Towaroznawstwo- nauka zajmująca się poznawaniem właściwości

Celem przedmiotu jest poznanie prawidłowości rządzących jakością towarów.

Towaroznawstwo jest nauka interdyscyplinarną. Współczesne towaroznawstwo wykazuje silne powiązania z ekonomią, logistyką, marketingiem, prawem, psychologią, botaniką, chemią, fizyką, mikrobiologią, statystyczną kontrolą jakości.

Zakres towaroznawstwa:

- surowce i ich wpływ na jakość gotowych wyrobów

- podstawowe zasady procesów technologicznych i ich wpływ na jakość produktów

- właściwości gotowych towarów oraz ich wpływ na kształtowanie jakości i zaspokajanie

potrzeb użytkowników

- nazewnictwo towarów

- zasady klasyfikacji towarów i usług

- metody badania i ocena wartości użytkowej towarów

- opakowanie i jego wpływ na jakość produktu

- sposoby przechowywania i konserwowania towarów w celu zachowania jakości,

przedłużenia trwałości i ich wpływ na jakość towarów

- warunki transportu i ich wpływ na jakość towarów

- przepisy normalizacyjne i prawa regulujące jakość towarów, ich oznaczanie itp.

- opracowanie i wdrażanie systemu zarządzania jakością towarów

W zakresie towaroznawstwa wydzielić można 5 zasadniczych grup zagadnień:

- problematykę dotyczącą towarów jako przedmiotu handlu, a w tym ich istoty, klasyfikacji rodzajowej, systematyki i normalizacji

- problematykę jakości towarów, obejmuje istotę i znaczenie jakości, czynniki determinujące

jakość wyrobów, zarządzanie jakością oraz badanie i ocenę jakości towarów

- problematykę logistyki towarów, obejmującą opakowalnictwo

- problematykę pokonsumpcyjną

Towaroznawstwo jako naukę można podzielić na:

• towaroznawstwo ogólne

• towaroznawstwo żywnościowe

• towaroznawstwo nieżywnościowe (przemysłowe)

Działy towaroznawstwa:

• towaroznawstwo artykułów spożywczych

• towaroznawstwo artykułów przemysłowych

Towaroznawstwo ogólne zajmuje się zagadnieniami, które są wspólne:

- teoretyczne problemy jakości

- zasady klasyfikacji towarów

- zagadnienia normalizacji

- metody badania i oceny towarów

- przechowalnictwo o transport

- opakowalnictwo

- systemy zarządzani jakością towarów

- nazewnictwo towarów

Towaroznawstwo żywności jest nauką, która zajmuje się:

- badaniem i oceną właściwości użytkowych żywności, w tym jej wartością odżywczą

- czynnikiem wpływającym i kształtującym jakość żywności, np. czynniki obniżające jakość żywności

Towaroznawstwo żywności obejmuje wiele zagadnień branżowych, np. mięso i przetwory mięsne, mleko, przetwory mleczarskie, wyroby przemysłu fermentacyjnego, używki, zioła i przyprawy, zboża i przetwory zbożowe.

Towaroznawstwo nieżywieniowe (przemysłowe) obejmuje wszystkie grupy towarów nieżywieniowych. Można je podzielić na branże: drzewne, meblarskie, papiernicze, skórzane, obuwnicze, włókiennicze.

Inne podziały towaroznawstwa

C. Ludovici (prof. Filozofii i ekonomii) po raz pierwszy wyodrębnił towaroznawstwo ogólne i specjalne.

Towaroznawstwo ogóle- wszystko to, co o towarach należy wiedzieć

Towaroznawstwo specjalne- wszystko to, co o towarach należy koniecznie wiedzieć

Inny odział na 2 działy:

- towaroznawstwo ogólne- dotyczy wszystkich towarów

- towaroznawstwo branżowe- ukierunkowane na poszczególne grupy towarowe

Inny:

- towaroznawstwo artykułów nieżywnościowych- artykuły przemysłu chemicznego, włókienniczego, drewnianego, szklanego, metalowego

- towaroznawstwo artykułów żywnościowych- artykuły przemysłu zbożowo- młynarskiego, owocowo- warzywnego, tłuszczowego, mięsnego, mleczarskiego itp.

Towar - pojecie towar jest w towaroznawstwie jedną z podstawowych kategorii, chociaż nie zawsze jednoznacznie rozumiane. Towary służą do zaspokajania potrzeb materialnych, są efektem działalności produkcyjnej i są przeznaczone do sprzedaży.

Towar (wg Holzl) wszystkie realnie istniejące dobra ruchome, posiadające wartość wymienną, a więc i cenę, które z tego powodu są lub mogłyby być przedmiotem handlu

W towaroznawstwie samo pojęcie towar jest kategorią centralną. Określa ona zarówno przedmiot studiów jak i podstawowy przedmiot badań naukowych.

Towar to produkt pracy ludzkiej przeznaczony do sprzedaży, a dzięki swym właściwościom jest użyteczny, gdyż zaspokaja potrzeby materialne i niematerialne człowieka

Cechy towarów to:

• Wartość użytkowa, czyli zdolność zaspokajania konsumentów

• Wartość wymienna (cena)

Towary są wynikiem celowej działalności człowieka, z przeznaczeniem do sprzedaży.

Na wartość towarów mają wpływ:

• Wartość użytkowa,

• Właściwości estetyczne

• Właściwości kolekcjonerskie

• Marka

• Inne cechy

DOBRA

• dobrami nazywane są wszystkie środki mające zdolność zaspokajania potrzeb ludzkich

• dobra jednak nie muszą powstawać wskutek celowej działalności człowieka, może to być zarówno powietrze, promienie słoneczne, woda, którą czerpiemy z sieci wodociągowej, jak i chleb stanowiący pożywienie, usługa świadczona przez rzemieślnika, porada adwokata, bezpłatna działalność charytatywna

Podział dóbr:

* wolne:

- zagospodarowane ( np. płatne)

- niezagospodarowane (np. powietrze, woda w rzece, drogi publiczne)

* wytwarzane:

- ruchome- pośrednio użyteczne (środki płatnicze, papiery wartościowe)

- bezpośrednio użyteczne

- nieruchome (zabudowania, parcele)

Rodzaje dóbr:

• dobra komplementarne- produkty, które sie wzajemnie uzupełniają w zaspokajaniu określonych potrzeb konsumenckich np. samochód, benzyna

• substytucyjne- produkty charakteryzujące się zdolnością do zaspokajania określonej potrzeby w równym lub lub przybliżonym stopniu, np. masło lub margaryna

• powszechnego użytku- produkty nabywane często, zazwyczaj pod wpływem nawyku lub impulsu, np. pieczywo, cukier, środki higieny osobistej

• dobra trwałego użytku- produkty, które mogą być używane wielokrotnie

Produkt- efekt wszelkiego rodzaju działalności; przez produkt rozumie się wszystko, co można zaoferować nabywcom do konsumpcji i użytkowania lub dalszego przerobu, oprócz rzeczy fizycznych do produktów zalicza się także wszelkiego rodzaju usługi, czynności, osoby, miejsca, organizacje, pomysły, technologie, organizacyjne, idee.

Podział produktów:

• produkty luksusowe- nie mają substytutów możliwych do przyjęcia (np. Dzieło sztuki, samochody wysokiej klasy)

• produkty wybieralne- dobra wymagające przed zakupem głębszego zastanowienia i zebrania informacji pozwalających na porównania

• produkty konsumpcyjne- dobra (i usługi) przeznaczone do finalnego konsumenta do użytkowania lub w gospodarstwie domowym

WYRÓB- to końcowy efekt określonego procesu produkcyjnego, charakterystykę konkretnego wyrobu stanowią często m.in. jego stan fizyczny, właściwości, spełnianie funkcji

• wyrób nowy- dotychczas nie produkowany, zaspokajający nowe potrzeby lub dotychczasowe w sposób znacznie lepszy

• wyrób zmodernizowany- wyrób już produkowany, który na skutek wprowadzenia innowacji koncepcyjnych lepiej zaspokaja nasze potrzeby

Pojęcie „wyroby” często używa się w odniesieniu do określenia asortymentu towarowego (wyroby chemii gospodarczej, wyroby jubilerskie, ceramiczne, gumowe, żaroodporne)

ARTYKUŁ- w odniesieniu do towarów jest to określenie wskazujące na ich rodzaj i typ; określenia tego używa się często zwłaszcza w oznaczeniu formatów symbolami, względnie kodami cyfrowymi (art przemysłowe, elektroniczne, higieniczne)

• definicja encyklopedyczna art przemysłowych- przedmioty handlu, towary

• słownik wyrazów bliskoznacznych Kopalińskiego- artykuł, produkt, towar są to synonimy

ŻYWNOŚĆ

• to substancja przetworzona, pół przetworzona, surowa przeznaczona do spożycia, w tym napoje, guma do żucia, substancje użyte w procesie przetwórczym, w przygotowaniu lub obróbce żywności, ale z wyłączeniem produktów tytoniowych, kosmetyków oraz substancji stosowanych jako lekarstwo

KLASYFIKACJA ŻYWNOŚCI

podział wg ściśle określonych kryteriów, przy czym muszą być wyodrębnione cechy wspólne

Żywność możemy podzielić na:

• żywność pochodzenia roślinnego

• żywność pochodzenia zwierzęcego

Podział produktów spożywczych ma na celu:

• ułatwienie racjonalnego planowania posiłków

• ułatwienie oceny jakości wyżywienia poszczególnych grup ludności

• opracowanie planów zaopatrzenia ludności w żywność

PODZIAŁ GRUP ART SPOŻYWCZYCH:

1. produkty zbożowe

2. mleko i przetwory zbożowe

3. jaja

4. tłuszcze różne

5. masło i śmietana

6. warzywa i owoce bogate w wit C

7. warzywa i owoce bogate w karoteny

8. inne warzywa i owoce

9. cukier i słodycze

10. suche nasiona roślin strączkowych

11. mięsa i ryby

12. ziemniaki

Niezbędne dla organizmu składniki odżywcze, które muszą być dostarczone z pożywieniem:

• aminokwasy- fenyloalanina, izoleucyna, metionina, lizyna, leucyna, treonina, tryptofan, walina, arginina, histydyna

• kwasy tłuszczowe- kwas linolowy, kwas linolenowy, kwas arachidowy

• cukry: galaktoza, fruktoza, glukoza, laktoza, sacharoza, skrobia

• witaminy: rozpuszczalne w tłuszczach: A (retinol), D, E, K; rozpuszczalne w wodzie: B1, B2, B6, B12, C, PP, kwas foliowy, kwas pantotenowy

• składniki mineralne: makropierwiastki: Ca, P, Mg, K, Na, Cl, Fe; mikropierwiastki: Cu, Zn, Mn, J, Co, Mo; śladowe

PRODUKTY ZBOŻOWE

cechuje je:

• duża zawartość skrobi, są dobrym źródłem energii

• wysoka zawartość białka, częściowo niepełnowartościowego ze względu na brak lizyny

• zawartość witamin z grupy B, związków mineralnych w zależności od stopnia przemiału, tym więcej im wyższy przemiał (ciemne mąki i pieczywo, grube kasze)

• wykazują brak witamin A, D i C oraz mało tłuszczów i wapnia

Pomimo wyższej zawartości odżywczej produktów zbożowych wysokiego przemiału, powinny one stanowić około 50% spożycia przetworów zbożowych, bo zawierają dużo związków anty żywieniowych - fitynowych, które utrudniają wchłanianie wapnia i żelaza.

MLEKO I PRZETWORY MLECZNE

• zawierają pełnowartościowe białko zwierzęce, wapń o najwyższej przyswajalności przez organizm, cukier mleczny LAKTOZE, która ułatwia przyswajanie wapnia i hamuje procesy gnilne w jelicie grubym, witaminy B2 i B1

• tłuszcz mleka zawiera wit A i D i ma szczególną wartość biologiczną

• duża objętość potrzebna do zaspokojenia zapotrzebowania na składniki odżywcze i małe ilości żelaza, wit C i innych witamin

JAJA

• są produktem o wysokiej wartości odżywczej

• źródło cennych tłuszczów

• zestaw witamin, związków mineralnych z wyjątkiem witaminy C

• jest źródłem białka o największej wartości biologicznej

• ze względu na skład doskonale uzupełniają produkty zbożowe i warzywa

Należy unikać podawania surowego białka, ponieważ zawiera AWIDYNE, substancje wiążącą BIOTYNE, której brak prowadzi m.in. Do niedokrwistości i podwyższonego poziomu cholesterolu. W białku jaja występuje czynnik hamujący aktywność TRYPSYNY oraz powodujący alergie.

MIĘSO I RYBY

• źródło pełnowartościowego białka, często tłuszczowców oraz wit z grupy B

• nie zawiera witaminy C

• zawiera wit A i D występuje tylko w wątrobie, nerkach i rybach tłustych

• mało jest witaminy B2 i wapnia, wątroba jest szczególnie ważnym źródłem dobrze przyswajalnego żelaza

• ryby morskie dostarczają dużej ilości jodu w innych związkach mineralnych; pomimo wysokiej zawartości składników odżywczych spożycie ryb ogranicza się ponieważ zawierają także toksyczne zanieczyszczenia środowiska: ołów, kadm i rtęć

• mięso i ryby odznaczają się przewagą składników zakwaszających

• 100g jagnięciny= 150kcal= 625 kJ

MASŁO I ŚMIETANA

• wyodrębnione są z innych tłuszczowców ze względu na specyficzną zawartość tłuszczów mleka, który charakteryzuje się najwyższą przyswajalnością i zawiera dużo witaminy A

TŁUSZCZE RÓŻNE

• spełniają określone funkcje w organizmie człowieka

• nienasycone niezbędne kwasy tłuszczowe NNKT

• występują w olejach, głównie sojowym, słonecznikowym i kukurydzianym

• dostarczają wyłącznie tłuszczowców, bez towarzyszących im innych składników pokarmowych

• są czynnikiem przeciwmiażdżycowym, dlatego ich spożycie powinno wynosić przynajmniej 1/3 zawartości tłuszczów

ZIEMNIAK

• ważne źródło energii, dzięki wysokiej zawartości skrobi

• zawiera niewielkie ilości białka mającego dużą wartość biologiczną

• źródło wit C i potasu

• należą do grupy produktów działających alkalizująco (zasadowo)

WARZYWA I OWOCE BOGATE W KAROTENY

• warzywa liściowe oraz inne o zabarwieniu zielonym i żółtym (żółtopomarańczowy) np. Jarmuż, szpinak, marchew, sałata, zielona fasola szparagowa, warzywa liściaste

• warzywa liściaste zawierają też pewną ilość białka o wyższej wartości odżywczej, a także składniki mineralne

WARZYWA I OWOCE BOGATE W WIT C

• owoce jagodowe, cytrusowe, pomidory i warzywa kapustne dostarczają także składniki mineralne, spożycie tych produktów nie można zastąpić przyjmowaniem wit C

INNE WARZYWA I OWOCE

• nie charakteryzują się większą ilością któregoś ze składników odżywczych

• zawierają różne składniki odżywcze

• są dobrym źródłem składników mineralnych i błonnika

• warzywa bulwiaste, bataty i korzeniowe, burak, seler, maniok, taro

SUCHE NASIONA ROŚLIN STRĄCZKOWYCH

• są produktami wysoko kalorycznymi o dużej zawartości białka roślinnego, tłuszczu (np. soja), składników mineralnych i witamin z grupy B

• mogą częściowo zastąpić część białka pochodzenia zwierzęcego (mięsa) i uzupełniają białka zbóż

• nasiona strączkowe powinny być spożywane w umiarkowanych ilościach i odpowiednio przygotowanych i gotowane w otwartym naczyniu (w przegotowanej wodzie)

• zawierają wiele substancji anty żywieniowych, które mogą prowadzić do zatrucia (przy niedostatecznym zagotowaniu)

CUKIER I SŁODYCZE

• cukier posiada wyłącznie wartość energetyczną

• słodycze zawierają także inne składniki energetyczne i tłuszcze, dodatki, ale mogą zawierać substancje dodatkowe (syntetyczne aromaty, barwniki), które mają niepożądane działanie

• najwięcej składników odżywczych mają marmolady i dżemy

DEFINICJA ŻYWNOŚCI WG WHO/ FAO

„ Żywność to substancja przetworzona lub pół przetworzona lub surowa przeznaczona do spożycia przez człowieka..”

ŻYWNOŚĆ WYGODNA (CONVIENCE FOOD)

• produkty należące do żywności wygodnej można podzielić pod względem gotowości do spożycia, rodzaju utrwalenia, opakowania

• podział ze względu na stan gotowości do spożycia:

* przygotowane do obróbki

* przygotowane do obróbki kulinarnej

* przygotowane do obróbki cieplnej

* przygotowane do podgrzania

* gotowe do spożycia

* gotowe do podania na stół

• podział ze względu na metody utrwalania i sposoby pakowania

* konserwy pasteryzowane i sterylizowane

* produkty suszone metodami tradycyjnymi, produkty typu instant, liofilizowane

* produkty mrożone

* produkty wychłodzone i surowe i po obróbce cieplnej

* produkty chłodzone pakowane próżniowo

* produkty chłodzone pakowane w atmosferze modyfikowanej

FAST FOOD

• żywność wysoko kaloryczna

• „ Żywność gwarantowanej jakości- wyprodukowana w oparciu o systemy zapewnienia jakości”

• jej spożycie wiąże się z różnym wyedukowaniem konsumentów

ŻYWNOŚĆ MINIMALNIE PRZETWORZONA

• zachowuje sensoryczne cechy świeżości przez użycie wysokiej jakości surowców po możliwie najkrótszych czasie od ich zbiorów lub uzyskania oraz zastosowania bardzo łagodnych metod przetwarzania i utrwalania

• zabezpiecza jakość i trwałość minimalnie przetworzonych produktów przez zapewnienie specjalnych opakowań i odpowiednio dobranych do ich charakteru i wymagań

• zapewnia rygorystyczne zachowanie łańcucha chłodniczego w przechowywaniu i dystrybucji produktów

• zabezpiecza przed rozwojem niepożądanej mikroflory (np. Przez zastosowanie w tym celu zawiesiny bakterii mlekowej)

• zachowuje wrażliwe składniki odżywcze, głównie witaminy

• wspomagana jest łagodnymi metodami przetwarzania i utrwalania naturalnymi czynnikami biologicznymi

ŻYWNOŚC EKOLOGICZNA

• produkowana w sposób ekologiczny

• stwarza się środowisko, które zaspokaja naturalne potrzeby zwierząt hodowlanych

• stosowanie długoterminowego nawożenia gruntów

• stworzenie max recyrkulacji substancji odżywczych

• wymóg kontroli gospodarstw na zgodność z kryterium produkcji technologicznych

• wykluczenie środków chemicznych w produkcji, przetwórstwie spożywczym

• stosowanie metod uprawy pozostających w zgodzie z przyrodą

• minimalizacja niszczenia środowiska

ŻYWNOŚĆ FUNKCJONALNA

• definicja wg Rady Żywności i Odżywiania USA: „ Modyfikacje żywności lub takich jej składników, która zapewnia korzyści zdrowotne wykraczające poza zawarte w niej tradycyjne funkcje składników żywności”

• definicja europejska: „ Żywność, która zawiera składniki szczególnie korzystnie oddziaływające na fizjologiczne funkcje organizmu a efekt tego oddziaływania jest inny niż tylko wynikający z wartości odżywczej tych składników”

• głównie chodzi o zastosowanie błonnika regenerującego pracę jelit

ŻYWNOŚĆ MODYFIKOWANA GENETYCZNIE (TRANSGENICZNA)

• wyprodukowana w oparciu o obecność innego genu, np. w Chinach uprawy komercyjne tytoniu, w USA transgeniczne pomidory (opóźnienie dojrzewania, odporność na insekty)

• wszelkie wady produktów nieżywnościowych nie są zauważalne w momencie kupna

• przykłady upraw GMO: jabłka, banany, winogrona, pomidor, ziemniak, rzepak, truskawka

• mikroorganizmy- synteza enzymów wykorzystywanych w produkcji proszków do prania oraz pochodnych dla przemysłu farmaceutycznego

Towary i systemy ich klasyfikacji

• Towar jako przedmiot produkcji, handlu i konsumpcji

• Towar służy do zaspokajania potrzeb materialnych, jest efektem działalności produkcyjnej i zawsze ma cenę

• pojęcie towar jest w towaroznawstwie jedną z podstawowych kategorii, chociaż nie zawsze jest jednoznacznie rozumiane

• towary są wynikiem celowej działalności człowieka z przeznaczeniem do sprzedaży

Cechy towarów to:

• wartość użytkowa, czyli zdolność zaspokajania konsumentów

• wartość wymienna (cena)

• wartość kolekcjonerska

• marka

• inne cechy

Pojęcie „towar” jest często zastępowane innymi pojęciami, jak:

• wyrób

• produkt

Pojęcia te są często traktowane jako synonimy, co nie jest ścisłe, ponieważ nie każdy wyrób jest towarem.

Towar jest pojęciem węższym. Produkt staje się towarem wówczas, gdy ma określoną wartość wymienną, czyli cenę.

Pojęcie „towar”

• towar jest określeniem ekonomiczny, natomiast z punktu widzenia towaroznawstwa podział dóbr materialnych na: towary, wyroby, produkty nie ma istotnego znaczenia i można je traktować równorzędnie

• wyroby i produkty w sensie ekonomicznym są towarami, lecz mają cechy towarów (wartość użytkową) i dlatego są przedmiotem zainteresowania towaroznawstwa.

Określenie bliskoznaczne do pojęcia „towar”:

• dobro

• wyrób

• produkt

• artykuł

„Dobra”

• są to te środki, które mają zdolność zaspokajania potrzeb ludzkich. Dzielimy je na:

• wolne

• wytwarzane

• energetyczne

• usługi

Dobra

wolne wytwarzane energia usługi

nie zagospodarowane nieruchome (zabudowane) odpłatne nieodpłatne

zagospodarowane ruchome pośrednie

Towary

sprzedażne niesprzedażne

surowce i półwyroby towary konsumpcyjne środki produkcji

towary jednorazowego użytku (żywność, kosmetyki)

towary trwałego użytku (meble, RTV, pojazdy)

towary używane

Dobra wolne

• to takie, które są dostępne człowiekowi w postaci naturalnej (nie są wynikiem pracy ludzkiej), np. powietrze, woda, energia słoneczna; dobra te coraz częściej stają się płatne, a tym samym stają się towarami (np. Opłaty klimatyczne, woda wodociągowa, płatne plaże itp.)

Dobra wytwarzane:

• ruchome (tutaj mieszczą się towary)

• nieruchome

Dobra energetyczne = towary

• gdy są one w postaci wytworzonej lub przetworzonej energii lub jej nośników, np. węgla, ropy naftowej, gazu, rudy uranowej, itp.

Dobra i usługi zaspokajają wiele potrzeb człowieka; usługą jest porada prawna, jak i naprawa np. samochodu

W towaroznawstwie w ujęciu potocznym używa się pojęcia dobro w znaczeniu zbliżonym do pojęcia towar, np.:

• dobra komplementarne (towary komplementarne)

• dobra substytucyjne (towary substytucyjne)

• dobra powszechnego użytku (towary powszechnego użytku)

• dobra trwałego użytku (towary trwałego użytku)

Produkt

• pojęcie produkt jest używane w towaroznawstwie w odniesieniu do działalności produkcyjnej, zaś w marketingu do wszelkiej działalności

• do produktów zalicza się: usługi, czynności, osoby, miejsca, organizacje, projekty techniczne, organizacyjne, idee

Każdy towar jest produktem, ale nie każdy produkt jest towarem.

W towaroznawstwie i marketingu używa się pojęcia produkt w zakresie zbliżonym do pojęcia towar, np.:

• produkty konsumpcyjne (towary konsumpcyjne)

• produkty luksusowe (towary luksusowe)

Wyrób

Efekt końcowy określonego procesu produkcyjnego. W towaroznawstwie i marketingu pojęcie wyrób i towar stosowane są zamiennie, np. Wyroby spożywcze (towary spożywcze, produkty spożywcze), wyroby włókiennicze (towary włókiennicze lub produkty włókiennicze)

Artykuł

Pojęcie wyrób jest często zastępowane określeniem artykuł, używany w odniesieniu do towarów w zestawach asortymentowych katalogach towarowych itp. np. Używa się takich określeń:

• artykuły spożywcze (towary spożywcze)

• artykuły przemysłowe ( towary przemysłowe)

„Obiekt”

„ to co może być odrębnie opisane i rozpatrywane” np. działanie lub proces, osoba

Klasyfikacja i systematyka towarów

• służy uporządkowaniu ogromnej liczby wyrobów; klasyfikacja jest podziałem na określone grupy i rodzaje lub asortymenty wg przyjętego kryterium

• istnieje wiele kryteriów klasyfikacji towarów

Klasyfikacja wg procesu produktu na:

• surowce (materiały)

• półprodukty (półfabrykaty)

• wyroby gotowe

Jednak towar uznany w jednym przedsiębiorstwie za surowiec, w drugim może wystąpić jako półprodukt lub wyrób gotowy. (półprodukt to wyrób, którego proces technologiczny nie jest zakończony)

W tworzeniu systemów klasyfikacji towarów stosuje się wiele kryteriów. m.in.:

• pochodzenie

• zaspokojenie potrzeb

• właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne

• trwałość

Klasyfikacja towarów wg kryterium pochodzenia np. Do niedawna był stosowany podział na:

• żywność pochodzenia roślinnego

• żywność pochodzenia zwierzęcego

Właściwy jest podział surowców na:

• surowce pochodzenia roślinnego

• surowce pochodzenia zwierzęcego

Pojęcia, które wiążą się z systemami klasyfikacyjnymi:

asortyment- celowo dobrany zestaw towarów, mających określone cechy wspólne

sortyment- poszczególny element, wchodzący w skład asortymentu, np. Asortymentem są sery, a sortymenty to: ser edamski, ser salami

POLSKA KLASYFIKACJA WYROBÓW I USŁUG PKWiU

Rozporządzeniem Rady Ministrów (DZ U. Nr42, roz. 264) wprowadzona została w statystyce Polska Klasyfikacja Wyrobów i Usług. 30 czerwca 1998r. zgodnie z §2 rozporządzenia Rady Ministrów 18 marca 1997r., w sprawie Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i Usług (PKWiU) (Dz. U. Nr42) kończy równolegle stosowanie w praktyce statystycznej dotychczas obowiązującego Systematycznego Wykazu Wyrobów (SWW). (taaaa never mind i tak nic nie wiadomo)

POLSKA KLASYFIKACJA WYROBÓW I USŁUG

Od 1 lipca 1999r. w statystyce ewidencji i dokumentacji oraz rachunkowości w Polsce obowiązuje wyłącznie Polska Klasyfikacja Wyrobów i Usług.

PKWiU jest pierwsza polska klasyfikacją produktów tzn. obejmującą zarówno usługi jak i wyroby.

Struktura klasyfikacji oparta jest na:

• „Klasyfikacji Działalności Unii Europejskiej (NACE)”

• „Klasyfikacji Produktów wg. Działalności (CPA)”

• „Liście Produktów (PROCOM)”

• Bazą pojęciową i merytoryczną klasyfikacji w zakresie wyrobów jest „Scalona Nomenklatura Towarowa Handlu Zagranicznego (CN)”.

POLSKA KLASYFIKACJA WYROBÓW I USŁUG PKWiU

Bazą pojęciową i merytoryczną klasyfikacji w zakresie wyrobów jest Polska Scalona Nomenklatura Towarowa Handlu Zagranicznego (PCN). Głównym kryterium w klasyfikacji decydującym o tym, jak należy sklasyfikować daną usługę lub wyrób, jest kryterium pochodzenia wytwórczego według rodzajów działalności.

PKWiU stanowi podstawę do:

opracowania nomenklatur pochodnych wyrobów i usług stanowiących wykazy grupowań wyrobów względnie usług wybranych z PKWiU i służących celom sprawozdawczości w zakresie produkcji, zbytu, obrotu towarowego, zapasów, transportu.

Organizacji ewidencji źródłowej podmiotów gospodarczych w postaci indeksów materiałowych, towarowych itp. urządzeń ewidencyjnych.

PKWiU jest klasyfikacją dziesięcioznakową grupowania na poziomie dziewiątego i dziesiątego znaku utworzone zostały dla potrzeb wyłącznie krajowych w celu umożliwienia:

Dalszej dezagregacji danych statystycznych zbieranych od podmiotów gospodarczych i przeznaczonych dla potrzeb statystyki

Usprawnienia i ujednolicenia ewidencji źródłowej podmiotów gospodarczych

Miejsce Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i Usług w systemie międzynarodowych klasyfikacji wyrobów i usług statystycznych

Klasyfikacje dla statystyki są podstawowym narzędziem pracy przy zbieraniu, opracowywaniu, przetwarzaniu i udostępnianiu informacji statystycznych.

Dla odnalezienia PKWiU wystarczający jest poniższy schemat „system powiązań statystycznych klasyfikacji gospodarczych”

System powiązań statystycznych klasyfikacji gospodarczych

	ŚWIAT		UNIA EUROPEJSKA		POLSKA
Klasyfikacje działalności	ISIC		NACE		EKD(PKD)
Klasyfikacje produktów	CPC		CPA		PKWiU
Nomenklatury pochodne	-		PRODCOM		PRODPOL

PKWiU jest integralnie związana z klasyfikacjami międzynarodowymi, jest z nimi zharmonizowana, powiązana pojęciowo, zakresowo i kodowo.

Jak jest zbudowana Polska Klasyfikacja Wyrobów i Usług?

Polska Klasyfikacja Wyrobów i Usług jest klasyfikacją produktów krajowych i importowanych znajdujących się w polskim obiegu gospodarczym:

Pod pojęciem produktów rozumie się wyroby i usługi

Wyroby to surowce, półfabrykaty, wyroby finalne oraz zespoły i części - wszystko co znajduje się w obrocie

Usługi to wszystkie czynności świadczone na rzecz jednostek gospodarczych i ludności, zarówno na potrzeby produkcji, jak i konsumpcji (indywidualnej,zbiorowej i ogólnospołecznej)

Polska Klasyfikacja Wyrobów i Usług grupuje produkty w podziale na 10 poziomów

Oznaczenia przyjęte w Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i Usług można zapisać w skrócie tak:

A Sekcja

AA Podsekcja

xx - dział

xx.x - grupa

xx.xx - klasa

xx.xx.x - kategoria

xx.xx.xx - podkategoria

xx.xx.xx.-xx - pozycja

xx.xx.xx.-xx.x - dziewięciocyfrówka

xx.xx.xx.-xx.xx - dziesięciocyfrówka

Ostatnie dwa szczeble podziału (dziewięciu i dziesięciocyfrówka) zostały stworzone wyłącznie dla potrzeb statystyk krajowych oraz ewidencji źródłowej podmiotów gospodarczych. W zależności od charakteru produktów oparto je na Scalonej Nomenklaturze Towarowej Handlu Zagranicznego, bądź też ustalono kryteria i sposób podziału na podstawie aktualnych potrzeb statystyki posługując się Polskimi Normami lub rozwiązaniami stosowanymi w praktyce gospodarczej.

Skróty stosowane w zasadach metodycznych PKWiU

CN Combined Nomenclature(Scalona Nomenklatura Towarowa Handlu Zagranicznego)

CPA Classification of Products by Activity(Klasyfikacja Produktów wg Działalności)

CPC Central Produkt Classification (Centralna Klasyfikacja Produktów)

ECSC Europejska Wspólnota Węgla i Stali

EKD Europejska Klasyfikacja Działalności

HS Zharmonizowany System Oznaczania i Kodowania Towarów

ISIC Międzynarodowa Standardowa Klasyfikacja Rodzajów Działalności

KGN Klasyfikacja Gospodarki Narodowej

KU Klasyfikacja Usług

KWiU Klasyfikacja Wyrobów i Usług (odpowiednik CPA)

NACE Nomenklatura Działalności we Wspólnocie Europejskiej

PKD Polska Klasyfikacja Działalności

PRODCOM Produkty Wspólnoty

PCN Polska Scalona Nomenklatura Handlu Zagranicznego

PRODPOL Nomenklatura do badania wyrobów przemysłowych do sprawozdawczości bieżącej i rocznej

Polska Klasyfikacja Wyrobów i Usług została wprowadzona rozporządzeniem Rady Ministrów dnia 6 kwietnia 2004r. i obowiązuje od dnia 1 maja 2004r. jedynie do celów:

• podatków od towarów i usług

• poboru akcyzy i obowiązku oznaczania znakami akcyzy na terytorium RP

• opodatkowania podatkiem dochodowym od osób prawnych, podatkiem dochodowym od osób fizycznych oraz zryczałtowanym podatkiem dochodowym w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych oraz karty podatkowej, stosuje się do końca 2005r. PKWiU wprowadzoną rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 18 marca 1997

Międzynarodowa Klasyfikacja towarów i usług obejmuje:

• 34 klas towarowych (klasy od 1-34)

• 11 klas usługowych (klasy od 35-45)

Klasa 01

OBEJMUJE:

Produkty i półprodukt chemiczne do celów:

• przemysłowych

• naukowych

• fotograficznych rolnych

• ogrodniczych i leśnych

• a także substancje chemiczne nie przetworzone

Przykłady towarów:

• towarówżywice syntetyczne nie przetworzone

• kleje przemysłowe

• środki do hartowania, środki do lutowania

• garbniki

• sole do konserwacji żywności

• tworzywa sztuczne nie przetworzone

• surowce mineralne

• substancje do gaszenia ognia

Klasa 02

OBEJMUJE:

• Produkty malarskie

• Produkty antykorozyjne

• Produkty konserwujące

Przykłady towarów:

• farby, lakiery, barwniki, bejce

• środki antykorozyjne, impregnujące

• żywice naturalne

• folie metalowe

• sproszkowane metale dla malarzy

Klasa 03

OBEJMUJE:

• Produkty kosmetyczne

• Preparaty do czyszczenia

Przykłady towarów:

• olejki eteryczne

• środki do pielęgnacji włosów

• środki do czyszczenia zębów

• środki do prania

• dezodoranty

Klasa 04

OBEJMUJE:

• Przemysłowe oleje

• Tłuszcze

• Paliwa

• Związki: pochłaniające

Zwilżające, wiążące płyny

Przykłady towarów:

• oleje techniczne

• smary

• świece, knoty

• wkłady do filtrów

Klasa 05

OBEJMUJE:

• Produkty farmaceutyczne

• weterynaryjne

• higieniczne

do niszczenia szkodników

Przykłady towarów:

• leki i środki dezynfekujące

• materiały opatrunkowe

• żywność dla niemowląt

• środki grzybobójcze

• środki chwastobójcze

Klasa 06

OBEJMUJE:

• metale nieszlachetne i ich stopy

• metalowe mat. Budowlane

Przykłady towarów:

• druty metalowe

• wyroby ślusarskie

• rudy metali

• gwoździe, śruby, okucia

Klasa 07

OBEJMUJE: Maszyny i obrabiarki

NIE OBEJMUJE:

• narzędzi ręcznych [klasa 8]

• aparatów naukowych [9]

• silników do pojazdów [12]

• specjalistycznych maszyn medycznych [10]

• maszyn do pisania [16]

Przykłady towarów:

• silniki do maszyn

• maszyny rolnicze

• roboty; inkubatory

• części maszyn

• obrabiarki

• maszyny do szycia

Klasa 08

OBEJMUJE:

• narzędzia ręczne i przyrządy ręczne z napędem elektrycznym, hydraulicznym, mechanicznym i pneumatycznym

NIE OBEJMUJE:

• maszyn [7]

• noży chirurgicznych [10]

• noży do papieru [16]

• przyrządy pomiarowe [9]

Przykłady towarów:

• sztućce

• nożyki

• piły

• narzędzia do ścierania

• osełki

• biała broń

• aparaty do golenia

• nożyki do golenia

Klasa 09

OBEJMUJE:

• urządzenia

• aparaty i przyrządy do celów naukowych

• urządzenia do transmisji, rejestracji i odtwarzania obrazu i dźwięku

• maszyny liczące

• komputery, kable do celów elektrycznych

NIE OBEJMUJE:

• urządzeń do gospodarstwa domowego

• zegarów i zegarków na rękę [14]

• urządzeń do ogrzewania [11]

Przykłady towarów:

• przyrządy nawigacyjne

• geodezyjne

• elektryczne

• fotograficzne

• optyczne

• przyrządy pomiarowe

• kontrolne

• ratownicze

• gaśnice

• odzież ochronna

• sprzęt nurkowy

• kable elektryczne

• meble laboratoryjne

Klasa 10

OBEJMUJE:

• aparaty i urządzenia: chirurgiczne, medyczne, stomatologiczne, weterynaryjne

Przykłady towarów:

• specjalistyczne meble do użytku medycznego

• higieniczne artykuły gumowe

• rękawiczki gumowe

• sztuczne narządy (oczy, zęby)

Klasa 11

OBEJMUJE:

• aparaty oświetleniowe, grzewcze

• instalacje sanitarne

NIE OBEJMUJE:

• poduszek elektrycznych [10]

• części maszyn zawartych w innych klasach

• świec, knotów

• materiałów oświetleniowych [4]

Przykłady towarów:

• aparaty do wytwarzania pary

• aparaty do gotowania

• aparaty do chłodzenia

• aparaty do suszenia

• urządzenia wentylacyjne

• instalacje sanitarne

• pompy

• urządzenia klimatyzacyjne

• kotły elektryczne

Klasa 12

OBEJMUJE: Pojazdy

NIE OBEJMUJE:

• silników nie stosowanych w pojazdach

• maszyn rolniczych [7]

Przykłady towarów:

• samochody

• lokomotywy

• wagony kolejowe

• tramwaje

• statki, jachty, kajaki

• czołgi

• poduszkowce

• rowery

• wózki

• silniki do pojazdów

• części samochodowe

Klasa 13

OBEJMUJE: broń palną i materiały pirotechniczne

NIE OBEJMUJE:

• białej broni [8]

• zapałek [34]

• broni sportowej [28]

Przykłady towarów:

• broń palna

• amunicja

• pociski

• materiały wybuchowe

• sztuczne ognie

Klasa 14

OBEJMUJE:

• metale szlachetne i ich stopy

• zegary

NIE OBEJMUJE:

• wyrobów z metali szlachetnych

• kamieni szlachetnych przeznaczonych dla przemysłu [1]

• medycyny [10]

Przykłady towarów:

• metale szlachetne: stopy metali w stanie nie przetworzonym

• wyroby z metali szlachetnych

• wyroby jubilerskie

• zegary: przyrządy chronometryczne

Klasa 15

OBEJMUJE: Instrumenty muzyczne

NIE OBEJMUJE:

• urządzeń do nagrywania

• urządzeń do transmisji dźwięku

• urządzeń do wzmacniania dźwięku

Przykłady towarów:

• instrumenty mechaniczne

• części instrumentów

• szafy grające

elektryczne i elektroniczne instrumenty muzyczne

Klasa 16

OBEJMUJE:

• artykuły papiernicze i introligatorskie

• programy do maszyn cyfrowych

NIE OBEJMUJE:

• gier komputerowych [8]

• barwników [2]

• mebli biurowych [20]

• pościeli i obrusów [24]

pieluszek jednorazowych

Przykłady towarów:

• papier, karton, dzienniki

• czasopisma, książki, fotografie

• papeteria

• materiały klejące

• sprzęt dla artystów

• pędzle

• maszyny do pisania

• artykuły biurowe

• karty do gry

• czcionki drukarskie

• noże do papieru i kartonu

• opakowania z tworzyw sztucznych

Klasa 17

OBEJMUJE: wyroby z materiałów typu guma, kauczuk, azbest, mika

NIE OBEJMUJE:

• tworzyw sztuce. do pakowania [16]

• niemetalowych mat. budowlanych

higienicznych mat. biurowych

Przykłady towarów:

• materiały do uszczelniania, izolowania

• uszczelki, opony

• produkty z tworzyw sztucznych do wytwarzania gotowych towarów

Klasa 18

OBEJMUJE: skóra i imitacje skóry oraz towary z tych materiałów

NIE OBEJMUJE: odzieży, obuwia, nakryć głowy [25]

Przykłady towarów:

• skóry zwierzęce

• kufry

• walizki

• parasole zwykłe

• laski

• bicze

• wyroby rymarskie

Klasa 19

OBEJMUJE: materiały budowlane niemetalowe

NIE OBEJMUJE:

• materiałów konserwujących [1]

• rurek z tworzyw sztucznych [17]

• żaluzji metalowych [6]

Przykłady towarów:

• rury kamionkowe, ceramiczne

• materiały do budowy dróg

• asfalt, smoła

• domy przenośne

• pomniki kamienne

• żaluzje z tworzyw sztucznych

• szkło budowlane

• klepka, terakota, glazura

• cement, wapno

Klasa 20

OBEJMUJE: meble, lustra, ramy do obrazów

NIE OBEJMUJE:

• mebli medycznych [10]

• specjalistycznych mebli i stojaków laboratoryjnych [9]

• poduszek elektrycznych [9]

Przykłady towarów:

• meble metalowe, kempingowe

• wyroby z drewna

• korka

• trzciny

• sitowia

• wikliny

• bursztynu

• masy perłowej

• celulozy

Klasa 21

OBEJMUJE: narzędzia i naczynia dla gospodarstw domowych

NIE OBEJMUJE:

• urządzeń do gotowania

• urządzeń do suszenia

• urządzeń do chłodzenia [11]

• urządzeń elektrycznych [7]

• pędzli [16]

Przykłady towarów:

• nieelektryczne narzędzia kuchenne

• grzebienie, gąbki

• sprzęt do czyszczenia

• wyroby z porcelany

• wyroby z fajansu

• przybory toaletowe

• naczynia

Klasa 22

OBEJMUJE: surowce, materiały włókniste i tekstylne

NIE OBEJMUJE:

• strun do instrumentów muzycznych [15]

• nici stosowanych w medycynie [19]

• nici tekstylnych [23]

• artykułów do pakowania [16]

• materiałów do wyścielania z tworzyw sztucznych [17]

Przykłady towarów:

• sznury, sznurki, sieci

• namioty, plandeki, worki

• materiały tekstylne do wyścielania

• watolina

Klasa 23

OBEJMUJE: przędza do celów tekstylnych, nici

NIE OBEJMUJE: nici chirurgicznych [10]

Przykłady towarów:

• wyroby z włókniste z włókien naturalnych i sztucznych

• nici

• przędza

Klasa 24

OBEJMUJE: tkaniny wyroby tekstylne

NIE OBEJMUJE:

• kocy elektrycznych [9]

• derek [27]

Przykłady towarów:

• nakrycia na łóżka

• nakrycia na stoły

• koce

• pościel

• obrusy papierowe

• tapety z materiału

Klasa 25

OBEJMUJE: ubrania, buty, nakrycia głowy

NIE OBEJMUJE:

• odzieży i obuwia ochronnego dla strażaków [9]

• rękawiczek ochronnych [9]

• kasków [9]

Przykłady towarów:

• odzież z tworzyw naturalnych i sztucznych

• odzież skórzana

• szaliki, apaszki

• kapelusze

• bielizna

Klasa 26

OBEJMUJE:

• koronki

• hafty

• guziki

NIE OBEJMUJE:

• igieł stosowanych w medycynie

• nici medycznych

• przędzy

Przykłady towarów:

• wstążki

• sznurowadła

• zatrzaski

• haftki

• szpilki

• igły

• sztuczne kwiaty

• artykuły krawieckie i pasmanteryjne

• zamki błyskawiczne

Klasa 27

OBEJMUJE:

• dywany

• słomianki

• maty

• linoleum wykładziny podłogowe

NIE OBEJMUJE:

• mebli [20]

• lamp [11]

• tapet z tkanin [22]

Przykłady towarów:

• tapety z materiału

• wykładziny

• dywany

Klasa 28

OBEJMUJE: gry i zabawki

NIE OBEJMUJE:

• kart do gry [16]

• sprzętu do nurkowania [9]

• czekoladowych ozdób choinkowych [30]

Przykłady towarów

• artykuły sportowe

• ozdoby choinkowe

• sprzęt wędkarski

• gry planszowe

• gry komputerowe

Klasa 29

OBEJMUJE:

• mięso

• nabiał

• jadalne oleje i tłuszcze

NIE OBEJMUJE: żywności dla niemowląt [5]

Przykłady towarów:

• ekstrakty mięsne

• mięso, drób, ryby, dziczyzna

• jaja

• mleko

• wyroby z mleka

• jadalne oleje

• tłuszcze

• owoce i warzywa konserwowe, suszone, gotowane

• galaretki

• konfitury

Klasa 30

OBEJMUJE:

• używki

• przyprawy

• wyroby zbożowe

NIE OBEJMUJE:

• dietetycznych środków medycznych [5]

• sosów do sałat [29]

Przykłady towarów:

• używki: kawa, herbata, kakao

• cukier, miód

• preparaty zbożowe: ryż, mąka

• przyprawy

• wyroby cukiernicze

• wyroby piekarnicze

• lody

Klasa 31

OBEJMUJE:

• produkty rolnicze, ogrodnicze, leśne

• ziarna

• żywe zwierzęta

NIE OBEJMUJE:

• wyrobów zbożowych [30]

• używek [30]

Przykłady towarów:

• świeże owoce, jarzyny

• nasiona

• rośliny

• kwiaty

• pasza dla zwierząt

• słód

• ziemniaki

• żywe zwierzęta

Klasa 32

OBEJMUJE: piwo, napoje bezalkoholowe

NIE OBEJMUJE: wyrobów alkoholowych [33]

Przykłady towarów:

• wody mineralne i gazowane

• syropy

• preparaty do przygotowywania napojów

• napoje i soki owocowe

Klasa 33

OBEJMUJE: napoje alkoholowe

NIE OBEJMUJE: piwa [32]

Przykłady towarów:

• wino

• wódka

• spirytus

• koniak

Klasa 34

OBEJMUJE: artykuły dla palących

NIE OBEJMUJE: świec i knotów [4]

Przykłady towarów:

• tytoń

• zapałki

• papierosy

• cygara

Klasa 35

OBEJMUJE:

• usługi reklamowe

• prowadzenie interesów osób trzecich

Przykłady towarów:

• produkcja reklam

• dystrybucja

• usługi poligraficzne

• prokura

• usługi malarskie

• prowadzenie księgowości

Klasa 36

OBEJMUJE: usługi ubezpieczeniowe i finansowe

NIE OBEJMUJE: prowadzenia księgowości [35], usług menedżerskich [35]

Przykłady towarów:

• prowadzenie agencji ochrony

• usługi bankowe

• serwis informacyjny

• doradztwo finansowe

• usługi finansowe

• leasing

• factoring

Klasa 37

OBEJMUJE: usługi budowlane i naprawy

NIE OBEJMUJE: usług prowadzących do przetworzenia towaru [40]

Przykłady towarów:

• usługi budowlano remontowe

• budowa środków lokomocji

• dekoratorstwo wnętrz

• czyszczenie i odnawianie

usługi pralnicze

Klasa 38

OBEJMUJE: usługi telekomunikacyjne

NIE OBEJMUJE: produkcji sprzętu telekomunikacyjnego [40]

Przykłady towarów:

• prowadzenie stacji radiowotelewizyjnych

• przekazywanie głosu i obrazu

• usługi telefoniczne

• prowadzenie transmisji

• obsługa satelitów

Klasa 39

ONEJMUJE: usługi transportowe i magazynowania

NIE OBEJMUJE: transportu i magazynowania na rzecz własnego przedsiębiorstwa i własnych potrzeb

Przykłady towarów:

• przewóz osób i rzeczy

• przesyłanie gazu

• transport pieniężny i satelitarny

• wynajem środków transportu

Klasa 40

OBEJMUJE: usługi obróbki materiałów

NIE OBEJMUJE: usług budowlanych i napraw [37]

Przykłady towarów:

• przetwarzanie surowców

• przetwarzanie materiałów

• palenie kawy

• usługi jubilerskie

• usługi szlifierskie

prowadzenie myjni

Klasa 41

OBEJMUJE: nauczanie, rozrywki

Przykłady towarów:

• kursy edukacyjne

• produkcja filmów

• prowadzenie kin, teatrów itp.

• Organizowanie pokazów, zawodów sportowych

Klasa 42

OBEJMUJE: inne usługi wskazane przez zgłaszającego

NIE OBEJMUJE: usług wskazanych w klasach 35 - 41

Przykłady towarów:

• Doradztwo handlowe

• Tłumaczenie

• Opiniowanie

• Ekspertyzy

• Usługi hotelarskie

• Usługi ochrony środowiska

Klasa 43

OBEJMUJE: usługi zaopatrzenia w żywność i napoje; tymczasowe zakwaterowanie

Klasa 44

OBEJMUJE:

• usługi medyczne

• usługi weterynaryjne

• usługi pielęgnacyjne

• usługi rolnicze

• usługi ogrodnicze

• usługi leśne

Przykłady towarów:

• Usługi opieki zdrowotnej

• Usługi laboratoryjne; medyczne, diagnostyczne

Klasa 45

OBEJMUJE: prywatne i społeczne usługi świadczone w celu zaspokojenia potrzeb poszczególnych osób

Przykłady towarów:

• Usługi bezpieczeństwa dla ochrony mienia

Normalizacja - proces tworzenia i stosowania reguł i dążenia do uporządkowania określonej działalności człowieka dla osiągnięcia optymalnych efektów gospodarczych i ekonomicznych z uwzględnieniem wymagań bezpieczeństwa.

Norma - produkt procesu normalizacji, efekt procedury normalizacyjnej, wyrażona w postaci reguł, zatwierdzona przez upoważnioną do tego celu instytucję.

W Polsce centralnym organem administracji państwowej w zakresie normalizacji jest Polski Komitet Normalizacyjny PKN, należący do Międzynarodowej Organizacji ds. Normalizacji - ISO.

PN - znak zgodności wyrobu z Polską Normą.

Znak zgodności to znak „zastrzeżony z zasadami systemu certyfikacji wskazujący, ze zapewniono odpowiedni stopień zaufania i dany wyrób, proces lub usługa są zgodne z określoną normą lub innym dokumentem normatywnym .

PN jest:

• wyrazem zgodności wyrobu z wymaganiami norm,

• wizualną prezentacją deklaracji zgodności,

• oznaczeniem, ze wyrób jest certyfikowany,

• informacją, że wyrób i proces jego wytwarzania podlega nadzorowi niezależnemu od producenta

• gwarantem solidności kupieckiej producenta,

• argumentem w negocjacjach handlowych na rynku krajowym i zagranicznym,

• zachętą do zakupu wyrobu,

• dowodem, że producenta można obdarzyć zaufaniem,

• koronacją systemu zapewnienia jakości producenta,

• promocją Polskiej Normy i uczestników jej opracowania,

• powiązaniem oceny zgodności wyrobu z krajowymi i regionalnymi przepisami bezpieczeństwa,

• Posiadanie prawa do tego znaku daje certyfikat zgodności uprawniający do oznaczenia wyrobu znakiem zgodności z Polską Normą (certyfikat PN), który wydaje upoważniona, akredytowana jednostka certyfikująca wyroby.

• Jednostka certyfikująca wyroby uzyskuje prawo do wydawania certyfikatów PN na podstawie umowy (licencji) zawartej z Polskim komitetem Normalizacyjnym (PKN).

• Umowa zawiera załączniki w których wyszczególnia się Polskie Normy właściwe do stosowania przy ocenie zgodności i przyporządkowanie im nazw grup wyrobów.

• Producent zainteresowany uzyskaniem certyfikatu PN powinien wystąpić z wnioskiem do właściwej jednostki certyfikującej wyroby

• Certyfikat PN może być wydany, gdy wyniki badań wyrobu są zgodne z wymaganiami określonymi w Polskiej Normie oraz gdy jednostka certyfikująca stwierdzi, że proces wytworzenia wyrobu przeprowadzany jest w warunkach techniczno - organizacyjnych gwarantujących utrzymanie poziomu czyli stabilności.

• Oznaczenie wyrobu Znakiem Zgodności z PN jest szczególnym wyróżnieniem - może być stosowane, gdy promowany do sprzedaży wyrób spełnia wszystkie wymagania Polskiej Normy i jest wytwarzany w najwyższej klasie lub gatunku.

• Prawo do oznaczenia wyrobu znakiem PN przyznawane jest na czas określony. W okresie ważności certyfikatu ocenę wyrobu pod względem jego zgodności z wymaganiami PN oprócz producenta dodatkowo przeprowadza jednostka certyfikująca.

• Oznaczenie wyrobu Znakiem Zgodności z PN pozwala nabywcy obdarzyć zaufaniem nie tylko wyrób, ale również jego producenta. Taki wyrób odpowiada wymaganiom określonym w PN, które są w coraz większym stopniu zharmonizowane z normami europejskimi i międzynarodowymi.

• Prawo do oznaczenia wyrobu znakiem PN stawia producenta w uprzywilejowanej pozycji w stosunku do konkurencji, co jest istotne w warunkach gospodarki rynkowej.

• Korzyści ze stosowania oznaczenia wyrobu Znakiem Zgodności - zgodności wyrobu z umową krajową potwierdzone zostały w marketingu w innych krajach europejskich.

• Odbiorca krajowy coraz częściej zadaje producentowi pytanie, czy jego wyrób spełnia wymagania odpowiedniej Polskiej Normy oraz prosi o przedstawienie certyfikatu.

Jeżeli wyrób oznaczony Znakiem Zgodności nie spełni wymagań określonych w PN, producent naraża się na sankcję od publicznego ogłoszenia kupieckiej niesolidności przez zawieszenie lub odebranie prawa oznaczenia wyrobu, aż do przekazania sprawy do sądu w związku z niezasadnym stosowaniem znaku, deprymującym jego znaczenie.

Normalizacja podstawą oceny zgodności - certyfikacji:

• ISO 9000 oraz ISO 14000 - seria norm z zakresu: systemu zapewniania i zarządzania jakością oraz zarządzania środowiskowego, umożliwia producentowi opracowanie i wdrożenie struktury organizacyjnej odpowiadającej nowoczesnym zasadom zarządzania. Dzięki temu posiadacz stosowanego certyfikatu informuje, że proces produkcyjny wytwarzanych wyrobów przebiega w warunkach stabilnych - nie jest odpowiednio udokumentowany oraz podlega odpowiedniemu nadzorowi. Proces wytwarzania, jak i wyroby zastosowane w procesie produkcji wyrobu, spełniają warunki określone jako przyjazne dla człowieka i środowiska - jego otoczenia.

• Znak Zgodności Z PN jest zapewnieniem, że wyroby, które są końcowym efektem procesu produkcyjnego są zgodne z wymaganiami określonej normy. Prawo jego stosowania daje dopiero certyfikat zgodności.

• Znak Zgodności z PN jest dla odbiorcy - użytkownika wyrobu dodatkowym ważnym potwierdzeniem, że producent zarządza jakością w pełnym cyklu systemu oceny zgodności.

Właściwości do stosowania przy ocenie Zgodności wyrobu oraz odpowiadające im nazwy grup wyrobów odniesione do udzielonej licencji publikowane są w:

• suplemencie „Aktualności” miesięcznika „Normalizacja”,

• dostępne są w biurze PKN oraz w wymienionych jednostkach certyfikujących wyroby w zakresie posiadania licencji,

• w suplemencie podawane są też informacje o wydawanych producentom certyfikatach PN.

Europejskie i międzynarodowe jednostki normalizacyjne:

• CEN - Europejski Komitet Normalizacyjny

• CENELEC - Europejski Komitet Normalizacyjny Elektrotechniki

• ETSI - Europejski Instytut Norm Telekomunikacyjnych

• IEC - Międzynarodowa Komisja Elektrotechniczna

• ISO - Międzynarodowa Komisja Normalizacyjna

• WSSN - Światowa Sieć Usług Normalizacyjnych

Zadania PKN:

• organizowanie prac normalizacyjnych (ustalanie norm),

• prowadzenie studiów i prac badawczych w zakresie normalizacji (prace naukowo - badawcze),

• opracowanie, ustalanie, zatwierdzanie Polskich Norm.

Historia normalizacji:

• 1924 - powstanie Polskiego Komitetu Normalizacyjnego przy Ministerstwie Przemysłu i Handlu, który funkcjonował od czasu wybuchu II Wojny Światowej,

• 1972 - utworzono Polski Komitet Normalizacji i Miar PKNiM (pominięto słowo „jakość” uważając, że zagwarantuje to jakość),

• 1993 - ustalono pakiet ustaw w tym ustawę o normalizacji (rozwiązano PKNiM):

• ustawa o utworzeniu Głównego Urzędu Miar

• uchwalenie nowego prawa o miarach

• uchwalenie nowego prawa pobierczego

• ustawa o badaniach i certyfikacji (PCBC)

• ustawa o normalizacji

Norma - dokument przyjęty na podstawie konsensusu zatwierdzony przez upoważnioną jednostkę organizacyjną.

Konsens - ogólne porozumienie, charakteryzujące się brakiem trwałego sprzeciwu znacznej części zainteresowanych w odniesieniu do istotnych zagadnień, osiągnięte w procesie rozpatrywanie poglądów wszystkich zainteresowanych, zbliżenie przeciwnych stanowisk.

Dziedziny normalizacji:

A - apronizacja, gospodarka żywnościowa

B - budownictwo

C - chemia

D - drewno

V - wojsko

Z - zdrowotność

Korzyści normalizacji:

1. Sprzyjanie komunikowaniu się i likwidowanie barier w handlu.

2. Zwiększenie bezpieczeństwa pracy i użytkowania, normy są uznawane za gwarancje odpowiedniej jakości.

3. Obniżanie kosztów ochrony zdrowia lub środowiska.

4. Ułatwienie eksportu.

5. Sprzyjanie swobodnemu przepływowi towarów i korzystny wpływ na poziom ich cen.

6. Upowszechnienie postępu technicznego.

7. Utrwalanie osiągnięć techniki.

8. Ułatwianie eksportu globalnego.

9. Ułatwianie porozumień, co daje gwarancję porównywalnego standardu wyrobów i usług.

Typy norm:

• norma terminologiczna - dotycząca terminów, zawierająca zwykle także ich definicję,

• norma podstawowa - zawiera ogólne postanowienia dotyczące jednej, określonej dziedziny; może być normą do bezpośredniego stosowania lub służyć jako podstawa do opracowania innych norm,

• norma badań - dotycząca metod badań, metod pobierania próbek, kolejności badań, wykorzystywania metod statystycznych,

• norma wyrobu - określa wymagania, które powinny być spełnione przez wyrób lub grupę wyrobów w celu zapewnienia jego funkcjonalności,

• norma procesu - określająca wymagania, które powinny być spełnione przez proces w celu zapewnienia jego funkcjonalności,

• norma usługi - określa wymagania, które powinny być spełnione przez usługę w celu zapewnienia jej funkcjonalności

• norma interfejsu - określa wymagania dotyczące kompatybilności wyrobów lub systemów w miejscu ich łączenia,

• norma danych (do dostarczenia) - zawiera wykaz właściwości dla których powinny być podane wartości lub inne dane w celu dokładnego określenia wyrobu, procesu lub usługi.

Normy zharmonizowane:

• normy dotyczące tego samego przedmiotu zatwierdzone przez różne jednostki normalizacyjne, zapewniające zamienność wyrobów, procesów i usług lub wzajemne rozumienie wyników badań czy informacji podawanych zgodnie z tymi normami,

• mogą się różnić co do sposobu prezentacji, treści, np. w objaśnieniach, wskazówkach dotyczących spełnienia wymagań normy, zaleceniach dotyczących rozwiązań alternatywnych i różnorodnych, postanowienia muszą być jednak w pełni zgodne,

• normy mogą być harmonizowane międzynarodowo, regionalnie, wielostronnie lub dwustronnie,

Cechy normy:

• forma pisemna,

• charakter nieobowiązujący, czyli dobrowolność stosowania,

• uzgodnienie treści normy przez zainteresowanie lub stwierdzenie, że nie występuje sprzeciw w odniesieniu do treści,

• powszechne zastosowanie,

• powszechna dostępność,

• akceptacja przez uznane instytucje normalizacyjne,

• brak ingerencji ze strony organów w treści normy

Polski Komitet Normalizacyjny:

• od 1994 roku PKN działa na mocy ustawy z 1993 roku o normalizacji,

• PKN to państwowa jednostka normalizacyjna odpowiedzialna za publikację, rozpowszechnienie i informację o Polskich Normach,

• Komitet uczestniczył w procesie integracji Polski z Unią Europejską między innymi poprzez wdrażanie europejskich norm do zbioru Norm Polskich; wdrożono ponad 3 tysiące unijnych norm; wdrożenie norm dostosowanych do ustawodawstwa było warunkiem przystąpienia Polski do Unii Europejskiej,

Wyjątki od reguły:

• Ministrowie w sprawach należących do zakresu ich działania po uzyskaniu opinii lub na wniosek PKN mogą na drodze rozporządzenia wprowadzić obowiązek stosowania Polskiej Normy, gdy dotyczy w szczególności ochrony życia, zdrowia, mienia, bezpieczeństwa; stosowanie PN jest obowiązkowe jeżeli normy są powołane w ustawach,

• Wymagania te należało ująć w formie międzynarodowej normy dotyczącej zapewnienia jakości wyrobów i usług, bądź innych międzynarodowych aktów prawnych,

Normy ISO = Normy EN

• w 1980 roku ISO powołała Grupę Roboczą ISO (WG176), obecnie Komitet, której celem był rozwój norm zapewnienia jakości we wszystkich rodzajach procesów i usług,

• zbiór norm z serii ISO 9000 został opracowany na podstawie brytyjskiej normy BS5750,

• normy ISO 9000 - 9004 zostały ustanowione przez ISO w 1587 roku, a następnie Europejski Komitet Normalizacyjny ustanowił na ich podstawie, w rozszerzonej formie, normy międzynarodowe z serii EN 9000.

Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna (ISO) - zrzesza 91 członków państw (Komitety Międzynarodowe, Instytuty, Agencje).

Wydany przez Wspólnotę Europejską w 1987 roku dokument „Jednolity europejski akt” miał charakter politycznej ochrony rynku wspólnoty przez:

• usuniecie barier w handlu między krajami wspólnoty

• wzrost współzawodnictwa pomiędzy przedsiębiorcami europejskimi

• zahamowanie inwazji..............

Obszar regulowany Norm EN:

W obszarze regulowanym dokumenty wydawane są w formie dyrektyw Rady, a następnie ustaw parlamentarnych krajów członkowskich i dotyczą aspektów:

• w obszarze regulowanym

• w obszarze kontraktowym

Pierwszy obowiązuje z mocy prawa, a drugi z mocy międzynarodowej. Obszar regulowany dotyczy 3 aspektów:

• bezpieczeństwa ludzi, upraw, hodowli,

• bezpieczeństwo pracy,

• ochrona środowiska.

• Nadzór prowadzi urząd bezpośrednio, bądź przez jednostkę notyfikowaną

• Za szkody wynikające z wady przepisu odpowiada rząd bądź jednostka notyfikowana,

• W obszarze kontraktowym przepisy obowiązują z mocy umów w formie warunków technicznych bądź norm. Dotyczy to wszystkich aspektów poza wymienionymi w obszarze regulowanym,

• Organem ustanawiającym są organy normalizacyjne, agencje pozarządowe (np. związki producentów)

• Formy nadzoru są ustalone w umowie bądź normach EN 29001, EN 29002, EN 29003

Dyrektywa Rady nr 85 / 374 z dnia 25.07.1981 r. art. 1 stanowi:

„ Producent będzie odpowiedzialny za szkodę spowodowaną wadą wyrobu”.

Norma ISO 9000 jest zbiorem wymagań dla:

• systemu zarządzania jakością,

nie jest jednak normą dla:

• jakości wyrobu

• jakości usługi

Seria norm ISO 9000:

• dostarcza obiektywnych dowodów na konsekwentnej bazie, że uzgodnienie wymagań klienta będzie w pełni zapewnione (zaspokojone),

• pozwalają one na konsekwentne realizowanie zobowiązań w stosunku do klientów,

• poprawiają się wyniki finansowe przedsiębiorstw

• zmniejsza się ryzyko roszczeń klientów,

• poprawia się organizacja pracy w przedsiębiorstwie,

Systemy zarządzania jakością wprowadza się gdyż:

• przedsiębiorstwo chce się utrzymać na rynku,

• domagają się tego klienci,

• przedsiębiorstwo chce poprawić swój wizerunek,

• istnieje współzawodnictwo na rynku (robi to konkurencja)

• poprawia się organizacja pracy w przedsiębiorstwie,

Wymierne korzyści:

• zadowolenie klientów i wzrost wiarygodności przedsiębiorstwa,

• usprawnienie skuteczności zarządzania,

• lepszy podział zadań, odpowiedzialności i kompetencji w przedsiębiorstwie,

• promocja handlu, przez usunięcie barier powodujących różnice w praktykach krajowych,

• zabezpieczenie interesów konsumentów poprzez odpowiednią i konsekwentną jakość wyrobów i usług,

• status międzynarodowego uznania - poprawa wizerunku przedsiębiorcy,

WYKŁAD: SUROWCE PRZEMYSŁU SPOŻYWCZEGO I PASZOWEGO

Surowce to towary które należy zakupić aby następnie wprowadzić je w proces technologiczny czyli produkcyjny do półproduktu lub wyrobu gotowego przeznaczonego na sprzedaż.

Klasyfikacja surowców technologii żywności:

Surowce technologii żywności klasyfikuje się na dwie podstawowe grupy biorąc za pochodzenie i kryteria:

• Surowce pochodzenia roślinnego - oleje roślinne, owoce, warzywa, płody rolne.

• Surowce pochodzenia zwierzęcego - mięso, jaja, mleko, ryby, itp.

W technologii żywności wyróżnia się ponadto:

• Surowce pochodzenia mineralnego np.: woda

• Surowce syntetyczne

• Surowce częściowe syntetyczne

• Środki spulchniające

• Barwniki

Klasyfikacja surowców pochodzenia roślinnego

Bazą surowcową przemysłu spożywczego jest głównie rolnictwo dostarczające wszystkich surowców roślinnych i zwierzęcych.

Surowcami roślinnymi z punktu widzenia technologii żywności, są te części roślin, w których zostały nagromadzone substancje chemiczne - związki organiczne jak substancje zapasowe. Do tej grupy zaliczyć można: nasiona, owoce, bulwy, korzenie. Ponadto w niektórych przypadkach wykorzystuje się również inne części roślin takie jak liście, kwiaty, łodygi. Surowce klasyfikować można ze względu na ich wartość. Wyróżnia się 2 grupy surowców :

Trwałe - to surowce posiadające w swoim składzie chemicznych substancje odporne na działanie czynników zewnętrznych takich jak działanie procesów fizjologicznych, aktywności drobnoustrojów, reakcje chemiczne i fizyczne

Nietrwałe - zawierają w swoim składzie chemicznym substancje ulegające łatwo zepsuciu pod wpływem czynników fizjologicznych, (czyli procesów żywnościowych) np. procesy dojrzewania owoców, oddychanie i samo zagrzewanie np. mąka. W surowcach tych zachodzą również zmiany fizykochemiczne, do których zalicza się: utlenianie, procesy enzymatyczne, procesy mikrobiologiczne. Surowce te są mało odporne na działanie drobnoustrojów

W oparciu o przynależność botaniczną danego gatunku owocu, dokonuje się przyporządkowania go do danej normy regulującej obrót handlowy.

Zastosowanie surowców roślinnych

Warzywa i owoce znajdują bardzo szerokie zastosowanie w branży spożywczej. Na co dzień spożywane są najczęściej w stanie surowym. W pełni dojrzałe pochodzące z pobliskiego regionu owoce sezonowe są najsmaczniejsze i odznaczają się wysoką zawartością cennych substancji odżywczych. Oprócz spożywania na surowe, owoce i warzywa nadają się do:

• Zamrażania

• Wekowania

• Produkcji soków lub przygotowywania puree

• Produkcji galaretek, dżemów, marmolad

• Kandyzowania

Drobno pokrojone owoce szybko tracą witaminy, dlatego spożywać je trzeba natychmiast po przygotowaniu. Skropienie owoców sokiem z cytryny i przechowywanie ich w szczególnych pojemnikach wstawionych do lodówki pozwala odwlec w czasie proces rozkładu.

Cechy surowców roślinnych do przetwórstwa

Cechy surowców roślinnych:

• Jednolitość

• Świeżość

• Dojrzałość użytkowa (handlowa)

• Brak objawów nadmarznięcia

• Brak objawów chorób

• Brak objawów psucia się

• Brak szkodników

• Brak uszkodzeń mechanicznych i przez szkodniki

Cechy prozdrowotne żywności pochodzenia roślinnego

Żywność funkcjonalna poza profilaktycznym względnie leczniczym działaniem musi spełniać kryteria stawiane żywności konwencjonalnej, tzn. musi być:

Źródłem podstawowych składników odżywczych;

Charakteryzować się pożądanymi cechami sensorycznymi

Po spożyciu musi regulować ważne procesy fizjologiczne organizmu w celu osiągnięcia dobrostanu fizycznego i psychicznego oraz spowalniać procesy starzenia się organizmu

Żywność funkcjonalna

Za substancje korzystnie oddziałujące na zdrowie uznano:

• Błonnik pokarmowy

• Oligosacharydy

• Poliole - alkohole wielowodorowotlenowe

• Aminokwasy, peptydy, białka

• Witaminy, cholina, lecytyna

• Bakterie fermentacji mlekowej

• Składniki mineralne

• Wielonienasycone kwasy tłuszczowe

• Substancje fotochemiczne

Uczestniczą one w różnych procesach metabolicznych oraz wzmacniają system odpornościowy ustroju, współdziałający ze wszystkimi innymi układami. Mogą bezpośrednio lub pośrednio wpływać na utrzymanie homeostazy organizmu.

Przydatność surowców roślinnych do przetwórstwa zależy od:

• Gleby

• Warunków atmosferycznych w okresie wegetacji, a zwłaszcza w czasie bezpośrednio przed zbiorem

• Wystawy plantacji

• Mikroklimatu

• Odmiany

• Zabiegów agrotechnicznych (nawożenia, nawadniania, stosowania środków ochrony roślin)

• Stopnia dojrzałości

Wymagania odmianowe:

Preferowane są odmiany o niezbyt dużych owocach, intensywnym aromacie, dobrym wybarwieniu i zwartym miąższu, łatwe w obróbce (np. do szypułkowania). Gatunki owoców o jasnej barwie są podatne na oksydacyjne brunatnienie i wymagają zwykle dodatkowej ochrony (np. stosowania kwasu askorbinowego lub zalewy cukrowej). Warzywa zawierające skrobię (groszek, kukurydza cukrowa)są mniej podatne na zmiany zamrażalnicze niż gatunki bezskrobiowe (szpinak, szparagi, kapustne)

Stadia dojrzałości surowców roślinnych

Podczas wegetacji owoców, warzyw, ziół i płodów rolnych wyróżnia się kilka stadiów dojrzałości:

• Zbiorczą

• Handlową

• Konsumpcyjna

• Przemysłową

Ważnymi cechami odmianowymi surowców przemysłowych jest równomierność dojrzewania, umożliwiająca jednorazowy sprzęt maszynowy.

Termin zbioru surowców zależy od ich przeznaczenia. Mogą być przeznaczone do:

• Przerobu na przetwory - dżemy, galaretki, soki itp.

• Przetwórstwa słodu

• Przetwórstwa na etanol

• Przetwórstwa na wino

• Mrożenia

Rynek owoców i warzyw przeznaczonych do przetwórstwa

Pierwsze regulacje na tym rynku wprowadzono w 1978 roku. Obecnie obowiązujące regulacje z 1996 roku uwzględniają następujące formy pomocy finansowej:

Pomoc dla producentów warzyw i owoców dla przetwórstwa

Dopłaty obszarowe - instrument obecnie nie wykorzystywany

Dopłaty do przechowywania - dla fig i winogron

Dotacje na promocję danego produktu i zwiększenie jego konkurencyjności

Producentów owoców i warzyw w UE obowiązują zasady, które są wspólne dla wszystkich krajów członkowskich:

Wspólne wymagania jakościowe - obowiązują dla 16 gatunków owoców oraz 21 gatunków warzyw

Wyróżnia się trzy podstawowe klasy jakości:

• Klasę ekstra

• Klasę I

• Klasę II

Obowiązują one na wszystkich etapach sprzedaży produktów. Wymagania te nie dotyczą jedynie owoców i warzyw sprzedawanych konsumentom bezpośrednio w gospodarstwie oraz produktów przeznaczonych do przetwórstwa

Gatunki owoców i warzyw objęte w UE wspólnymi standardami jakości

Warzywa	Owoce
Bakłażany, cebula, cukinia, cykoria, czosnek, fasola szparagowa, groch w strąkach, kalafiory, kapusta brukselska, kapusta głowiasta, karczochy, marchew, ogórek, papryka słodka, pomidor, melon, por, sałaty i endywie, seler naciowy, szparagi, szpinak	Awokado, arbuz, banany, brzoskwinie i nektarynki, jabłka, gruszki, morele, owoce cytrusowe, owoce kiwi, śliwki, truskawki, wiśnie i czereśnie, winogrona deserowe, orzechy laskowe w łupinach, orzechy włoskie, migdały w łupinach

Kontrola jakości świeżych owoców i warzyw

Kontrola jakości jest regulowana Rozporządzeniem Rady (WE) Nr 1148/2001. Świeże owoce i warzywa zanim zostaną dopuszczone do wolnego obrotu musza zostać poddane kontroli na ich zgodność z normami handlowymi określonymi w art. 7, 8 9 Rozporządzenia Rady (WE) Nr 2200/96 w sprawie wspólnej organizacji rynku świeżych owoców i warzyw. Kontroli zgodności dokonuje się po zgłoszeniu przez przedsiębiorcę. Kontrola przeprowadzona dla każdej partii. Po przeprowadzeniu czynności kontrolnych inspektor sporządza:

Świadectwo zgodności - jeśli jakość towaru jest zgodna z obowiązującą normą handlową

Świadectwo przeznaczenia do celów przetwórczych - jeśli towar jest przeznaczony do przetwórstwa

Protokół niezgodności - jeśli jakość towaru jest niezgodna z obowiązującą normą handlową

Protokół niezgodności

Towary, dla których został wystawiony nie mogą być przewożone bez zgody wojewódzkiego inspektora, który ten dokument wystawił.

Owoce i warzywa świeże mogą być dopuszczane do obrotu w rozumieniu przepisów celnych pod warunkiem, że:

• Towarzyszy im świadectwo zgodności wydane przez inspektora wojewódzkiego inspektoratu JHARS

• Towarzyszy im świadectwo przeznaczenia do celów przetwórczych, lub

• Towarzyszy im świadectwo wydane przez oficjalną służbę uznanego państwa trzeciego, lub

• Wojewódzki inspektor poinformował władze celne, że dane partie przeszły procedurę wystawienia jednego z ww. świadectw

Dopłaty do przetwórstwa

Polscy ogrodnicy otrzymają dopłaty do zakontraktowanych pomidorów. Limit ten wynosi 194,6 tys, ton pomidorów (tyle ile zgłosiła strona polska w stanowisku negocjacyjnym) zużytych do produkcji przetworów, głównie koncentratu pomidorowego. Jeżeli naszym producentom uda się zorganizować w „grupy producencie” i podpisać umowy kontraktacyjne to otrzymają dopłaty w wysokości 34,5 euro/tony surowca (138zł/t wg kursu 4,00 zł/euro). Istnienie grup jest podstawowym warunkiem uzyskania tego wsparcia.

Kryteria przydatności surowców przeznaczonych na mrożonki są wyższe niż na inne kierunki przetwórstwa. Wynika to stąd, że mrożenie nie zapewnia tego rodzaju efektu maskującego, jaki możliwy jest np. przy produkcji dżemów. Obróbka cieplna „uśrednia” jakość, w produktach mrożonych jest ona zawsze sumą właściwości poszczególnych owoców czy warzyw. Owoce (poza malinami) zamraża się zwykle w stadium dojrzałości konsumpcyjnej. Warzywa zamraża się z reguły o 1-2 dni wcześniej niż w przypadku innego kierunku przerobu.

Najlepszy surowiec pochodzi zwykle z pierwszych dni kampanii zbioru. Decydujący wpływ na jego jakość ma czas upływający od zbioru do zamrożenia, w którym zachodzą:

- niekorzystne przemiany fizjologiczne (oddychanie, osłabienie konsystencji)

- oddziaływania zewnętrzne (wpływ temperatury i wilgotności powietrza, transport, przeładunki)

W celu zapewnienia wystarczającej ilości surowców o odpowiedniej jakości i we właściwych terminach, duże zakłady organizują własne bazy surowcowe. Pozwala to oddziaływać na dobór gatunków i odmian, terminy wysiewów i zbiorów, właściwe zabiegi uprawowe oraz sprawną organizacje dostaw. Coraz większą rangę zyskują służby agrotechniczne zakładów. W USandA wdraża się ostatnio system kontroli surowców dla przetwórstwa, określany jako dobra praktyka agrotechniczna GAP.

Przydatność żywności do zamrażania

Zamrażanie żywności ma na celu zachowanie w stanie niezmienionym możliwie wszystkich jej naturalnych walorów sensorycznych i użytkowych przez okres uzasadniony ich małą trwałością lub sezonowością występowania. Większość świeżych surowców należy mrozić jak najszybciej po ich pozyskaniu.

Jakościowo słabych surowców nie opłaca się mrozić. Proces ten utrwala jedynie wyjściową jakość wyrobów. Nigdy nie jest w stanie jej poprawić. Zamrażanie przebiega zwykle bez lub z małym udziałem przetwórstwa. Niestałość składu i naturalna zmienność surowców powoduje, że ich przydatność technologiczna zależy istotnie od warunków pozyskiwania oraz postępowania po zbiorze. Nie wszystkie surowce i produkty żywnościowe w jednakowym stopniu nadają się do zamrożenia. Stopień tej przydatności dla ponad 100 wyrobów określono w załączniku 1 do poz.

Nadal istnieje grupa wyrobów tzw. trudnych, które ze względu na naturalne właściwości lub sposób przygotowania wykazują obniżone cechy po zamrożeniu. Należą do nich m.in. produkty o konsystencji półpłynnej i zbliżonej do pasty oraz poddane przed zamrażaniem innym zabiegom technologicznym.

Wstępna obróbka surowców roślinnych obejmuje rutynowe zabiegi, takie jak:

• Oczyszczanie lub obieranie

• Płukanie lub mycie

• Niekiedy sortowanie

• Kalibrowanie

• Rozdrabnianie

Owoce delikatne przechodzą jedynie przez płuczki wodno - powietrzne i natryski, natomiast warzywa przez myjki szczotkowe lub grabkowe.

Woda musi odpowiadać wymaganiom dla wody do celów technologicznych. Nieznaczne ilości absorbowanej wody są korzystne, ponieważ po zamrożeniu tworzą warstewkę glazury, ograniczającą ususzkę i zmiany jakościowe. Nadmiar wody usuwany jest w podmuchu powietrza w ażurowych taśmach ociekowych

Wstępna obróbka

Znaczną część masy świeżych surowców stanowią odpady niejadalne wynoszące od 10-12% W truskawkach do >50% w wielu gatunkach warzyw.Do ich usuwania stosowane są różne typy ocieraczek mechanicznych i obieraczek parowych Znane są min. metody obierania warzyw po zamrożeniu! (Frezze-peeling).

Wobec zastrzeżeń ekologicznych wycofano ługowo termiczną metodę obierania. Wszędzie, gdzie to możliwe stosowana jest obróbka owoców na surowcu zamrożonym, z wykorzystaniem odpowiednich urządzeń mechanicznych.

Zabiegi we wstępnej fazie wpływają na

składniki przerabianych surowców ważne w żywieniu (powstają straty wrażliwych na ciepło witamin, substancji rozpuszczalnych, składników wycieku z. produktów rozdrobnionych).

Często są one większe niż w samym procesie zamrażania.

Zabieg rozdrabniania surowców wpływa na:

• poprawę wymiany ciepła i skrócenie zamrażania

• określa sposób pakowania i formę oferowania na rynek

• powoduje uszkodzenia

• zwiększa podatność produktów na niekorzystne oddziaływania czynników środowiskowych (temperatury, tlenu, światła).

Fermentowane surowce roślinne

• Kiszona kapusta - Leuconostoc mesenteroides, Lactobacillus brevis, Lactobacillus plantarum, Pediococcus damnosus

• Kiszone ogórki - Lactobacillus plantarum, Lactobacillus brevis, Pediococcus

• Kiszonki paszowe - (liście buraków cukrowych, kukurydzy, ziemniaki) Lactobacillus plantaru, Lactobacillus curvatus, Lactobacillus brevis, Lactobacillus buchneri

• W mniejszym stopniu kisi się oliwki, buraki, kalafiory, marchew, cebule, paprykę, zielone pomidory oraz soki warzywne

Fermentacja pieczywa

Produkcja pieczywa w oparciu o proces fermentacji daje ciastu trwałe spulchnienie, bakterie ponadto uczestniczą w powstawaniu wielu związków będących prekursorami substancji, które tworzy się podczas wypieku i nadają pieczywu typowy smak i aromat.

Typowe szczepionki piekarskie zawierają:

• Lactobacillus plantarum

• Lactobacillus brevis

• Lactobacillus fermentum

• Lactobacillus leichmani

• Lactobacillus sanfranciscensis (rozkłada maltozę)

• Saccharomyces cerevisiae (dodawane w celu odpowiedniego spulchnienia pieczywa, w stosunku do bakterii kwasu mlekowego 1:100)

Pektynazy

Wytwarzana przez gatunki Aspergillus Niger, Rhizopus sp.

Zastosowanie w przemyśle owocowe - warzywnym i winiarstwie: do klarowanie soków owocowych i win, zwiększania wydajności tłoczenia miazgi, zwiększenia wydajności filtracji i ekstraktywności

Celulazy

Wytwarzana przez gatunki Aspergillus niger, Aspergillus nidulans, Trichoderma viride, Stachybotris chartarum, Chaetomium globusom

Zastosowanie w: przetwórstwie owocowym, przemyśle paszowym, przemyśle papierniczym

Co to są pasze?

Pasze są to produkty pochodzenia roślinnego, zwierzęcego i mineralnego, świeże lub konserwowane, stosowane w żywieniu zwierząt dla zaspokojenia ich potrzeb energetycznych, białkowych, mineralnych i witaminowych.

Pasze = środki żywienia zwierząt

Podział pasz

1. Ze względu na właściwości fizjologiczne:

• Pasze o tkankach żywych (zielonki, ziarna zbóż, nasiona roślin strączkowych, bulwy i korzenie)

• Pasze o tkankach martwych (kiszonki, siano, słoma i plewy)

• Pasze o tkankach martwych i zmiennych właściwościach chemicznych ( śruty poekstrakcyjne, wysłodki buraczane, melasa, wycier ziemniaczany - tzw. pulpa

2. Z uwagi na skład chemiczny:

• Wysokobiałkowe np. mączka z krwi i mięsa

• Węglowodanowe - ziemniaki

• Włókniste - słoma, plewy

3. Ze względu na pochodzenie:

• Pasze roślinne

• Pasze zwierzęce

4. W praktyce ustalił się podział na:

• Pasze objętościowe soczyste - zawierają 70-90% wody, np. zielonki

• Pasze objętościowe suche - do 15% wody, np. słoma

• Pasze treściwe - ziarna zbóż

• Pasze mineralne

• Pasze specjalne - mieszanki mineralne

RODZAJE PASZ

Materiały paszowe + dodatki paszowe

Mieszanki paszowe

Pełnoporcjowe Uzupełniające Lecznicze

Dodatki paszowe = substancje czynne + nośnik (prefiksy przemysłowe, farmerskie)

Rośliny pastowne, paszowe:

Rośliny uprawne, uprawiane na łąkach i pastwiskach na paszę dla zwierząt hodowlanych. Rośliny te wytwarzają dużą ilość masy zielonej, mają także korzystny dla zwierząt skład chemiczny, działają np. mlekopędnie.

Do roślin pastewnych zaliczamy:

• Rośliny motylkowe: strączkowe grubonasienne: bobik, łubin, groch pastewny, soja

• Rośliny wieloletnie, drobnonasienne: esparceta siewna, koniczyna zwyczajna, biała, białoróżowa, czerwona, perska, lucerna chmielowo - nerkowata, mieszańcowa, nostrzyk biały

• Rośliny okopowe: ziemniak, burak cukrowy, pastewny, brukiew, rzepa ścierniskowa

• Pastewne trawy: stokłosa, wiechlina, życica

• Rośliny silosowe niemotylkowe: kapusta pastewna, kukurydza, sorgo, słonecznik pastewny, bulwiasty

• Pozostałe rośliny pastewne: malwa pastewna, facelia, kanar(cokolwiek to jest)

Do pasz pochodzenia roślinnego zalicza się:

• Pasze objętościowo suche -siano, słoma

• Pasze objętościowo treściwe - zielonki, kiszonki

• Pasze energetyczne - ziarno zbóż, ziemniak, burak

DEFINICJA PASZ

Rozporządzenie (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002r. ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. bezpieczeństwa żywności art. 3, ust. 4:

„pasza” (lub „materiały paszowe”) oznacza substancje lub produkty, w tym dodatki, przetworzone, częściowo przetworzone lub nieprzetworzone, przeznaczone do karmienia zwierząt

materiały paszowe - produkty pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego występujące w stanie naturalnym, świeże lub konserwowane albo przetworzone oraz inne substancje organiczne, a także nieorganiczne, zawierające dodatki paszowe albo niezawierające tych dodatków, przeznaczone do żywienia zwierząt w formie przetworzonej lub nie, albo do sporządzania mieszanek paszowych albo jako nośniki premiksów.

Pasze objętościowe - pasze, które w 1kg suchej masy zawierają mniej niż 4,1 KJ energii netto i więcej niż 18% włókna surowego. Do paszy objętościowej należą np.: słoma, siano, plewy, mączka z suszu, niektóre otręby, okopowe, zielonki, kiszonki, wywar gorzelniany. Pasze objętościowe stanowią główny składnik dawek pokarmowych dla przeżuwaczy. W tych paszach 1kg odpowiada wartości pokarmowej poniżej 0,7 jednostki pokarmowej owsianej lub 0,5 MJ NEL i 9,0 MJ EM.

Pasze treściwe - to mieszanki przemysłowe, koncentraty, ziarna zbóż i niektóre produkty uboczne przemysłu rolno - spożywczego. Pasze treściwe to nisko celulozowe węglowodany. W tych paszach 1kg odpowiada wartości pokarmowej powyżej 0,7 jednostki pokarmowej owsianej.

Pasze lecznicze - mieszanina jednego lub kilku dopuszczonych do obrotu, na podstawie przepisów prawa farmaceutycznego, premiksów leczniczych jedną lub kilkoma paszami przeznaczone, ze względu na swoje właściwości profilaktyczne lub lecznicze do podawania zwierzętom w formie niezmienionej (ani ładu ani składu w tym ale tak było na slajdzie;/)

Pasza pastwiskowa - inaczej zielona pastwiskowa, ruń pastwiskowa o różnym składzie botanicznym przeznaczona do spasania.

Produkty uboczne - produkty pochodzące z zakładów przemysłu rolno - spożywczego stanowiące pasze szeroko wykorzystywane w żywieniu zwierząt. Powstają podczas przerobu surowców wyjściowych, zawierających stosunkowo dużo białka i włókna w suchej masie. Rodzaj surowca, stopień zanieczyszczenia oraz kierunek i technika przerobu decydują o wartości pokarmowej produktów ubocznych.

Jednostka pokarmowa - miernik wartości energetycznej (pokarmowej) pasz pozwalający przeliczać, jaką ilością jednej paszy można zastąpić inną bez straty dla zwierzęcia. Znając zapotrzebowanie danego gatunku zwierząt na jednostkę pokarmową i na białko, można opracować normy żywieniowe dla poszczególnych grup zwierząt uwzględniając ich pleć, wiek, masę ciała, stan fizjologiczny, oraz kierunek i intensywność użytkowania.

Wykorzystanie paszy (inaczej zużycie lub niekiedy wyzyskanie paszy) oznacza ilość potrzebnej paszy na 1 kg przyrostu masy ciała. W celu właściwego porównania zwierząt lub stad między sobą trzeba posługiwać się w obliczeniach jednostkami pokarmowymi i zużyciem białka. Zgodnie z aktualnymi Normami żywienia świń (1993), w Polsce wartość energetyczną paszy wyraża się w MJ EM (megadżulach energii metabolicznej).

Strawność paszy - stopień wchłonięcia składników pokarmowych głównie substancji organicznych. Rozróżnia się strawność paszy pozorną, będącą różnicą między ilością składnika pobranego w paszy i wydalonego w kale, oaz bardziej pracochłonną, lecz wiarygodniejszą, strawność paszy rzeczywistą, uwzględniając zawarte w kale składniki metaboliczne.

Energetyczna wartość pasz- kaloryczność, czyli jeden z mierników wartości odżywczej pasz wskazujący ile energii cieplnej wyrażonej w kilodżulach (kJ) powstaje w organizmie w wyniku całkowitego spalenia spożytego pokarmu.

Balast paszy - niestrawna część-związków organicznych paszy, głównie włókno surowe (celuloza i lignina); w ilościach odpowiednich wzmaga wydzielanie soków trawiennych i reguluje szybkość przesuwania się treści pokarmowej, w nadmiarze utrudnia przenikanie soków trawiennych do treści pokarmowej i obciąża przewód pokarmowy.

Dodatki paszowe - różnego rodzaju substancje stosowane w żywieniu zwierząt jako uzupełnianie podstawowych składników pokarmowych, witamin i związków mineralnych. Dodatki paszowe nie są niezbędne do życia, ale ich obecność w dawce pokarmowej zwiększa produkcyjność, poprawia jakość paszy (wygląd, smak, zapach, konsystencja, trwałość). Są to min.: probiotyki, enzym paszowy, dodatki aromatyczne i smakowe, barwniki, konserwanty, detoksykanty, kokcydiostatyki, przeciwutleniacze.

Podstawy prawne

Ustawa o środkach żywienia zwierząt z 23.08.01 wraz ze zmianami reguluje w Polsce warunki wytwarzania materiałów paszowych, mieszanek i dodatków paszowych, ich dystrybucji, sprzedaży, skarmiania oraz nadzoru nad ich jakością

Nadrzędnym celem ustawodawstwa paszowego jest dbałość o zdrowie człowieka jako konsumenta produktów pochodzenia zwierzęcego Realizuje się to poprzez:

• Zakaz wprowadzania do pasz substancji szkodliwych dla zwierząt i konsumentów produktów pochodzenia zwierzęcego

• Wyznaczenie jednolitych wymagań jakościowych dla mieszanek i dodatków paszowych zgodnie z zapotrzebowaniem pokarmowym zwierząt

• Ustalenie wymagań w zakresie kwalifikacji producentów, warunków wytwórni pasz i dodatków paszowych

• Określenie zasad obrotu rynkowego paszami

• Ustanowienie państwowej urzędowej kontroli i badania jakości pasz

Ustawodawstwo paszowe podaje wymagania jakościowe dla pasz w zakresie:

• Maksymalnej wilgotności

• Zawartości włókna surowego, popiołu

• Minimalnej zawartości białka

• Zawiera informacje, które składniki pokarmowe powinny być obligatoryjnie wpisane

Stosowanie w mieszankach paszowych dodatków paszowych regulują odrębne przepisy:

Pasze mogą zawierać wyłącznie dodatki dopuszczalne do stosowania jako dodatki paszowe. Zgodę na ich stosowanie w żywieniu zwierząt wydaje MRiRW na podstawie opinii Komisji Oceny Pasz.

Czynniki wpływające na jakość pasz

Wartość pokarmowa pasz jest wyrażona ilością danego składnika (białka, cukrów, tłuszczu, włókna, skrobi, poszczególnych aminokwasów, kwasów tłuszczowych, składników mineralnych, witamin bądź energii) na jednostkę wagową suchej paszy.

Pasze różnią się miedzy sobą:

• Zawartością składników pokarmowych

• Ich strawnością

• Koncentracją energii

• Jakością białka

• Zdolnością do zaspokajania potrze zwierząt

Skład chemiczny i wartość pokarmowa paszy jest ściśle uzależniona od wielu czynników i może się zmieniać w szerokich granicach.

Czynniki wpływające na jakość pasz to:

• Klimat

• Nawożenie ( na zawartość makro i mikroelementów, oprócz cech gatunkowych w znacznym stopniu wpływa zasobność gleb w składniki mineralne)

• Gatunek i odmiana rośliny

• Faza dojrzałości roślin (przed kwitnieniem, po kwitnieniu, w fazie dojrzałości woskowej, pełnej)

• Postępowania po zbiorze (kiszenie, suszenie, przechowywanie)

Czynniki wpływające na jakość pasz „PASZE Z UŻYTKÓW ZIELONYCH"

• Rodzaj gleby i jej żyzność. Gleba o dobrych warunkach powietrzno-wodnych, głębokim podłożu, zasobna w próchnicę i składniki mineralne sprzyja wzbogaceniu składu botanicznego runi pastwiskowej.

• Nawożenie mineralne a szczególnie azotowe wpływa na jakość i wartość pokarmową pasz uzyskiwanych z łąk i pastwisk. Jednakże ruń zbyt intensywnie nawożona azotem zawiera nadmierną ilość K obniżoną ilość Ca. Mg i Na. Następuje zachwianie proporcji pomiędzy składnikami mineralnymi, co może prowadzić do zaburzeń w gospodarce mineralnej u zwierząt wywołując objawy chorobowe takie jak tężyczka pastwiskowa, lizawość.

Wykład nr ?

Jakie są podstawy prawne standardów jakości handlowej owoców i warzyw?

• Do 2004r. obowiązywało ustawodawstwo polskie

• Po wejściu Polski do UE obowiązuje w tym zakresie ustawodawstwo UE

Do 2004 roku obowiązywała w Polsce Ustawa z dn. 21.12.2000r., o jakości handlowej artykułów rolno - spożywczych

W ramach dostosowania prawa polskiego do regulacji obowiązujących w UE, Sejm RP dnia 21.12.2000r. uchwalił ustawę o jakości handlowej artykułów rolno - spożywczych (Dz. U. Nr 5 z 2001r. poz. 44,zm. Dz. U. Nr 154 z 2001r, poz. 1802), która reguluje sprawy jakości handlowej artykułów rolno - spożywczych oraz organizację i zasady działania Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno - Spożywczych.

Konsolidacja służb kontrolnych

Na mocy przepisów ustawy o jakości handlowej artykułów rolno - spożywczych z dniem 1 stycznia 2003 roku nastąpiła konsolidacja polegająca na połączeniu:

• Centralnego Inspektoratu Centralizacji i

• Inspekcji Skupu i Przetwórstwa Artykułów Rolnych i powołaniu

Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno - Spożywczych

Ustawa i przepisy wykonawcze do ustawy określają zasady nadzoru nad przestrzeganiem przez producentów i sprzedawców ustalonych wymagań jakościowych w zakresie:

• Znakowania artykułów rolno - spożywczych

• Standardów jakości handlowej

• Warunków składowania i transportu

• Pobierania prób i metod analiz

• Promocji artykułów rolno - spożywczych wyprodukowanych z surowców pochodzenia krajowego

Zadania Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno - Spożywczych objęły ponadto realizację zapisów innych ustaw, tj. m.in.:

• Z dnia 26 lipca 200r. o nawozach i nawożeniu (Dz. U. Nr 89 z 2001r. poz. 991)

• Ustawy o środkach żywienia zwierząt (Dz. U. Nr 123 z 2001r., poz. 1350)

• Ustawy z dnia 16 listopada 2000r. o domach składowych oraz zmianie Kodeksu cywilnego, Kodeksu postępowania cywilnego i innych ustaw (Dz. U. Nr 114 z 2000r. poz. 1191)

• Ustawy z dnia 13 października 2000r. o organizacji rynków owoców i warzyw, rynku chmielu, rynku tytoniu oraz rynku suszu paszowego (Dz. U. Nr 3 z 2001r. poz. 19)

• Ustawa z dnia 16 marca 2001r. o rolnictwie ekologicznym (Dz. U. Nr 38 z 2001r. poz. 452)

Podstawy prawne jakości handlowej owoców i warzyw w UE

• Standardy jakości handlowej świeżych owoców i warzyw są wprowadzane rozporządzeniami Komisji (WE) zgodnie z art.. 2 rozporządzenia Rady WE Nr 2200/96 w sprawie wspólnej organizacji rynku owoców i warzyw.

• Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 1148/2001 w sprawie kontroli zgodności świeżych owoców i warzyw z obowiązującymi standardami jakości handlowej

• Rozporządzenia Komisji (WE) wprowadzające standardy jakości handlowej dla poszczególnych gatunków owoców i warzyw

• Standardy te są opracowane na bazie norm Europejskiej Komisji Gospod. ONZ (EKG/ONZ) tworzonych w ramach prac Grupy Roboczej ds. standaryzacji produktów nietrwałych i rozwoju jakości.

• Na mocy powyższych rozporządzeń państwa członkowskie UE są zobowiązane do przeprowadzania kontroli świeżych owoców i warzyw na wszystkich etapach obrotu handlowego

• Do wykonywania zadań kontrolnych państwa członkowskie muszą wyznaczać odpowiednie służby kontrolne. W Polsce zadania związane z dokonywaniem kontroli jakości handlowej owoców i warzyw są powierzone Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno - Spożywczych (IJHARS)

Konstrukcja standardów

jakości handlowej

Wszystkie unijne standardy jakości handlowej dla poszczególnych owoców i warzyw skonstruowane są w ten sam sposób i zawierają te same elementy:

1. Określenie produktu

2. Postanowienia dotyczące jakości

3. Postanowienia dotyczące wielkości

4. Postanowienia dotyczące tolerancji

5. Postanowienia dotyczące prezentacji

6. Postanowienia dotyczące znakowania

Ad. 1

Określenie produktu - w punkcie tym zapisane jest, jaki produkt jest przedmiotem standardu, podana jest jego nazwa łacińska oraz informacja, że standard nie obejmuje produktów …….

Ad. 2

Postanowienia dotyczące jakości - w punkcie tym zawarte są wymagania minimalne oraz szczegółowe wymagania dla poszczególnych klas jakości:

• Klasy Extra

• Klasy I

• Klasy II

Z tym, że nie dla wszystkich produktów ustanowione są wszystkie te klasy (np. cebula posiada tylko klasę I i II

Wymagania minimalne są praktycznie jednakowe dla wszystkich produktów i zgodnie z nimi produkty powinny być

• Całe ( w zależności od produktu są możliwe uwagi)

• Zdrowe; nie dopuszcza się produktów z objawami gnicia lub zepsucia, które czynią je, niezdatnymi do spożycia

• Czyste, czyli wolne od jakichkolwiek widocznych zanieczyszczeń obcych ( w zależności od produktu dopuszczalne są odchylenia dotyczące śladów ziemi)

• Praktycznie wolne od szkodników

• Praktycznie wolne od uszkodzeń spowodowanych przez szkodniki

• Bez nadmiernego zawilgocenia powierzchniowego

• Bez obcych zapachów lub/i smaków

• ……(czyjaś głowa mi zasłoniła)

Ponadto stopień rozwoju i jakości produktów powinny być takie, aby mogły:

• Wytrzymać transport i manipulacje

• Dotrzeć do miejsca przeznaczenia zachowując odpowiednią jakość

Wymagania jakościowe dla poszczególnych klas są różne dla różnych produktów, ale ogólnie dotyczą stopnia rozwoju, dojrzałości, barwy, kształtu. Produkty klasy Ekstra powinny być najwyższej jakości, klasy I -dobrej jakości.

Ad 3.

Postanowienia dotyczące wielkości - w tym punkcie podane są postanowienia, co do: minimalnej i maksymalnej wielkości oraz przedziałów wielkości w zależności od:

- produktu

- odmiany

- typu handlowego

- klasy jakości

Wielkość wyraża się w zależności od produktu za pomocą średnicy, długości, masy lub obwodu.

Ad 4.

Postanowienia dotyczące tolerancji - w punkcie tym określone są dopuszczalne tolerancje w zakresie jakości i wielkości dla produktów niespełniających wymagań ustalonych dla danej klasy i tak:

- dla klasy Ekstra jest to 5%

- dla klas I i II - 10% produktów niespełniających wymagań jakościowych ustalonych dla każdej z klas

Możliwe jest też określenie tolerancji dla poszczególnych wad w zależności od produktu.

Ad 5.

Postanowienia dotyczące prezentacji - w punkcie tym zawarte są postanowienia odnośnie jednolitości produktów w opakowaniu, a także sposobów prezentacji i opakowań.

W każdym opakowaniu produkty powinny być jednolite, tj. tego samego pochodzenia, tej samej odmiany, jakości oraz wielkości.

Do każdego produktu podawane są sposoby jego prezentacji w opakowaniach np. ułożenia warstw, wiązania w pęczki czy splecenia w warkocze. Materiały stosowane do wykładnia wnętrza opakowania powinny być nowe, czyste i takiej jakości, aby zapobiegały jakimkolwiek uszkodzeniom zewnętrznym czy wewnętrznym produktu. Użycie materiałów, zwłaszcza papieru ze specyfikacją handlową jest dozwolone pod warunkiem, że nadruk lub etykietą zostaną wykonane nietoksycznym tuszem lub klejem. Opakowania nie powinny zawierać żadnych zanieczyszczeń zewnętrznych.

Ad 6.

Postanowienia dotyczące znakowania

Każde opakowanie powinno być odpowiednio oznakowane. Powinny się na nim znaleźć następujące informacje umieszczone na tej samej stronie, czytelnie, trwale oraz w sposób widoczny z zewnątrz:

• Nazwa i adres pakującego i/lub wysyłającego

• Nazwa produktu, jeśli zawartość opakowania nie jest widoczna z zewnątrz

• Nazwa odmiany i/lub typu handlowego w zależności od produktu

• Kraj pochodzenia i nieobowiązkowo rejon uprawy lub nazwa krajowa, regionalna lub lokalna

• Klasa jakości

• Wielkość (jeśli sortowano według wielkości)

• Inne szczegóły w zależności od produktu

Standardy jakości handlowej dla poszczególnych produktów

Owoce świeże

• Śliwki - Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1168/1999 z dnia 3 czerwca 1999r

• Jabłka i gruszki - Rozporządzenie Komisji (WE) nr 1619/2001 z dnia 6 sierpnia 2001r

• Truskawki - Rozporządzenie Komisji (WE) nr 843/2002 z dnia 21 maja 2002r

Owoce i warzywa - normy regulujące obrót handlowy

Obrót handlowy dostępnymi w UE gatunkami owoców i warzyw regulują rozporządzenia Wspólnot Europejskich ustanawiające wewnątrzwspólnotowe normy handlowe.

Przyporządkowany danej klasie handlowej surowiec, w tym przypadku owoc czy warzywo musi jej odpowiadać. Od lat 40-tych XX wieku funkcjonują ponadto dla świeżych owoców i warzyw normy regulujące dopuszczanie produktu na rynek Narodów Zjednoczonych (UN).

Klasy jakości

Podstawą każdej normy dopuszczenia do obrotu handlowego są klasy jakości, które obejmują: wymagania minimalne i kryteria jakościowe.

Wymagania minimalne sformułowane są w uniwersalny sposób dla wszystkich klas jakościowych.

Cechy wysokogatunkowych owoców

Owoce muszą:

• Nie mieć żadnych ubytków

• Być zdrowe bez objawów zepsucia czy gnicia

• Czyste

• Mieć świeży wygląd

• Być wolne od szkodników

• Wolne od nadmiernego zawilgocenia

• Pozbawione jakiegokolwiek obcego zapachu

• Ostrożnie zbierane i pakowane

• Wystarczająco rozwinięte

• Wykazywać odpowiednią dojrzałość

Owoce podział na klasy jakości

Klasa Ekstra - owoce muszą być najwyższej jakości, wolne od brudu, pozostałości skaz - również w zabarwieniu. Muszą mieć również nieuszkodzoną szypułkę.

Klasa I - owoc musi być dobrej jakości, dopuszczone są niewielkie wady powierzchniowe, nieco mniejsze gabaryty i uszkodzona szypułka. Miąższ owoców musi być zupełnie zdrowy.

Klasa II - owoce muszą wykazywać dopuszczalną jakość. Dopuszcza się nieznaczne wady kształtu i zabarwienia. Obowiązują minimalne wymiary owoców.

Magazynowanie owoców i warzyw

Nowoczesne metody magazynowania (już podczas transportu) powodują, iż świeże owoce i warzywa dostępne są niezależnie od terminu zbioru przez praktycznie cały rok. Czy owoc lub warzywo da się w ogóle przechować zależy m.in. od momentu zbioru. Zbierać można tylko fizjologicznie dojrzałe owoce. Oznacza to, że ich rozwój, czyli proces wzrostu i magazynowania składników pokarmowych, musi być całkiem zakończony. Duże znaczenie ma to, czy dany owoc/warzywo należy do owoców/warzyw klimakterycznych (dojrzewających następczo) czy nieklimakterycznych (brak dojrzewania następczego). Owoce nieklimakteryczne zbierane są w momencie ich całkowitej dojrzałości, wzgl. Dojrzałości do spożycia lub, co najmniej krótko przed jej nastąpieniem. Moment zbioru owoców klimakterycznych przeznaczonych do magazynowania może mieć miejsce w chwili dojrzałości zbiorczej. Podczas składowania warzywa i owoce rozwijają się dalej i osiągają pełną dojrzałość do spożycia.

Przechowywanie owoców i warzyw

Optymalna atmosfera i klimat, o które dba się osobno dla każdego gatunku owoców i warzyw umieszczając je w szczelnych, izolowanych magazynach, stwarzają automatycznie właściwe warunki składowania. Dzięki temu niektóre gatunki są świeże nawet po 9 miesiącach przechowywania. Możliwość wydłużonych okresów przechowywania pozwala być owocom i warzywom cały czas w ofercie. Konsument ma więc dostęp do stałego asortymentu.

Na przechowywanie surowców roślinnych wpływają: temperatura składowania, wilgotność względna powietrza, jego skład gazowy.

Temperatura przechowywania - nie ma uniwersalnej temperatury składowania, która byłaby idealna dla większości gatunków owoców, warzyw czy płodów rolnych. Każdy z nich ma swoje optimum. I tak:

Większość owoców i warzyw wymaga umiarkowanej temp. Sięgającej zaledwie powyżej 0˚C. Niewiele gatunków dobrze znosi ujemne temperatury. Dla owoców tropikalnych najlepsza temp. Waha się w granicach 15˚C.

Uszkodzenia fizjologiczne

Jedną z przyczyn powstających zaburzeń fizjologicznych są uszkodzenia spowodowane zwiększoną koncentracją etylenu w atmosferze, w czasie przechowywania. Etylen jest hormonem roślinnym wydzielanym w czasie dojrzewania warzyw. Często spotykane są uszkodzenia mrozowe warzyw wynikające z przechowywania w temp. niższej od temp. Zamarzania danego produktu. Uszkodzenia mrozowe są efektem mechanicznego zniszczenia ścian komórkowych przez kryształki lodu. Zaburzenia chłodowe prowadzą do odbarwień na powierzchni i wewnątrz warzyw, powodują m.in. nekrotyczną plamistość liści i ogonków liściowych, brunatnienie nerwów liściowych.

Uszkodzenia spowodowane przez czynniki chorobotwórcze

Warzywa i owoce tworzą znakomitą pożywkę dla grzybów i bakterii, gdyż zawieraja duże ilości wody oraz związków pokarmowych. Warzywa i owoce wykazuja różną odporność na choroby. Jest to związane z występowaniem w nich związków chemicznych mających charakter odpornościowy. Na skutek porażenia warzyw przez grzyby następuje:

- zwiększenie aktywności pewnych enzymów

- nasilenie oddychania, a powstające uszkodzenia tkanek sprzyjają wymianie gazowej

Ponadto patogenny wydzielają szkodliwe dla organizmu toksyny, np.: potuliny, afaltoksyny.

Wilgotność względna powietrza

Czynnikami decydującymi o stopniu utraty wilgoci przez magazynowane surowce roślinne, a zwłaszcza owoce i warzywa jest poza temperaturą magazynowania, stanem skórki/łupiny czy poziomu dojrzałości także wilgotność względna powietrza, która dla większości gatunków owoców wynosi około 90%.

Atmosfera przechowywania

Na składowanie owoców i warzyw duże znaczenie wywiera zawartość CO₂ w powietrzu magazynu. Naturalne proporcje CO₂ i O₂ mogą ulec zachwianiu na skutek zachodzących procesów metabolicznych w umieszczonych w zamkniętym pomieszczeniu owocach. Generowaniu np. węglowodanów, kwasów owocowych czy też wolnych alkoholi itp. towarzyszy równolegle wzrost zawartości CO₂ i zużycie O₂. Podczas gdy brak O₂ prowadzi do „uduszenia” i zupełnego sfermentowania owoców to konsekwencja nadmiaru CO₂ jest wzmożenie ich rozkładu. Widocznym śladem tego procesu jest załamanie się tkanki owocu, która staje się watowata.

Woskowanie owoców

Jest zabiegiem dążącym do przedłużenia przechowalności owoców np. cytrusowych jest ich częściowe pokrycie emulsją woskową, mającą zmniejszać żywotność niektórych procesów metabolicznych oraz zapobiegać m.in. utracie masy, mogącej nastąpić na skutek wyparowania.

Stosowanie hormonów

Etylen - wykazuje wysokie działanie fizjologiczne - przyspiesza proces dojrzewania, nie ulegając zużyciu. Zdolność tę wykorzystuje się np. w przypadku zerwania niedojrzałych, zielonych bananów, które w celu szybszego dojrzenia umieszcza się w tzw. komorach dojrzewania, charakteryzujących się lekko podwyższoną temperaturą oraz wzmożoną koncentracją etylenu. Podwyższona obecność etylenu prowadzi w głównej mierze do przyspieszenia procesu starzenia się niektórych gatunków warzyw, takich jak np. kalafior czy ogórek. Z tego też powodu dojrzałe banany, gruszki, jabłka, kiwi oraz awokado nie powinny być przechowywane razem z warzywami.

Konserwacja owoców

W celu lepszej konserwacji owoców (szczególnie cytrusowych) stosuje się środki obróbki powierzchniowej, środki powlekające albo konserwanty. Dodatkową ochroną przed wysychaniem owoców cytrusowych, jabłek, gruszek i melonów stanowi również warstwa wosku, którą można powlec ich powierzchnię. Stąd też należy zawsze zdejmować skórkę konserwowanych powierzchniowo owoców. W tradycyjnym rolnictwie stosowane są zazwyczaj pestycydy

Liofilizacja

Zastosowanie warzyw liofilizowanych

• Zupy błyskawiczne instant

• Dania do gotowania

• Mleczarstwo: serki topione, serki twarogowe, serki homogenizowane, masła smakowe

• Przemysł mięsny posypki, dodatki do wędlin i pasztetów

• Kuchnia turystyczna

• Przetwórstwo rybne

Konserwacja owoców

Owoce z upraw ekologicznych stanowią zdrowszą alternatywę, ponieważ wykluczają warzywa i owoce uzyskane metodą liofilizacji i w pełni zachowują właściwości warzyw świeżych smak, zapach, wartości odżywcze. Nie ulegają degradacji najcenniejsze składniki i właściwości: witaminy, białka, składniki mineralne. Dobrze zachowana struktura komórkowa pozwala na szybkie ponowne uwodnienie produktu. Wpływają korzystnie na smak produktu finalnego. W porównaniu z utrwalaniem przez zamrożenie, liofilizacja gwarantuje wyższą jakość produktu oraz eliminuje wysokie koszty związane z transportem i przechowywaniem - produkt nie wymaga transportu i przechowywania w urządzeniach chłodniczych także jest lekki ( do 5% wody w masie produktu)

Nowoczesne metody utrwalania żywności

Cele utrwalania żywności:

• Utrzymanie żywności w stanie możliwie niezmienionym pod względem jej wartości odżywczych oraz właściwości energetycznych

• Zahamowanie enzymów natywnych lub bakteryjnych negatywnie wpływających na właściwości produktu

Przemysł spożywczy poszukuje nowych metod utrwalania żywności - efektywniejszych, bezpieczniejszych dla zdrowia konsumenta i zachowujących pożądane cechy gotowego produktu.

Utrwalanie radiacyjne

Międzynarodowe agencje żywnościowe zaakceptowały:

• Traktowanie promieni gamma emitowanymi przez radionuklidy cezu i kobaltu

• Traktowanie prom. Rentgenowskim (<5kGy) zastosowanie przyspieszonej wiązki elektronów

Na świecie już ponad 40 państw zezwala na utrwalanie radiacyjne ogółem ponad 220 produktów. W Polsce kwestię tą reguluje Rop. Min. Zdr. Z dnia 15 stycznia 2003 w. s. warunków napromieniania środków spożywczych, dozwolonych substancji dodatkowych lub innych składników żywności, które mogą być poddane działaniu prom. jonizującego, ich wykazów, maksymalnych dawek napromieniowania oraz wymagań w zakresie znakowania i wprowadzania do obrotu itd. (Dz. U. z roku 2003 nr 37 poz. 327) wraz z późniejszymi zmianami.

Napromieniowanie żywności jest dopuszczalne wyłącznie w celu:

• Eliminacji lub redukcji drobnoustrojów chorobotwórczych do poziomu zapewniającego bezpieczeństwo jej konsumpcji

• Zapobiegania psuciu się żywności poprzez eliminację bakterii, pleśni i pasożytów powodujących jej rozwój

• Przedłużenia okresu składowania świeżych owoców i warzyw poprzez hamowanie naturalnych procesów biologicznych związanych z dojrzewaniem, kiełkowaniem czy starzeniem się tych środków spożywczych

Wykaz środków spożywczych, które mogą być poddane napromieniowaniu i jego maksymalne dawki:

Rodzaj środka spożywczego	Cel napromieniowania	Dawka w kGy
Ziemniaki	Hamowanie kiełkowania	0,025-0,15
Cebula			Do 0,06
Czosnek			0,03-0,15
Pieczarki	Zahamowanie wzrostu i starzenia się	1,0
Przyprawy suche i korzenne	Obniżenie zanieczyszczeń biologicznych	10,0
Suszone pieczarki			1,0
Suszone warzywa			1,0

W zależności od zakładanego celu

stosowane są dawki:

Niskie - do 1kGy - nie obniża wartości odżywczej ani właściwości organoleptycznych; hamowanie kiełkowania (ziemniaki, cebula, czosnek, soja), zwalczanie szkodników magazynowych zbóż (niszczenie larw i robaków), regulacja dojrzewania warzyw i owoców

Średnie - 1-10kGy - tzw. radiopasteryzacja (redukcja lub eliminacja drobnoustrojów), zapobieganie pleśnieniu, przedłuża czas przechowywania poprzez zwalczenie mikroorganizmów patogennych, polepszenie właściwości technologicznych żywności np. wypiekowych mąki.

Wysokie - 10-50kGy tzw. radiosterylizacja żywności, powoduje znaczne zmiany chemiczne i organoleptyczne żywności, nie dopuszczana do stosowania.

Rodzaj i zasięg zmian właściwości fizykochemicznych,

biochemicznych i technologicznych wywołanych promieniowaniem

jonizującym zależy od

• Składu chemicznego napromieniowanego materiału

• Dawki promieniowania

• Temperatury podczas zabiegu

• Dostępności tlenu

Wpływ promieniowania jonizującego na podstawowe

składniki żywności:

Aminokwasy i białka - dekarboksylacja i dezaminacja, wydzielanie H₂S i innych związków zapachowych, zmiany cech organoleptycznych produktu.

Węglowodany - radioliza do CO₂, H₂, ketonów, aldehydów, kwasów i cukrów prostych

Lipidy - oksydacja i powstawanie form rodnikowych, nadtlenków, wodorotlenków, zw. karbonylowych (zabieg należy prowadzić bez dostępu światła i tlenu)

Witaminy - w przypadku niskich dawek promieniowania straty witamin są niewielkie, najbardziej wrażliwe są wit. C, B₁, B₁₂, A i E

Enzymy - w kompleksie chemicznym żywności są bardzo odporne na promieniowanie - inne składniki pełnią w stosunku do nich funkcję ochronna

Kwasy nukleinowe - ze względu na swoją biologiczną budowę są znacznie stabilniejsze niż białka, jednak w reakcji z HO^- następuje uszkodzenie zasad azotowych i pęknięcie nici kwasu (zwłaszcza w DNA)

W UE obowiązuje Dyrektywa Ramowa 1999/2/EC określająca marketing, znakowanie, import i procedury kontrolne. Oznacza to że napromienione produkty spożywcze muszą być stosownie oznakowane z widocznymi napisami „napromieniowane” lub „poddane działaniu promieniowania jonizującego” nawet jeśli składniki napromieniowane stanowią mniej nic 25% produktu końcowego

Utrwalanie przy pomocy wysokiego ciśnienia

Ze względu na relatywnie wysokie koszty spowodowane m.in. niemożnością prowadzenia tego procesu w sposób ciągły, może być stosowana jedynie do utrwalania wysokowartościowych produktów.

Stosowane ciśnienia 50 - 1000 MPa

W wysokociśnieniowych aparatach, medium przenoszącym czynnik utrwalający jest woda, produkt jest zapakowany szczelnie w plastikowa torbę a w czasie procesu niezależnie od kształtu i objętości próbki ciśnienie oddziałuje równomiernie na cały produkt.

Efekt działania wysokiego ciśnienia

Wysokie ciśnienie powoduje degradację białek (poprawa strawności i biodostępności), dysocjację i jonizacje układów wodnych, reakcje chem. lub przesunięcie ich równowagi, zmianę szybkości ich przebiegu. Efekt letalny wysokiego ciśnienia przypisuje się zmianom morfologicznym komórek (deformacja i zmiana struktury błony komórkowej, zmiany w jądrze komórkowym) oraz wpływowi na aktywność enzymów komórkowych.

W przypadku form wegetatywnych bakterii stopień ich inaktywacji rośnie wraz ze wzrostem ciśnienia. W przypadku przetrwalników dopiero w temperaturze powyżej 50˚C można zaobserwować wprost proporcjonalną zależność między wysokością ciśnienia a skutecznością inaktywacji przetrwalników.

Przykłady zastosowań utrwalania wysokim ciśnieniem:

• Suszenie mięsa

• Produkcja wyjałowionego surowego mięsa formowanego

• Poprawa stabilności barwy mięsa w czasie przechowywania

• Produkcja kiełbasy parzonej

Pulsujące pole elektryczne

Mechanizm działania tego procesu opiera się na właściwościach błony komórkowej. Jest ona czuła na oscylujące pole elektryczne, które powoduje, że w poprzek komórki bakteryjnej lub drożdży powstaje potencjał elektryczny. Gdy osiąga on wartość krytyczną 1V następuje dielektryczna perforacja membrany i jej nieodwracalne uszkodzenie.

Parametry procesu zależą od rodzaju i gatunku drobnoustrojów

• Czas trwania impulsu: od mikrosek. Do milisekund

• Ilość impulsów: kilka do 60, w odstępach 1 sek.

• Bakterie Gram- są bardziej wrażliwe na PPE niż Gram+

• Przetrwalniki są całkowicie odporne na działanie PPE

Obecnie metoda ta znajduje się na etapie badań, jednak przewiduje się, że może być z powodzeniem stosowana do utrwalania:

• Soków owocowych

• Mleka

• Masy jajecznej, która nie może być poddawana procesom termicznym

Pulsujące pole magnetyczne

PPM o dużej mocy prowadzi do zmniejszenia liczby drobnoustrojów w materiale. Stosowane parametry: natężenie 5 - 50T(tesli), częstotliwość 5 - 500kHz.

Sposób działania PPM na chemiczne składniki żywności i na komórki nie został jeszcze dokładnie przebadany. Jedna z teorii mówi, że polega on na przeniesieniu energii pola magnetycznego na cząsteczki DNA i nieodwracalne zniszczenia jego struktury.

Metoda jest obecnie na etapie badań, w których wykazane m.in., że:

- w mleku zakażonym S. thermophillus pole o natężeniu 12T i częstotliwości 6kHz obniża ilość komórek z 25 000 do 970/cm²

-w soku pomarańczowym ilość komórek drożdży zredukowano z 25 000 do 6/cm² (40T i 416kHz)

Jednym z możliwych zastosowań PPM jest dodatkowa obróbka pasteryzowanych i zapakowanych produktów spożywczych w celu przedłużenia ich trwałości.

Pulsujące światło

Światło 20 000 razy intensywniejsze niż to docierające do powierzchni ziemi jest generowane przez gazową lampę ksenonową. Impulsy o długości fali 200-1100nm ( zakres od UV do IR) trwają około 300 mikrosekund. W doświadczeniach wykazano niewielką redukcję drobnoustrojów (1-3 cykle logarytmiczne) - 2 impulsy światła niszczą 107komórek/cm² S. aureus, 1 impuls 105komórek/cm² E.Coli i A.Niger

Ponieważ głębokość przenikania impulsów świetlnych jest bardzo mała, metoda ta nadaje się tylko do wyjaławiania powierzchniowego. Praktyczne zastosowanie impulsów świetlnych przewiduje się przy przedłużaniu trwałości pieczywa, mięsa, owoców morza, a także redukcji zanieczyszczenia mikrobiologicznego opakowań.

Mano - termo - sonifikacja

MTS należy do grupy metod kombinowanych, w której jednocześnie działa się na drobnoustroje niskim ciśnieniem, łagodną temperaturą i ultradźwiękami, wykazują w takim połączeniu efekt synergistyczny. Mechanizm tej metody nie jest jeszcze dokładnie zbadany. Najprawdopodobniej głównym efektem niszczącym jest mikrokawitacja, podobnie jak przy zastosowaniu ultradźwięków.

Ultradźwięki

Fale akustyczne o częstotliwości 16-100kHz, wywołują w komórce efekt kawitacji - w środowisku wodnym powstają małe pęcherzyki wypełnione gazem, w momencie ich pękania na granicy fazowej temp. wzrasta do 5000˚C a ciśnienie do 1GPa. Pomimo tak drastycznych warunków, zjawisko to wystarcza do wyjałowienia, dlatego metoda ta jest obecnie modernizowana w kierunku połączenia jej z innymi (MTS)

Plazma gazowa

Metoda z wykorzystaniem takich gazów jak wodór, tlen, argon, azot, tlenek węgla, których cząsteczki w wyniku wzbudzenia w warunkach obniżonego ciśnienia przeprowadza się w stan jonów i elektronów, znajduje się we wczesnej fazie badań.

Ogrzewanie indukcyjne

Metoda wykorzystuje zjawisko przepływu prądu elektrycznego przez produkt spożywczy, nie w wyniku bezpośredniego kontaktu z elektrodami. Produkt przepływa rurami, na których umieszczone jest uzwojenie, w wyniku przepływu prądu przez to zwojenie w rurach indukowane jest napięcie zmienne, które powoduje bardzo szybki wzrost temperatury. W fazie badań jest zastosowanie tej metody do obróbki typu HTST produktów spożywczych.

Wykład: ORGANIZACJA RYNKU OWOCÓW I WARZYW W UE

Kontrola jakości świeżych owoców i warzyw w Polsce:

1. Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno - Spożywczych (IJHARS)

• Podstawy prawne - ustawa z dnia 21.12.2000 o jakości handlowej artykułów rolno - spożywczych, reguluje ona jakość oraz zasady działania JIHARS

• Kontrola jakości świeżych owoców i warzyw sprawowana przez JIHARS

Na mocy przepisów ustawy z dnia 01.01.2003 nastąpiła konsolidacja dwóch służb kontrolnych Centralnego Inspektoratu Standaryzacji oraz Inspekcji Skupu i Przetwórstwa Artykułów Rolnych i powołaniu Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno - Spożywczych

Ustawa i przepisy wykonawcze do ustawy określają zasady nadzoru nad przestrzeganiem przez producentów i sprzedawców ustalonych wymagań w zakresie:

• Znakowania artykułów rolno - spożywczych

• Standardów jakości handlowej

• Warunków składowania i transportu

• Pobieranie prób i metod analiz

• Promocji artykułów rolno - spożywczych z surowców pochodzenia krajowego

Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno - Spożywczych

Działalność tej inspekcji ma 2 podstawowe cele:

1. Ochronę interesów producentów rolnych poprzez badanie rzetelności oceny i klasyfikacji sprzedawanych przez nich płodów rolnych i innych oraz innych surowców oraz jakości nabywanych środków do produkcji rolnej

2. Ochronę konsumentów przed nabywaniem artykułów rolno - spożywczych niewłaściwej jakości, poprzez ochronę parametrów jakościowych próbek surowców i artykułów rolno - spożywczych.

Kontrola jakości artykułów rolno - spożywczych na etapie produkcji rolnej, skupu, przetwórstwa i obrotu hurtowego, umożliwia dokonanie weryfikacji jakości towarów oraz wyeliminowanie z obrotu produktów mogących stwarzać zagrożenia dla konsumenta.

JIHARS sprawuje nadzór nad jakością poprzez:

• Kontrolę jakości handlowej art. rolno-spoż. w produkcji i obrocie, w tym wywożonych za granicę

• Kontrolę jakości handlowej art. rolno-spoż. sprowadzanych z zagranicy, w tym kontrolę graniczną tych artykułów

• Dokonywanie oceny i wydawanie świadectw w zakresie jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych

W wyniku kontroli woj. inspektor może w drodze decyzji:

Zakazać - wprowadzania do obrotu artykułów niespełniających wymagań jakości handlowej lub wymagań w zakresie transportu lub składowania

Nakazać poddanie artykułów określonym zabiegom.

Zakazać składowania artykułu w nieodpowiednich warunkach lub jego transportowania środkami nienadającymi się do tego celu.

Przeklasyfikować artykuł do niższej klasy jakości.

Nakazać zniszczenie artykułu niespełniającego wymagań na koszt posiadacza.

Kontroli JIHARS nie podlegają:

• Artykuły rolno - spożywcze wytwarzane na własny użytek

• Sprzedawane przez ich producentów w gospodarstwie bezpośrednio konsumentom

• Materiał siewny roślin

Rynek owoców i warzyw regulowany jest w UE przez dwa systemy organizacji rynku:

• Owoców i warzyw świeżych

• Produktów przetworzonych na bazie owoców i warzyw

Regulacje na rynku owoców i warzyw

Pierwsze regulacje tego rynku wprowadzono w roku 1962 i obejmowały większość produkowanych owoców i warzyw. Przyjęte uregulowania ukierunkowane były głównie na utrzymanie cen, które miały zapewnić opłacalność produkcji i stabilność dochodów rolników. Obecne regulacje na unijnym rynku owoców i warzyw wprowadzono w 1996r. Obejmują one:

• Wspólne wymagania jakościowe w stosunku do produktów wprowadzanych na rynek

• Jednolite zasady tworzenia, funkcjonowania i wspierania organizacji producentów

• Interwencję na rynku wewnętrznym UE poprzez wypłatę rekompensat za produkty wycofane z rynku

• Stosowanie instrumentów ochronnych i wspierających w handlu zagranicznym

Rynek owoców i warzyw przeznaczonych do przetwórstwa

Pierwsze regulacje na tym rynku wprowadzono w roku 1978. Obecnie obowiązują regulacje z 1996r. uwzględniają następujące formy promocji finansowej:

• Pomoc dla producentów warzyw i owoców dla przetwórstwa

• Dopłaty obszarowe - instrument obecnie niewykorzystywany

• Dopłaty dla przechowywania - dla fig i winogron

• Dotacje na promocję danego produktu i zwiększenie jego konkurencyjności

Instrumenty polityki handlowej

Regulacje dotyczące obrotu świeżymi i przetworzonymi owocami i warzywami z krajami nienależącymi do UE obejmują:

• System cen wejścia i cła specjalne

• Licencje eksportowe i importowe

• Dopłaty eksportowe

Po przystąpieniu Polski do UE te ograniczenia handlowe NIE SĄ stosowane do naszych produktów.

Polskie organizacje producenckie

Organizacje producentów odgrywają wiodącą rolę na rynku owoców i warzyw w UE. Poprzez te organizacje dokonuje się główne wsparcie finansowe unijnych ogrodników.

W czasie negocjacji w obszarze „rolnictwo” ustalono, że: przez okres pierwszych 3 lat członkostwa „wstępnie uznaną” grupę producencką może stanowić 5 członków, jeśli wartość produkcji sprzedanej przez tę grupę wyniesie równowartość 100 000 euro. Po tym okresie dla potwierdzenia „wstępnego uznania” trzeba będzie uzyskać produkcję, co najmniej w wysokości połowy wartości ustalonej dla „grup uznanych” w obecnych krajach UE. W trakcje negocjacji strona UE sugerowała, iż wymogi dla polskich „grup uznanych” z racji skali naszej produkcji ogrodniczej powinny być podobne jak w Niemczech czy Holandii tzn., że powinny one osiągać sprzedaż na poziomie 1,5mln euro przy minimum 40 członkach.

Wysokość bezzwrotnej pomocy

dla grup wstępnie uznanych

Rok	Procent od wartości produkcji towarowej			Nie więcej niż euro
		Do 1 mln euro			Ponad 1 mln euro
1	5%	+	2,5%	100 000
2	5%	+	2,5%	100 000
3	4%	+	2,0%	80 000
4	3%	+	1,5%	60 000
5	2%	+	1,5%	50 000

Grupy wstępnie uznane nie maja uprawnień do wycofania produktów z rynku

Produkcja owoców w UE (mln ton)

Wyszczególnienie	2000	2001	2002	2003	2004
UE 15	35	34	34	31	34
UE 10	5	6	6	5	6
UE 25	40	40	39	37	39
Polska	2	3	3	3	3

Informacja o rynku owoców i warzyw w krajach UE

W UE-25 poprzez supermarkety i sklepy dyskontowe realizowane jest ok. 55% sprzedaży owoców i warzyw kierowanych do konsumpcji bezpośredniej, w tym:

- Udział giełd i rynków hurtowych wynosi ok. 30%

- Udział stoisk i małych sklepów detalicznych ok. 5%

- Pozostałe 10% to sprzedaż na targach i bezpośrednio w gospodarstwach

Struktura kanałów zbytu owoców i warzyw do konsumpcji bezpośredniej w Polsce

- rynki targowiskowe 40%

- rynki i giełdy hurtowe 20%

- sieć detaliczna 25%

- bezpośrednio w gospodarstwie 10%

- inne formy sprzedaży 5%

Charakterystycznymi cechami wzorca spożycia owoców w polskich gospodarstwach domowych są:

• Zróżnicowanie poziomu spożycia i struktury asortymentowej w różnych typach społeczno - ekonomicznych i grupach wiekowych gospodarstw domowych

• Duża sezonowość spożycia

• Mała różnorodność gatunkowa

• Zmniejszające się znaczenie autokonsumpcji w spożyciu owoców

Struktura spożycia owoców w Polsce

Jabłka 48%

Owoce południowe 22%

Jagodowe 12%

Śliwki 5%

Pozostałe owoce z drzew 5%

Gruszki 4%

Pozostałe 3%

Wysokim poziomem spożycia owoców charakteryzują się gospodarstwa emerytów i rencistów, przy czy dominują w tym przypadku owoce krajowe, tradycyjne (jabłka, gruszki) oraz relatywnie wysokie - powyżej 18% źródło zaopatrzenia z działek i ogrodów. Dla tych grup gospodarstw domowych zwiększenie się skali zakupów rynkowych wciąż ograniczone jest barierą dostępności ekonomicznej (wysokie ceny, niskie dochody). Wzrastającą konsumpcję owoców obserwuje się w gospodarstwach lepiej uposażonych i młodszych. Czynniki wpływające na konsumpcję tkwią jednak bardziej w docenianiu owoców jako cennego źródła witamin i soli mineralnych, nieocenionego składnika różnych diet, a także coraz większym przywiązaniem do atrybutów zdrowotności i wartości odżywczej składników diet.

Największym producentem warzyw i owoców we Wspólnocie są: Hiszpania, Włochy, Grecja, Portugalia i Francja.

Spośród krajów „nowych” członków Wspólnoty największym producentem są Węgry (ok. 3mln ton). Produkcja owoców w nowych państwach UE:

• Czechy >1 mln ton

• Słowacja - 0,8 - 0,9 mln ton

• Litwa - 0,6 mln ton

• Estonia i Malta ok. 0,1 mln ton

Produkcja w obecnej UE systematycznie rośnie, a w nowych krajach członkowskich jest w miarę stabilna.

Cele i zasady wspólnej organizacji rynku owoców i warzyw:

Rynek owoców i warzyw w UE jest jednym z rynków podlegających wspólnej organizacji. Podstawy organizacji rynku wprowadzono Rozporządzeniem Rady (EWG) nr 1035/72. Głównym powodem zmian przepisów dotyczących organizacji rynku owoców i warzyw w UE ( Rozporządzenie nr 2200/1996) było dążenie do poprawy jakości produktów i uwzględnienia w szerszym zakresie problematyki ochrony środowiska.

Kontrola zgodności

Kontrole zgodności owoców i warzyw przeznaczonych na eksport do krajów trzecich przeprowadzają woj. Inspektoraty JIHARS i wystawiają świadectwo zgodności ze wspólnotowymi standardami jakości handlowej świeżych owoców i warzyw.

Regulacje rynku owoców i warzyw w UE

Zgodnie z regulacjami wspólnowynkowymi polskie owoce i warzywa kierowane do konsumpcji bezpośredniej będą musiały być dostosowane do jednolitych dla wszystkich krajów UE wspólnych wymogów dotyczących standardów handlowych. Standardy te określają wymagania minimalne, zasady klasyfikacji produktów do klas Ekstra, I i II oraz sposoby pakowania owoców i warzyw i oznaczenia opakowań.

Przestrzeganie standardów

Obowiązek przestrzegania wspólnych standardów handlowych dotyczy produktów znajdujących się w obrocie wewnętrznym i będących przedmiotem eksportu i importu. Z obowiązku przestrzegania wspólnych standardów handlowych są zwolnieni jedynie producenci sprzedający owoce i warzywa bezpośrednio konsumentom. Polskie normy są zbliżone do unijnych, jednak ich stosowanie w obrocie wewnętrznym było dobrowolne, stąd ich znajomość u polskich producentów (jak i ich przestrzeganie) nie jest szeroka.

Rynek owoców i warzyw w UE

W UE pomocą finansową dla przetwórstwa oprócz pomidorów, brzoskwiń i gruszek objęte są m.in.: suszone śliwki „d'Ente”, suszone figi oraz cytrusy. Spośród tych gatunków dla polskiego przetwórstwa znaczenie gospodarcze mają jedynie pomidory. Przetwórstwo gruszek nie przekracza w Polsce 10% zbieranych owoców i w ciągu kilkunastu lat mogłoby się znacząco zwiększyć jedynie po upowszechnieniu w naszym kraju uprawy grusz japońskich. Niewielka krajowa uprawa brzoskwiń przeznaczana jest przede wszystkim do spożycia bezpośredniego. Suszone śliwki mogły by nas interesować, ale jedyna odmiana węgierek objęta dopłatami uprawiana jest prawie wyłącznie we Francji.

Rola i zadania organizacji producentów w organizacji rynku

Organizacje producentów stanowią podstawowy element wspólnej organizacji rynku owoców i warzyw. Zapewniają planowanie produkcji i dostosowanie jej do wymogów rynku, koncentracje podaży, poprawę i ujednolicenie jakości produktów, obniżenie kosztów produkcji i marketingu.

Organizacja producentów oznacza każdą osobę prawna:

1. Która jest tworzona z własnej inicjatywy producentów następujących kategorii produktów: owoce i warzywa, owoce, warzywa, produkty przeznaczone dla przetwórstwa, owoce cytrusowe, orzechy, grzyby

2. Ma głównie na celu:

• Zapewnienie że produkcja jest planowana i dostosowana do popytu pod kątem jakości i ilości

• Promowanie koncentracji podaży i wprowadzanie na rynek produktów wytwarzanych przez jej członków

• Obniżanie kosztów produkcji i stabilizacje cen producentów

• Promowanie stosowania zasad uprawy, technologii produkcji, korzystnych dla środowiska zasad gospodarki ściekami w celu ochrony jakości zasobów wody, gleby i krajobrazu i zachowania i/lub stymulacji zróżnicowania życia biologicznego

3. Statut wymaga w szczególności od producentów będących jej członkami:

• Stosowanie zasad ustalonych przez organizacje producentów w odniesieniu do sprawozdawczości produkcyjnej

• Samej produkcji, marketingu i ochrony środowiska

• Przynależności do tylko jednej organizacji wspomnianej w punkcie a) pod względem danej produkcji gospodarstwa rolnego w zakresie jednej z kategorii produktów

• Prowadzenia sprzedaży całej wspomnianej produkcji za pośrednictwem organizacji producentów

Grupy producenckie

Prawodawstwo unijne przewiduje możliwość korzystania przez uznane organizacje producentów ze wsparcia finansowego na ich tworzenie i funkcjonowanie:

• Dopłaty do grup uznanych wstępnie ustalane są w procencie wartości produkcji towarowej członków grupy (sprzedanych poprzez organizację)

• Grupy te mogą korzystać z pożyczek na pokrycie części kosztów inwestycji uwzględnionych w planie działania

Państwa członkowskie

• Podejmują decyzje odnośnie uznania organizacji producenckiej w terminie 3 miesięcy od złożenia wniosku wraz ze wszystkimi dokumentami potwierdzającymi

• Dokonują kontroli w regularnych odstępach czasu w celu upewnienia się że organizacja producentka wypełnia warunki nadanego jej oficjalnego statusu, nakładania surowych kar za nie wypełnianie tych warunków i podjęcia decyzji w razie konieczności cofnięcia uznania

• Powiadamiają w ciągu 2 miesięcy Komisję o każdej decyzji dotyczącej uznania, odmowy nadania lub odebrania oficjalnego statusu

Pomoc dla grup producenckich uznanych polega na:

• Dopłatach pozwalających na realizację celów zawarty w tzw. programie operacyjnym,. Pomoc ta nie może przekraczać 4,1% wartości produkcji wytworzonej przez członków organizacji i sprzedawanej za jej pośrednictwem

• Członkowie organizacji producentów uzyskiwać mogą także stałe dopłaty do produktów niewprowadzonych do obrotu tj. kierowanych do zatwierdzonych przez odpowiednie instytucje krajów członkowskich; instytucji charytatywnych domów dziecka, szkół, szpitali

• Dopłaty dotyczą 10% łącznej wielkości produkcji sprzedanej poprzez organizację, a w przypadku jabłek i gruszek wskaźnik ten wynosi 8,5%

• Produkty nie wprowadzone do obrotu spełniać muszą wymogi co najmniej II klasy jakościowej

Spośród 15 produktów objętych dopłatami do wycofania w polskiej produkcji liczą się jedynie: kalafiory, pomidory, jabłka i gruszki.

Oprócz płatności dla grup producenckich, polscy ogrodnicy otrzymywać będą w latach 2004-2006 dopłaty bezpośrednie w wysokości odpowiednio 25, 30, 35% poziomu docelowego płatności bezpośrednich finansowanych z pierwszego filaru Wspólnej Polityki Rolnej. Dopłaty te wynoszą odpowiednio: 41, 51, 61 euro/ha (dopłaty obejmują użytki rolne w gospodarstwach powyżej 1ha)

Producenci owoców i warzyw korzystać będą mogli tez ze wspierania rozwoju wsi i restrukturyzacji rolnictwa w ramach Planu Rozwoju Obszarów Wiejskich finansowanego z:

• tzw. II filaru WPR(wsparcie dla gospodarstw położonych na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania, renty strukturalne dla właścicieli gospodarstw, którzy przekroczyli 55 rok życia i przez ostatnie 10 lat prowadzili działalność rolniczą)

• programów rolno - środowiskowych (stosowanie metod przyjaznych dla środowiska, zagospodarowanie gruntów zaniedbanych, stosowanie zabiegów w celu ochrony gleby, zalesianie gruntów rolnych)

• wsparcie gospodarstw niskotowarowych w celu przekształcenia ich w gospodarstwa towarowe, wsparcie na dostosowanie do wymogów UE w zakresie m.in wymogów środowiskowych, bezpieczeństwa higieny i pracy.

Limity produkcji owoców i warzyw

dla przetwórstwa

Państwo	Masa netto świeżego produktu (t)
		Pomidory	Brzoskwinie	Gruszki
Austria	-	-	9
Czechy	12 000	1 287	11
Francja	401 608	15 685	17 703
Grecja	1 211 241	300 000	5 155
Hiszpania	1 238 606	180 794	35 199
Holandia	-	-	243
Malta	27 000	-	-
Polska	194 639	-	-
Portugalia	1 050 000	218	600
Słowacja	29 500	147	-

Systemy interwencji

Regulacje dotyczące wycofywania produktów z rynku (nie wprowadzania na rynek) noszą nazwę dyspozycji interwencyjnych. Organizacje producenckie i ich stowarzyszenia mogą nie wystawiać na sprzedaż wytwarzanych przez ich członków produktów w uznanych przez nie za stosowne ilościach i okresach czasu.

W odniesieniu do któregokolwiek produktu w załączniku II, spełniającego odpowiednie standardy jakości handlowej, organizacja producencka lub stowarzyszenie wypłaca swoim członkom-producentom na terenie Wspólnoty rekompensatę z tytułu wycofania produktu na zasadach ustalonych w Rozporządzeniu.

Grupa producencka może liczyć na dopłaty w dwóch dziedzinach:

• Dopłaty do produktów wycofanych z rynku - dotyczy to (od 1997) 15 gatunków: kalafiorów, bakłażanów, pomidorów, melonów, arbuzów, jabłek, gruszek, winogron, moreli, nektarynek, brzoskwiń, pomarańcz, mandarynek, klementynek i cytryn

• Dopłaty do funduszy operacyjnych. Fundusz operacyjny składa się ze składek członkowskich przeznaczonych na finansowanie planu działania (operacyjnego). UE dokłada średnio 50% do zgromadzonych składek. Pomoc UE nie może jednak być wyższa niż 4,5% wartości sprzedaży grupy, a pomoc dla wszystkich grup nie może przekraczać 2,5% ich globalnych obrotów. W regionach słabo zorganizowanych grupy producenckie mogą dodatkowo otrzymać dotacje krajową w wysokości połowy składek członkowskich. Jeśli udział grup w rynku w danym kraju jest niższy niż 15% to wyżej wymieniona dotacja może być zrefundowana przez UE

Wyłata rekompensaty za wycofanie produktu z rynku może dotyczyć tylko tych produktów, które odpowiadają obowiązującym standardom jakości handlowej. Zadaniem państwa członkowskiego jest zapewnienie kontroli ilości i jakości wycofywanych produktów.

Badania i kontrole na szczeblu krajowym i wspólnotowym

Państwa członkowskie podejmują niezbędne działania mające na celu przestrzeganie zgodności z zasadami Wspólnoty w sektorze owoców i warzyw, m.in. za:

• zgodność ze standardami jakości handlowej dla danego gatunku

• zgodność z warunkami uznawania organizacji producenckich

• operacje wycofania z rynku

• stosowanie zasad w odniesieniu do handlu z krajami trzecimi

Jeżeli zachodzi potrzeba dokonania kontroli poprzez pobranie prób, państwa członkowskie zapewniają na podstawie charakteru kontroli i ich częstotliwości oraz analizy ryzyka, że kontrole odpowiadają danemu działaniu pod względem terytorium kraju jako całości i wolumenu wprowadzonej na rynek lub posiadanej z przeznaczeniem do obrotu handlowego produktami sektora owoców i warzyw.

Standardy jakości handlowej dla wybranych świeżych

owoców i warzyw wprowadzone rozporządzeniami

Komisji Wspólnot Europejskich

Podstawy prawne:

Standardy są wprowadzone rozporządzeniami Komisji WE:

• zgodnie z postanowieniami artykułu 2 rozporządzenia Rady WE nr 2200/96 w sprawie wspólnej organizacji rynku owoców i warzyw

• dla realizowania celów wspólnej organizacji rynku owoców i warzyw ustanowione zostaną standardy dotyczące świeżych owoców i warzyw objętych wspólną organizacją rynku

• standardy te są opracowane na bazie norm Europejskiej Komisji Gospodarczej ONZ tworzonych w ramach prac Grupy Roboczej ds. standaryzacji produktów nietrwałych i rozwoju jakości

Postanowienia dotyczące jakości

W punkcie tym zawarte są wymagania minimalne oraz szczegółowe wymagania dla poszczególnych klas jakości. Stopień rozwoju i jakość produktów powinny być takie, aby mogły wytrzymać transport i manipulacje, dotrzeć do miejsca przeznaczenia zachowując odpowiednia jakość. Wymagania jakościowe produktów ogólnie mają dotyczyć: stopnia rozwoju, barwy, dojrzałości i kształtu.

Wymagania dotyczące wielkości: postanowienia, co do minimalnej i maksymalnej wielkości odraz przedziały wielkości w zależności od produktu, odmiany, a także klasy jakości. Wielkość wyrażana jest za pomocą średnicy, masy, długości, obwodu.

Czy świeże owoce i warzywa wywożone do innych krajów UE podlegają kontroli jakości handlowej?

Na terenie UE obowiązują następujące akty prawne, które regulują rynek świeżych owoców i warzyw:

• Rozporządzenie Rady (WE) nr 2200/1996 z 28.X.1996 w/s wspólnej organizacji rynku owoców i warzyw

• Rozporządzenie Rady (WE) nr 1148/2001 z 12.VI.2001 w/s kontroli jakości norm handlowych owoców i warzyw. Na mocy tego postanowienia państwa członkowskie są zobowiązane do wyrywkowych kontroli jakości na wszystkich etapach obrotu handlowego

• Rozporządzenie Rady (WE) wprowadzające standardy jakości handlowej dla poszczególnych gatunków owoców i warzyw

Jakie dokumenty są wymagane przy eksporcie świeżych owoców i warzyw do krajów trzecich?

• Świadectwo zgodności ze standardami wspólnotowymi - na towar przeznaczony do bezpośredniej konsumpcji

• Na towar przeznaczony do przetwórstwa - świadectwo przeznaczenia do celów przetwórczych dla świeżych owoców i warzyw

• kontroli dokonuje inspektor WI JHRS po zgłoszeniu przez przedsiębiorcę zamiaru wywozu produktów

W jaki sposób powinny być prezentowane, pakowane i znakowane świeże owoce i warzywa?

• W każdym opakowaniu produkty powinny być jednolite odmianowo i jakościowo

• Opakowania nie powinny zawierać zanieczyszczeń, zanieczyszczeń materiały użyte do ich wykonania powinny być nowe i czyste

• nadruk lub etykieta powinny być wykonane nietoksycznym tuszem

Na opakowaniu powinny być informacje:

• Nazwa i adres pakującego lub/i wysyłającego

• Nazwa produktu widoczne na zewnątrz

• Nazwa odmiany lub typu handlowego

• Kraj pochodzenia

• Klasa jakości

• Wielkość

• Masa netto/liczba sztuk

W przypadku towarów transportowanych luzem informacje powinny być zamieszczone w dokumencie towarzyszącym lub wykazane w awizie, w widocznym miejscu

Czy świeże owoce i warzywa pochodzące z innych krajów UE i krajów trzecich mogą być oznakowane w obcych językach?

Zgodnie z art.20 ustawy z dnia 2.07.2004 o swobodzie działalności gospodarczej, przedsiębiorca wprowadzający towar na terytorium RP jest obowiązany do zamieszczenia na towarze, etykiecie, opakowaniu lub instrukcji informacji w języku polskim zawierających: firmę przedsiębiorcy, jego adres, nazwę towaru, inne oznaczenia i informacje wymagane na podstawie odrębnych przepisów.

Elementy rozporządzenia Komisji (WE) nr 1148/2001 w sprawie kontroli zgodności ze standardami jakości handlowej obowiązującymi dla świeżych owoców i warzyw

Właściwe władze - organ koordynujący i organy kontrolne - art. 2 rozporządzenia 1148/2001

Każde państwo członkowskie wyznacza jeden właściwy organ odpowiedzialny za koordynacje prac i kontakty. Organem koordynującym może być organ kontrolny lub jeden z organów kontrolnych lub inny organ wyznaczony zgodnie z pkt.1 art.2 rozporządzenia 1148/01. Państwa członkowskie zobowiązane są do przekazania Komisji Europejskiej informacji na temat organu koordynującego:

• Nazwy, adresu pocztowego i elektronicznego

• Komisja Europejska na odstawie otrzymanych informacji opublikuje listę otrzymanych organów koordynujących w serii C Urzędowego Dziennika Wspólnot Europejskich

• Państwa członkowskie wyznaczają organy odpowiedzialne za przeprowadzanie kontroli zgodności. Organy takie nazywane są „organami kontrolnymi”. Komisja Europejska musi być poinformowana o nazwie, adresie pocztowym i elektronicznym organu kontrolnego oraz opis obszaru jego działania

Baza danych o handlowcach - art. 3 rozporządzenia 1148/2001

Każde państwo członkowskie zobowiązane jest do stworzenia bazy danych o handlowcach działających w sektorze owoców i warzyw, w której umieszczeni będą handlowcy zajmujący się obrotem świeżymi owocami i warzywami, dla których zostały ustanowione standardy jakości handlowej.

Handlowiec - czyli każda osoba fizyczna lub prawna dysponująca świeżymi owocami i warzywami podlegającymi określonym standardom jakości handlowej w celu ich przedstawienia lub oferowania do sprzedaży, osoba sprzedająca lub obracająca nimi w jakikolwiek inny sposób także w imieniu osób trzecich na terytorium Wspólnoty oraz/lub eksportująca te produkty do krajów trzecich.

Kontrola zgodności owoców i warzyw na rynku wewnętrznym - art.4 roz. 1148/01

Państwa członkowskie są zobowiązane do wprowadzenia systemu kontroli wyrywkowych na wszystkich etapach obrotu, sprawdzających zgodność ze standardami jakości handlowej produktów znajdujących się w posiadaniu handlowców. Organ koordynujący jest zobowiązany do poinformowania Komisji Europejskiej o zasadach funkcjonowania systemu kontroli przed rozpoczęciem stosowania postanowień rozporządzenia 1148/2001. Powinny to być informacje na temat:

• kategorii handlowców, jakie zostały określone w danym państwie członkowskim

• częstotliwości kontroli w odniesieniu do każdej z kategorii handlowców

• szczególnych warunków wydawania zezwoleń na stosowanie specjalnego oznakowania opakowań

Państwa członkowskie są zobowiązane do natychmiastowego poinformowania Komisji Europejskiej o wszelkich zmianach funkcjonowania systemu kontroli.

Analiza ryzyka i częstotliwość kontroli

Państwa członkowskie określają kategorie handlowców, handlowców następnie na podstawie analizy ryzyka dla każdej z tych kategorii określają częstotliwość, z jaką organy kontrolne będą przeprowadzały kontrole zgodności u handlowców danej kategorii. Częstotliwość tych kontroli musi być wystarczająca dla zapewnienia zgodności z obowiązującymi we Wspólnocie zasadami.

System regulacji obrotów z krajami trzecimi

Wspólna organizacja rynku owoców i warzyw świeżych oraz ich przetworów przewiduje stosowanie wspólnej taryfy celnej w imporcie z krajów trzecich. Oprócz coraz niższych stawek celnych w imporcie owoców i warzyw świeżych funkcjonują w odniesieniu do wielu z nich (jabłka, śliwki, ogórki, pomidory, gruszki, cytrusy) cła specyficzne, będące ekwiwalentem opłaty wyrównawczej pobieranej w przypadku niższego poziomu cen importowanych od tzw. cen wejścia powstających w oparciu o ceny producenta, na reprezentatywnych rynkach UE. Maksymalny poziom cła specyficznego doliczony jest do cła procentowego w całości, gdy cena importowa jest w określonej proporcji niższa od cen wejścia. Cena importowa to tzw. zryczałtowana wartość importu, która liczona jest jako średnia ważona cen produktów pochodzących z importu na reprezentatywnych rynkach hurtowych UE.

System kontroli importu owoców i warzyw

Import produktów przetworzonych (suszonych winogron, przetworzonych wiśni, mrożonych owoców jagodowych) chroniony jest systemem cen minimalnych. Import poniżej tych cen prowadzi do konieczności płacenia przez importera opłat wyrównawczych (różnica między cenami minimalnymi, a cenami importowanymi).

System kontroli importu dopuszcza możliwość stosowania licencji importowych. Wydanie licencji importowej obwarowane jest kaucją, zwracaną jedynie w przypadku realizacji importu w terminie ważności licencji. Producenci i eksporterzy ze Wspólnoty mogą tez korzystać z dopłat eksportowych. Subsydiami eksportowymi we Wspólnocie objęte są: jabłka, pomarańcze, cytryny, mandarynki, winogrona, brzoskwinie, morele, nektarynki, niektóre orzechy, pomidory, a spośród przetworów - soki pomarańczowe, przetwory z orzechów i czereśnie tymczasowo zakonserwowane.

Produkty pochodzące z krajów trzecich zanim zostaną dopuszczone do wolnego obrotu muszą być poddane kontroli na ich zgodność ze standardami jakości handlowej. Oficjalny organ kontrolny ma obowiązek przeprowadzenia w miejscu importu, kontroli zgodności każdej importowanej partii. Jeśli uzna on, że w miejscu importu istnieje niskie ryzyko, by pewne partie nie były zgodne z obowiązującymi standardami, może podjąć decyzję o niekontrolowaniu tych partii. W przypadku, gdy import ma miejsce z kraju trzeciego, z którym na podstawie artykułu 7 rozp. 1146/200, Komisja UE zawarła porozumienie o zatwierdzeniu czynności kontrolnych przed eksportem do UE, kontroli podlega jedynie określony procent przesyłek, co ma na celu sprawdzenie czy służby kontrolne kraju trzeciego dokonują kontroli prawidłowo. Procent kontrolowanych przesyłek jest określony prze każde państwo członkowskie indywidualnie i zazwyczaj nie przekracza kilku procent.

Obowiązki importerów

Importerzy są zobowiązani do dostarczania organom kontrolnym wszelkich informacji, jakie organy te uznają za konieczne do zorganizowania i przeprowadzenia kontroli.

Świadectwo zgodności

Jeśli w wyniku przeprowadzonej kontroli inspektor stwierdzi, że produkty są zgodne z wymaganymi standardami, wystawia świadectwo zgodności.

Świadectwo zgodności a odprawa celna produktów

Władze celne wyrażają zgodę na wprowadzenie produktów do wolnego obrotu, pod warunkiem, że:

• Towarom towarzyszy Świadectwo, o którym mowa w punkcie 3.6.3. lub świadectwo o którym mowa w punkcie 3.7.1. albo właściwy organ kontrolny zawiadomił władze celne, odpowiednią drogą, że dane partie przeszły procedurę wystawiania wymienionych Świadectw

• W sytuacji gry inspektor podejmie decyzję o nie kontrolowaniu partii, przesyła władzom celnym ostemplowaną deklarację lub informuje je w inny sposób, że mogą przeprowadzić odprawę celną

Postępowanie w przypadku stwierdzenia niezgodności produktów importowanych z krajów trzecich z obowiązującymi standardami jakości handlowej

• organ kontrolny wystawia do wiadomości handlowca lub jego przedstawiciela dokument stwierdzający niezgodność

• produkty wobec których stwierdzono niezgodność nie mogą być przewożone bez zezwolenia organu kontrolnego, który wystawił dokument niezgodności

• handlowcy mogą podjąć decyzję o doprowadzeniu do zgodności wszystkich lub wybranych produktów, wobec których stwierdzono niezgodność. Produktów doprowadzonych do zgodności, nie można wprowadzić do obrotu handlowego zanim właściwy organ kontrolny nie sprawdzi, że produkty te są zgodne ze standardami. Inspektor może wystawić wtedy Świadectwo zgodności dla partii lub jej części, która została doprowadzona do zgodności.

• jeśli w wyniku przeprowadzonych kontroli produktów importowanych z kraju trzeciego, zostaną stwierdzone duże ilości towarów, które są niezgodne ze standardami, organ koordynujący danego państwa członkowskiego natychmiast powiadamia o tym Komisję Europejską oraz organy koordynujące innych państw członkowskich, jakich sprawa ta może dotyczyć, które następnie przekaże tę informację w odpowiednim trybie na terenie własnego kraju. Komisja zostanie powiadomiona drogą elektroniczna przez nią wskazaną

Metody kontroli zgodności owoców i warzyw ze standardami jakości handlowej zawarte w rozporządzeniu 1148/2001

Metody przeprowadzania kontroli zgodności określone są w załączniku IV. Metody te oparte są na postanowieniach zawartych w wytycznych dotyczących wprowadzania kontroli świeżych owoców i warzyw przyjętych przez Grupę Roboczą ds. standaryzacji produktów nietrwałych i rozwoju jakości działającą w ramach Europejskiej Komisji Gospodarczej Organizacji Narodów Zjednoczonych.

Kontrola zgodności - jest przeprowadzona w celu sprawdzenia zgodności owoców i warzyw ze standardami jakości handlowej ustalonymi Rozporządzeniem (WE) Nr 2200/96

Inspektor - osoba upoważniona, która odbywa regularne i stosowne szkolenia umożliwiające jej przeprowadzanie kontroli zgodności

Przesyłka - ilość produktu sprzedawana przez danego handlowca poddawana kontroli i potwierdzona odpowiednim dokumentem. Może się składać z jednego lub kilku rodzajów produktów, czyli może zawierać jedną lub kilka partii świeżych owoców i warzyw.

Partia - ilość produkt, który w chwili kontroli przeprowadzonej w danym miejscu, posiada podobne cechy charakterystyczne dla: pakującego lub/i wysyłającego; kraj pochodzenia, charakter produktu, klasa produktu, wielkość, odmiana lub typ handlowy, rodzaj opakowania i sposób prezentacji.

Rodzaje prób

Prób pierwotna - opakowanie pobrane z partii lub w przypadku produktu prezentowanego luzem, ilość pobrana z danego miejsca partii.

Próba ogólna - kilka reprezentatywnych prób pierwotnych pobranych z partii, których ilość jest wystarczająca do oceny partii pod względem wszystkich kryteriów.

Próba zredukowana - reprezentatywna ilość produktu pobrana z próby ogólnej, której wielkość jest wystarczająca do oceny niektórych kryteriów. Z próby ogólnej możliwe jest pobranie kilku prób zredukowanych.

Próba wtórna (dla orzechów) - reprezentatywna ilość produktu pobrana z każdej próby pierwotnej wchodzącej w skład próby ogólnej, o masie pomiędzy 300g a 1kg. Jeśli próba pierwotna składa się z produktów paczkowanych, próbę wtórną powinno stanowić jedno opakowanie.

Próba złożona (dla orzechów) - powinna stanowić mieszanka wszystkich prób wtórnych z próby ogólnej, o masie przynajmniej 3kg. Orzechy w próbie złożonej musza być równomiernie wymieszane.

Weryfikacja prób

Weryfikacja oznakowania

Inspektor dokonuje weryfikacji oznakowania na podstawie prób pierwotnych. Najpierw upewnia się czy produkt jest oznakowany zgodnie z postanowieniami standardów jakości handlowej. Podczas kontroli sprawdza dokładność oznakowania oraz/lub zakres wymaganych poprawek.

Weryfikacja zgodności produktu

Inspektor ustala wielkość próby ogólnej w taki sposób by umożliwiała ona ocenę partii. Losowo wybiera opakowania, jakie zostaną poddane kontroli, a w przypadku produktów luzem miejsca w partii, z których zostaną pobrane poszczególne próby. Opakowania uszkodzone nie mogą być włączone do próby ogólnej. Należy je odłożyć i poddać oddzielnej ocenie i sporządzić raport. W przypadku, kiedy przesyłka uznana jest za nieodpowiadającą wymaganiom, próba ogólna powinna być następującej wielkości.

Próba do badań jakości powinna być następująca:

Produkty w opakowaniach

Liczba opakowań w partii	Liczba pobranych opakowań (próby pierwotne)
Do 100	5
Od 101 do 300	7
Od 301 do 500	9
Od 501 do 1000	10
Ponad 1000	15 (minimum)

Produkty luzem

Wielkość partii w kg lub liczba jednostek w partii	Wielkość prób pierwotnych w kg lub liczba jednostek
Do 200	10
Od 201 do 500	20
Od 501 do 1000	30
Od 1001 do 5000	60
Ponad 5000	100 (minimum)

Wykład - SUBSTANCJE DODAWANE DO ŻYWNOŚCI

Na opakowaniach i pojemnikach dozwolonych substancji dodatkowych, nieprzeznaczonych bezpośrednio dla konsumenta, sprzedawanych odrębnie lub mieszanych ze sobą, umieszcza się w miejscach łatwo widocznych czytelne i nie dające się usunąć następujące informacje:

• Nazwę i numer substancji lub w przypadku braku takich danych precyzyjny opis substancji umożliwiający jej jednoznaczne określenie

• Wyszczególnienie w porządku wagowym zmniejszającym się, zawartości każdej z substancji w produkcie

• Nazwę dozwolonej substancji dodatkowej i wyszczególnienie w porządku wagowym zmniejszającym się, zawartość każdego dodatku w produkcie - jeżeli substancje dodatkowe zawierają inne substancje, materiały lub składniki żywności ułatwiające przechowywanie, sprzedaż, standaryzacje, rozcieńczenie lub rozpuszczenie dozwolonej substancji dodatkowej lub ich mieszanin

• Oznaczenie „do stosowania w żywności” lub „do ograniczonego stosowania w żywności” albo dokładniejszy opis przeznaczenia do żywności

• W przypadku, gdy jest to niezbędne specjalne warunki przechowywania i stosowania

• Wskazówki dotyczące stosowania, jeżeli ich pominięcie mogłoby spowodować nieprawidłowe zastosowanie dozwolonej substancji dodatkowej

• Oznaczenie umożliwiające identyfikację serii lub partii

• Dane identyfikujące producenta lub pakującego, lub wprowadzającego do obrotu, obejmujące nazwę lub firmę ze wskazaniem formy prawnej, a w przypadku osoby fizycznej - imię, nazwisko oraz nazwę, pod którą osoba ta wykonuje działalność oraz adres

• Wykaz procentowej zawartości każdego składnika podlegającego ograniczeniu ilościowemu w żywności lub odpowiednią informację o składzie, pozwalającą nabywcy na dostosowanie się do przepisów mających zastosowanie do danego środka spożywczego; jeżeli to samo ograniczenie ilościowe ma zastosowanie do grupy składników stosowanych pojedynczo lub łącznie, można podać jedną wartość procentową dotyczącą takich składników

• Masę netto

Znakowanie produktów GMO

Zgodnie z artykułem 47 ustawy o ograniczeniach genetycznie zmodyfikowanych oznaczenie produktu GMO powinno zawierać następujące informacje:

• nazwę produktu GMO

• nazwy zawartych w nim GMO

• imię i nazwisko lub nazwę producenta lub importera

• adres

• przewidywalny obszar stosowania produktu GMO (przemysł, rolnictwo, leśnictwo, lub specjalistyczne stosowanie

• zastosowanie produktu GMO i dokładne warunki użytkowania wraz z informacją, w uzasadnionych przypadkach, o rodzaju środowiska, dla którego produkt jest odpowiedni

• szczególne wymagania dotyczące magazynowania i transportu, jeżeli zostały określone w zezwoleniu

• informacje o różnicy wartości użytkowej, między produktem GMO, a tradycyjnym odpowiednikiem

• środki jakie powinny być podjęte w przypadku niezamierzonego uwolnienia GMO, niezgodnego z wymaganiami dotyczącymi wprowadzenia produktu GMO do obrotu

• numer zezwolenia

Gdy cały produkt jest genetycznie zmodyfikowany oznakowanie powinno być uzupełnione informacją: „Produkt genetycznie zmodyfikowany”. Jeśli tylko niektóre składniki są genetycznie zmodyfikowane obok nazwy składnika, należy umieścić napis „genetycznie zmodyfikowany”. Napis i informacja powinny być czytelne i zapisane czcionka tej samej wielkości, co nazwa składnika i produktu. Szczegółowe wymagania dotyczące sposobu oznakowania produktu GMO określa się w zezwoleniu. Obowiązek oznakowania nie dotyczy produktu, który zawiera GMO lub ich części nie przekraczającej 1% masy w sumie składników tym produkcie, o ile ich obecność jest niezamierzona.

W przypadkach uzasadnionych koniecznością ochrony zdrowia ludzi lub ochrony środowiska w zezwoleniu nakłada się na użytkownika GMO obowiązek stosowania dodatkowego opakowania zabezpieczającego przed rozprzestrzenianiem się GMO do środowiska podczas przewozu, magazynowania i późniejszych etapach wprowadzania do obrotu lub określa się inne dodatkowe wymagania dotyczące wprowadzania do obrotu produktu GMO.

Przekazywanie informacji

dotyczących oznakowania i klasyfikacji

Prawo - określa znormalizowany sposób przekazywania informacji od wprowadzających do obrotu substancje i preparaty chemiczne, do końcowego odbiorcy.

Informacja przekazywana na karcie charakterystyki i oznakowaniu jest podstawowym narzędziem przy podejmowaniu działań służących redukowaniu ryzyka dla zdrowia.

Przekazywanie informacji użytkownikowi jest możliwe dzięki:

- etykiecie - bezpośrednie zwięzłe informacje dla wszystkich

- karta charakterystyki - znaczony zakres informacji do stosowania w miejscu pracy

Kategorie niebezpieczeństw

• kategorie oparte na właściwościach fizyko - chemicznych

• kategorie oparte na wpływie na zdrowie ludzkie

• kategorie oparte na wpływie na środowisko

Klasyfikacja

Kiedy substancja lub preparat jest niebezpieczny?

Jak przebiega proces klasyfikacji?

Kto klasyfikuje substancje i preparaty chemiczne?

Klasyfikacja na podstawie właściwości fizyko - chemicznych

Klasyfikacja na podstawie toksyczności

Klasyfikacja na podstawie szczegółowego wpływu na zdrowie ludzkie

Klasyfikacja na podstawie szczegółowego wpływu na środowisko

Klasyfikacja preparatów

Oznakowanie produktów chemicznych

Do czego służy oznakowanie ostrzegawcze?

Wymagania, jakie musi spełniać oznakowanie produktów chemicznych.

Informacje, które muszą być podane na oznakowaniu substancji niebezpiecznych

Informacje, które muszą być podane na oznakowaniu preparatów niebezpiecznych

Zwroty R - określające rodzaj zagrożenia

Zwroty S - określające warunki bezpiecznego stosowania

Przepisy szczególne dotyczące oznakowania niektórych preparatów

Oznakowanie opakowań farmaceutycznych

A oznakowanie opakowań

• Informacje zamieszczane na opakowaniach zewnętrznych i na opakowaniach bezpośrednich

1. Nazwa produktu leczniczego

2. Zawartość substancji czynnej (czynnych)

3. Wykaz substancji pomocniczych

4. Postać farmaceutyczną i zawartość opakowania (np. ilość kapsułek)

5. Sposób i droga (drogi) podania

6. Ostrzeżenie dotyczące przechowywania produktu leczniczego w miejscu niedostępnym i niewidocznym dla dzieci

7. Inne ostrzeżenia specjalne, jeśli konieczne

8. Termin ważności

9. Warunki przechowywania

10. Specjalne środki ostrożności dotyczące usuwania nieużytego

11. Nazwa i adres podmiotu odpowiedzialnego

12. Numer pozwolenia na dopuszczenie do obrotu

13. Numer serii

14. Kategoria dostępności

15. Instrukcja użycia

16. Informacja podana brajlem

CE - Communité Européen - Wspólnota Europejska

Oznakowanie CE informuje, że wyrób jest zgodny z europejskimi normami technologicznymi określonymi jako zharmonizowane Normy Europejskie (hNE). Zharmonizowane normy europejskie oznaczenia CE to normy przyjęte przez Comité Européen de Normalisation (CEN) reprezentujące narodowe jednostki normalizujące, zgodnie z mandatem Komisji Europejskiej. Normy zostały opracowane na drodze otwartego procesu, opartego na konsensusie pomiędzy wszystkimi zainteresowanymi stronami.

Znakowanie CE nie jest:

• oznaczeniem pochodzenia produktu

• znakiem jakości w tradycyjnym rozumieniu

• związane z jakąkolwiek z charakterystyk wyrobu spoza wymagań zasadniczych tj. nie dotyczy koloru, wyglądu itp.

• licencją pozwalająca na używanie produktu do wszystkich znanych zastosowań na terenie państw członkowskich

Normy w oznakowaniu CE zostały stworzone w celu zniesienia technicznych barier w handlu wyrobami budowlanymi. Dla większości typów/grup szkła będą istnieć np. unikalne normy które zastąpią wszelkie normy krajowe.

Obowiązujące zasady:

• Nowe Podejście do ujednolicania przepisów technicznych (podstawowe wymogi bezpieczeństwa)

• Globalne Podejście do oceny zgodności (normy zbiorem rozwiązań technicznych, oznakowanie zgodności CE)

• Odpowiedzialność wprowadzającego produkt na rynek

Czy system gwarantuje bezpieczeństwo?

RAPEX

W 2004 r. państwa członkowskie przekazały Komisji Europejskiej informacje o 388 produktach niebezpiecznych - wiele z nich posiada oznakowanie CE.

Badania organizacji konsumenckich

W wielu testach porównawczych są przypadki produktów niebezpiecznych.

Czy system jest czytelny dla konsumentów?

Dobrowolność deklaracji zgodności przez producenta.

Obligatoryjność oznaczenia CE dla niektórych (22) grup produktów.

Oznakowanie CE kierowane jest do władz!

Umieszczanie go na etykiecie produktu, wprowadza konsumentów w błąd!

Pierwsza grupa 9 zharmonizowanych norm europejskich dla szkła budowlanego ma potwierdzoną datę rozpoczęcia możliwości stosowania na 1 września 2005 roku. Wymienione są produkty firmy Pilkington, których normy te dotyczą. Numery zharmonizowanych norm podawane są w nawiasach (np. szkło sodowo-wapniowo-krzemowe EN-572-9, szkło powlekane EN-1096-4, szkło hartowane EN-12150-2, szkło wzmacniane termicznie EN-1863-2

Własność intelektualna

• prawa autorskie i prawa pokrewne

• prawa własności przemysłowej

Przedmiotem prawa autorskiego jest utwór, czyli:

• każdy przejaw działalności twórczej

• o indywidualnym charakterze

• ustalony w jakiejkolwiek postaci

• niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażania

Przedmiotem praw pokrewnych są:

• prawa do artystycznego wykonywania utworu lub dzieła sztuki ludowej

• prawo do fonogramu lub wideogramu

• prawo do nadania programu

• prawo do pierwszego wydania naukowego i krytycznego

Przedmioty ochrony prawa własności przemysłowej:

• wynalazek - patent

• wzór użytkowy - prawo ochronne

• wzór przemysłowy - prawo z rejestracji

• znak towarowy - prawo ochronne

• oznaczenie geograficzne - prawo z rejestracji

• topografia układu scalonego - prawo z rejestracji

Urząd Patentowy

Patenty są udzielane bez względu na dziedzinę techniki, na wynalazki, które spełniają następujące wymogi:

• są nowe

• posiadają poziom wynalazczy

• nadają się do przemysłowego stosowania

Wzory użytkowe:

• nowe i użyteczne rozwiązanie

• o charakterze technicznym

• dotyczące kształtu, budowy, lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci

Wzory przemysłowe:

• nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wyrobu lub jego części

• nadana mu w szczególności przez

- cechy linii, konturów, kształtu

- kolorystykę, strukturę lub materiał wyrobu

- oraz przez jego ornamentację

Znak towarowy - może nim być każde oznaczenie, które można przedstawić w sposób graficzny, jeżeli oznaczenie takie nadaje się do odróżnienia towarów jednego przedsiębiorstwa od innego przedsiębiorstwa. Znakiem towarowym może być w szczególności wyraz, rysunek, ornament, kompozycja kolorystyczna, forma przestrzenna, a także melodia lub inny sygnał dźwiękowy.

Oznaczenia geograficzne

czyli oznaczenia słowne odnoszące się bezpośrednio lub pośrednio do :

• nazwy miejsca, miejscowości, regionu lub kraju (terenu), które identyfikują towar jako pochodzący z tego teren

• jeśli określona jakość, dobra opinia lub inne cechy towaru są przypisywane przede wszystkim pochodzeniu geograficznemu tego towaru

np.: BRYNDZA, ŻENTYCA, OSCYPEK, REDYKOŁKA

Topografia układów scalonych

czyli rozwiązanie polegające na:

• przestrzennym, wyrażonym w dowolny sposób, rozplanowaniu elementów

• z których przynajmniej jeden jest elementem aktywnym

• oraz wszystkich lub części połączeń układu scalonego

Własność intelektualna a MSP

Potencjalne możliwości zwiększania konkurencyjności przedsiębiorstwa poprzez własność intelektualną:

• podniesienie wartości rynkowej firmy

• dostęp do nowych rynków zbytu

• budowanie renomy firmy za pomocą marki

• zabezpieczenie przed kopiowaniem produktów przez konkurencje

• uzyskiwanie dodatkowych korzyści (np. z udzielonych licencji)

• unikanie powtórnych inwestycji badawczo rozwojowych

• dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania np. kredyty

Niektóre korzyści z uzyskanych praw wyłącznych:

• możliwość udzielenia licencji

• a także dokonania: sprzedaży, zamiany, darowizny, zestawu, wniesienia jako aportu do spółki

Negatywne skutki braku ochrony

• możliwość korzystania z renomy i dobrego imienia przedsiębiorcy przez konkurentów, możliwość utraty renomy

• możliwość korzystania przez konkurencję z efektów kosztownych badań przeprowadzonych przez przedsiębiorcę

• brak zgłoszenia w odpowiednim czasie utrata możliwości uzyskania wyłączności

Przykłady najcenniejszych polskich marek:

1. Telekomunikacja Polska - 3,2 mld zł

2. Orlen - 1,9 mld zł

3. Winiary - 353,2 mln zł

4. Łaciate - 186,4 mln zł

5. Morliny - 135,7 mln zł

System ochrony własności przemysłowej

Krajowy - Urząd Patentowy RP i inne urzędy krajowe

Regionalne - Europejski Urząd Patentowy (EPO)

Międzynarodowy - Światowa Organizacja Własności Intelektualnej (WIPO)

Procedura krajowa udzielania patentów

Wynalazek

Zgłoszenie do UP RP

• badanie formalno - prawne

• poszukiwanie w aktualnym stanie techniki

• ogłoszenie o zgłoszeniu wynalazku

• badanie zdolności patentowej wynalazku

Decyzja negatywna - odmowa nadania patentu

Decyzja pozytywna-warunkowa

Opłaty za druk opisu patentowego i za pierwszy okres ochronny

Udzielenie patentu - publikacja opisu patentowego i wpis do rejestru patentowego

Procedura europejska udzielania patentów

Wynalazek

Zgłoszenie

Urzędy krajowe państw sygnatariuszy konwencji o patencie europejskim (UP RP)

Europejski Urząd Patentowy

• badanie zgodne z wymaganiami formalnymi

• poszukiwanie w aktualnym stanie techniki

• publikacja zgłoszenia wraz z raportem poszukiwań

• opłata za badanie oraz opłata za wyznaczenie

Badanie zgłoszenia patentowego

Możliwość zmiany zastrzeżeń i opisu

Opłaty za druk opisu patentowego i za pierwszy okres ochronny

Udzielenie patentu i publikacja opisu patentowego

---