-gabinetowego

1.4. Okres czwarty: czasy współczesne czyli dominacja egzekutywy (gabinetu i premiera) nad legislatywą

• w 1832 roku przeprowadzono reformę, która rozszerzała prawa wyborcze klasę średnią

• była to swoista rewolucja, która przełamuje wyższość arystokracji w parlamencie oraz zapoczątkowuje nowy okres w parlamentaryzmie angielskim

• dalsze reformy wprowadzają prawo wyborcze dla kobiet oraz rozszerzenie zasady powszechności, ugruntowanie systemu dwupartyjnego przy wzroście znaczenia partii

• Izba Gmin staję się w większym stopniu pośrednikiem między wyborcami a gabinetem niż jego równorzędnym partnerem;

• premier, będąc przywódcą partii, która wygrała wybory, i tym samym liderem większości parlamentarnej, staje się w rzeczywistości przełożonym członków gabinetu

• działania te zrodziły konsekwencje dla kształtu obecnego systemu parlamentarno-gabinetowego Wielkiej Brytanii

• pozycja Izby Gmin, szczególnie gabinetu i premiera uległa wzmocnieniu, a rola króla stała symboliczna

• w drodze ewolucji systemu politycznego najpierw władzę przejął od króla parlament, następnie nastąpiło koncentracja w gabinecie

II. Konstytucja i zasady ustrojowe

1. Konstytucja

• Wielka Brytania nie posiada konstytucji w sensie kontynentalnym

• oznacza to, że nieznane jest Wielkiej Brytanii posiadanie jednego aktu normatywnego wyposażonego w najwyższą moc prawną, będącą ustawą zasadniczą

• w Zjednoczonym Królestwie istnieje natomiast konstytucja w sensie materialnym, ponieważ instytucje i zasady ustroju są regulowane przez prawo

• brak konstytucji pisanej nie pozbawia Wielkiej Brytanii charakteru państwa konstytucyjnego

• Konstytucje brytyjska tworzy całokształt norm o różnym pochodzeniu, odnoszących się do podstaw politycznego ustroju państwa; wynika to z faktu, że powstały one w różnych okresach powstawania konstytucjonalizmu brytyjskiego i z różnorodności sposobów ich powstawania

• na system źródeł prawa konstytucyjnego składają się:

• prawo pisane (stanowione)

• prawo powszechne (common law) mające w zdecydowanej większości charakter precedensowy

• konwenanse konstytucyjne

• opinie wybitnych autorytetów zawarte w dziełach, traktatach i podręcznikach prawniczych

1.1. Prawo pisane

• w zbiorze aktów prawnych znajdują się dokumenty wielu epok historycznych, m.in.:

• Wielka Karta Swobód 1215

• Bill of Rights 1688

• ustawy regulujące prawo wyborcze (1872, 1918, 1949)

• ustawy ustalające zasady regencji (1937, 1953)

• ustawy ograniczające kompetencje i skład Izby Lordów (1911, 1949, 1958, 199)

• w katalogu ustaw regulujących organizację władzy publicznej żadna nie ma większej mocy prawnej od innych

1.2. Prawo powszechne (common law)

• obejmuje zasady prawa powszechnego, tworzonego przez królewskich urzędników w miejsce i na podstawie różnych lokalnych praw i zwyczajów (powszechne - czyli wspólne, jednolite dla całego państwa)

• obejmuje również normy tworzone w orzecznictwie sądów (prawo precedensowe) dotyczące konkretnych spraw rozstrzyganych na gruncie przepisów prawa powszechnego

1.3. Konwenanse konstytucyjne

• nie mają charakteru norm prawnych - nie są sankcjonowane przymusem państwowym, a konsekwencje ich naruszenia mają wyłącznie charakter konstytucyjny

• ich szczególne znaczenie wynika z faktu, iż odwrotnie jak ma to miejsce w innych krajach, gdzie zwyczaje co najwyżej uzupełniają normy prawa konstytucyjnego, w Wielkiej Brytanii to normy prawa pisanego są uzupełnieniem zasad i reguł o charakterze zwyczaju

• najistotniejsze konwenanse konstytucyjne:

• obowiązek rezygnacji rządu, który stracił zaufanie Izby Gmin

• kolegialna odpowiedzialność gabinetu przed Izbą Gmin

• desygnowanie przez monarchię na premiera lidera partii, która uzyskała większość mandatów w Izbie Gmin

• dymisja wszystkich członków rządu po rezygnacji premiera

• zasada, że premier musi być członkiem Izby Gmin, czyli musi zostać wybrany

• rezygnacja premiera i ministrów, jeżeli partia w wyborach utraciła większość w Izbie Gmin

• zmiany w prawie wyborczym oraz ustroju parlamentu mogą być uzgadniane przez obie partie polityczne ma konferencji pod przewodnictwem spikera

• powstanie instytucji premiera, gabinetu, opozycji Jej Królewskiej Mości (JKM)

• coroczne zwoływanie sesji parlamentu

1.4. Opinie wybitnych autorytetów zawarte w dziełach, traktatach i podręcznikach prawniczych

• mają charakter nakazów i dyrektyw interpretacyjnych w procesie wykładni i stosowania prawa

• ich znaczenie wypływa z faktu, iż treść ustroju państwa brytyjskiego rysowana jest głównie konwenansami, a o ich istnieniu rzadko rozstrzygają sądy

2. Zasady ustrojowe (konstytucyjne)

2.1. Zasada rządów prawa (rule of law)

• stanowi przeciwieństwo rządów arbitralnych

• wszystkie czynniki publiczne w swej działalności związane są prawem oraz poddane kontroli i ocenie sądów powszechnych

• w ocenie sądów stanowisko wszystkich podmiotów (obywateli korporacji prywatnych, publicznych i Korony) jest takie samo, co stanowi wyraz zasady równości wobec prawa

2.2. Zasada podziału władzy

• w aspekcie organizacyjnym oznacza konieczność funkcjonowania odrębnych organów władzy ustawodawczej (parlament), władzy wykonawczej (rząd) i władzy sądowniczej (sądy)

• w praktyce jednak w ustroju brytyjskim nie ma zachowanej odrębności funkcjonalnej ani personalnej

• brak odrębności funkcjonalnej wyraża się w dopuszczalności wykonywania określonych funkcji państwowych przypisanych określonemu organowi przez inny organ władzy

• brak odrębności personalnej oznacza dopuszczalność zajmowania przez te same osoby stanowisk w dwu lub trzech władzach (np. Lord Kanclerz jest członkiem Izby Lordów, Przewodniczącym Trybunałem Apelacyjnego i członkiem gabinetu)

2.3. Zasada zwierzchnictwa parlamentu (supremacji i suwerenności)

• oznacza ograniczenie pozycji i roli monarchy oraz Izby Lordów w procesie stanowienia prawa

• żaden organ nie może podważać woli parlamentu i ogłaszać ustaw za nieważne (choć sądy mogą odmówić ich stosowania)

• parlament jest jedynym i najważniejszym źródłem władzy w systemie organów państwa

II. Parlament

1. Struktura i kompetencje

• Parlament Wielkiej Brytanii składa się z dwóch izb: Izby Gmin oraz z Izby Lordów

• w gestii parlamentu leży:

• władza ustawodawcza - teoretycznie, wszystkie trzy człony parlamentu muszą zgodzić się na wprowadzenie nowego prawa; natomiast Izba Lordów posiada jedynie prawo veta zawieszającego, które w dodatku nie ma zastosowania przy uchwalaniu budżetu

• nadzór nad pracą rządu - Izba Gmin oraz Izba Lordów nadzorują prace rządu poprzez system debat, interpelacji oraz powoływanie specjalnych komisji

• kontrola finansów państwa - Ustalanie podatków oraz stanowienie budżetu należy do obowiązków Izby Gmin

• obrona praw jednostki - Każdy obywatel, który czuje, że został potraktowany niesprawiedliwie może zwrócić się o pomoc do swojego przedstawiciela w Izbie Gmin lub sądu apelacyjnego

• wdrażanie dyrektyw Unii Europejskiej - w obydwu Izbach działają specjalne komisje, których zadaniem jest dokładne badanie unijnych dyrektyw przed wprowadzeniem ich jako praw

• parlament wprowadza również niezbędne zmiany w przepisach prawnych dostosowując je do wymogów prawa europejskiego

• dyskusja nad aktualnymi problemami - obydwie izby parlamentu debatują nad kwestiami o istotnym znaczeniu dla społeczeństwa brytyjskiego oraz nad ważnymi wydarzeniami międzynarodowymi; tematyka tego rodzaju debat nie jest niczym ograniczona

2. Izba niższa: Izba Gmin

2.1. Wybory, kadencja

• aktualnie Izba Gmin liczy 659 deputowanych (Anglia - 528, Szkocja - 72, Walia - 40 oraz Północna Irlandia - 18)

• wybory przeprowadzane są w okręgach jednomandatowych; co 8 - 10 lat są one kontrolowane przez Komisje Rozgraniczające w celu stwierdzenia poprawności i dokonania korekt

• Izba Gmin nie posiada określonej kadencji, jednakże ustawa o parlamencie wprowadza czas trwania pełnomocnictwa izb na maksymalnie pięć lat;

• rozwiązanie parlamentu oraz ogłoszenie daty wyborów formalnie zależy od panującego; przyjmuje ona formę proklamacji; faktycznie jednak decyzja taka należy do premiera; na przedłużenie kadencji Izby Gmin niezbędna jest zgoda Izby Lordów

• czynne prawo wyborcze przysługuje osobom, które ukończyły 21 lat; do zgłoszenia własnej kandydatury wystarczy poparcie 10 wyborców oraz wpłacenie kaucji w wysokości 500 funtów; kaucja przepada wraz z brakiem uzyskania 5% poparcia w okręgu; biernego prawa wyborczego pozbawiony jest kler, bankruci oraz osoby skazane na ponad rok pozbawienia wolności, ponadto mandatu Izby Gmin nie można wiązać z funkcją urzędnika służby cywilnej (Civil Service), policjanci, sędziowie, a samo głosowanie nie jest obowiązkowe

2.2. Organizacja i tryb funkcjonowania

• Izba gmin funkcjonuje w trybie sesyjnym; każdą sesję otwiera mowa tronowa wygłaszana przez monarchę, w której podane są przyczyny zwołania sesji; mowa tronowa porównywana jest do kontynentalnego expose premiera, ponieważ to on jest twórcą mowy tronowej; królowa z przyjętym zwyczajem po wygłoszeniu mowy tronowej opuszcza parlament, nie biorąc udziału w dyskusji; na zakończenie każdej sesji Lord Kanclerz odczytuje prorogacje w imieniu monarchy dotyczącej podpisania ustaw przyjętych przez izbę; Monarcha posiada prawo veta, jednakże zostało ono użyte po raz ostatni w 1707 r.

• obradom izby przewodniczy Spiker; partia posiadająca większość w izbie ma swobodę obsadzenia tego urzędu, ale jedynie wówczas, gdy nie zasiada w niej spiker z poprzedniej kadencji; w praktyce utarł się zwyczaj o ponownym wyborze spikera; z urzędem spikera łączy się wymóg bezstronności i neutralności politycznej; nie bierze on udziału w głosowaniu; w razie równego podziału głosów, spiker zgodne z konwenansem głosuje po stronie partii rządzącej; podczas prowadzenia obrad spiker dokonuje wykładni procedur parlamentarnych, udziela głosu, określa czy dany projekt ma charakter ustawy finansowej; decyzje spikera ogłaszane publicznie stanowią precedensy, którymi kierują się jego następcy

• inną instytucją na terenie Izby Gmin jest urząd whipa, czyli rzecznika dyscypliny partyjnej; obie partie posiadają własnych whipów, których najważniejszymi obowiązkami są: dbałość o przestrzeganie porządku obrad, zapewnienie przestrzegania dyscypliny partyjnej; whip partii rządzącej jest odpowiedzialny przed premierem i liderem Izby Gmin; ponadto najważniejszym jego obowiązkiem jest zapewnienie uzyskania większości podczas głosowania

• z działalnością partii na płaszczyźnie parlamentarnej wiąże się także funkcja Lidera Izby Gmin, który jest członkiem gabinetu; jego głównym zadaniem jest czuwanie nad realizacją rządowego programu prac ustawodawczych, ponadto wspólnie z liderem opozycji ustala program prac parlamentarnych; gdy wygrana partia sprawuje rządy, jej przywódcą jest premier; nie sprawuje on natomiast tej funkcji, w jego imieniu pracami parlamentarnymi kieruje Lord Przewodniczący Tajnej Rady, czyli Lider Izby Gmin

• mechanizm funkcjonowania Izby Gmin dostosowany jest do podziału na partię rządzącą oraz opozycyjną; partia rządząca tworzy Rząd Jej Królewskiej Mości i formuje Gabinet; partia opozycyjna natomiast stanowi tzw. Opozycję Jej Królewskiej Mości; deputowani z opozycji tworzą tzw. Gabinet Cieni (Shadow Cabinet), czyli ekipę stanowiącą alternatywę dla aktualnego gabinetu.

• wewnętrznymi organami Izby Gmin są komisje i wyróżniamy następujące ich rodzaje:Komisja Całej Izby, Komisje Stałe lub Podstawowe, Komisje Specjalne, Komisje Wspólne (Joint Committee), Komisje Projektów Ustaw Prywatnych

2.3. Kompetencje

• głównie to inicjatywa ustawodawcza oraz funkcja kontrolna

• inicjatywę ustawodawczą posiadają tylko członkowie parlamentu, ponadto same ustawy w ustroju brytyjskim dzielimy na: publiczne, prywatne oraz mieszane (hybrydowe);

• funkcja kontrolna Izby Gmin wykonywana jest w następujących formach:

• dyskusji nad ogólną polityką rządu z okazji mowy tronowej

• debaty budżetowej

• dyskusji nad poparciem rządu w danej dziedzinie

• rozpatrywania sprawozdań rządu z realizacji wydatków publicznych

• uprawnień komisji specjalnych polegające na żądaniu wyjaśnień

• przekształcenia Izby Gmin w Komisję Całej Izby

• kontrolowania aktów normatywnych stanowionych przez organy wykonawcze

• zapytań deputowanych - deputowani zadają po 2 pytania i otrzymują odpowiedź po maksymalnie 14 dniach

• uprawnienia kontrolne wykorzystywane przez opozycję rodzą jedynie skutki polityczne, np. zwrócenia uwagi na jakiś problem; nie powodują one natomiast skutków prawnych

• z Izbą Gmin związany jest również urząd Kontrolera i Audytora Generalnego, który kieruje systemem organów kontroli finansowej, tj. Krajowym Urzędem Kontroli Finansów Państwa; organ ten sprawdza i przedstawia parlamentowi dokumentacje dotyczącą operacji finansowych wszystkich departamentów

• podobnie powiązany jest brytyjski ombudsman, noszący nazwę Parlamentarnego Komisarza ds. Administracji, który kontroluje pracę administracji publicznej w sytuacji wpływania skarg na jej działanie

3. Izba wyższa: Izba Lordów

3.1. Skład

• drugą izbą parlamentu Wielkiej Brytanii jest Izba Lordów

• sposób jej wyboru odbiega od kanonów demokratycznych wyborów i jest niewątpliwym reliktem przeszłości

• skład izby jest zróżnicowany: zasiadają w niej zarówno lordowie świeccy, jak i duchowni; lordowie duchowni to 26 biskupów i arcybiskupów kościoła anglikańskiego; wśród lordów świeckich wyróżnić można lordów: dziedzicznych, dożywotnio mianowanych oraz lordów prawa

• lordowie dziedziczni - stanowią najliczniejszą grupę lordów, około 800, swoje tytuły zawdzięczają przodkom

• lordowie dożywotnio mianowani - stanowią drugą najliczniejszą grupę - 500 lordów; tytuł takiego lorda nie jest dziedziczny i wygasa wraz ze śmiercią osoby zasłużonej dla Korony a nadawanie tego tytułu leży w kompetencjach monarchy

• lordowie prawa - 21 lordów działających jako Najwyższy Trybunał Apelacyjny

3.2. Organizacja i funkcjonowanie

• w Izbie Lordów nie dokonuje się wyboru przewodniczącego, ponieważ funkcję tą pełni Lord Kanclerz; jest to odpowiednik ministra sprawiedliwości, powoływany na wniosek premiera przez monarchę;

• bierze on czynny udział w obradach reprezentując stanowisko swojej partii i gabinetu, najczęściej jest parem, ale w wypadku, gdy tak nie jest parostwo zostaje mu nadane wraz z powołaniem na funkcję Lorda Kanclerza

• Izba Lordów nie jest organem kadencyjnym i zbiera się na sesję wraz z Izbą Gmin; w sesji odbywa około 155 posiedzeń; kworum izby stanowi trzech lordów, jednakże w kwestiach związanych z ustawodawstwem musi głosować, co najmniej 30 lordów, inaczej uchwała nie zostanie podjęta i będzie tematem obrad kolejnego posiedzenia

• skład polityczny izby jest zdominowany przez konserwatystów; na czele frakcji parlamentarnej rządzącej stoi Lord Strażnik Wielkiej Pieczęci, którego zadaniem, jako rzecznika rządu jest reprezentowanie egzekutywy

3.3. Kompetencje

• Izba Lordów pełni funkcję ustawodawczą oraz sądowniczą

• funkcja ustawodawcza obejmuje:

• bezwzględną zgodę Izby Lordów na uchwalenie ustawy o przedłużeniu Izby Gmin

• stosowanie weta zawieszającego w stosunku do projektów ustaw przyjmowanych przez Izbę Gmin - zawieszenie prac na rok

• opiniowanie projektów ustaw napływających z Izby Gmin

• poprawianie ustawodawstwa

• inicjatywę niekontrowersyjnych projektów ustaw

• Izba Lordów posiada także uprawnienia w zakresie sądownictwa; kompetencje sądowe wykonują lordowie prawa pod przewodnictwem Lorda Kanclerza jako Najwyższy Trybunał Apelacyjny

• Izba Lordów działa także w myśl zasady impeachmentu, jednakże od 1806r. nie korzystała z tego uprawnienia

III. Głowa państwa

1. Informacje wstępne

• Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej jest monarchia konstytucyjną

• dziedziczny monarcha jest głową państwa, głową Kościoła anglikańskiego w Anglii i prezbiteriańskiego w Szkocji; jest symbolem więzi Brytyjskiej Wspólnoty (od 6 lutego 1952 roku jest nim królowa Elżbieta Aleksandra Maria z dynastii windsorskiej)

• monarcha obejmuje władzę przez dziedziczenie; Sposób obejmowania władzy jest zapisany w „Act of Settlement” z 1701 r. Ustawa zawiera zasady dotyczące kwestie dziedziczenia:

• wymaga, aby monarcha należał do Kościoła anglikańskiego oraz aby małżonek lub małżonka nie byli katolikami

• tron dziedziczy najstarszy syn panującego i jego potomkowie

• w następnej kolejności inni synowie, córka, dziedzice krewni

• praw do tronu pozbawieni są następcy wyznania katolickiego oraz następcy wchodzący w związek małżeński z taką osobą

2. Kompetencje

• treścią władzy monarchy są prerogatywy, czyli zakres uprawnień pozostały mu po przejściu innych uprawnień na parlament

• do kompetencji monarchy należą:

• zwoływanie i rozwiązywanie parlamentu

• powoływanie i odwoływanie premiera i członków rządu

• kreowanie nowych parów

• mianowanie dostojników Kościoła

• nadawanie orderów i odznaczeń

• stosowanie prawa łaski

• zawieranie i wypowiadanie traktatów

• nawiązywanie i zrywanie stosunków dyplomatycznych

• faktyczny zakres obowiązków monarchy sprowadza się do trzech praw:

• prawo, aby się go radzono

• prawo do zachęcania

• prawo do ostrzegania

• z istnieniem tych praw wiąże się obowiązek pewnych reguł nakładanych na ministrów: 1) obowiązek powiadamiania o wszystkich ważniejszych zamierzeniach rządu, 2) zasięgania opinii monarchy w tych sprawach, 3) szczerość wobec panującego.

• w Wielkiej Brytanii przyjęto dwie zasady klasycznego parlamentaryzmu: król nie może czynić źle i król nie może działać sam; wiąże się to z zasadą, że król nie ponosi odpowiedzialności ani politycznej przed parlamentem, ani konstytucyjnej

IV. Rząd

1. Zagadnienia wstępne

• charakterystyczną cechą systemu brytyjskiego jest rozgraniczenie pojęć: rządu i gabinetu.

• rząd to cały aparat administracji państwowej opłacanej ze skarbu państwa; nie jest organem kolegialnym.

• gabinet to kierowniczy, kolegialny organ rządu składający się z ministrów Korony

• powoływany jest po każdych wyborach parlamentarnych; zgodnie z konwenansem królowa wyznacza na stanowisko premiera lidera partii, która otrzymała większość mandatów w Izbie Gmin; gdy żadna partia nie otrzymała absolutnej większości monarcha po konsultacjach z przedstawicielami ugrupowań sam podejmuje decyzję, co do osoby premiera; po wyznaczeniu premiera na jego wniosek królowa wyznacza pozostałych członków gabinetu oraz rządu

• rząd sprowadza się do sumy stanowisk w administracji i liczy około 100 osób; nie jest to organ wyposażony w określone kompetencje; nie jest to także organ kolegialny obradujący systematycznie pod przewodnictwem premiera; w skład rządu najogólniej mówiąc wchodzą szefowie resortów oraz dalsze osoby biorące udział w życiu politycznym

• gabinet z kolei jest organem działającym na zasadzie kolegialności. Stanowi on trzon rządu, a jego stan liczebny wynosi około 20 osób

• w skład gabinetu wchodzą:

• premier, zarazem pierwszy lord skarb, Sekretarz stanu ds. zagranicznych i Brytyjskiej Wspólnoty Narodów, Sekretarz stanu ds. zdrowia, Sekretarz stanu ds. edukacji, Kanclerz Skarbu - minister finansów, Lord Kanclerz - minister sprawiedliwości, Kanclerz Księstwa Landcaster, Lord Strażnik Tajnej Pieczęci, Lord Przewodniczący Tajnej Rady, Minister szkolnictwa wyższego i nauki, Minister techniki, Minister spraw wewnętrznych, Minister obrony, Ministrowie resortów gospodarczych

• gabinet podejmuje wszystkie najważniejsze decyzje w sprawie państwa i jest odpowiednikiem rządu w innych krajach

• normalną formę działania gabinetu stanowią komitety, których zabarwienie ma charakter historyczny; obecnie koordynują one sprawy wychodzące poza działanie jednego ministra i resortu, powołuje je premier i sam wyznacza im przewodniczących

• rząd jest politycznie odpowiedzialny prze Izbą Gmin; w przypadku udzielenia mu wotum nieufności, bądź odmowy udzielenia wotum zaufania, może mieć do czynienia z dymisją składaną prze premiera na ręce monarchy lub z wnioskiem do monarchy o skrócenie kadencji Izby Gmin i zarządzenie nowych wyborów

2. Kompetencje rządu:

• rozstrzyganie spraw związanych z funkcjonowaniem administracji angażujących ogólne interesy społeczeństwa

• wykonywanie decyzji powziętych w gabinecie

• inicjatywa ustawodawcza

• wykonywanie ustaw parlamentu

• ograniczenie dyskusji w parlamencie za pomocą tzw. „zamknięcia dyskusji”

• realizacja zadań związanych z gospodarką, obronnością, ochroną zdrowia, itd.

3. Kompetencje gabinetu:

• określenie podstawowych kierunków polityki państwa

• sprawowanie najwyższej kontroli nad organami administracji

• koordynacja zadań i prac resortów

• podejmowanie zasadniczych decyzji w sprawach państwowych

• prowadzenie polityki zagranicznej państwa

• prowadzenie polityki zdrowotnej państwa

• wydawanie aktów normatywnych i nienormatywnych

4. Kompetencje premiera

• pełni rolę Pierwszego Lorda Skarbu i ministra ds. służby cywilnej administracji państwowej

• ma prawo rozwiązywania parlamentu i rządu

• kieruje rządem i przewodniczy Izbie Gmin

• jest doradcą monarchy

V. System partyjny

• w Wielkiej Brytanii ukształtował się system dwupartyjny

• współczesną scenę polityczną zdominowały Partia Konserwatywna (utworzona w 1807 roku) i Partia Pracy (1900), między którymi toczy się walka o władzę

• Partia Konserwatywna jest kontynuatorką tradycji torysów, charakteryzująca się tradycjonalizmem przywiązaniem do kultury narodowej; podkreśla konieczność zachowania dorobku i wartości narodowych, jak również ukształtowanych na drodze wielowiekowej praktyki instytucji państwowych kościelnych; stoi na straży własności prywatnej i gospodarki wolnorynkowej; szczególną role przypisuje instytucji rodziny

• Partia Pracy powstała z potrzeby stworzenia robotnikom politycznego poparcia i reprezentacji; odwołuje się również do ludzi z innych grup społecznych takich jak: ludzie wolnych związków, urzędników, rolników, mniejszości narodowych; popiera gospodarkę wolnorynkową oraz dążenia do własności prywatnej

• tylko te dwie partie biorą udział w rządzeniu.

• czynnikiem sprzyjającym systemowi dwupartyjnemu jest ordynacja większościowa z instytucją jednomandatowego okręgu wyborczego; taka konstrukcja minimalizuje rywalizację tzw. partii trzecich;

• pozostałe partie to: Partia Liberalno-Demokratyczna, Walijska Partia Narodowa, Szkocka Partia Narodowa, Partia Ulsterskich Unionistów, Demokratyczna Partia Unionistów, Sinn Fein, Socjaldemokratyczna Partia Pracy, Partia Sojuszu, Partia Zielonych, Front Narodowościowy

• w parlamentaryzmie brytyjskim widoczne jest powiązanie większości w parlamencie z rządem, którego szef obu organów odgrywa znaczącą rolę, co uprawnia go do kierowania państwem;

• parlament pozostaje suwerenny i może unieważnić lub uchwalić każde prawo; realizowany współcześnie system polityczny wpływa na stabilność efektywność całego systemu politycznego