TATARAK ZWYCZAJNY Acorus calamus L.
Surowiec zielarski: kłącze (Rhizoma calami), ma silny, aromatyczny zapach oraz gorzki smak. Kłącza należy używać po ususzeniu, w przeciwnym wypadku powoduje wymioty.
Działa wiatropędnie i rozkurczowo, pobudza działanie soków trawiennych.
MYDLNICA LEKARSKA Saponaria officinalis
Surowiec zielarski stanowi kłącze z korzeniami (Radix Saponariae), które zawiera ok. 5% saponin, glikozydy, węglowodany, sole mineralne.
Działanie: wykrztuśne, pobudzające czynności żołądka i trzustki, żółciopędne. Unieszkodliwia cholesterol, ułatwia wchłanianie związków trudno przyswajalnych przez organizm (np. sole żelaza, wapnia). Używana jest też w zapaleniach oskrzeli i tchawicy, przy kaszlu. Używana jest w postaci odwaru. Musi być stosowana pod kontrolą lekarza.
Zbiór i suszenie: wykopuje się kłącza z korzeniami jesienią, myje, tnie na mniejsze kawałki i suszy w temperaturze ok. 50 stopni Celsjusza.
Stosowana jest w kosmetyce do wytwarzania niektórych past do zębów, szamponów, maseczek.
WRZOS ZWYCZAJNY Calluna vulgaris L.
Surowiec zielarski : ziele (Herba Calunae), kwiaty (Flos Callunae). Surowiec zawiera garbniki, flawonoidy, kwercytynę i mirycetynę, arbutynę, olejki eteryczne, kwasy organiczne, sole mineralane z dużą zawartością krzemionki
Działanie : przeciwzapalne, moczopędne i uspokajające. Stosuje się je przy schorzeniach dróg moczowych, chorobach nerek i przewodu pokarmowego
Zbiór i suszenie : w okresie jesiennym ścina się górne części rozkwitajacych gałązek, a następnie suszy w miejscach przewiewnych i zacienionych. Same kwiaty suszy sie w cienkich warstwach na powietrzu lub w suszarniach w temperaturze około 40 stopni
Roślina miododajna. Miód wrzosowy należy do najlepszych miodów kwiatowych, ma konsystencję galaretowatą i jest trudny do odwirowania z plastrów. Miód wrzosowy znalazł zastosowanie głównie w leczeniu prostaty.
DZIEWANNA DROBNOKWIATOWA Verbascum thapsus L
Surowiec zielarski stanowią płatki kwiatowe.
Zawartość: olejek eteryczny o miodowym zapachu, ponadto kumaryny, cukry, gumy, substancje żywiczne, kwasy organiczne, tłuszcze, flawonoidy, saponiny, mają właściwości lecznicze.
Działa uśmierzająco i kojąco na choroby uszu, pomaga w leczeniu górnych dróg oddechowych. Napar z kwiatów dziewanny działa moczopędnie, przeciwbólowo i słabo uspokajająco. Stosowany przy przeziębieniu, grypie, anginie, nieżycie nosa, stanach zapalnych jamy ustnej i gardła oraz katarze, ma działanie wykrztuśne, powlekające i napotne. Napar zalecany jest także w czerwonce, biegunce, nieżycie żołądka, żółtaczce oraz chorobach wątroby. Stosuje się go również przy stanach górnych dróg oddechowych, nieżycie oskrzeli, astmie, kaszlu i chrypce
KRWAWNIK POSPOLITY Achillea millefolium L.
Działanie: przeciwzapalne, przeciwkrwotoczne, bakteriostatyczne i przeciwskurczowe. Dawniej przykładano ziele na rany oraz sporządzano napar na krwotoki wewnętrzne.
Surowiec zielarski stanowią kwiaty (Flos millefolii), ziele (Herba millefolii). Ziele ma przyjemny, aromatyczny zapach i gorzki smak. Olejek eteryczny (Oleum millefolii) zawiera związki azulenowe, ponadto roślina zawiera cholinę, flawonoidy, garbniki, gorzki glikozyd achilleinę oraz sole mineralne (zwłaszcza sole cynku) i magnezu.
Same kwiatostany albo też ziele krwawnika zbierane w czasie kwitnienia, ścinane kilka cm ponad ziemią i suszone w cieniu i lekkim przewiewie, rozpostarte cienką warstwą bądź zawieszone w małych pęczkach na sznurze.
DZIURAWIEC ZWYCZAJNY Hypericum perforatum L.
Ziele dziurawca (Herba Hyperici) - zbiera się i suszy kwiatostany. Zawiera czerwony barwnik hyperycynę, pseuohypericynę, flawonoidy (rutyna, kwercytyna), hiperozyt, bakteriobójcze garbniki, witaminy A i C oraz olejek eteryczny.
Działanie: Zmniejsza objawy łagodnej formy depresji (hamuje rozkład neurotransmiterów w mózgu, hamuje również monoaminooksydazę (MAO) i działa jako inhibitor zwrotnego wychwytu serotoniny). Pomaga przy lekkiej bezsenności, a także przy migrenie. Ma działanie żółciopędne, żółciotwórcze, pobudzające trawienie, przeciwzapalne i dezynfekcyjne (może być stosowany zewnętrznie na rany i do płukania gardła)
Ostrzeżenia: musi być stosowany w małych ilościach, gdyż zwiększa wrażliwość skóry na słońce (hiperycyna może spowodować reakcje fitotoksyczne).
W handlu dostępne są: zioła do zaparzania, nalewka z ziela dziurawca, tabletki. Dziurawiec wchodzi w skład licznych mieszanek ziołowych i preparatów złożonych
CHABER BŁAWATEK Centaurea cyanus L.
Surowiec zielarski stanowi kwiat bławatka bez kielicha (Flos Cyani sine calicis, Flos Cyani). Zawiera antocyjanidyny, flawonoidy, sole mineralne (w tym dużo manganu).
Ze względu na bardzo łagodne działanie przeciwzapalne stosowany przy zapaleniu spojówek i w pediatrii. Napar z kwiatów bławatka działa moczopędnie, może być stosowany przy stanach zapalnych nerek i niewydolności krążenia. Ma zastosowanie w przewlekłych schorzeniach nerek i niedostatecznym wydalaniu moczu, przy niestrawności, słabym wydzielaniu żółci i lekkich schorzeniach wątroby (również wraz z innymi surowcami grupy - cholagoga).
Zebrane kwiaty należy suszyć bardzo szybko w silnym przewiewie. Susz szczelnie zamknąć.
MNISZEK POSPOLITY Taraxacum officinale Wigg.
Kwiat - Flos Taraxaci, korzeń - Radix Taraxaci. Sok mleczny znajdujący się we wszystkich częściach mniszka zawiera inulinę, kwas krzemowy i lakton (laktukopikryna) , witaminy z grup A, B, C, D.
Kwiat działa moczopędnie. Odwar z korzeni lub nalewka pomagają w schorzeniach dróg żółciowych i kamicy żółciowej oraz przy wszystkich problemach wątrobowych. Pomaga przy kłopotach trawiennych, podnosi odporność organizmu. Obniża poziom cholesterolu, pomaga w leczeniu miażdżycy, początków cukrzycy, otyłości, reumatyzmu i gośćca. Zalecany jest również przy chorobach skóry.
Korzeń mniszka do celów leczniczych należy zbierać jesienią.
PODBIAŁ POSPOLITY Tussilago farfara L.
Zarówno kwiaty, jak i liście są cennym surowcem lekarskim - zawierają dużo śluzów, związki flawonowe (m.in. rutynę, cholinę, gorycze, sporo cynku, potasu i manganu, cukry, karotenoidy, trójterpeny).
Kwiaty zbiera się w marcu i kwietniu i suszy w cieniu, tak by zachowały naturalny kolor i nie rozpadały się. Liście zbiera się dopiero w maju i czerwcu, suszy w słońcu.
Środek wykrztuśny i łagodzący wszelkie dolegliwości układu oddechowego, przeciwzapalnego, chroniącego śluzówkę gardła i krtani. Zaleca się go w początkowych stadiach gruźlicy, rozedmie płuc, przy kłopotach z prostatą, w schorzeniach nerek i pęcherza. Odwar z samych kwiatów pomaga w leczeniu schorzeń kobiecych - przy stanach zapalnych pochwy, nadżerce szyjki macicy i upławach.
POKRZYWA ZWYCZAJNA Urtica dioica L.
Do celów leczniczych używa się liści, rzadziej ziela, korzeni i nasion. Skład: bogaty w witaminę C, K, B i kwas pantotenowy, flawonoidy, olejek eteryczny, histaminę, acetyloholinę, kwas krzemowy i mrówkowy, fitoncydy oraz składniki mineralne (żelazo, magnez, wapń, mangan, krzem).
Jest stosowana w stanach zapalnych dróg moczowych. Jest środkiem pomocniczym w leczeniu cukrzycy. Wpływa dodatnio na procesy przemiany materii, pobudza działalność gruczołów wydzielania wewnętrznego i zwiększa ilość krwinek czerwonych, poprawia perystaltykę jelit. Liść pokrzywy stosowany jest do pielęgnacji skóry i włosów skłonnych do przetłuszczania się i zawarty jest w licznych kosmetykach. Szczególnie polecana jest na wiosenne osłabienie. Używana jako środek powstrzymujący krwotoki..
Liście najlepiej zbierać przez osmykiwanie z wysuszonych pędów. W tym celu ścina się całą roślinę i suszy w suszarni powietrznej. Suszone liście są bardzo kruche i dlatego trzeba uważać przy pakowaniu. Korzenie wykopuje się przed rozwojem liści i suszy w suszarni sztucznie ogrzewanej w temp. 40º C.
BEZ CZARNY Sambucus nigra
Surowcem są kwiaty Flos Sambuci, owoce Fructus Sambuci, kora Cortex Sambuci i liście Folium Sambuci.
Ma działanie napotnie, przeciwgorączkowe, moczopędne, wykrztuśne, miejscowo przeciwzapalne, działa również przeciwoczyszczająco, przeciwbólowo (nerwobóle), odtruwająco. Napary z kwiatów używane są w nieżytach dróg oddechowych, w chorobach reumatycznych, stanach zapalnych dróg moczowych, w zaburzeniach nerwowych, w biegunkach.
W sierpniu i wrześniu zbieramy dojrzałe owoce, należy je suszyć w suszarni, początkowo w temp. 30°C, później w 50°C. Kwiaty zbieramy w początkowym okresie kwitnienia.
RÓŻA DZIKA Rosa canina
Surowiec: owoc Fructus Rosae, kwiaty Flos Rosae, liście Folium Rosae.
Działa rozkurczowo, moczopędnie, żółciopędnie, ogólnie wzmacniająco, przeciwkrwotocznie, przeciwdepresyjnie, poprawia trawienie, reguluje miesiączkowanie, ma działanie wykrztuśne, przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe, przeciwzapalne, odtruwające. Napary stosuje się w przeziębieniach, nieżytach układu oddechowego, trudno gojących się ranach, oparzeniach.
Owoce zbieramy w sierpniu lub wrześniu, zrywamy czerwone owoce całkowicie dojrzałe, ale jeszcze twarde. Suszymy w temp. 35°C. Płatki i liście zbieramy w pogodny, suchy dzień.
LIPA DROBNOLISTNA Talia cordata
Surowcem zielarskim są kwiatostany wraz z podsadką Inflorescentia Tiliae.
Działa napotnie, wykrztuśnie, rozkurczowo, moczopędnie, uspokajająco, wzmacniająco, przeciwzapalnie. Napar zaleca się przy nerwicach, bezsenności, stanach zapalnych gornych dróg oddechowych, przeziębieniach, stanach gorączkowych, grypie, anginie.
Zbieramy w czasie suchej pogody, na początku kwitnienia rośliny. Suszymy w temp. Do 35°C.
PERZ WŁAŚCIWY Agropyron repens L.
Surowiec zielarski stanowi kłącze (Rhizoma Graminis) zawiera takie składniki, jak: inulina, saponiny, olejki eteryczne, kwasy organiczne, śluzy, cukry, krzemionkę, duże ilości węglowodanów, sole mineralne (zwłaszcza potas i żelazo), witaminę C).
Posiada działanie moczopędne, przeciwbakteryjne, przeciwgorączkowe, żółciopędne. Największe zastosowanie znajduje w leczeniu chorób przemiany materii, jako tzw. ziółko czyszczące krew - w leczeniu choroby reumatycznej, choroby moczanowej, trądzika i w początkowych stadiach cukrzycy. Stosowany jest także w leczeniu nieżytów górnych dróg oddechowych, przy obrzękach wątroby, zmniejszonym wydzielaniu żółci, kamicy żółciowej, hemoroidach.
Zbiór i suszenie: zebrane kłącze myje się, tnie na drobniejsze kawałki i suszy w naturalnych warunkach.
GŁÓG JEDNOSZYJKOWY Crataegus monogyna
Działanie: zwiększa siłę skurczu mięśnia sercowego, zwiększa przepływ krwi w naczyniach wieńcowych, łagodnie obniża ciśnienie krwi, uspokajające. Zastosowanie: jako łagodny środek nasercowy, zwłaszcza w miażdżycy, chorobach serca wieku starszego, dusznicy bolesnej czy nadciśnieniu.
NAWŁOĆ POSPOLITA - Solidago virgaurea
Surowce: ziele nawłoci (Solidaginis herba)
Działanie: łagodnie obniża ciśnienie krwi, łagodnie uspokajająco, zmniejsza przepuszczalność ścian naczyń włosowatych, odtruwające, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, ściągające, moczopędne. Zastosowanie: stany zapalne dróg moczowych (zapalenie kłębuszków nerkowych, miedniczek nerkowych, moczowodów, pęcherza moczowego). Nieżyt żołądka i jelit, nadmierna fermentacja, drobne krwawienia z uszkodzonych naczyń włosowatych przewodu pokarmowego. Jako środek ogólnie odtruwający w chorobie gośćcowej, niektórych chorobach skóry. Zewnętrznie: Stany zapalne i zakażenia jamy ustnej i gardła, sromu, pochwy. Uszkodzenia skóry, wysypki, świąd skóry, otarcia naskórka.
Zbiór i suszenie : zbiera się górne części (ok. 25 cm) pędów w okresie kwitnienia, przy ładnej pogodzie i suszy w cieniu (najlepiej w suszarni).
KASZTANOWIEC ZWYCZAJNY Aesculus nippocastanum
Surowiec: kwiaty, kora i owoce (tzw. kasztany)
Działanie i zastosowanie: Wyciągi z kory i kwiatów kasztanowca zalecane są w niewydolności krążenia, żylakach i jako środki przeciwzapalne. Służy do produkcji środków pobudzających krążenie krwi, oraz wzmacnia ściany naczyń krwionośnych. Zapobiega również skurczom i stanom zapalnym. Stosuje się je również do produkcji środków wykrztuśnych. Ułatwia wydalanie moczu przy przeroście prostaty.
JASNOTA BIAŁA Lamium album
Surowiec zielarski : kwiaty (Flos Lamii albi). Zbiera się je ręcznie przy słonecznej pogodzie i suszy w zacienionym miejscu. Kwiaty zawierają flawonoidy, garbniki, śluzy, saponiny, glikozydy, cholinę, związki irydowe, kwasy wielofenolowe.
Działanie: ma działanie przeciwzapalne, wykrztuśne, moczopędne i słabo ściągające. Największe zastosowanie znajduje w leczeniu chorób i dolegliwości kobiecych. Napar w mieszance z białą koniczyną stosowany jest przy nadmiernym i bolesnym miesiączkowaniu kobiet, gdyż zmniejsza krwawienie. Leczy też u kobiet upławy i stany zapalne narządów płciowych. Poza tym używana jest wewnętrznie w leczeniu stanów zapalnych przewodu pokarmowego, dróg oddechowych i dróg moczowych. Zewnętrznie stosowana była przy oparzeniach, trudno gojących się ranach i chorobach skórnych oraz do płukania jamy ustnej.
BABKA ZWYCZAJNA Plantago maior
Surowiec zielarski: liście - Folium Plantaginis majoris.
Działanie: wykrztuśne, przeciwzapalne, powlekające (osłaniające). W medycynie ludowej świeże liście przykładano na niewielkie zranienia, ukąszenia owadów, zwichnięcia, ropiejące rany, owrzodzenia, napar służył do przemywania trudno gojących się ran.
Zbiór i suszenie: zbiera się od maja do września i suszy w warunkach naturalnych lub w suszarni, w temperaturze do 40 °C.
KOCANKA PIASKOWA Helichrysum arenarium
Surowiec zielarski: Kwiaty Inflorescentia Helichrysi. Zawierają glukozydy, karotenoidy, fitosterole, kwasy organiczne, garbniki i olejek eteryczny.
Działanie: Odwar z kocanek działa z powodzeniem w schorzeniach wątroby, szczególnie powstałych na tle niedostatecznego wytwarzania żółci, w stanach zapalnych i skurczowych dróg żółciowych. Kocanki stosowano także w niedokwaśności soku żołądkowego, a tym samym w zaburzeniach trawienia. Stosowana jest również przy reumatyzmie, podagrze. Działają żółciopędne, moczopędnie, przeczyszczająco i pobudzająco na czynności żółciowe.
Kwiaty zbieramy od lipca do sierpnia, przed całkowitym rozwinięciem się koszyczków. Suszymy na powietrzu w przewiewie, w temperaturze 35 stopni, po wysuszeniu należy usunąć nadmiar szypułek.
MALINA WŁAŚCIWA Rubus idaeus
Surowiec zielarski: owoc Fructus Rubi idaei bogaty w cukry (sacharoza, fruktoza, glukoza), olejek eteryczny, pektyny, pochodne cyjanidyny, szereg witamin; oraz liść - Folium Rubi idaei - duża zawartość witaminy C (300 mg%), garbniki, kwasy organiczne, śluzy, żywice.
Działanie: owoce mają działanie napotne i ogólnie wzmacniające ze względu na zawartość witamin. Podobne działanie, lecz jeszcze silniejsze mają liście, które ponadto działają moczopędnie, żółciopędnie, przeciwzapalnie, przeciwbakteryjnie, ściągająco, oraz poprawiają przemianę materii. Napar z suszu owocowego i liści wykorzystuje się w stanach gorączkowych.
RZEWIEŃ DŁONIASTY Rheum palmatum
Surowiec zielarski: Korzeń (Radix Rhei) dwu- lub trzyletnich roślin. Zawiera garbniki, wolne i związane antrachinony (ok. 10%).
Działanie: Rzewień stosuje się przy chronicznej obstrukcji, nieżytach żołądka i jelit oraz braku apetytu.
Zbiór i suszenie: Korzenie po wymyciu i okorowaniu tnie się na mniejsze kawałki, które nawleka się na sznury i suszy w temperaturze otoczenia lub w suszarni w temperaturze najwyżej 40°C.
CZARNA PORZECZKA Ribes nigrum
Mają właściwości przeciwzapalne, moczopędne i napotne. Leczy się nimi schorzenia dróg moczowych i pęcherza, nieżyty żołądka i jelit, często z innymi ziołami. Owoce zawierają duże ilości witamin, szczególnie C i P, w przetworach korzystnie wpływają na procesy przemiany materii i zwiększają odporność organizmu
TARNINA Prunus spinosa
Surowiec zielarski: Kwiat tarniny - Flos Pruni spinose; owoc tarniny - Fructus Pruni spinose.
Działanie: kwiaty mają działanie słabo przeczyszczające i moczopędne, owoce łagodnie zapierające i przeciwzapalne. Używane są w postaci odwaru przy schorzeniach żołądkowo-jelitowych, a także do płukania jamy ustnej i gardła przy stanach zapalnych
Zbiór: Kwiaty zbiera się natychmiast po zakwitnięciu, są one bardzo delikatne, łatwo się gniotą i czernieją. Owoce zbiera się po pierwszych przymrozkach, w innym przypadku wymagają przemrożenia. Po wysuszeniu są pomarszczone, w smaku cierpkie i ściągające, kwaśne, bez zapachu.
JAŁOWIEC Juniperus
Surowcem są kuliste owoce
Zastosowanie: są bardzo skutecznym środkiem przy infekcjach układu moczowego i kamicy nerkowej. Stymulują nerki do pracy, pobudzają perystaltykę jelit, wzmagają wydzielanie żółci i działają oczyszczająco na organizm z produktów przemiany materii. Maja właściwości przeciwzapalne i antybakteryjne. Dodatek jagód jałowca do potraw poprawia trawienie i przeciwdziała wzdęciom. Zewnętrznie jałowiec stosowany jest przy żylakach odbytu, bólach artretycznych, mięśniowych i zapaleniu korzonków nerwowych, działając przeciwbólowo, rozgrzewająco i antybakteryjnie.
KRUSZYNA Frangula
Surowiec zielarski : kora (Cortex frangulae) zawiera glikozydy antrachinowe (m. in. frangulinę), flawonoidy, garbniki, saponiny. Wchodzi w skład wielu mieszanek ziołowych, sporządza się z niej odwary.
Działanie : przeczyszczające i pobudzające perystaltykę jelit. Stosowana przy przewlekłych zaparciach.
Zbiór i suszenie : zbiera się wiosną, przed rozwojem liści, łuszczy korę, suszy, a następnie wygrzewa w temperaturze 100 stopni Celsjusza przez godzinę (lub przechowuje przez rok).
ŁOPIAN Arctium
Surowcem jest korzeń roślin dwuletnich.
Stosowany jest przede wszystkim z racji swych właściwości moczopądnych, napotnych i żółciopędnych, a także i dlatego, że „czyści” krew. Ponadto przy takich schorzeniach jak: nieżyty przewodu pokarmowego, zła przemiana materii; pomocniczy lek moczopędny, lek pobudzający czynności wydzielnicze pęcherzyka żółciowego. Szczególnie polecany do stosowania zewnętrznego w chorobach skóry — czyrakach, łojotoku, trądziku młodzieńczym, ponieważ działa przeciwzapalnie i przyspiesza gojenie.
BORÓWKA CZARNA Vaccinium myrtillus
Surowiec zielarski : Owoc - Fructus Myrtilli, liść - Folium Myrtilli. Owoce zawierają garbniki (do 15%), kwasy (bursztynowy, jabłkowy i cytrynowy), pektyny, antocyjany, witaminy C i B1, karotenoidy. Liście zawierają glikozydy flawonowe, glikozydy fenolowe (gł. arbutynę), garbniki, antocyjany, olejek eteryczny.
Działanie : Świeże owoce mają działanie rozluźniające przy zaparciach i jednocześnie przeciwbiegunkowe. Owoce suszone działają tylko przeciwbiegunkowo, antyseptycznie, przeciwgorączkowo, dawniej używane również jako środek antyrobaczycowy. Liście stosuje się w stanach zapalnych układu moczowego i przewodu pokarmowego oraz jako środek pomocniczy przy leczeniu cukrzycy.
BRZOZA BRODAWKOWATA Betula pendula
Surowiec zielarski: wysuszone liście Folium Betulae zawierają do 3,2% saponin, 1,5-2,3% flawonoidów (hiperozyd, mirycetynę i luteolinę), kwasy organiczne, żywice, do 9% garbników katechinowych, sole mineralne, olejek eteryczny i związki trójterpenowe (folientriol, folientetraol)[5]. W młodych liściach i pączkach znajduje się więcej olejków eterycznych.
Działanie: działa moczopędnie, odtruwająco i wzmacniająco. Jest stosowany przy kamicy nerkowej, przy obrzękach na tle krążeniowym, jako środek na porost włosów, a w medycynie ludowej - do wybielania skóry i przeciw piegom. W przewlekłych chorobach dróg moczowych, niewydolności nerek, przy gośćcu i przy łuszczycy stosuje się napar z liści.
Zbiór i suszenie: liście zrywa się młode, gdy są jeszcze lepkie..Pączki pozyskuje się wczesną wiosną, gdy są dobrze nabrzmiałe, z drzew ściętych w czasie czyszczeń, i suszy w temperaturze 25 - 30°C. Wysuszone pączki są lepkie, na przekroju jasnozielone, o silnym balsamicznym zapachu i gorzkawym smaku.