T1: Pojęcia: dydaktyka, metodologia, metodologia dydaktyki, dydaktyka jako dyscyplina naukowa, socjalizacja, wychowanie, kształcenie, samokształcenie, nauczanie, uczenie się

Dydaktyka- od gr. Didacticos i didasco<- pouczam, uczę, zmieniam. Dyscyplina zajmująca się uczeniem się, kształceniem, samokształceniem, nauczeniem.

Metodologia- uprawianie nauki

Metodologia dydaktyki- dyscyplina aksjologiczna (o wartościach), kształtuje wartości u jednostek

Dydaktyka jest:

-dyscypliną teleologiczna (przyjmuje różne cele i w procesie kształcenia je analizuje)

-dyscypliną empiryczną (buduje nowe uogólnienie w oparciu o badania naukowe)

Dydaktyka jako dyscyplina naukowa:

*dydaktyka szuka dróg do określonych celów i ich realizacji

*funkcja prewidystyczna- analizuje aktualne i przeszłe stany rzeczy, stara się przewidzieć przyszłe stany rzeczy, tzn. kształcimy w teraźniejszości, ale dla przyszłości (np. prognozując jakie zawody będą za kilka lat potrzebne)

Dydaktyka odpowiada na pytania: kim jest człowiek? Kim ma być pod wpływem działań dydaktycznych? Kim się staje pod wpływem tych działań?

Pojęcia z zajęć:

Socjalizacja- wprowadzenie jednostki w społeczeństwo, ma charakter nieświadomy

Wychowanie- w sposób zamierzony, ukierunkowany wprowadzenie jednostki w społeczeństwo

Kształcenie- zmienianie osobowości, posyłanie do szkoły. Efektem kształcenia jest wykształcenie

Samokształcenie- idzie w parze z kształceniem. Samodzielne zdobywanie wiadomości, umiejętności i sprawności praktycznych z określonej dziedziny wiedzy.

Nauczanie- jedna z form kształcenia, pod bezpośrednim kierunkiem nauczyciela.

Uczenie się- proces w którym na podstawie doświadczenia i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania, zmieniają się stare formy, bądź też powstają możliwości do nowych form zachowania się i działania

T2: Metoda obserwacji i krotka charakteryzacja

METODA OBSERWACJI

Obserwacja polega na spostrzeganiu faktów, zjawisk, czy zdarzeń bez podporządkowywania ich ściśle określonym celom poznawczym. Jest procesem aktywnym związanym z koniecznością koncentrowania się na obserwowanym przedmiocie. To znaczy, wymaga zaangażowania świadomości i pamięci ze strony obserwatora. Jest to podstawowa metoda gromadzenia informacji, polegająca na systematycznym rejestrowaniu zachowań osoby obserwowanej oraz interpretacji uzyskanych danych. Dotyczy ona zjawisk, faktów i zdarzeń w ich naturalnym rozwoju, tj. nie wywiera wpływu na ich powstawanie i przebieg. Obserwacja naukowa odbywa się zazwyczaj w sposób celowy, planowy i selektywny oraz wymagający szczególnie aktywnej postawy ze strony obserwatora.

Postrzeganie, gromadzenie i interpretowanie stanowią ważne składniki obserwacji trzy podstawowe jej etapy.

Badacz nie może manipulować obserwacją. Musi ona być celowa, obiektywna, rzetelna, wierna i dokładna. Funkcje obserwacji: dokonywanie diagnozy.

Zalety obserwacji:

• bezpośrednie poznanie zachowania się dzieci w naturalnych warunkach i sytuacjach

• umożliwia sprawdzenie twierdzeń, uzyskanych za pomocą innych metod

• stanowi uzupełnienie i dopełnienie innych metod

• pozwala na uzyskanie informacji o uczniach

Błędy w obserwacji:

• przedwczesna interpretacja obserwowanego zachowania

• powierzchowność i stronniczość dokonywanych spostrzeżeń

• niekompletność i niedokładność rejestrowania zaobserwowanych danych

• błędna interpretacja materiału obserwacyjnego

T3: Rodzaje obserwacji- krótka charakteryzacja (temat dla dwoch osob - po gwiazdce dla osoby):
*pośrednia, bezpośrednia, uczestnicząca, nieuczestnicząca (lub inaczej ukryta, jawna), otwarta
*indywidualna, grupowa, ciągła, próbek czasowych, bierna, czynna, całościowa, częściowa

*pośrednia, bezpośrednia, uczestnicząca, nieuczestnicząca (lub inaczej ukryta, jawna), otwarta

- pośrednia : To rodzaj badania, w którym prowadzący nie uczestniczy w zbieraniu danych i nie ma wpływu na ich powstanie, ograniczając się do wykorzystania dla swoich celów informacje wcześniej zgromadzone.

- bezpośrednia :Polega na badaniu, w którym badacz nie tylko zbiera odpowiednie informacje, ale także ma możliwość sprawdzenia ich wiarygodności, przez odwołanie się do innych metod badawczych (np. wywiadu)

- uczestnicząca : Polega na tym, że obserwator stara się wejść do badanej zbiorowości, celem jej obserwowania od "wewnątrz".

- nieuczestnicząca : badacz pozostaje na zewnątrz funkcjonowania grupy, lecz ma on swobodę poruszania się w badanym środowisku :

-- jawna: to obserwacja w której obiekty badania mają świadomość, że są przedmiotem badania, co może prowadzić do fałszowania informacji

-- ukryta : osoby badane nie wiedzą o tym, że są obiektem obserwacji, dzięki czemu ich zachowania traktowane są jako bardziej "naturalne"

*indywidualna, grupowa, ciągła, próbek czasowych, bierna, czynna, całościowa, częściowa

• Indywidualna(jednostkowa)- obserwacja jednej lekcji lub szeregu lekcji z jednego przedmiotu i zachowanie się jednego, wybranego ucznia

• Grupowa(kompleksowa)- przedmiotem spostrzeżeń jest cała grupa uczniów lub wiele lekcji z różnych przedmiotów nauczania.

• Ciągła polega na celowym spostrzeganiu określonego zjawiska na przestrzeni dłuższego czasu - na przykład wybranego ucznia przez cały rok szkolny.

• Próbek czasowych polega na planowym spostrzeganiu wybranego przedmiotu lub zdarzenia w określonych z góry krótszych odcinkach czasu - na przykład ucznia na początku i końcu semestru,

• Bierna- nie zmienia przebiegu obserwowanego zjawiska czy procesu

• Czynna- wymaga wielu dodatkowych czynności przygotowawczych warunkujących jej skuteczność

• Częściowa- ma dostarczyć obrazu ' wybranego fragmentu danej rzeczywistości np. być jedna z wymienionych form zachowania się ucznia na lekcji - na przykład tylko uwaga.

• Całościowa ma nam dać pełny obraz danej rzeczywistości np. zachowanie ucznia na lekcji we wszystkich aspektach: j dyscyplina, uwaga, aktywność umysłowa i praktyczna.

T4: Eksperyment (4 plany badań eksperymentalnych, po jednej gwiazdce dla osoby):
*plan jednej grupy (można oczywiście z tabelką to zrobić)
*plan rotacji
*plan grup równoległych
*plan Solomona

*Plan jednej grupy

Technika jednej grupy polega na wprowadzeniu do znanej sytuacji czynnika eksperymentalnego. Bada się zmiany jakie zaszły w tej sytuacji pod jego wpływem.

Tabela:

Okresy badania	I	II
czynniki	C	Cx
wyniki	W1	W2

C- czynnik zastany, ktorego wplyw się mierzy,

Cx- czynnik eksperymentalny( zmienna niezależna),

W- różnica stwierdzona w badaniu początkowym i końcowym

Czyli: jeżeli badamy np.poprawę rozumienia przez uczniów zjawisk bilogicznych po wprowadzeniu czynnika eksperymentalnego, jakim jest pokazywanie filmów i wynik W2 > W1, to znaczy, że czynnik wpłynął pozytywnie na sytuację. --to takie moje tłumaczenie;)

*Plan rotacji

Technika rotacji jest kombinacją dwóch technik: jednej grupy i dwóch grup równoległych. Polega na kolejnym wprowadzaniu czynnika eksperymentalnego raz do grupy A, a nastepnie do grupy B, przy czym obie grupy sa dla siebie układami odniesienia. Ilustruje to schemat:

Okresy badania	Grupa A	Grupa B
I	Sposób eksperymantalny	Sposób kontrolny
II	Sposób kontrolny	Sposob eksperymentalny

*Plan grup równoległych:

Ten rodzaj eksperymentu może być przeprowadzony jeżeli spełnione zostaną podstawowe wymagania:

• Terenem badawczym stają się dwie grupy, które zyskują nazwy: grupa eksperymentalna i grupa kontrolna. Muszą one być mniej więcej równoważne, gdy chodzi o ilość osób, wieku jej członków, płci, poziomu społecznego i umysłowego oraz zewnętrznych warunków

• Pewne określone niezależne zmienne, które stanowią czynniki eksperymentalne, mają być wprowadzone tylko do jednej z grup, a mianowicie do grupy eksperymentalnej.

• Należy przeprowadzić badania dwukrotnie: raz na początku, a drugi- na końcu. Chodzi o to, aby skontrolować zmienne niezależne i zmienne pośredniczące.

Tabela z ćwiczeń:

Grupy:	Badanie początkowe:	Warunki:	Badanie Końcowe:	Wyniki:
VI A	Tw1	C	Tw2	W1
VI B				Cx		W2

TW1- test wiedzy

C- w tej grupie uczymy cały czas tak samo. Jest to grupa kontrolna która wypadła lepiej na pierwszym teście.

Cx- grupa na której prowadzimy eksperyment. Jest to grupa która wypadła gorzej na teście.

Jeżeli grupa VI B wypadnie lepiej na drugim teście od grupy VI A oznacza to że eksperyment przyczynił się do uzyskania lepszych wyników przez uczniów.

*Plan Solomona (plan czterech grup)-połaczenie technik dwóch grup

równoleglych(z dwukrotnym badaniem wyników w obu porównywanych grupach)

z techniką dwóch grup równoleglych bez badań początkowych.

E P1 X P2

K1 P3 P4

K2 X P5

K3 P6

(E,K1,K2,K3-grupy ; P1,P3- wyniki badania początkowego ; X-wprowadzany

czynnik ; P2,P4,P5,P6-wyniki badania końcowego)

obliczanie różnicy w grupach z testem początkowym : d1=P1-P2 (inaczej

d1=wynik badania początkowego - wynik badania końcowego)

obliczanie różnicy w grupach bez testu początkowego : d3(dla grupy K2)=

P5-Ph ( Ph to średnia wartość wynikow badan początkowych w gr. E i K1 ;

Ph=1/2(P1=P3) ) (inaczej d3= wynik badania końcowego - średnia wyników

badan początkowych w poprzednich grupach)

T5: Wywiad i ankieta

Wywiad - umożliwia zdobycie informacji (co dane osoby wiedzą/sądzą, jak oceniają dany proces) podczas bezpośredniej rozmowy. Rozmowa może być swobodna, naprowadzana lub kierowana. W dwóch ostatnich przypadkach przygotowywany jest kwestionariusz wywiadu, który umożliwia zdobycie rzetelnych i obiektywnych informacji.

Ankieta - umożliwia zdobycie pożądanych informacji przy pomocy kwestionariusza ankiety, czyli za za pośrednictwem drukowanej listy pytań.

Główna różnica to ta podkreślona, czyli wywiad jest 'mówiony', ankieta - 'pisana'.

T6: Co to jest test + rodzaje testów według podziału R.L. Ebela (słownikowe, wiadomości, wyjaśnienia, zastosowania, rachunkowe)

T7: Cechy testu

• obiektywny - zgodny z programem nauczania

• trafny- sprawdza to co jest celem pomiaru

• rzetelny- gdy wyniki uzyskane przy powtórnym pomiarze tych samych osób w tych samych warunkach są jednakowe (aby test nazwać rzetelnym kiedy korelacja między dwoma testami wynosi co najmniej 0,75)

• czuły- różnicujący uczniów pod względem posiadanych przez nich umiejętności i wiadomości

• o umiarkowanych normach ilościowych-odpowiednia ilość zadań przeznaczona na konkretny czas

• o długości zgodnej z formą

• związany z życiem

• przyjazny w formie i treści

• bogaty sytuacyjnie

z dużym zróżnicowaniem wymagań

T8: Instrukcja- co w niej i jaka powinna być
Instrukcja musi towarzyszyć każdemu badaniu testowemu. W niej zawarte są informacje dla badanych. Powinna zawierać:

• bliższe omówienie celu badań

• omówienie sposobów rozwiązywania zadań danego testu ( z przytoczeniem jednego przykładu)

• dokładny czas przeznaczony na badanie testowe i sposób zwracania testów po zakończeniu badania

• znaki umowne nanoszone na test ( w przypadkach szczególnych- przerwy w wypełnianiu testu, stawianie pytań przez testowanych, czas zwrotu testu itp.)

T9:Rodzaje testów
*test ze wzgledu na rodzaj pomiaru: rożnicujący, sprawdzający, sprawdzający wielostopniowany + ze wzgledu na rodzaj czynności: ustny, pisemny, praktyczny + ze wzgledu na zasieg: nauczycielski i szerokiego użytku

TEST ZE WZGLĘDU NA RODZAJ POMIARU:

- różnicujący- treść tych testów jest dobrana ze względu na aktualne osiągnięcia uczniów.

Umożliwiają dokładne porównanie osiągnięć pomiędzy pojedynczymi

uczniami i grupami (np. oddziałami uczniów). Wykorzystywane w badaniach

naukowych ponieważ są niezależne od czynnika subiektywnego

( wymagania nauczycieli wobec uczniów).

-sprawdzający- ich treść jest dobrana ze względu na wymagania wobec uczniów.

-sprawdzający wielostopniowy- test w którym określone grupy zadań reprezentują

wymagania na poszczególne stopnie szkolne.

TEST ZE WZGLĘDU NA RODZAJ CZYNNOŚĆI:

-ustny- uczeń wypowiada głośno pojedyncze słowa lub zdania zapisywane na taśmie

magnetofonowej lub bezpośrednio oceniane przez prowadzącego badanie. Uczeń

„myśli i mówi”. Najpierw w myśli ustala rozwiązanie a później je przedstawia.

(np. test wymowy w języku obcym)

-pisemny- uczeń zapisuje lub oznacza w pewien sposób odpowiedź na zadanie. Uczeń

„myśli i pisze”. Ogromną rolę odgrywa np. w sprawdzeniu umiejętności pisania

podań.

-praktyczny- uczeń manipuluje jakimiś przedmiotami a wynik tej manipulacji jest

bezpośrednio obserwowany przez oceniającego lub też w jakiś sposób

utrwalany. „Uczeń myśli i wykonuje”

-pracowniany- polega na wykonaniu przez ucznia doświadczeń w odpowiednio wyposażonej

pracowni szkolnej.

TEST ZE WZGLĘDU NA ZASIĘG:

-nauczycielski- test osiągnięć szkolnych skonstruowany dla potrzeb jego autora. Pojedynczy

nauczyciel wytwarza go i uzytkuje. (Niestandaryzowany).

-szerokiego użytku- wytwarzane przez instytucje, zaspokajają potrzeby wielu szkół

i nauczycieli. Muszą być wystandaryzowane a także powinny być

zaopatrzone w podręcznik testowania czyli dokument opisujący ich cele

treści, właściwości i sposoby korzystania.

*test ze względu na stopień zaawansowania: standaryzowane, niestandaryzowane +testy psychologiczne: zdolności, osobowości, umiejętności podstawowych (czytanie, pisanie), wiadomości szkolnych + testy statyczne i dynamiczne

Testy standaryzowane - pozwalają badającego orzekać na podstawie wyników o poziomie osoby testowanej. Standaryzacja to proces ulepszania testu przez wypróbowanie poszczególnych zadań, dobranie właściwego czasu i warunków pracy uczniów; obfituje w analizy jakościowe i ilościowe.

Testy niestandaryzowane (nieformalne) - nie są poddane procesowi standaryzacji; są gotowe bezpośrednio po napisaniu zadań.

Testy psychologiczne: (badają funkcje sensoryczno - motoryczne lub intelektualne), zaliczamy:

• Testy zdolności, czyli wyposażenia psychicznego, do nich zalicza się testy inteligencji testy zdolności

• Testy osobowości, wyróżniają profile psychologiczne i testy charakterologiczne

Testy umiejętności podstawowych (instrumentalnych) - są stosowane do celów diagnostycznych, czyli oznaczania poziomu czytania, pisania i rachowania, wyrażanego w tzw. wieku czytania. Dwa ważne pojęcia: wiek pedagogiczny - stopień postępów szkolnych wyrażany w latach; iloraz pedagogiczny - oblicza się przez zestawienie wieku pedagogicznego z wiekiem życia.

Testy wiadomości szkolnych - służą one do mierzenia tej wiedzy, którą uczniowie nabyli w szkole zgodnie z obowiązującym programem.

Testy wiadomości statycznych - służą do badania stopnia przyswojenia wiadomości informacyjnych.

Testy wiadomości dynamicznych - służą do badania stopnia wiadomości operatywnych (czyli co uczeń potrafi zrobić)

*testy (mix): merytoryczny, metodyczny, pedagogiczny, psychologiczny, charakterologiczny, indywidualne, grupowe, słowne i bezsłowne, otwarte, zamknięte + test szczerości

Test merytoryczny

Głównym zadaniem testów o charakterze merytorycznym jest sprawdzenie

wiedzy teoretycznej, jaka posiada kandydat na dane stanowisko i

umiejętności cząstkowego zastosowania tej wiedzy w praktyce.

Test pedagogiczny

Najczęściej stosowane są testy osiągnięć szkolnych, a w ograniczonym

stopniu także inne. Np. badania socjometryczne opierają się właśnie na

zadaniach testowych.

Standaryzacja

Prognostyczność

I.?Z punktu widzenia przedmiotu pomiaru wyróżnia się trzy grupy testów:

1. Testy zdolności:

* Testy inteligencji

* Testy zdolności specjalnych.

2. Testy osobowości:

* Testy cech

* Testy zainteresowań

* Testy postaw

* Testy charakterologiczne

3. Testy wiadomości

* Testy osiągnięć szkolnych.

II. Według zasad, metodyki stosowania, czyli jak testy mierzą:

1. Testy werbalne i niewerbalne

* Ustne

* Pisemne

* Rysunkowe, obrazkowe

2. Testy czynnościowe ( manipulacyjne, wykonania)

* Przyrządowe

* Sytuacyjne

3. Testy projekcyjne

Test psychologiczny

Uzyskanie próbki zachowań które można przyjąć jako wskaźniki

interesującej nas cechy

Musi być; obiektywny, wystandaryzowany, rzetelny, trafny

Test charakterologiczny

Określenie cech charakteru

Emocjoodporny

T10:Rodzaje pytań testowych

Rodzaj testu	Forma zadania	Postać rozwiązania
Praktyczny	Próba pracy	Wykonywanie czynności zawodowych przy pełnym wyposażeniu stanowiska
		Nisko symulowane	Wykonywanie zadań praktycznych w warunkach zbliżonych do naturalnych
		Wysoko symulowane	Wykonywanie zadań w sytuacji umownej (modele, inscenizacje, diagramy itd.)
	Pisemny	Rozszerzonej odp	Dłuższa odpowiedź pisemna oceniana wg struktury, poprawności, rozwinięcia tematu
		Krótkiej odpowiedzi	Pojedyncza liczba, słowo, zadanie, wyrażenie matematyczne itd.
		Z luką	Wstawienie brakujących elementów
		Wielokrotnego wyboru	Kilka prawidłowych odpowiedzi
		Na dobieranie	Dobranie jednej pary danych z 2 kolumn
		Prawda-fałsz	Ocena prawdziwości podanego twierdzenia
		Jednostopniowego wyboru	Wybranie kilku prawidłowych odpowiedzi spośród dużej puli

T11:Plan testu

Plan testu jest zestawieniem podsumowującym dokonaną analizę treści nauczania*
i pokazującym, jakie zadania mają być utworzone.

(*Analiza treści nauczania polega na ustaleniu, jakie czynności uczeń powinien umieć wykonać, aby spełnić wymagania w związku z danym zakresem programu nauczania)

Aby sporządzić plan testu należy ustalić liczbę zadań odpowiednią do czasu przeznaczonego na testowanie uczniów oraz formy zadań.

Im materiał programowy jest szerszy i bardziej zróżnicowany, tym więcej zadań powinien zawierać test.

Duża liczba prostych, ale starannie dobranych zadań lepiej reprezentuje wybrany zakres treści nauczania niż mniejsza liczba zadań kompleksowych.

Plan testu

kategorie treści

Cele nauczania	Tematy			Ogółem zadań
		I	II		III
A	-/2	2/-	3/3	5/5
B	3/-
C	2/1
D	-/1
Ogółem zadań	5/4

kategorie celów zadania spoza podstawy

(patrz: taksonomia
celów nauczania )

Ustalając kolejność zadań w teście, kierujemy się dwiema zasadami:

1. Nie należy rozdzielać zadań tematycznie powiązanych.

2. Zadania trudniejsze dla uczniów powinny być umieszczane na końcu testu.

Znaczenie planu testu:

- pośredniczy między treścią nauczania i zadaniami testu

- umożliwia dokładne reprezentowanie tej treści przez zadania

- zapobiega błędom w konstrukcji testu

- umożliwia ułożenie równoległych wersji testu dających w pełni porównywalne wyniki

T12:Rola taksonomii w konstruowaniu testu

Taksonomia celów nauczania to schemat hierarchicznego uporządkowania celów.

Taksonomie celów nauczania pomagają ustalić, jakie czynności powinien uczeń opanować dla osiągnięcia poszczególnych celów.

Głównym zadaniem taksonomii celów nauczania jest zwracanie uwagi konstruktorów testu na cele nauczania wyższe niż zapamiętanie wiadomości.
Uczeń, który zapamięta określone wiadomości, osiągnie cel najniższy, zaś uczeń, który opanuje umiejętność rozwiązywania problemów z danej dziedziny osiągnie najwyższy cel nauczania.

Taksonomia celów nauczania

Poziom	Kategoria
I. Wiadomości	A. Zapamiętanie wiadomości B. Zrozumienie wiadomości
II. Umiejętności	C. Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych D. Stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych

A. Zapamiętanie wiadomości przez ucznia. Oznacza ono gotowość ucznia do przypomnienia sobie pewnych terminów, faktów, praw i teorii naukowych, zasad działania. Wiąże się to z elementarnym poziomem rozumienia tych wiadomości: uczeń nie powinien ich mylić między sobą ani przekształcać.

B. Zrozumienie wiadomości przez ucznia. Oznacza to, że uczeń potrafi je przedstawić w innej formie niż je zapamiętał, uporządkować i streścić, powiązać z innymi wiadomościami, uczynić podstawą prostego wnioskowania.

C. Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych. Oznacza to opanowanie przez ucznia umiejętności praktycznego posługiwania się wiadomościami według podanych mu poprzednio wzorów. Cel, do którego wiadomości mają być stosowane, nie powinien być bardzo odległy od celów osiąganych w toku ćwiczeń szkolnych.

D. Stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych. Oznacza to opanowanie przez ucznia umiejętności formułowania problemów, dokonywania analizy i syntezy nowych dla niego zjawisk, formułowania planu działania, tworzenia oryginalnych przedmiotów, wartościowania przedmiotów według pewnych kryteriów.

Hierarchiczność powyższego schematu polega na tym, że wyższy poziom i wyższe kategorie opierają się na niższych, a zatem te niższe nie mogą być pominięte w toku nauki. Natomiast nie w każdym zakresie materiału wyższe kategorie muszą wystąpić na danym szczeblu nauczania.

T13:Prawidłowości procesu kształcenia + zinterpretować te prawidłowości

Proces kształcenia- termin ten obejmuje nauczanie i uczenie się, a także: kształtowanie wychowanka przy jego własnym, podmiotowym udziale, realizowanie w jego osobowości jakiś celowych zmian.

Cechy nowoczesnego modelu nauczania-uczenia się:

Jedność uczenia się i nauczania

Model kształcenia powinien w szczególności umożliwiać wyposażenie uczniów w usystematyzowaną, trwałą i zarazem operatywną wiedzę, a ponad to nauczyć uczniów samodzielnego uczenia się.

Jedność oddziaływań dydaktycznych i wychowawczych

Funkcje wychowawcze wiedzy zdobywanej w toku procesu kształcenia polegają na kształtowaniu u uczniów naukowego poglądu na świat, wartościowych przekonań i postaw społecznych, na zgodności postępowania z opanowanymi teoretycznie normami etycznymi itd. Nauczyciel powinien starać się, aby wszelkie akty nauczania-uczenia się, przyczyniały się do wykonywania wcześniej zaplanowanych zadań wychowawczych.

Wszechstronność

To właśnie dzięki niej możliwe jest: wiązanie nauczania- uczeni się organizowanego w szkole z kształceniem pozaszkolnym; łączenie nauki szkolnej z praca społeczną itp. Wszechstronność wiąże się z realizacją różnych zadań dydaktyczno-wychowawczych, tj. :

Samodzielne zdobywanie przez ucznia określonych wiadomości i umiejętności w drodze wysiłków zarówno indywidualnych jak i zespołowych

Nabywanie przez uczniów wiedzy w drodze poznania bezpośredniego, np. w wykonywaniu eksperymentów

Często wykorzystywanie samokontroli i samooceny

Możliwość obejmowania działalnością dydaktyczno-wychowawczą dzieci i młodzieży o zbliżonym wieku życia, ale o różnym zasobie wiedzy wyjściowej

Model ten zapewnia każdemu uczniowi programowo niezbędne minimum wiedzy i umiejętności, stwarzając zarazem jednostkom zdolniejszym możliwość nawet znacznego przekroczenia tego minimum.

Elastyczność metodyczna i organizacyjna

Postuluje się tu stosowanie różnych metod i rozmaitych form organizacyjnych uczenia się i nauczania, każdorazowo jednak dobieranych do zadań, jakie za ich pomocą maja być wykonane, a także stosownie do wieku uczniów.

T14:Czynności nauczyciela i ucznia (tabelka u Okonia)

Czynności nauczyciela	Czynności ucznia
1.Działania sprzyjające uświadomieniu uczniom celów i zadań kształcenia	Działania służące wytworzeniu pozytywnej motywacji do nauki, stosownie do zaaprobowanych celów
2.Zaznajamianie uczniów z nowymi rzeczami i zdarzeniami	Poznawanie nowych rzeczy i zdarzeń
3.Kierowanie procesem nabywania pojęć	Procesy uogólniania służące wytworzeniu pojęć
4. Kierowanie procesem poznawania prawidłowości i praw naukowych	Poznawanie prawidłowości i praw naukowych oraz systematyzowanie wiedzy
5.Kierowanie procesem przechodzenia od teorii do praktyki	Nabywanie umiejętności i nawyków
6.Organizowanie zajęć praktyczno- wytwórczych	Działania praktyczne służące wytwarzaniu przedmiotów i zmian w otoczeniu
7.Sprawdzanie i ocena osiągniętych przez uczniów kompetencji	Samokontrola osiągnięć uzyskiwanych w toku uczenia się

T15:Etapy w procesie kształcenia

Etapy w procesie kształcenia;

1. uświadamianie sobie przez uczniów celów i zadań dydaktycznych

2. poznawanie nowych faktów

3. nabywanie pojęć

4. utrwalanie wiadomości

5. przechodzenie od teorii do praktyki

6. wykonywanie zadań dydaktyczno - wytwórczych

7. kontrola i ocena wyników nauczania

ad.1. nauczyciel w oparciu o uprzednio skonstruowany plan lub konspekt lekcji zapoznaje uczniów z ich zadaniami związanymi z celem lekcji oraz założonym efektem końcowym lub planem

lecz bardzo istotne, gdyż jest odpowiedzialne za odpowiedni sposób myślenia uczniów oraz ukształtowanie w nich woli poprzez uświadomienie im, czego oraz w jakim celu mają się nauczyć; celem tego etapu pracy jest stworzenie wewnętrznego i zewnętrznego ładu.

ad.2.Proces ten opiera się zarówno na czynnościach teoretycznych jak i praktycznych, które są dostosowane do wieku oraz zdolności uczniów, co umożliwia przyswojenie przez nich określonych wiadomości, umiejętności i nawyków.

ad.3.Proces ten ma dość złożony charakter - formowanie się określonego pojęcia w świadomości uczniów polega na "odkrywaniu" przez nich cech, a więc na abstrahowaniu. Pojęcie - stanowi podstawową jednostkę organizacyjną procesu myślenia, komunikacji międzyludzkiej. Pojęcia są wytworami poznawania otaczającej nas rzeczywistości, które posiadają cechy opisujące ją oraz umożliwiające jej definiowanie. Odróżnienie danego pojęcia od pozostałych jest możliwe dzięki jego cechom istotnym. Proces kształtowania się pojęć ogólnych ma następujących przebieg:

a. skojarzenie nazwy z odpowiednim przedmiotem

b. stworzenie przedpojęcia (dzięki znajomości zewnętrznych cech rzeczy lub zjawiska)

c. nabywanie pojęcia naukowego

ad.4.

Do warunków skuteczności utrwalania zdobytych przez uczniów wiadomości zalicza się:

* występujące u uczniów nastawienie na trwałe zapamiętywanie

* właściwe rozumienie utrwalanego materiału przez uczniów

* zastosowanie odpowiednich technik zapamiętywania

ad.5.Łączenie teorii z praktyką polega na wiązaniu bezpośredniego poznania (czyli praktyki) z pośrednim (czyli teorią), oraz na łączeniu nabywanych wiadomości z posługiwaniem się nimi w działaniu. Podstawowe pojęcia tego etapu stanowi teoria oraz praktyka. Teoria to zbiór twierdzeń z danej dziedziny nauki, prawa i zasady, natomiast praktyka stanowi najlepszy sprawdzian wiedzy, dzięki niej wiadomości stają się głębsze oraz pełniejsze. Praktyka pobudza uczniów do aktywności myślowej oraz sprzyja rozwojowi ich samodzielności

ad.6.Umiejętności to sprawność posługiwania się odpowiednimi regułami w trakcie wykonywania określonych zadań. Dzięki systematycznemu powtarzaniu, czyli ćwiczeniu, umiejętności są stopniowo przekształcane w nawyk, czyli działanie wykonywane przy coraz mniejszym wysiłku i świadomości. Dzięki systematycznym ćwiczeniom, umiejętności stopniowo są przekształcane w przyzwyczajenie. Proces kształtowania się umiejętności i nawyków obejmuje następujące etapy:

a. nauczyciel uświadamia uczniom nazwę i znaczenie danej umiejętności

b. uczniowie formułują w oparciu o przypomniane wiadomości jedną lub kilka reguł działania

c. nauczyciel pokazuje uczniom wzór danej czynności

d. uczniowie zaczynają wykonywać daną czynność pod stałą kontrolą nauczyciela

e. uczniowie wykonują systematyczne, samodzielne ćwiczenia przyswojonej umiejętności

ad.7.Kontrola polega na sprawdzaniu osiągnięć uczniów, a więc czy opanowali oraz na w jakim stopniu opanowali oni materiał nauczania (jakich pojęć, reguł i umiejętności nabyli). Ocena stanowi konieczny element pracy dydaktycznej, polegający na kontrolowaniu stanu wiadomości oraz umiejętności uczniów. Oceny mogą występować:

o w postaci stopni (cyfry)

o w postaci słownej (pochwała czy ocena opisowa)

o w postaci graficznej (kwiatki, serduszka)

T16:Jak uświadamiać cele i zadania

Cel- z góry założone, ściśle określone rezultaty, efekty tego, co mamy osiągnąć na zajęciach procesie kształcenia.

Cele- zadania stawiane przez nauczyciela, mające przygotować do życia w społeczeństwie

Jak uświadamiać?

-w ciekawy sposób, nie na siłę bo tworzy to dystans pomiędzy uczniem a nauczycielem

-można gromadzić książki, czasopisma, notatki i pokazywać je uczniom, sugerując ich cele

-zorganizować wycieczkę

-obejrzeć film, ilustracje, wykresy, tabele

-sporządzić gazetkę ścienną na wybrany temat, zachęcającą do realizacji celów

-spotkanie z klasą wyższą, która miała wysokie wyniki

Trzeba angażować uczniów tak, aby nie czuli się zmuszani, tylko społecznie zaangażowani.

-można tworzyć sytuacje problemowe- w uczniach pojawia się chęć pokonywania trudności

T17:Zmysły w procesie kształcenia

uczenie się jest procesem poznawczym, przebiegającym w 3 płaszczyznach:

1. płaszczyźnie zmysłowej (spostrzeganie)Spostrzeganie - uczeń patrząc na pewne przedmioty zauważa to, co się "rzuca w oczy"; obserwacja - od spostrzegania różni się w ten sposób, iż pozwala ona dochodzić do pewnych sądów spostrzeżeniowych umożliwiających udzielenie odpowiedzi na pytanie. Obserwacja zazwyczaj jest poprzedzana przygotowaniem wszelkich niezbędnych dla przeprowadzenia pokazu lub zajęć laboratoryjnych - pomocy naukowych.

2. płaszczyźnie umysłowej (myślenie)

3. płaszczyźnie praktycznej (działanie)

W procesie kształcenia porzebne są środki dydaktyczne techniczne, pomoce naukowe - pośrednio ukazujące sedno problemu, rzeczywistość ukazywana jest w sposób uproszczony, dzielą się na:

wzrokowe (przeźrocza, obrazy,rysunki, fotografie,ilustracje z czasopism, folio- i fazogramy, modele (statyczne i dynamiczne), tablice);

słuchowe (nagrania płytowe, magnetofonowe, audycje radiowe);

wzrokowo-słuchowe (programy telewizyjne, multimedialne programy komputerowe, filmy, wideoprogramy);

automatyzujące (przyrządy dydaktyczne, komputery);

modelowe (modele, makiety).

T18:Proces uogólniania

proces uogólniania : stanowi drugą część procesu nauczania. Jest to niezmiernie ważny moment procesu nauczania, gdyż dopiero on warunkuje zdobycie wiedzy. Nasza wiedza opiera się na pojęciach, które odbijają sobie ogólne i najistotniejsze cechy rzeczy i zjawisk. Dzięki temu procesowi uczniowie dochodzą także do sądów.

T19:Utrwalanie wiedzy: krzywa zapominania/pamiętania

Utrwalenie wiadomości- wzmacnianie śladu w pamięci.

Warunkami skutecznego utrwalania wiadomości są:

-pełne zrozumienie przez uczniów utrwalonego materiału;

-stosowanie odpowiedniej techniki uczenia się .

Sposoby utrwalania wiedzy:

-łączenie teorii z praktyką,

-powtarzanie, uczenie się na pamięć,

-systematyzowanie wiedzy.

Zależność między ilością przechowywanej informacji w pamięci a upływem czasu, jaki nastąpił od momentu ich zapamiętania przedstawia krzywa zapominania.

T20:Umiejętności i nawyki

Umiejętność- sprawność w posługiwaniu się właściwymi regułami przy wykonywaniu jakichś zadań. Reguły biorą swój początek z norm rzeczowych

Systematyczne ćwiczenia pozwalają przekształcić umiejętność w nawyk

Nawyk- działanie wykonywane z coraz mniejszym wysiłkiem, przy zmniejszonym udziale świadomości.

T21:Wiązanie teorii z praktyką

WIĄZANIE TEORII Z PRAKTYKĄ

-proces przechodzenia od teorii do praktyki to proces przekształcania wiedzy w umiejętności i nawyki

-pod wpływem systematycznego powtarzania umiejętność może stopniowo przekształcić się w nawyk, czyli działanie wykonywane z coraz mniejszym wysiłkiem przy zmniejszonym udziale świadomości

-fazy procesu:

1). uświadomienie sobie przez uczniów nazwy naukowych podstaw i znaczenia umiejętności; uczeń poznając nazwę uczy się posługiwać nią , ale także dostrzega jaki zakres wiedzy potrzebny jest do opanowania tej umiejętności (np. sprowadzanie ułamków do wspólnego mianownika)

2). sformułowanie reguł działania na podstawie znanych juz uczniom wiadomości

3). pokaz wzoru danej czynności; ważne jest by pokaz ten był wzorowy i umożliwił uczniom obserwacje, powinien także być zrozumiany przez wszystkich

4). samodzielne wykonywanie czynności przez uczniów, ale przy stałej kontroli nauczyciela

5). systematyczne i samodzielne ćwiczenia wykonane przez uczniów prowadza do przekształcenia umiejętności w nawyk

-wykonywanie zadań praktycznych, służących przetwarzaniu rzeczywistości to kolejny etap w tym procesie; praca to nieodzowna forma praktyki w procesie kształcenia oraz czynnik poznania (chodzi tu o prace taka jak np. wykonywanie modeli, rysunków technicznych, itd.). Końcowy produkt pracy jest potwierdzeniem słuszności wcześniej wyuczonych reguł

T22:Kontrola i ocena wyników nauczania

-współcześnie ocenia się uczniów systematycznie, a nie np tylko raz, na koniec roku. W ten sposób można bowiem wychwycić braki uczniów i skorygować ich błędy.

-ważna w procesie kształcenia jest nie tylko kontrola nauczyciela, ale samokontrola ucznia

-główny cel: usuwanie błędów, braków, pomoc uczniowi

-kontrola odbywać się może w dwojaki sposób: konwencjonalnie- czyli w codziennej styczności, rozmowie z uczniem, lub też poprzez test sprawdzający wiedzę

Ocena wyników nauczania:

-musi być zgodna ze formalnymi, odgórnie ustalonymi kryteriami oceniania

-ocenianie musi być sprawiedliwe i obiektywne

-trudność w ocenianiu sprawia wieloaspektowość ocen- stopnie od 1 do 6, mogą budzić niepewność: np czy to aby 3+ czy jednak już 4-

Można stwierdzić, że kontrola i ocena wyników nauczania powinna:

• Dostarczać nauczycielowi informacji o efektywności jego pracy;

• Umożliwiać uczniowi porównanie własnych postępów w nauce szkolnej z postępami kolegów z danej grupy czy klasy;

• Dostarczać rodzicom lub opiekunom ucznia danych o ocenie jego pracy przez nauczycieli;

• Być dla ucznia czynnikiem pobudzającym do pracy, mobilizującym do dalszej intensywnej nauki;

• Pomagać uczniowi w dostrzeganiu zarysowujących się i narastających braków w opanowaniu przerabianego w szkole materiału, a następnie w ich likwidowaniu;

• Stanowić podstawę procesów selekcyjnych o charakterze zarówno wewnątrzszkolnym (promocja z klasy do klasy w szkole danego szczebla i typu), jak kodeńskiego międzyszkolnym (przejście do szkoły innego szczebla lub typu);

Odzwierciedlać jakość i zakres kompetencji uzyskanych przez absolwenta szkoły.

T23:W jaki sposób są wyprowadzane?

Sposoby wyprowadzania zasad:

-z analizy

-z prawd dydaktycznych

-z celów wychowania

-z teorii poznania

-z intuicji

-z ideologii społecznej, doktryny politycznej

-z zasady łączenia teorii z praktyką

T24: Zasady według Okonia

*zasada systemowości/systematyczności

Zasada systematyczności:

- zasada systematyczności powiązana jest z zasadą KORELACJI między przedmiotami

- nauczanie w pełni systematyczne występuje dopiero na szczeblu licealnym. Nauczanie elementarne ma charakter bardziej epizodyczny (uwagę dzieci koncentruje się na wybranych tematach a nie na systematycznie uporządkowanej wiedzy

- zas. systematyczności wymaga rytmiczności i skrupulatności w codziennej pracy nauczyciela i ucznia

- według Kupisiewicza:

*aby skutecznie nauczać należy najpierw określić stan wiedzy wyjściowej oraz systematycznie do tej wiedzy nawiązywać (zbliżone do regułu przechodzenia w nauczaniu od tego co znane do tego co nieznane)

*ustalenie 'merytorycznego środka ciężkości' - meritum zajęć i systematyczne jego powtarzanie

*omawiany temat powinien być podzielony na punkty i podpunkty, które nauczyciel powinien kolejno omawiać na lekcji

*streszczenia i syntetyzujące powtórzenia umorzliwiają tworzenie bogatych sieci skojarzeń.

*zasada poglądowości

zasada poglądowości- celem jest usunięcie werbalizmu tj. zastępowania przedmiotów przez oznaczające je, ale często nieznane uczniom wyrazy. Poglądowość może być ilustratywna (wspomagająca kojarzenie rzeczy i słów oraz polegająca na pokazywaniu uczniom rzeczy.) lub operatywna (wspomaga kojarzenie poznania z działaniem, opiera się na działaniu samych uczniów)

przykład zastosowania w praktyce: Na lekcji zatytułowanej ?Budowa komputera? dajemy uczniom komputer do złożenia lub sami w trakcie pogadanki o budowie komputera montujemy komputer.

*zasada samodzielności

Dążenie do samodzielności jest naturalną, autentyczną cechą dzieciństwa i młodości. Już kilkuletnie dzieci manifestują tę potrzebę samodzielności, odrzucając pomoc rodziców w wykonywaniu prostych czynności ("ja siam"); to samo obserwuje się u dzieci starszych i młodzieży. Wprawdzie zła szkoła tę potrzebę przygłusza, ale mimo to w wieku dojrzewania odzywa się ona ze zdwojoną siłą, obracając się często przeciwko autorytetowi nauczycieli.

Samodzielność ma różne oblicza, czym innym jest ona u dzieci, czym innym u młodzieży, a czym innym u dorosłych.

Samodzielność działania uwzględnia rodzina i szkoła.

Nauczyciel powinien stopniowo przyzwyczajać ucznia do samodzielności, przechodząc od bardzo łatwych do nieznanych i coraz trudniejszych dla ucznia partii materiału; powinien jasno i wyraźnie wskazać cel pracy, aby dzięki temu krytycznie i subiektywnie ocenić jej wynik. 

Zgodnie z zasadą samodzielności sprawdzanie wykonanej pracy jest bardziej zadaniem ucznia, niż nauczyciela. W końcu uczeń jest wykonawcą pracy, on najlepiej wie, jak ją wykonał, dlatego też pozbawienie go prawa do samokontroli może wpływać hamująco na tok jego następnych samodzielnych prac.

Nauczyciel kształtuje u uczniów myślenie samodzielne wtedy, gdy:
1. wdraża ich do formułowania problemów,
2. uczy ich samodzielnego rozwiązywania,
3. przyzwyczaja młodzież do sprawdzania uzyskanych odpowiedzi

*zasada wiązania teorii z praktyką

Zasada łączenia teorii z praktyką i praktyki z teorią pozostaje w bezpośrednim związku z zasadą systemowości, poglądowości i samodzielności. Zwraca uwagę nauczycieli i twórców programów kształcenia o konieczności wiązania ze sobą wiedzy naukowej z praktyką codziennego życia. Sama teoria może prowadzić do werbalno-abstrakcyjnego nauczania, czyli encyklopedyzmu. Zaś sama praktyka do utylitaryzmu dydaktycznego.

Podstawę tej zasady stanowi wiedza, która obejmuje zarówno poznawanie rzeczywistości (teoria), jak i jej zmienianie, kształtowanie (praktyka).

Teoria wyjaśnia nam rzeczywistość i mechanizmy, które nią rządzą. Praktyka natomiast to materialna działalność ludzi, przekształcająca rzeczywistość stosownie do ich potrzeb.

Związek między jedną a drugą w nauczaniu szkolnym jest więc oczywisty: teoria daje młodzieży poznanie świata, praktyka uczy skutecznego oddziaływania na niego, bo opartego na poznaniu jego właściwości.

Rozumiejąc wzajemne przenikanie i łączenie się różnych postaci wiązania teorii z praktyką, łatwiej pojąć sens omawianej zasady. Zwraca ona uwagę na obszar działań dydaktycznych między teorią i praktyką, zapobiega odrywaniu się teorii od praktyki i odwrotnie, a jednocześnie pełni podstawową funkcję wychowawczą: zalecając łączenie teorii z praktyką, a zwłaszcza praktyką produkcyjną, nawiązuje do losów człowieka, który swemu poznaniu i działaniu praktycznemu zawdzięcza tak wiele, włącznie ze swoją osobowością.

*zasada efektywności (czyli związek między celami a wynikami kształcenia)

Badania nad osiągnięciami szkolnymi zwróciły uwagę pedagogów i nauczycieli na wydajność procesu kształcenia. Do zmiennych, korelujących dość wysoko z osiągnięciami szkolnymi młodzieży, zalicza się inteligencję i zdolności. Inne zmienne to: wiadomości i sprawności, których posiadanie lub brak wyraźnie wpływa n uczenie się jakiegoś przedmiotu.

Z zasadą efektywności wiąże się sprawdzanie osiągnięć szkolnych.

Zasada efektywności dotyczy funkcjonowania i optymalizacji wielu czynników, które Birą pośredni lub bezpośredni udział w procesie dydaktycznym. Obszar, na jakim funkcjonuje zasada efektywności, zawiera się między celami kształcenia a osiągnięciami szkolnymi.

*zasada przystępności w nauczaniu

- inaczej zasada stopniowania trudności

- wymaga od nauczyciela uwzględnienia właściwości rozwojowych uczniów [dobra znajomość uczniów]

- dostosowywanie wymagań do możliwości uczniów

- stopniowanie trudności w nauczaniu polega na przechodzeniu:

a) od tego, co bliskie, do tego, co dalekie - np. geografia regionu  geografia kraju  geografia państw sąsiednich

b) od tego, co łatwiejsze, do tego, co trudniejsze - zbyt wysokie wymagania zniechęcają do pracy, gdyż stanowią przeszkodę, a zbyt niskie nie mobilizują do pracy

c) od tego, co znane, do tego, co nowe i nieznane

- uwzględnianie indywidualnych różnic między uczniami

- należy uwzględniać różnice w tempie pracy i stopniu zawansowania poszczególnych uczniów

- dostosowywanie metod nauczania do poziomu uczniów, by umożliwić im w maksymalnym stopniu samodzielną pracę

- PRZYKŁAD: omawianie środowiska domowego, szkolnego  poznawanie dalszej okolicy  własnego kraju  innych krajów  Ziemi i świata

*zasada indywidualizacji i uspołecznienia

(czyli związku interesów jednostki i społeczności)

Uspołecznienie uczniów - dokonuje się w szkole pod wpływem ogółu działań zmierzających do uczynienia z ucznia pełnowartościowej istoty społecznej, poprzez danie mu szans zdobycia takiej wiedzy o świecie i takich kwalifikacji ogólnych i zawodowych, jak również takich systemów wartości i takiego stopnia rozwoju osobowości, aby mógł się stać pełnowartościowym członkiem społeczeństwa, a zarazem w tym społeczeństwie realizować indywidualne cele życiowe.

Uspołecznienie następuje pod wpływem działań socjalizacyjnych.

Zasada uspołeczniania łączy interes indywidualny ze społecznym. Uspołecznienie odbywa się za pomocą:

-pracy indywidualnej (kontakt bezpośredni lub pośredni ucznia z nauczycielem, min. Ćwiczenia ortograficzne, gimnastyczne, nauka pisania oraz wszelkie inne zadania które uczeń wykonuje w ramach pracy jednostkowej)

-pracy frontowej/ masowej- wykład czy rozmowa nauczyciela z całą klasą

-pracy grupowej (wykonywanie zadań w grupie)

-pracy brygadowej (w szkołach zawodowych)

-pracy w małych grupach - 3-4 uczniów pracujących pod kierunkiem wybranego kolegi

Praca uczniów w małych grupach może być:

-pracą jednolitą (sprowadza się do wykonania przez uczniów, przez wszystkie grupy w klasie tych samych zadań, a następnie na porównaniu ich wyników)

-pracą grupową zróżnicowaną (która polega na wykonywaniu przez grupy odrębnych zadań, składających się w jedną merytoryczną i logiczną całość)

Proces kształcenia w którym stosuje się harmonijnie ze sobą łączone różne formy pracy młodzieży tj. te wyżej wymienione, sprzyja socjalizacji i uspołecznieniu młodzieży dlatego też łączy technikę psychologiczną z socjologiczną, a zarazem dlatego, że respektuje dobro jednostki i dobro społeczności.

---