R. I - co to jest psychologia
1. Co to jest psychologia? Psychologia to naukowe badanie zachowania i procesów psychicznych.
2. Jakie są cele psychologii? Psychologia stawia sobie za cel opis, wyjaśnienie, przewidywanie
i kontrolę przebiegu zachowania i procesów psychicznych. Psychologowie nie próbują
kontrolować zachowania innych osób wbrew ich woli. Przeciwnie, pomagają ludziom
zmienić zachowanie dla ich własnego dobra.
3. Jaką rolę odgrywa teoria psychologiczna? Zachowanie i procesy psychiczne są wyjaśniane
za pomocą teorii, które stanowią pewne zbiory twierdzeń wywodzących się z określonych
założeń na temat zachowania. Wyjaśnienia i przewidywania są wyprowadzane
z teorii. Teorie są modyfikowane w celu dostosowania ich do napływających dowodów,
a w razie konieczności - całkowicie odrzucane.
4. Na czym polega różnica między badaniami podstawowymi i stosowanymi? Badania
stosowane są ukierunkowane na rozwiązanie jakiegoś konkretnego problemu praktycznego,
podczas gdy badania podstawowe - na uzyskanie wyników, które nie muszą mieć zastosowań
praktycznych.
5. Czym zajmuje się psychologia kliniczna i poradnictwo psychologiczne? Psychologowie
kliniczni pomagają przystosować się do wymagań życia osobom dotkniętym jakimiś zaburzeniami
psychicznymi. Porad psychologicznych udziela się zwykle osobom, które mają jakieś
problemy i same sobie z nimi nie radzą.
6. Czym zajmują się psychologowie szkolni i kształcenia? Psychologowie szkolni pomagają
uczniom mającym problemy z nauką szkolną. Psychologowie kształcenia bardziej skupiają
uwagę na podstawowych kwestiach procesu uczenia się u ludzi.
7. Czym zajmują się psychologowie rozwoju? Psychologia rozwojowa bada zmiany, jakim
ulegają zachowanie i procesy psychiczne człowieka w ciągu całego życia.
8. Czym zajmują się psychologowie społeczni i osobowości? Psychologowie osobowości
badają, od czego zależą nasze procesy myślowe, emocjonalne i zachowanie. Psychologowie
społeczni zajmują się wyznacznikami zachowania ludzkiego w sytuacjach społecznych.
9. Czym zajmują się psychologowie eksperymentalni? Psychologowie eksperymentalni
prowadzą badania nad podstawowymi procesami psychicznymi, jak wrażenia i spostrzeganie,
uczenie się i pamięć, motywacje i emocje.
10. Czym zajmują się psychologowie pracy i organizacji? Psychologowie pracy koncentrują
się na relacjach między człowiekiem a pracą zawodową. Psychologowie organizacji zajmują
się funkcjonowaniem ludzi w organizacjach.
11. Co robią przedstawiciele niektórych innych dziedzin psychologii? Psychologowie sądowi
pracują dla wymiaru sprawiedliwości jako eksperci, szkolą policję w sposobach radzenia
sobie na przykład z groźbami samobójczymi i tym podobnymi sytuacjami. Psychologowie
zdrowia badają wpływ stresu na stan zdrowia i pomagają ludziom wykształcać
zachowania prozdrowotne, takie jak uprawianie ćwiczeń fizycznych, rzucenie palenia, bardziej
racjonalne odżywianie się i tak dalej. Psychologowie sportu pomagają ludziom osiągać
wyższe wyniki sportowe, na przykład ucząc sposobów radzenia sobie ze stresem.
12. Na czym polega wkład filozofów starożytnej Grecji w psychologię? Arystoteles jako jeden
z pierwszych utrzymywał, że ludzkim zachowaniem rządzą pewne prawidłowości. Sokrates
nawoływał: „Poznaj samego siebie" i wskazywał na introspekcję jako metodę pozyskania
samowiedzy przez człowieka.
13. Na kiedy datuje się początek psychologii jako nauki laboratoryjnej? Pierwsze laboratorium
psychologiczne zostało zbudowane w roku 1879 przez Wilhelma Wundta w Lipsku
(Niemcy).
14. Co to jest strukturalizm? Strukturalizm to szkoła psychologiczna stworzona przez Wundta.
Posługiwała się introspekcją do badania podstawowych obiektywnych i subiektywnych
składników doświadczenia psychicznego.
15. Co to jest funkcjonalizm? Funkcjonalizm to szkoła psychologiczna stworzona przez Williama
Jamesa. Zajmowała się ona zarówno obserwowalnym zachowaniem, jak i świadomym
doświadczeniem psychicznym oraz podkreślała rolę nawyków.
16. Co to jest behawioryzm? Behawioryzm to szkoła psychologiczna stworzona przez Johna B.
Watsona. Zakładała, że psychologia powinna ograniczyć się do badania obserwowalnego
zachowania i zaprzestać zajmowania się subiektywnym doświadczeniem psychicznym. Behawioryzm
koncentruje się na uczeniu poprzez warunkowanie. B. F. Skinner wprowadził do
tej teorii pojęcie wzmocnienia, aby wyjaśnić, w jaki sposób przebiega proces uczenia się.
17. Co to jest psychologia postaci? Psychologia postaci to szkoła psychologiczna stworzona
przez Wertheimera, Koffkę i Kóhlera. Koncentruje się na spostrzeganiu i głosi, że psychologowie
winni zajmować się całością ludzkiego doświadczenia.
18. Co to jest psychoanaliza? Psychoanaliza została stworzona przez Zygmunta Freuda, który
zakładał, że ludzie motywowani są nieświadomymi impulsami i że zniekształcają obraz
rzeczywistości, aby obronić się przed lękiem.
19. Jakie perspektywy teoretyczne są przyjmowane przez psychologię współczesną?
Główne podejścia uprawiane przez psychologię współczesną to perspektywa biologiczna,
poznawcza, humanistyczno-egzystencjalna, psychodynamiczna, procesów uczenia się i społeczno-
kulturowa. Psychologowie zorientowani biologicznie badają związki miedzy zachowaniem
a zjawiskami biologicznymi, takimi jak aktywność mózgu i wydzielanie hormonów.
Psychologowie poznawczy analizują sposób, w jaki ludzie przetwarzają informacje i wykształcają
reprezentacje świata. Psychologowie humanistyczno-egzystencjalni podkreślają
znaczenie doświadczenia subiektywnego i kładą nacisk na ludzką możliwość dokonywania
wolnego wyboru. Perspektywa spofeczno-kulturowa koncentruje się na roli odgrywanej
w wyznaczaniu zachowania przez pochodzenie etniczne, płeć (gender), kulturę i zajmowaną
pozycję społeczną.
20. Na czym polega myślenie krytyczne? Myślenie krytyczne wiąże się ze sceptycyzmem. Polega
na przemyślanej analizie pytań, twierdzeń i argumentów formułowanych przez innych.
Oznacza prześledzenie definicji używanych terminów, badanie przesłanek lub dowodów
ukrywających się za argumentami i wykrycie logiki, na mocy której argumenty zostały sformułowane.
21. W jaki sposób myślenie krytyczne jest stosowane w psychologii jako nauce? W psychologii
myślenie krytyczne odnosi się do poszukiwania tego, co jest przyczyną, a co skutkiem,
a także do znajomości używanych w tej nauce metod badawczych. Osoby myślące krytycznie
są ostrożne w wyciąganiu wniosków na podstawie posiadanych dowodów, unikają zatem
wniosków uproszczonych i nadmiernie ogólnych.
22. Jakie błędy w argumentacji zauważa osoba myśląca krytycznie? Osoba taka potrafi wykryć
btędy w argumentacji: te ukierunkowane na osobę, odwołujące się do siły, autorytetów
i popularności.
R.II -metody badań psychologicznych
1. Na czym polega metoda naukowa? Metoda naukowa to zorganizowany sposób pozyskiwania
i rozszerzania wiedzy. Psychologowie zwykle rozpoczynają od postawienia
problemów (pytań) badawczych, które mogą zostać przeformutowane w hipotezy.
Wnioski na temat trafności hipotez czy odpowiedzi na postawione pytania są
formułowane na podstawie obserwacji i wyników badań.
2. W jaki sposób psychologowie posługują się próbami reprezentującymi populacje?
Osoby faktycznie poddane badaniu są nazywane próbą. Próba jest pewną częścią
jakiejś populacji. Psycholog zwykle stara się dowiedzieć czegoś o catej populacji
na podstawie zbadania próby. Próba powinna więc dobrze reprezentować
populację, z której pochodzi. Grupy feministyczne i badacze zdrowia dowodzą pewnej
tendencyjności dotychczasowych badań, w których częściej interesowano się
mężczyznami niż kobietami. Badane dotąd próby w niewystarczającym stopniu
uwzględniają też różne grupy mniejszościowe.
3. Jakie metody postępowania zapewniają reprezentatywność badanych prób?
Przy losowym doborze próby każda osoba z populacji ma jednakową szansę trafienia
do próby i udziału w badaniach. Badacze mogą także posłużyć się próbą warstwową
wybraną w taki sposób, by w jej skład wchodzili przedstawiciele różnych
warstw w takich samych proporcjach, jakimi cechują się one w populacji.
4. Na czym polega zniekształcenie w wyniku badania ochotników? Ludzie zgłaszający
się na ochotnika do udziału w badaniach mogą się różnić pod pewnymi względami
od populacji ogólnej.
5. Jakimi metodami obserwacji posługują się psychologowie? Przede wszystkim:
studium przypadku, sondażem, testami psychologicznymi, obserwacją w warunkach
naturalnych i obserwacją laboratoryjną. Studium przypadku polega na zbieraniu informacji
o życiu jednostki lub jakiejś małej grupy. Sondaż bazuje na takich technikach,
jak wywiad, kwestionariusz lub analiza danych archiwalnych i służy pozyskaniu
danych na temat zachowań niemożliwych lub trudnych do bezpośredniego
zaobserwowania. Testy psychologiczne używane są do pomiaru różnych cech i właściwości
osób. Obserwacja w warunkach naturalnych polega na śledzeniu zachowania
ludzi w tym środowisku, w jakim zwykle ma ono miejsce, podczas gdy obserwacja
laboratoryjna jest dokonywana w warunkach, które w większym lub mniejszym
stopniu są tworzone i kontrolowane przez badacza.
6. Co to jest korelacja? Korelacje odsłaniają związki między różnymi zmiennymi, choć
nie pozwalają stwierdzić, co jest ich przyczyną, a co skutkiem. Korelacja pozytywna
polega na tym, że mierzone zmienne współzmieniają się w tym samym kierunku (kiedy
rośnie jedna, rośnie i druga, kiedy maleje jedna, maleje też i druga). Korelacja negatywna
polega na tym, że wzrostowi jednej zmiennej towarzyszy spadek drugiej. By
uznać test za rzetelny, współczynnik korelacji musi wynosić co najmniej 0,90. Współczynnik
korelacji rzędu 0,60-0,70 jest wymagany do uznania testu za trafny (test mierzy
to, do czego został przeznaczony).
7. Na czym polega metoda eksperymentalna? Eksperyment stuży do badania, co jest
przyczyną, a co skutkiem, czyli w jaki sposób zmienne niezależne (czynniki) wpływają
na zmienne zależne (zjawiska, które badacz chce wyjaśnić). Grupy eksperymentalne
zostają poddane pewnemu zabiegowi (manipulacji eksperymentalnej), grupy kontrolne
zaś nie. Następnie w obu rodzajach grup mierzy się występowanie lub
natężenie zmiennej zależnej. Aby skontrolować wpływ oczekiwań żywionych przez
osoby badane i badające, często doprowadza się do nieświadomości i podwójnej nieświadomości
manipulacji eksperymentalnej. Wyniki eksperymentu mogą być uogólniane
jedynie na tę populację, którą adekwatnie reprezentuje badana próba.
8. Jakie standardy etyczne obowiązują psychologów? Standardy etyczne wprowadzane
są po to, by uchronić badanych ludzi i zwierzęta przed szkodą z powodu
uczestnictwa w badaniach. Wskazują one pewne granice, których nie można przekroczyć.
Psychologa obowiązuje dyskrecja co do informacji na temat badanych
osób. Ludzie zapraszani do badań powinni mieć możliwość wyrażenia swojej zgody
na uczestnictwo na podstawie ogólnych informacji na temat tego, co czeka ich
w badaniu.
R.III Biologia a zachowaniePODSUMOWANIE
1. Z jakich części składa się układ nerwowy? Układ nerwowy składa się z neuronów
przewodzących informację dzięki impulsom elektrycznym oraz z komórek glejowych,
które chronią i wspierają neurony. Neuron jest złożony z ciała komórkowego,
aksonu i dendrytów. Pomiędzy neuronami informacja jest przesyłana za pomocą
neuroprzekaźników przedostających się poprzez szczelinę synaptyczną.
2. Co to jest mielina? Wiele neuronów otacza płaszcz osłonki mielinowej, która oddziela
aksony, co powoduje skuteczniejsze przekazywanie impulsów nerwowych
i tym samym przeciwdziała rozpraszaniu się impulsów nerwowych.
3. Jakie funkcje spełniają neurony aferentne i eferentne? Neurony aferentne przesyłają
informacje z narządów zmysłów do ośrodkowego układu nerwowego (OUN).
Neurony eferentne przesyłają informacje z OUN do gruczołów i mięśni.
4. W jaki sposób są przesyłane impulsy nerwowe? Przesyłanie impulsów nerwowych
jest procesem o charakterze elektrochemicznym. Dzięki procesowi wchłaniania
jonów sodu przez wnętrze komórki nerwowej, a następnie ich wypompowywania
na zewnątrz wzdłuż aksonu jest przewodzony ładunek elektryczny. Neuron ma
potencjał spoczynkowy -70 miliwoltów oraz potencjał czynnościowy od +30 do
+40 miliwoltów.
5. Na czym polega wyładowanie neuronu? Neuroprzekaźniki o działaniu pobudzającym
stymulują neurony do wyładowania, a neuroprzekaźniki hamujące powstrzymują
je przed tym. Neurony wyładowują się zgodnie z zasadą „wszystko albo nic".
Do wyładowania neuronu może dochodzić kilkaset razy na sekundę. Po każdym
wyładowaniu następuje okres refrakcji, podczas którego neuron jest niewrażliwy na
stymulację z innych komórek nerwowych.
6. Które neuroprzekaźniki są najważniejsze? Do najważniejszych należą acetylocholina
(odpowiada za skurcze mięśni), dopamina (jej nierównowaga w organizmie
wiąże się z chorobą Parkinsona i schizofrenią) i noradrenalina (przyspiesza pracę
serca i inne czynności organizmu) oraz endorfiny (są naturalnymi środkami przeciwbólowymi).
7. Co to jest ośrodkowy układ nerwowy? OUN składa się z mózgu i rdzenia kręgowego.
Odruchy są prostymi czynnościami regulowanymi przez rdzeń bez pośrednictwa
mózgu. Układ somatyczny i autonomiczny składają się na obwodowy układ
nerwowy.
8. Z jakich części składa się mózg? Na tyłomózgowie składa się rdzeń przedłużony,
most i móżdżek. W tyłomózgowiu rozpoczyna się układ siatkowaty, który ciągnie się
przez śródmózgowie aż do przodomózgowia. Ważne struktury przodomózgowia to
wzgórze, podwzgórze, układ limbiczny i kora mózgu. Podwzgórze reguluje temperaturę
ciała i bierze udział w regulacji procesów emocjonalnych i motywacyjnych.
9. Jakie są pozostałe ważne części układu nerwowego? Układ somatyczny przesyła
informację z mięśni szkieletowych, skóry i stawów do OUN. Kontroluje także czynności
mięśni szkieletowych. Autonomiczny układ nerwowy (AUN) reguluje czynności
gruczołów i narządów wewnętrznych, odpowiada na przykład za szybkość pracy
serca, trawienie i rozszerzanie się źrenic. Współczulna część AUN bierze udział
w zużywaniu zasobów organizmu (np. podczas walki lub ucieczki), natomiast jego
część przywspółczulna reguluje odbudowę tych zasobów.
10. Z jakich części składa się kora mózgowa? Kora podzielona jest na płaty: czołowy,
ciemieniowy, skroniowy i potyliczny. Kora wzrokowa znajduje się w płacie potylicznym,
a słuchowa - w skroniowym. Kora czuciowa znajduje się w płacie ciemieniowym
za bruzdą środkową, kora ruchowa zaś położona jest po drugiej stronie tej
bruzdy, w płacie czołowym.
11. Jakie części mózgu są zaangażowane w procesy myślenia i procesy językowe?
Obszary kory odpowiedzialne za mowę leżą w półkuli dominującej w pobliżu zbiegu
płata czołowego, skroniowego i ciemieniowego. U ludzi praworęcznych dominuje
zwykłe półkula lewa. Opinie, jakoby niektórzy ludzie byli głównie lewo-, a inni prawopółkulowi,
są niezbyt trafne i przesadzone.
12. Jak zachowują się osoby z rozszczepionym mózgiem? Większość zachowań takich
osób jest zupełnie normalna. Jednak chociaż potrafią opisać słowami ukryty za
ekranem przedmiot trzymany w ręce kontrolowanej przez półkulę dominującą, nie
mogą tego uczynić, gdy przedmiot, na przykład ołówek, trzymają w drugiej ręce.
13. Co to jest układ hormonalny? Układ hormonalny (endokrynologiczny, wydzielania
dokrewnego) składa się z gruczołów wydzielających hormony wprost do krwiobiegu.
14. Jakie hormony wydziela przysadka mózgowa? Najważniejsze hormony przysadki
to hormon wzrostu, prolaktyna (stymulująca wydzielanie mleka u kobiet i zachowania
macierzyńskie u niższych ssaków) oraz oksytocyna stymulująca poród u kobiet.
15. Jaką funkcję pełni insulina? Insulina umożliwia organizmowi metabolizm cukru.
Z nieodpowiednią ilością insuliny w organizmie wiąże się hipoglikemia, hiperglikemia
i cukrzyca.
16. Jakie hormony wydzielają nadnercza? Hormony kory nadnerczy to sterydy stymulujące
wzrost masy mięśni i ich aktywność. Rdzeń nadnerczy wytwarza adrenalinę
(epinefrynę), która przyspiesza przemianę materii i jest zaangażowana w ogólne pobudzenie
emocjonalne.
17. Jakie hormony wydzielają jądra i jajniki? Są to hormony płciowe - testosteron,
progesteron i estrogeny. Hormony płciowe odpowiadają za zróżnicowanie płci w życiu
płodowym, a hormony żeńskie regulują cykl miesiączkowy.
18. Co to jest genetyka? Jest to gałąź biologii badająca przekazywanie cech z pokolenia
na pokolenie.
19. Co to są geny i chromosomy? Geny (zawierające DNA) są podstawowymi jednostkami
dziedziczenia. W skład każdego chromosomu wchodzi tysiąc lub więcej genów.
Ludzie mają zwykle w każdej komórce ciała 46 chromosomów ułożonych w 23
pary. Jeden chromosom z każdej pary dziedziczymy po ojcu, drugi po matce.
20. Na czym polegają badania osób spokrewnionych? Są to badania nad podobieństwem
cech i zachowań osób w różnym stopniu związanych genetycznie. Jeżeli jakieś
zachowanie jest wspólne dla bliskich krewnych, na przykład dla bliźniąt jednojajowych,
może to wynikać z wpływów dziedziczności. Taki wniosek jest
szczególnie mocno uzasadniony, gdy podobne zachowania są przejawiane przez
bliskich krewnych, którzy zostali wcześnie rozłączeni (jak dziecko i biologiczni rodzice,
którzy oddali je do adopcji) lub wychowywali się w odmiennych środowiskach
(jak rozłączone w dzieciństwie bliźnięta).
Rozdział V - wrażenia i spostrzeganie
1. Co to są wrażenia i spostrzeganie? Wrażenia są wynikiem mechanicznych procesów
stymulowania receptorów zmysłowych (stanowiących rodzaj neuronów) i przesyfania
informacji o odebranej stymulacji do ośrodkowego układu nerwowego. Spostrzeganie
natomiast nie ma charakteru mechanicznego. Stanowi ono proces,
w którym następuje aktywne zorganizowanie wrażeń w reprezentację świata zewnętrznego,
wyraża wptywy uczenia się i oczekiwań.
2. Co to są progi absolutne i progi różnicy? Próg absolutny jakiegoś bodźca, na
przyktad światta, to jego minimalne natężenie, które człowiek może wykryć zmystami.
Minimalne zróżnicowanie dwóch bodźców niezbędne do ich rozróżnienia to
próg różnicy. Progi różnicy dla poszczególnych zmysłów wyraża się wartościami
zwanymi statymi Webera.
3. Co to jest teoria detekcji sygnałów? Teoria ta wyjaśnia sposób, w jaki własności
bodźców współdziałające z czynnikami psychicznymi - takimi jak motywacja, stopień
znajomości bodźca i stopień skupienia uwagi - wpływają na zdolność wykrywania
bodźców.
4. Czym jest światło? Światło jest częścią widma fal elektromagnetycznych (promieniowania
elektromagnetycznego).
5. W jaki sposób oko wykrywa światło i przekazuje informacje o nim do mózgu?
Światło jest wychwytywane przez oczy, a informacja o nim jest przekazywana do
wzrokowej kory mózgowej znajdującej się w płacie potylicznym. Po przejściu światła
przez rogówkę wielkość źrenicy decyduje o tym, jaka jego ilość przejdzie przez
soczewkę. Soczewka skupia światło padające na siatkówkę, zawierającą fotoreceptory
w postaci pręcików i czopków. Neurony kory wzrokowej zwane detektorami
cech uczynniają się wybiórczo w reakcji na pojawianie się specyficznych elementów
stymulacji wzrokowej, jak linie poziome czy pionowe lub konkretne kolory.
6. Co to są pręciki i czopki? Czopki są neuronami umieszczonymi w siatkówce umożliwiającymi
spostrzeganie koloru. Pręciki są neuronami wrażliwymi jedynie na natężenie
światta. Pręciki są wrażliwsze niż czopki na sfabe światto i kontynuują adaptację
do ciemności dtugo po osiągnięciu maksymalnej adaptacji przez czopki.
7. Jakie są psychologiczne wymiary koloru? Są to barwa, jasność i nasycenie. O barwie
decyduje długość dochodzących do oka fal widzialnych. Nasycenie wiąże się
z czystością koloru.
8. Jakie teorie wyjaśniają widzenie barw? Istnieją dwie teorie widzenia barwnego.
Zgodnie z teorią trójchromatyczną są trzy typy czopków - wrażliwe na czerwony,
niebieski lub zielony kolor światta. Teoria procesów przeciwstawnych zakłada istnienie
trzech typów receptorów - wrażliwych na pary czerwony - zielony, niebieski -
żółty oraz ciemny - jasny. W pewnym sensie obie te teorie okazały się trafne.
9. Co to jest organizacja spostrzeżeń? Organizacja spostrzeżeń (percepcyjna) polega
na rozpoznawaniu wzorców i przetwarzaniu informacji o związkach między częściami
i całością. Wykryte przez psychologię postaci zasady organizacji spostrzeżeń
obejmują regułę „figura na tle", regułę bliskości, podobieństwa, „dobrej
kontynuacji", „wspólnej drogi" i domykania.
10. W jaki sposób spostrzegamy ruch? Ruch spostrzegamy wtedy, gdy światło odbijane
przez poruszające się obiekty dochodzi do siatkówki bądź też gdy obiekty
zmieniają położenie względem siebie. Obiekty odległe zdają się poruszać wolniej
od obiektów bliskich, a obiekty znajdujące się pomiędzy nimi - w średniej odległości
od nas - wydają się poruszać do tyłu.
11. W jaki sposób spostrzegamy głębię? Głębię spostrzegamy dzięki wskaźnikom
jedno- i dwuocznym. Do wskaźników jednoocznych należą: perspektywa, wyrazistość,
interpozycja, światłocień, gradient powierzchni, paralaksa ruchowa i akomodacja.
Wskaźniki dwuoczne obejmują rozbieżność obrazów siatkówkowych i konwergencję.
12. Co to jest stałość spostrzeżeń? W wyniku doświadczenia wykształcamy stałość
spostrzegania wielu cech obiektów. Na przykład uczymy się, że przedmioty zachowują
stałą wielkość, stały kształt, stałą jasność i stały kolor niezależnie od zmian odległości,
z której na nie patrzymy, zmian ich położenia i zmieniających się warunków
oświetlenia.
13. Czym jest dźwięk? Dźwięk jest stymulacją słuchową - falami dźwiękowymi. Wymaga
ośrodka (jak powietrze lub woda), w którym może się rozchodzić. Fale dźwiękowe
są wywoływane zmianami ciśnienia w ośrodku (wskutek zmiany gęstości ośrodka)
spowodowanymi przez drgania (np. strun głosowych).
14. Jaki jest zakres dźwięków wykrywalnych przez ludzkie ucho? Ucho ludzkie jest
wrażliwe na dźwięki o zakresie tonów od 20 do 20 000 Hz. Im większa częstotliwość
fali, tym wyższy jest ton dźwięku.
15. Co warunkuje głośność dźwięku? Głośność odpowiada amplitudzie fali dźwiękowej
mierzonej w decybelach (dB). Przedłużająca się ekspozycja na dźwięki o głośności
85-90 dB lub większej może doprowadzić do trwałego uszkodzenia słuchu.
Szum jest dysonansową kombinacją dźwięków.
16. W jaki sposób odbieramy dźwięki? Dźwięki wprawiają w drganie błonę bębenkową,
która przekazuje je za pośrednictwem kostek ucha środkowego do błony podstawnej
ślimaka w uchu wewnętrznym. Tam dźwięki docierają do komórek włosowatych
narządu Cortiego, które przekazują tę stymulację do mózgu za pośrednictwem
nerwu słuchowego. Dźwięki są odbierane jako głośniejsze, jeżeli reaguje na nie duża
liczba neuronów w narządzie Cortiego. Różnicowanie wysokości dźwięku wyjaśniają
dwie teorie: teoria miejsca i teoria częstotliwości.
17. W jaki sposób wykrywamy wonie? Wonie wykrywamy za pomocą błony węchowej
(olfaktorycznej) umieszczonej w każdym z nozdrzy. Woń jest próbką danej substancji,
która dotarła do receptorów umieszczonych w tej błonie, czyli próbką odczuwaną
zmysłem węchu.
18. W jaki sposób wykrywamy smaki? Istnieją cztery podstawowe jakości smakowe,
czyli smaki: słodki, gorzki, kwaśny i słony. Smak żywności jest uzależniony zarówno
od jej zapachu, konsystencji i temperatury, jak i od walorów smakowych, czyli
mieszaniny smaków podstawowych, z których się składa. Smak jest odczuwany za
pomocą komórek smakowych umieszczonych w kubkach smakowych na języku.
19. Jakie zmysły zawiera skóra? Zmysłami skóry są: zmysł dotyku, zmysł nacisku,
zmysł ciepła, zmysł zimna i zmysł bólu.
20. W jaki sposób wykrywamy ból? Ból powstaje w miejscu kontaktu z tym, co go wywołało,
i jest przekazywany do mózgu za pośrednictwem różnych substancji chemicznych,
w szczególności prostaglandyny i bradykininy.
21. Co to jest kinestezja? Kinestezja to odczuwanie pozycji i ruchów ciała. Jest ono
możliwe dzięki narządom zmysłowym umieszczonym w stawach, ścięgnach i mięśniach.
O zachowywaniu równowagi przez ciało (utrzymywanie się w pozycji pionowej)
informuje nas zmysł równowagi, którego receptory są umieszczone głównie
w kanałach półkolistych ucha.
22. Co to jest spostrzeganie pozazmysłowe? Spostrzeganie pozazmysłowe, inaczej
komunikacja psi, odnosi się do spostrzegania obiektów w inny sposób niż za pośrednictwem
narządów zmysłów. Wielu psychologów nie uważa za celowe przeprowadzania
naukowych badań spostrzegania pozazmysłowego. Jak dotąd nie uzyskano
wiarygodnych dowodów na istnienie spostrzegania pozazmysłowego.
Rozdział VII - Uczenie się
1. Czym jest uczenie się? Uczenie się jest procesem, dzięki któremu doświadczenia
modyfikują wykształcane przez nasz umysł reprezentacje otoczenia oraz prowadzą
do względnie trwałych zmian w zachowaniu.
2. Co to jest warunkowanie klasyczne? Warunkowanie klasyczne jako procedura laboratoryjna
prowadzi do tego, że pierwotnie neutralny bodziec (warunkowy - BW)
może zacząć wzbudzać reakcję wywoływaną przedtem przez inny bodziec (bezwarunkowy
- BB) dzięki wielokrotnemu współwystępowaniu z nim.
3. Jakie są odmiany warunkowania klasycznego? W najskuteczniejszej odmianie
warunkowania klasycznego BW poprzedza o około pół sekundy wystąpienie BB. Inne
odmiany warunkowania klasycznego to warunkowanie śladowe, równoczesne
i wsteczne (w tym ostatnim BB występuje przed BW).
4. Jak w warunkowaniu klasycznym dochodzi do wygaszania i spontanicznego
nawrotu reakcji? Po wyuczeniu skojarzenia BW z BB wielokrotne eksponowanie
BW (np. dźwięku dzwonka) pod nieobecność BB (np. sproszkowanego mięsa) prowadzi
do wygaszenia RW (ślinienia). Jednak wygaszone reakcje mogą powracać po
upływie pewnego czasu.
5. Co to jest uogólnienie i różnicowanie? Uogólnienie polega na reagowaniu przez
organizm RW w odpowiedzi na pewien zakres bodźców podobnych do BW. W trakcie
różnicowania (dyskryminacji) organizm uczy się reagowania RW na mniejszy zakres
bodźców.
6. Co to jest prawo efektu? Twórcą prawa efektu jest Edward L. Thorndike, a prawo
to zakłada, że nagrody wzmacniają, kary zaś osłabiają szansę pojawiania się reakcji,
po której nastąpiły.
7. Co to jest warunkowanie sprawcze? W warunkowaniu sprawczym organizm uczy
się zachowania, po którym pojawiają się wzmocnienia. Początkowa reakcja „poprawna"
może zostać wykonana przypadkowo bądź wynikać z naprowadzania fizycznego
czy słownego. Reakcje wzmacniane występują z większą częstością.
8. Jakie są rodzaje wzmocnień? Wzmocnienia pozytywne podnoszą szansę przyszłego
występowania zachowań sprawczych. Wzmocnienia negatywne podnoszą
szansę zachowań, po których następuje ich (wzmocnień) wycofanie. Skuteczność
wzmocnień pierwotnych wynika z biologicznej struktury organizmu. Skuteczność
wzmocnień wtórnych, jak pieniądze lub aprobata społeczna, wynika z ich skojarzenia
ze wzmocnieniami o już ustalonej wartości.
9. Jak w warunkowaniu sprawczym dochodzi do wygaszania i spontanicznego nawrotu
reakcji? W warunkowaniu sprawczym reakcje ulegają wygaszeniu, jeżeli po
ich pojawieniu się nie następuje wzmocnienie. Podobnie jak w warunkowaniu klasycznym,
wygaszona reakcja może spontanicznie powracać w jakiś czas po zakończeniu
procedury wygaszania.
10. Czym są nagrody i kary? Nagrody, podobnie jak wzmocnienia, podnoszą częstość
nagradzanej reakcji, mają jednak zawsze charakter zdarzeń prowadzących do jakiejś
przyjemności. Kary są natomiast bodźcami nieprzyjemnymi, obniżającymi częstość
pojawiania się karanego zachowania.
11. Dlaczego wielu teoretyków uczenia się odradza stosowanie kar w wychowaniu?
Wielu naukowców sądzi, że niepożądane zachowania powinny być raczej ignorowane
bądź prowadzić jedynie do czasowego wycofania wzmocnień. Teoretycy ci sądzą,
że kary nie uczą reakcji pożądanych, nie usuwają zachowania na stałe, a jedynie tłumią
je w warunkach nieuchronności karania, wywołują wrogość i łatwo prowadzą do
nadmiernego uogólniania, a także stanowią model zachowania agresywnego.
12. Co to jest bodziec różnicujący? Bodziec różnicujący sygnalizuje, kiedy jakaś reakcja
sprawcza będzie wzmacniana, a kiedy nie.
13. Według jakich schematów może następować wzmacnianie? Wzmacnianie ciągłe
prowadzi do najszybszego nabywania nowych reakcji, choć na wygaszanie najbardziej
uodparniają wzmocnienia częściowe (podawane po pewnej tylko części reakcji
poprawnych). Wzmocnienie może być podawane według jednego z czterech podstawowych
schematów. W schemacie stałego przedziału czasowego musi upłynąć
stały odcinek czasu między jednym a drugim wzmocnieniem za poprawną reakcję.
W schemacie zmiennego przedziału czasowego czas między jednym a drugim
wzmocnieniem zmienia się w jakichś granicach. W schemacie stałej proporcji
wzmocnień następują one po wykonaniu określonej, niezmiennej liczby poprawnych
reakcji. W schemacie proporcji zmiennej liczba ta zmienia się w pewnych granicach.
14. Co to jest kształtowanie zachowania? Metoda kształtowania polega na wzmacnianiu
reakcji przybliżonych do reakcji pożądanej.
15. Co to jest teoria kontyngencji? Pogląd, że organizmy uczą się skojarzeń między
bodźcami tylko wtedy, gdy wystąpienie jednego z nich dostarcza informacji o prawdopodobieństwie
pojawienia się drugiego z bodźców.
16. Co to jest utajone uczenie się? Jak wykazał Tolman w klasycznym eksperymencie
ze szczurami, organizmy mogą się uczyć (czyli modyfikować swą poznawczą
reprezentację środowiska) mimo braku wzmocnień.
17. Co to jest obserwacyjne uczenie się? Bandura wykazał, że ludzie potrafią się
uczyć za pomocą samej obserwacji innych ludzi, nie przejawiając przy tym żadnych
własnych reakcji, które mogłyby być wzmacniane. Mogą też nie reagować w sposób
wyuczony, dopóki nie nastanie odpowiedni do tego czas - to znaczy okazja,
przy której uważają, że zachowanie takie jest właściwe lub może prowadzić do uzyskania
nagrody.
R. VIII - Pamięć
1. Jakie trzy rodzaje pamięci zostały wyróżnione przez TuMnga? TuMng wyróżnił
pamięć epizodyczną (osobiście doświadczanych wydarzeń), semantyczną (wiedzę
ogólną) i proceduralną (umiejętności).
2. Wymień trzy rodzaje procesów pamięciowych. Są to zapamiętywanie (kodowanie),
przechowywanie i przypominanie (wydobywanie) informacji. W procesie zapamiętywania
używamy powszechnie kodu wzrokowego, słuchowego i semantycznego.
3. Jakie trzy etapy pamięci zaktada model Atkinsona i Shiffrina? Pamięć sensoryczną,
krótkotrwałą i długotrwałą.
4. Co to są rejestry zmysłowe? Przechowują one bodźce w pamięci sensorycznej
(zmysłowej). Uważa się, że każdy zmysł ma oddzielny rejestr sensoryczny.
5. Na czym polega waga badań Sperlinga? Sperling wykazał, że bodźce wzrokowe
są utrzymywane w pamięci sensorycznej tylko przez ułamek sekundy i że liczba dostrzeganych
bodźców przekracza liczbę tych, które jesteśmy w stanie potem zrelacjonować
jako widziane.
6. Co to są ikony i echa? Ikony są umysłowymi reprezentacjami bodźców wzrokowych,
echa zaś reprezentacjami bodźców słuchowych (dźwięków).
7. Jaka jest pojemność pamięci krótkotrwałej? W pamięci krótkotrwałej, czyli operacyjnej,
jesteśmy w stanie utrzymać około siedmiu porcji informacji (plus-minus dwie).
8. Jak psychologowie wyjaśniają efekty kolejności? Bodźce eksponowane jako
pierwsze z kolei są lepiej pamiętane (efekt pierwszeństwa), ponieważ jest więcej
okazji do ich powtarzania niż bodźców otrzymanych w dalszej kolejności. Z kolei
lepsza pamięć bodźców ostatnich (efekt świeżości) wynika z mniejszego prawdopodobieństwa
ich zastąpienia przez inne bodźce.
9. Jaki jest stopień wierności pamięci długotrwałej? Pamięć długotrwała często ulega
zniekształceniom, ponieważ wspomnienia nie są dokładnym obrazem zdarzeń,
lecz ich rekonstrukcją dokonywaną na podstawie schematów, to znaczy sposobów
umysłowej organizacji doświadczenia.
10. W jaki sposób następuje przesyłanie informacji z pamięci krótko- do długotrwałej?
Są tu dwie możliwości - powtarzanie mechaniczne i powtarzanie ze zrozumieniem.
To drugie polega na wiązaniu nowej informacji z już posiadaną.
11. W jaki sposób wiedza jest zorganizowana w pamięci długotrwałej? Wiedza jest
zorganizowana w dużej mierze hierarchicznie według stopnia ogólności pojęć. Znajomość
przynależności danego obiektu do jakiejś klasy pozwala wykorzystać w odniesieniu
do niego wiedzę zawartą w owej klasie.
12. Co to jest zależność pamięci od kontekstu i stanu? Zależność pamięci od kontekstu
danych informacji.
13. Jakie są założenia modelu zróżnicowanych poziomów przetwarzania informacji?
Model ten ujmuje pamięć jako zjawisko zróżnicowane na jednym wymiarze -
wymiarze głębokości przetwarzania informacji. Zakłada wzrost skuteczności zapamiętywania,
przechowywania i przypominania informacji w miarę wzrostu głębokości
ich przetwarzania.
14. Co to są bezsensowne sylaby? Pozbawione znaczenia ciągi spółgłoska-samogłoska-
spółgłoska użyte po raz pierwszy przez Ebbinghausa do badań nad pamięcią.
15. W jaki sposób psychologowie mierzą poziom pamięci? Pamięć jest mierzona za pomocą
trzech rodzajów zadań - rozpoznawania, odtwarzania i ponownego uczenia się.
16. Co to jest teoria interferencji? Teoria interferencji zakłada, że zapominanie następuje
wskutek tego, iż uczenie się nowego materiału przeszkadza w przypominaniu
materiału wyuczonego uprzednio (hamowanie wsteczne), albo dlatego, iż wyuczenie
się jakiegoś materiału przeszkadza w wyuczeniu się następnego (hamowanie
następcze).
17. Co to jest wyparcie? Terminem tym Freud określił zapominanie motywowane. Według
niego ludzie zapominają materiał zagrażający i niemożliwy do zaakceptowania.
18. Co to jest amnezja dziecięca? Nazwą tą określa się niezdolność do przypomnienia
sobie zdarzeń z pierwszych paru lat życia.
19. Co to jest amnezja wsteczna i następcza? W amnezji następczej uraz - na przykład
uszkodzenie hipokampa - uniemożliwia powstawanie nowych zapisów pamięciowych.
W amnezji wstecznej uraz powoduje niepamięć zdarzeń, które go poprzedzały.
20. Jakie procesy biologiczne są związane z procesami pamięciowymi? Biologiczne
podstawy procesów pamięciowych obejmują wykształcanie się nowych synaps,
zmiany w istniejących już synapsach oraz zmiany w różnych obszarach mózgu -
w zależności od typu przetwarzanej informacji.
Rozdział IX- myślenie i język
1. Co to jest myślenie? Myślenie jest aktywnością poznawczą odpowiedzialną za rozumienie,
przetwarzanie i komunikowanie informacji. Odnosi się do świadomych,
planowanych wysitków mających na celu zrozumienie świata.
2. Co to są pojęcia? Pojęcia są umysłowymi kategoriami pozwalającymi grupować
obiekty, zdarzenia i idee o podobnych własnościach. Pojęcia układają się zwykle
w pewne hierarchie.
3. Co to są prototypy? Prototypy są dobrymi egzemplarzami („ucieleśnieniami") poszczególnych
pojęć.
4. W jaki sposób ludzie podchodzą do rozwiązywania problemów? Początkowo ludzie
próbują zrozumieć problem. Potem posługują się różnymi strategiami rozwiązywania
problemu, jak algorytmy, heurystyki i analogie.
5. Co to jest algorytm, heurystyka i analogia? Algorytmy są specyficznymi sposobami
rozwiązywania konkretnych problemów (jak np. reguły matematyczne), które
niezawodnie zapewniają sukces, jeżeli tylko zostaną poprawnie zastosowane. Heurystyki
są przybliżonymi regułami postępowania przyczyniającymi się do uproszczenia
i rozwiązania problemu. Bywają zawodne, ale kiedy okazują się skuteczne, pozwalają
na szybsze rozwiązanie problemu. Jedna z często używanych heurystyk to analiza
środków i celów, polegająca na porównaniu aktualnego stanu rzeczy z pożądanym
i podjęciu decyzji, co zrobić, aby zmniejszyć rozbieżność między nimi. Analogia jest
heurystyka polegającą na zastosowaniu do nowego problemu jakiegoś sposobu postępowania,
który okazał się skuteczny podczas rozwiązywania podobnych problemów
w przeszłości.
6. Jakie czynniki wpływają na rozwiązywanie problemów? Pięć takich najważniejszych
czynników to poziom znajomości danej dziedziny (ekspertyza), umiejętność
nieulegania nastawieniom umysłowym, wgląd, stałość funkcjonalna oraz sposób
zdefiniowania problemu.
7. Czym jest twórczość? Twórczość jest zdolnością dokonywania niezwykłych, czasami
odległych skojarzeń pomiędzy poszczególnymi elementami problemu, co pozwala
na nowe ich uporządkowanie.
8. Jakie czynniki wpływają na twórczość? Zdolności twórcze jedynie w umiarkowanym
stopniu wiążą się ze zdolnościami szkolnymi. Osoby twórcze cechują się takimi
właściwościami, jak plastyczność, płynność myślenia i niezależność. Czynnikiem
hamującym twórczość jest motywacja do zdobywania aprobaty innych. Dyskusyjna
jest wartość burzy mózgów jako metody uzyskiwania twórczych rozwiązań.
9. Jakie są rodzaje rozumowania? W rozumowaniu dedukcyjnym wyciągane wnioski
są o tyle prawdziwe, o ile prawdziwe są ich przesłanki. W rozumowaniu indukcyjnym
wyciągamy wnioski ogólne na podstawie informacji na temat indywidualnych przypadków
lub szczegółowych faktów. Wnioski te nie muszą być prawdziwe.
10. W jaki sposób ludzie podejmują decyzje? Czasami decyzje są podejmowane na
podstawie starannego ważenia zalet i wad opcji, między którymi wybieramy. Jednakże
w wielu wypadkach podejmujemy decyzje, bazując na heurystykach, a więc staramy
się stosować reguły, które sprawdzają się przeważnie, choć nie zawsze. Heurystyka reprezentatywności
polega na ocenianiu jakichś zdarzeń na podstawie ich podobieństwa
do populacji zdarzeń, które te pierwsze zdają się reprezentować. Heurystyka dostępności
polega na ocenie częstości lub określeniu prawdopodobieństwa zdarzeń na
podstawie łatwości, z jaką przychodzą nam na myśl ich przykłady. Heurystyka zakotwiczenia-
dostosowania polega na opieraniu oceny na jakiejś łatwo dostępnej wartości,
a następnie na (niewystarczającym) dostosowaniu tej początkowej oceny do dodatkowych
nadchodzących do nas informacji.
11. Jakie czynniki wpływają na podejmowanie decyzji? Nasze decyzje pozostają pod
wpływem efektów perspektywy oraz skłonności do nadmiernego zaufania we własne
sądy.
12. Czym jest język? Język to system symboli uporządkowanych zgodnie z regułami
gramatyki służący komunikowaniu myśli i uczuć. Podstawowe własności języka
obejmują semantyczność, nieograniczoną twórczość i przemieszczenie.
13. Jakie są podstawowe elementy systemu języka? Na podstawowe elementy języka
składają się fonologia, morfologia, składnia i semantyka.
14. Jakie są rodzaje wokalizacji przedjęzykowych? Krzyk, gruchanie i gaworzenie
mają charakter przedjęzykowy, to znaczy pojawiają się one przed opanowaniem języka
przez dziecko.
15. Co to jest mowa telegraficzna? Telegraficzny charakter (niczym depesze) mają
wczesne wypowiedzi małego dziecka. Często są one jedynie dwuczłonowe, a pojawiają
się pod koniec drugiego roku życia.
16. Jak psychologowie wyjaśniają rozwój języka? Dwa główne wyjaśnienia to teorie
uczenia się i teorie natywistyczne. Teorie uczenia się podkreślają rolę naśladownictwa
i wzmocnień. Teorie natywistyczne zakładają wrodzony charakter motywacji do
zwracania przez dziecko uwagi na język i szczególny sposób jego spostrzegania.
17. Jakie są relacje między myśleniem i językiem? Myślenie jest możliwe bez języka,
choć zwykle język je ułatwia. Zgodnie z hipotezą relatywizmu językowego język organizuje
sposób spostrzegania świata. Jednakże większość współczesnych teoretyków
poznania przeciwstawia się tej tezie.
R.X- Inteligencja
1. Co to jest inteligencja? Osiągnięcia wynikają z tego, czego jednostka się nauczyła.
Natomiast o inteligencji zakłada się, że leży ona u podstaw osiągnięć. Wechsler
zdefiniował ją jako „zdolność do [...] rozumienia świata oraz [...] pomysłowość w radzeniu
sobie z jego wyzwaniami".
2. Co to jest sztuczna inteligencja? Pojęcie to oznacza próby zreplikowania (odtworzenia)
za pomocą komputerów sposobu, w jaki funkcjonuje ludzki umysł.
3. Co głoszą teorie inteligencji sformułowane przez Spearmana i Thurstone'a?
Spearman i Thurstone wierzyli, że na inteligencję składa się szereg czynników. Spearman
sądził, że u podstaw wszelkich zachowań inteligentnych leży pewien ogólny
czynnik g, choć ludzie mają także specyficzne zdolności uzależnione od czynników
s. Thurstone z kolei zakładał istnienie kilku podstawowych zdolności intelektualnych,
takich jak płynność słowna i zdolności arytmetyczne.
4. Co głosi teoria inteligencji wielorakiej Gardnera? Gardner uważał, że ludzie wyposażeni
są w kilka odrębnych rodzajów inteligencji, z których każda ma inne podłoże
mózgowe. Dwie z tych inteligencji to zdolności językowe i zdolności logiczno-
-matematyczne. Ponadto Gardner mówił o inteligencji motoryczno-ruchowej i kilku
innych.
5. Co głosi triarchiczna teoria inteligencji Sternberga? Sternberg twierdzi, że istnieją
trzy rodzaje inteligencji: składnikowa (zdolności szkolne), doświadczeniowa
(twórczość) i kontekstualna (zaradność życiowa).
6. Co głosi teoria inteligencji emocjonalnej? Zakłada ona, że umiejętności emocjonalne
i społeczne są pewnym rodzajem inteligencji pozwalającej unikać dzieciom
i dorosłym depresji i powstrzymywać się od przemocy. Badacze ją głoszący wierzą,
że umiejętności emocjonalne są najlepiej wyuczane w okresie dzieciństwa.
7. Co to jest IQ? Wynikiem w testach inteligencji jest pewien rodzaj punktacji, zwany
ilorazem inteligencji - IQ. Alfred Binet wyliczał IQ, dzieląc wiek umysłowy dziecka przez
jego wiek chronologiczny (i mnożąc następnie ten iloraz przez 100). David Wechsler
obliczał go natomiast jako odchylenie wyników danej osoby badanej od średnich wyników
uzyskiwanych przez jej rówieśników (ta średnia definiuje 100 punktów w IQ).
8. Jakiego rodzaju zadania wchodzą w skład testów inteligencji? Test inteligencji
Wechslera zawiera podskale werbalne Gak znajomość znaczenia słów, rozumienie
podobieństw, zdolności arytmetyczne) i wykonaniowe (układanie odpowiednich
wzorów z klocków, układanie sensownych figur z ich fragmentów itd.).
9. Na czym polega dyskusja nad kulturowym uwarunkowaniem wyników w testach
inteligencji? Okazuje się, że wyniki w testach inteligencji wyrażają nie tylko ogólną
zdolność do uczenia się, ale także rodzaj dotychczasowych, kulturowo uwarunkowanych
doświadczeń osoby badanej. Czynniki kulturowe obejmują obznajomienie
z sytuacją testową, pozycję społeczno-ekonomiczną, znajomość dominującej w danym
społeczeństwie kultury, poziom motywacji i doświadczenia szkolne.
10. W jaki sposób IQ różnicuje ludzi o odmiennym pochodzeniu klasowym i etnicznym?
Amerykańskie dzieci z klasy niższej uzyskują IQ o 10-15 punktów niższy od
wyników uzyskiwanych przez dzieci z klasy średniej i wyższej. Dzieci afroamerykańskie
osiągają wyniki o 15-20 punktów niższe od swoich białych rówieśników. Azjaci
i Amerykanie pochodzenia azjatyckiego uzyskują zwykle wyniki wyższe od swoich
białych rówieśników.
11. Jakie są źródła inteligencji? Największa liczba psychologów wierzy, że inteligencja
jest rezultatem współoddziaływania czynników dziedzicznych i środowiskowych.
R.XI- motywacje i emocjePODSUMOWANIE
1. Co to są motywy, potrzeby, popędy i pobudki? Motyw to wewnętrzny stan organizmu
pobudzający i ukierunkowujący zachowanie celowe. Potrzeba fizjologiczna
jest stanem niezaspokojenia (deprywacji). Potrzeby stanowią podstawę popędów,
które mają naturę psychiczną i pobudzają nas do dziatania. Pobudka to obiekt, osoba
lub sytuacja spostrzegana jako zdolna do zaspokojenia jakiejś potrzeby.
2. Jakie są najważniejsze psychologiczne teorie motywacji? Zgodnie z teorią instynktu
organizmy rodzą się wyposażone w skłonność do określonych zachowań
w określonych sytuacjach. Teoria redukcji popędu zaktada skłonność do angażowania
się w zachowania zmniejszające napięcie. Psychologowie humanistyczni
uważają, że zachowanie ludzkie jest ukierunkowane na samourzeczywistnienie - ludzie
świadomie wybierają postępowanie pozwalające im zrealizować pełnię własnych
możliwości. Maslow zakładał istnienie hierarchii potrzeb: od potrzeb fizjologicznych
do potrzeby samourzeczywistnienia. Poznawcze teorie motywacji
zakładają, że ludzie są motywowani do zrozumienia i przewidywania zdarzeń i do
utrzymania wewnętrznej harmonii w obrębie wyznawanych przekonań.
3. Co to są popędy fizjologiczne? Popędy fizjologiczne, czyli pierwotne, nie wymagają
uczenia się i działają na zasadzie homeostazy, przyczyniając się do utrzymania
stałości wewnętrznych stanów organizmu.
4. Jakie czynniki decydują o pojawieniu się popędu głodu? Głód jest regulowany
szeregiem mechanizmów wewnętrznych, związanych ze skurczami żołądka, poziomem
cukru we krwi, receptorami znajdującymi się w ustach i wątrobie oraz z funkcjonowaniem
podwzgórza. Jądro brzuszno-przyśrodkowe podwzgórza zawiera
ośrodek sytości, którego uszkodzenie prowadzi u szczurów do hiperfagii, powodując,
że zwierzę osiąga wagę kilkakrotnie większą od normalnej, choć w końcu ustabilizowaną.
Podwzgórze boczne zawiera ośrodek łaknienia. Głód może wywoływać
także pojawienie się bodźców zewnętrznych, jak zapach jedzenia.
5. Co to są motywy bodźcowe? Podobnie jak popędy fizjologiczne, motywy bodźcowe
mają charakter wrodzony, choć wiążą się z nasilaniem, a nie z redukcją napięcia.
Badania nad deprywacją sensoryczną wskazują, że brak wszelkiej stymulacji jest nieprzyjemny.
Ludzie i inne liczne zwierzęta mają potrzeby stymulacji i aktywności, eksploracji
i manipulacji. Osoby o dużym zapotrzebowaniu na stymulację poszukują doświadczeń
z dreszczykiem, działają w sposób impulsywny i łatwo się nudzą.
6. Czy ludzie poszukują zgodności poznawczej? Teoria dysonansu poznawczego
zakłada, że ludzie nie lubią sytuacji, w których ich postępowanie okazuje się
sprzeczne z własnymi przekonaniami. Sytuacje takie wzbudzają przykry dysonans,
który ludzie starają się zredukować, także poprzez dostosowanie przekonań do własnego
postępowania. Ludzie uzasadniają własne postępowanie i dostrzegają większą
wartość w tym, w czego pozyskanie włożyli wiele wysiłku.
7. Co to jest potrzeba osiągnięć? Potrzeba osiągnięć to pragnienie dokonania czegoś.
Ludzie z dużą potrzebą osiągnięć uzyskują wyższe stopnie i zarabiają więcej pieniędzy
niż ludzie o porównywalnych zdolnościach, ale o słabszej potrzebie osiągnięć.
8. Co to jest potrzeba afiliacji? Jest to potrzeba przebywania z innymi. Popycha nas ona
do zawierania przyjaźni i uczestnictwa w różnych grupach społecznych. Skłonność do
afiliacji nasilana jest przez lęk, szczególnie jeśli innych czeka taki sam los jak nas samych.
9. Dlaczego ludzie bywają agresywni? Istnieją różne wyjaśnienia agresji. Teoria socjobiologiczna
traktuje agresję jako tendencję instynktowną, związaną z procesami
ewolucji. Podejście psychodynamiczne zakłada, że agresja to skutek nieuniknionych
frustracji. Teorie uczenia się głoszą, że agresja to rezultat wzmocnień i nabywania
doświadczeń, podejście poznawcze zaś, że ludzie są agresywni, jeżeli ten
sposób postępowania uważają za właściwy.
10. Co to jest emocja? Emocja jest stanem uczuciowym zawierającym składniki poznawcze,
fizjologiczne i behawioralne. Emocje motywują zachowanie i służą jako jego
cele.
11. Czy emocje są wyrażane w taki sam sposób w różnych kulturach? Według Ekmana
szereg emocji podstawowych jest trafnie rozpoznawany przez ludzi z różnych
kultur świata.
12. Co zakłada hipoteza sprzężenia zwrotnego z twarzy? Zakłada ona, że silna ekspresja
jakiejś emocji może nasilać jej przeżywanie. Dowody na tę hipotezę nie są
jednoznaczne.
13. Co zakłada teoria emocji Jamesa-Langego? Zakłada ona, że każda emocja wiąże
się z pewnym specyficznym wzorcem pobudzenia wywoływanego przez określone
bodźce zewnętrzne. Emocja jest konsekwencją własnego zachowania.
14. Co zakłada teoria emocji Cannona-Barda? Zakłada ona, że mózgowe przetwarzanie
informacji o zdarzeniach zewnętrznych owocuje równolegle przebiegającymi reakcjami
somatycznymi i psychicznymi. W myśl tej koncepcji uczucia towarzyszą
zmianom somatycznym (pobudzeniu i reakcjom behawioralnym).
15. Co zakłada teoria oceny poznawczej? Koncepcja Schachtera-Singera zakłada, że
emocja jest skutkiem poznawczego zinterpretowania przyczyn przeżywanego pobudzenia,
zawiera więc dwa składniki - pobudzenie fizjologiczne i jego interpretację.
Ta grupa teorii emocji głosi, że przyczyną emocji o określonej treści jest sposób
interpretacji przez człowieka bodźców w kontekście sytuacji ich pojawiania się.
16. Czy badania empiryczne potwierdzają którąś z teorii emocji? Badania wskazują,
że choć poszczególnym emocjom towarzyszą bardziej specyficzne wzorce pobudzenia
fizjologicznego, niż to zakładają teorie poznawcze, interpretacja bodźców
wywołujących pobudzenie odgrywa istotną rolę w wyznaczaniu przeżywanych
przez nas emocji.
R.XII - osobowośćNIE
1. Co to jest osobowość? Obejmuje ona względnie staty wzorzec zachowań, myśli
i emocji odróżniających jedną osobę od innych. Wzorzec ten wyraża charakterystyczny
dla jednostki sposób przystosowywania się do wymagań stawianych jej
przez życie.
2. Jaką rolę w psychodynamicznej teorii Freuda odgrywa konflikt? Teoria ta zakłada,
że cztowiek dziata w dużej mierze z powodu nieuświadomionych konfliktów. Są
one nieuchronne z powodu niemożliwej do pogodzenia sprzeczności między podstawowymi
instynktami seksu i agresji a społecznymi naciskami w postaci norm moralnych,
obyczajowych i prawnych. Początkowo konflikt ten ma charakter zewnętrzny,
ale w miarę rozwoju ulega uwewnętrznieniu.
3. Jakie nieświadome struktury psychiczne są postulowane przez teorię psychodynamiczną?
Teoria ta zakłada istnienie trzech struktur: id, ego i superego. Obecne
od urodzenia id zawiera popędy szukające bezpośredniego zaspokojenia i rządzi
się zasadą przyjemności. Superego jest poczuciem moralności - częściowo
uświadamianą strukturą rozwijającą się głównie poprzez identyfikację z innymi, rządzącą
się zasadą powinności. Ego jest naszym Ja rozwijającym się w miarę nabywania
doświadczeń i działającym według zasady realizmu, a więc próbując pogodzić
zaspokojenie popędów id z wymaganiami superego. Ego chronione jest przed
lękiem przez mechanizmy obronne powodujące wyparcie zagrażających treści do
nieświadomości.
4. Jakie stadia rozwoju osobowości zostały wyróżnione przez Freuda? Istotą rozwoju
psychoseksualnego jest według Freuda zmiana stref erogennych, przez które
przejawia się popęd seksualny. Strefy te odpowiadają kolejnym fazom rozwoju, których
jest pięć: oralna, analna, falliczna, latencji i genitalna.
5. Na czym polega teoria Carla Junga? Teoria Junga, zwana psychologią analityczną,
zakłada istnienie nieświadomości zbiorowej składającej się z archetypów.
6. Na czym polega teoria Alfreda Adlera? Teoria Adlera, zwana psychologią indywidualną,
zakłada powszechność kompleksu niższości i kompensacyjne dążenie do
mocy.
7. Na czym polega teoria Erika Eriksona? Teoria Eriksona jest koncepcją rozwoju
psychospołecznego podkreślającą rolę wczesnych kontaktów społecznych (a nie
zaspokajania dziecięcych impulsów seksualnych). Erikson wyróżnił osiem faz rozwoju
osobowości, z czego trzy mają miejsce już w dorosłym okresie życia.
8. Czym są cechy? Cechy są elementami osobowości wnioskowanymi na podstawie
obserwacji zachowania i pozwalającymi wyjaśnić wewnętrzną zgodność zachowania.
Teoria cech przyjmuje opisowe podejście do osobowości.
9. Jakie są poglądy Gordona Allporta? Allport zakładał, że cechy mają swoje podłoże
w układzie nerwowym i sterują przebiegiem zachowania.
10. Jakie są poglądy Hansa Eysencka? Eysenck zakładał istnienie dwóch rozległych
wymiarów osobowości (introwersja/ekstrawersja i stabilność/niestabilność emocjonalna),
a zróżnicowanie osobowości opisywał według położenia jednostki na tych
wymiarach.
11. Co to jest „Wielka Piątka"? Jest to pięcioczynnikowy model (uzyskany drogą analizy
czynnikowej) zakładający istnienie pięciu podstawowych cech osobowości: ekstrawersja,
życzliwość, sumienność, stabilność emocjonalna i otwartość na doświadczenie.
12. Jakie podejście do osobowości reprezentowali behawioryści? Behawioryści
podkreślali rolę sytuacyjnych wyznaczników zachowania. Ojciec współczesnego
behawioryzmu, John Watson, całkowicie odrzucał pojęcie umysłu i osobowości. Baruch
Skinner przeciwstawiał się idei, że człowiek ma wolną wolę, i argumentował, że
ludzkie pragnienia są rezultatem oddziaływań społecznych i środowiskowych.
13. Na czym polega społeczno-poznawcze podejście do osobowości? W przeciwieństwie
do behawioryzmu podejście społeczno-poznawcze cechuje orientacja na
procesy poznawcze i uczenie się poprzez obserwację cudzych zachowań. Przedstawiciele
tego podejścia przewidują zachowanie ludzkie, badając zmienne sytuacyjne
(nagrody i kary) oraz czynniki tkwiące w osobie (kompetencje, oczekiwania,
strategie kodowania danych, emocje, systemy samoregulacji i plany).
14. Na czym polega teoria Ja Carla Rogersa? Rogers zaczyna od założenia o istnieniu
Ja - pewnego zorganizowanego sposobu widzenia przez człowieka siebie w relacji
do innych. Jeżeli człowiek doświadcza bezwarunkowej akceptacji, następuje rozwój
niepowtarzalnego potencjału zawartego w jego Ja. Doświadczanie akceptacji warunkowej
może prowadzić do zniekształconego postrzegania własnego Ja i lęku.
15. Na czym polega perspektywa społeczno-kulturowa? Podejście to koncentruje się
na roli, jaką w rozwoju osobowości i wyznaczaniu zachowań odgrywa pochodzenie
etniczne i kultura, płeć i pozycja spoteczno-ekonomiczna. Teoretycy tego podejścia
skupiają się na takich kwestiach, jak indywidualizm a kolektywizm oraz na wpływie
czynników społeczno-kulturowych na poczucie własnego Ja.
16. Na czym polegają testy obiektywne? W obiektywnych testach osobowości badani
otrzymują wystandaryzowany zbiór pytań, które mają zawsze tę samą treść i postać.
Test jest obiektywny wtedy, gdy jego wynik nie zależy od osoby przeprowadzającej
badanie (różni psychologowie uzyskują identyczne wyniki, badając te
same osoby).
17. Co to jest MMPI (Minnesocki Wielowymiarowy Inwentarz Osobowości)? Jest to
kwestionariusz osobowości najczęściej używany w badaniach klinicznych. To
obiektywny test pomagający w diagnozie zaburzeń psychicznych na podstawie odpowiedzi
na setki pytań. Zawiera skale kliniczne i kontrolne.
18. Co to są testy projekcyjne? Są to testy polegające na prezentacji niejasnych,
wieloznacznych bodźców, które mogą wywołać u osób badanych bardzo
zróżnicowane reakcje.
19. Co to jest test Rorschacha? Test Plam Atramentowych jest jedną z głównych technik
projekcyjnych, polegająca na proszeniu badanych, by opowiadali, co widzą
w przedstawianych im plamach. Uważa się, że test Rorschacha pozwala uzyskać
wgląd w wiele właściwości człowieka, łącznie z inteligencją i cechami osobowości.
20. Co to jest Test Apercepcji Tematycznej? To test, w którym osobom badanym
przedstawia się serię rysunków z wieloznacznymi scenami, prosząc o opowiedzenie
historyjki na temat każdej ze scen. Jest szeroko używany w kontekście klinicznym
i badaniach nad motywacją.