Ćwiczenia 1

Życie społeczne wg Szczepańskiego to zespół zjawisk i procesów powstających na tle zaspokajania biologicznych potrzeb organizmu i procesów życiowych w tym organizmie zachodzących.

Kultura (Goodman)- świadome, społecznie przekazywane dziedzictwo wytworów, wiedzy, przekonań, wartości i oczekiwań normatywnych, które to dziedzictwo pomaga członkom danego społeczeństwa radzić sobie z pojawiającymi się problemami

Kultura (Giddens)- wyuczone, nie dziedziczone aspekty społeczeństw ludzkich. Sa to wspólne wszystkim członkom społeczeństwa elementy kultury, dzięki którym mogą oni porozumiewać się i współpracować. Tworzone wspólny kontekst, w którym przebiega życie społeczne jednostki.

Kultura wg Szczepańskiego odnosi się do zespołu wartości wytworzonych przez człowieka. Ogół wytworów działalności ludzkiej materialnych i niematerialnych wartości i uznawanych sposobów postępowania zobiektywizowanych i przyjętych w dowolnych zbiorowościach przekazywanych innym zbiorowościom i następnym pokoleniom.

Aspekt niematerialny kultury- idee, wartości, przekonania, wierzenia

Aspekt materialny kultury- symbole, narzędzia, przedmioty.

Kultura osobista jednostki- ogół postępowania, metod działań, myśli, pojęć, poglądów, wytworów jej działalności, które mogą być nieznane innym jednostkom. Musi mieścić się w ramach kultury zbiorowości obejmując te myśli, uczucia, wytwory działalności człowieka, które nie są i nigdy nie będą znane innym jednostkom.

Kultura zbiorowości- nie jest sumą kultur osobistych jej członków. Jest to ogół wytworów, myśli, działań, wartości i sposobów postępowania, które zostały przyjęte o uznane przez zbiorowość.

Elementy kultury- przedmioty, idee, czynności, które wyznaczają ważne dla utrzymania i rozwoju grupy działania i zachowania.

Kompleks kulturowy- konfiguracja kulturowa, systemy kulturowe. Są wewnętrznie spójne, logiczne i funkcjonalnie powiązane zarówno od strony przedmiotów materialnych i od strony organizacji grup i organizacji czynności.

Etnocentryzm- jest to skłonność oceniania innych kultur z perspektywy własnej kultury, uznawanie ich za gorsze

Relatywizm kulturowy- wyzbycie się własnych przekonań i oceny sytuacji innych kultur zakłada równość kultur i brak oceny wartościującej.

Szok kulturowy- mniej lub bardziej nagłe, budzące lęk pojawienie się obcej kultury, która niesie ze sobą całkowicie odmienną rzeczywistość kulturową. Termin ten określa ogół stosunków kulturowych i reakcji tych dwóch kultur na skutek takiego zderzenia kultur. Szok kulturowy wywołuje wytworzenie dystansu wobec obcej kultury czy próby odizolowania się. Zjawisko to umożliwia jednak uświadomienie sobie odmienności własnej kultury, a poprzez to zrozumienie obcych wzorów kulturowych.

Antonina Kłoskowska wymienia sześć sposobów definiowania kultury:

• Typ definicji opisowo wyliczający - traktuje on kulturę jako określony zbiór przedmiotów, a definiowanie kultury sprowadza się do wyliczenia jej części składowych. Kryterium tego zaliczania pewnych składników życia społecznego do obszaru kultury nie jest tu wyraźne sformułowane; kryterium to ma charakter intuicyjnego założenia, jak np. definicja E.Taylora.

• Definicje historyczne - kładą one nacisk na czynniki tradycji jako mechanizm przekazywania dziedzictwa kulturowego; dla określenia kultury używają takich określeń jak: dziedzictwo, tradycja, dorobek. Kulturę definiuje się tutaj jako charakterystyczny dla człowieka rodzaj przekazu minionego doświadczenia przyszłym pokoleniom. Minione doświadczenia człowieka wyraża się w „świecie przedmiotowym”, a przekazywane jest kolejnym pokoleniom w drodze wychowania i nauczania. Np. definicja S.Czarnowskiego: „kultura jest dobrem zbiorowym i zbiorowym dorobkiem, owocem twórczego i przetwórczego wysiłku niezliczonych pokoleń.

• Definicje normatywne - akcentują podporządkowanie się zachowań ludzkich normom, wartościom i modelom. Wzory, modele i zasady wartościowania są traktowane jako elementy konstytutywne kultury, a podporządkowanie się tymże normom jako właściwość zachowań kulturowych. Kultura jest tu pojmowana jako zespół norm obowiązujących członków danej społeczności i warunkujących jej trwanie. Np. definicja A.L.Kroebera i T.Parsona określająca ją jako „przekazane i wytworzone treści i wzory wartości, idei i innych symbolicznie znaczących systemów, będące czynnikami kształtującymi ludzkie zachowania oraz wytwory stanowiące produkt zachowania.

• Definicje psychologiczne - skupiają uwagę na psychicznych mechanizmach kształtowania się kultury; analizują mechanizmy uczenia się, formowania nawyków kulturowych, internalizacji norm obowiązujących w danej zbiorowości i wartości przez tę zbiorowość uznawanych za oraz wpływ kultury na kształtowanie osobowości jednostek. Szczególny nacisk jest położony w tych definicjach na uczenie się i naśladownictwo jako procesy przyswajania kultury. Np. definicja Stanisława Ossowskiego: „Kultura jest pewnym zespołem dyspozycji psychicznych przekazywanych w łonie danej zbiorowości przez kontakt społeczny i uzależniony od całego systemu stosunków międzyludzkich”.

• Definicje strukturalne - interesują się przede wszystkim strukturą danej kultury, tzn. zasadniczymi elementami tej kultury oraz ich wewnętrznymi powiązaniami. Zazwyczaj wymienia się cztery kategorie elementów kultury: materialno-techniczne, społeczne, ideologiczne i psychiczne. Definicje tego typu badają specyficzną strukturę konkretnych kultur - nie dotyczą kultury w ogóle.

• Definicje genetyczne - skupiają się na genezie kultury. W tym typie definicji można wyróżnić dwie odmiany: Pierwsza dotyczy wewnętrznego rozwoju kultury, wyłania się jednych (wyższych) jej form z form innych (niższych, wcześniejszych). Druga dotyczy wyłaniania się kultury z natury (wyjaśnia związki między naturą a kulturą, różnice i przeciwieństwa między nimi). Kulturę traktuje się tu jako sumę wytworów zachowań ludzkich powstałych w wyniku aktywności człowieka, przy czym jedni autorzy akcentują bardziej aktywność intelektualną, a inni aktywność fizyczną.

W każdym zjawisku kulturowym można wyróżnić cztery zasadnicze aspekty: materialny, behawioralny, psychologiczny, aksjonormatywny.

• Płaszczyzna materialna - wszystkie zjawiska kulturowe mają jakiś wymiar materialny. Nawet zjawiska kulturowe pozornie oderwane od świata przedmiotów mają swój wymiar materialny: powstały dzięki istnieniu przedmiotów materialnych, które były niezbędne do ich stworzenia (np. płótno i farby w sztukach plastycznych).

• Płaszczyzna behawioralna - zjawiska kulturowe są nierozerwalnie związane z zachowaniami motorycznymi, - które mogą być zewnętrzne (wszystkie czynności związane z tworzeniem i odbiorem dzieła kulturowego) lub wewnętrzne (przeżycia i uczucia) - albo werbalnymi (wypowiedzi).

• Płaszczyzna psychologiczna - według niektórych uczonych zasadniczą warstwę zjawisk kulturowych stanowi płaszczyzna psychologiczna, a więc wartościowanie, oceny, postawy, motywy, znaczenia nadawane przez człowieka przedmiotom materialnym i zachowaniom. Przy takim rozumieniu każdy przedmiot i każde zachowanie ludzkie mogą otrzymać jakieś znaczenia i w ten sposób stać się elementami kultury.

A.Kłoskowska wyróżniła w obrębie kultury globalnej trzy kategorie: kulturę bytu, kulturę społeczną i symboliczną.

• Kultura bytu - obejmuje ona działania i wytwory techniczne związane z produkcją, dystrybucją i usługami, służące zaspokajaniu naturalnych bytowych potrzeb człowieka.

• Kultura społeczna - „charakteryzuje się ona tym, że podmiotem i przedmiotem kulturalnie określonych działań są tutaj sami ludzie, że regulujący wpływ kultury odnosi się w tym przypadku do żadnych innych substancji lub wartości, lecz do stosunku, ról i układów ludzi w ich wzajemnych powiązaniach „ lub „jest to kultura społecznego współżycia ludzi między sobą i społecznych struktur normujących stosunki między grupami ludzi w procesach pracy, konsumpcji i zabawy „. W skład tak rozumianej kultury wchodzą: komunikowanie służące organizacji ludzkich stosunków, podział władzy, własność, dostęp do dóbr, funkcji i pozycji społecznych.

• Kultura symboliczna - to sfera czynności, wartości i przeżyć autotelicznych niezwiązanych z zaspokajaniem potrzeb człowieka jako istoty biologicznej i jako członka społeczeństwa. Czynności autoteliczne to „ działania, których wykonywanie jest źródłem zadowolenia jednostki „. Czynności te ktoś lubi wykonywać z uwagi na nie same, a nie ze względu na uzyskane korzyści. Do sfery kultury symbolicznej należą zjawiska kultury ( związane głównie z religią, sztuką, zabawą i nauką), które spełniają funkcje estetyczne, poznawcze i ludyczne.Kulturę symboliczną nazywa się nieraz kulturą niematerialną albo duchową.

Kultura a natura. Gatunek ludzki jako jedyny ze wszystkich gatunków na Ziemi zdołał wytworzyć kulturę. W tym sensie kultura nie jest przeciwieństwem natury, lecz stanowi jej konieczny rezultat. Dzięki rozwoju na drodze ewolucji homo sapiens osiągnął taki poziom, który pozwolił mu w sposób świadomy przeobrażać świat rzeczywisty znajdujący się wokół niego. Dlatego nazywa się często człowieka "zwierzęciem tworzącym kulturę".

Jednak izolowana jednostka ludzka nie jest w stanie wytworzyć samodzielnie kultury, do tego potrzeba zbiorowości ludzkiej, przekazującej swe doświadczenia z pokolenia na pokolenie. Nawet najbardziej inteligentny człowiek, lecz pozbawiony kontaktów z dotychczasowym dziedzictwem jakiejś zbiorowości ludzkiej, nie będzie w stanie wytworzyć jakiejkolwiek złożonej "całości kulturowej" jedynie w oparciu o swe umiejętności i dostępne mu zasoby naturalne.

Można, więc powiedzieć, iż kultura wynika z natury (w sensie filogenetycznym), lecz kultura jest przeciwstawna naturze (w sensie ontogenetycznym).

Na temat związku kultury z naturą powstało wiele różnorodnych teorii, z których dwie w całkowicie odmienny sposób podchodzące do tego zagadnienia: funkcjonalizm Bronisława Malinowskiego oraz pierwotna wersja psychoanalizy Zygmunta Freuda.

Bronisław Malinowski traktował kulturę jako formę zaspokajania ludzkich potrzeb, jest ona "środkiem do celu". Zygmunt Freud również sądził, że kultura jest odpowiedzią na ludzkie potrzeby (zwłaszcza formą radzenia sobie z popędem seksualnym). Jednak uznał, że potrzeby te są represjonowane poprzez system kontroli moralnej i prawnej oraz dostarczanie:

"(...) Zastępczego, częściowego i niedoskonałego zaspokojenia w sztuce, nauce, religii. Kultura jest siłą tamującą raczej niż realizującą pierwotne i autentyczne popędy natury."

Kultura a cywilizacja. Część badaczy, np. Edward Tylor stosuje te pojęcia zamiennie.

Inni zaś podają różnice pomiędzy nimi. Wg Alfreda Webera cywilizacja to efekt dążenia do racjonalizacji życia ludzkiego i adaptacji do zewnętrznych warunków (elementami cywilizacji są wszelkie wynalazki i udoskonalenia techniczne), podczas gdy:

"kultura sytuuje się poza sferą wymogów adaptacyjnych, tam, gdzie zaczyna się kształtowanie naszego życia przez wyznaczanie mu celów, których nie da się wyprowadzić z potrzeby dalszej egzystencji albo lepszego zaspokajania naturalnych potrzeb życiowych."

Lewis Morgan określał jako cywilizację najwyższe stadium rozwoju ogólnie rozumianej kultury (stadium to następowało po etapie dzikości i barbarzyństwa).

Według atrybutywnego rozumienia kultury jest ona cechą stałą i atrybutem ludzkości jako całości (ujęcie globalne) lub poszczególnego człowieka jako przedstawiciela gatunku homo sapiens (ujęcie jednostkowe). Można mówić o kulturze tylko w liczbie pojedynczej, nigdy w liczbie mnogiej (o kulturach).

Według dystrybutywnego rozumienia kultury jest ona rozumiana jako zbiór cech kultury określonej zbiorowości, np.: Polaków, rowerzystów, uczniów gimnazjum czy górników. W tym wypadku można używać pojęcia "kultury", gdyż jest ich wiele, podobnie jak wiele jest różnych zbiorowości.

Kulturę można opisywać w ujęciu wartościującym i opisowym. Wartościujące ujęcie kultury zawiera ocenę kultur poszczególnych zbiorowości ludzkich. Kultura w tym ujęciu jest pojmowana jako zjawisko podlegające procesowi rozwoju w toku dziejów i osiągające w procesie rozwoju coraz wyższy stopień, jako zjawisko kumulujące się, stopniowalne. Opisowe, czyli neutralne pojęcie kultury rozumie ją jako zespół wielu zróżnicowanych zjawisk, których wzajemne powiązania i uwarunkowania mogą być przedmiotem opisu i analizy, ale nie wartościowania.

Wyróżnia się następnie atrybutywne i dystrybutywne rozumienie kultury. W znaczeniu atrybutywnym kultura jest cechą stałą, czyli właśnie atrybutem ludzkości jako całości (ujęcie globalne) lub poszczególnego człowieka jako przedstawiciela gatunku ludzkiego (ujęcie jednostkowe). W sensie atrybutywnym można mówić tylko o kulturze, nigdy o kulturach. W znaczeniu dystrybutywnym kultura jest rozumiana jako zbiór cech kultury określonej zbiorowości. W tym znaczeniu termin kultura może być używany zarówno w liczbie mnogiej jak i pojedynczej, ale w każdym przypadku należy uściślić, o jaką kulturę chodzi. Sposób przypisania kultury określonej zbiorowości może mieć charakter konkretny lub typologiczny. Konkretny sposób istnieje wówczas, gdy mówimy o kulturze konkretnego społeczeństwa (np. kultura francuska, polska itd.). Typologiczny natomiast, gdy mówimy o kulturze związanej ze zbiorowością określonego typu (np. kultura robotnicza). Kultury w sensie dystrybutywnym pojęte konkretnie mają swój wymiar czasowy i przestrzenny, są, bowiem wytworem zbiorowości, które zajęły określone miejsce w historii; kultury te pojawiły się w jakimś miejscu i czasie, trwają lub zaginęły wraz ze zbiorowością, która je stworzyła. Kultura w sensie dystrybutywnym, ale pojęta typologicznie, też może mieć charakter czasoprzestrzenny, ale w tym przypadku trudno określić gdzie i kiedy pojawiają się zbiorowości i kultury określonego typu.

Cywilizacja- zespół technicznych środków i sposobów opanowania natury. Nosi ona praktyczny- utylitarny charakter. Sfera środków często instrumentalnych. Zdobycze cywilizacji łatwo rozprzestrzeniają się, ulegają zniszczeniu przez konsumpcję i wymagają stałego odnawiania.

Ćwiczenia 2

Więź społeczna- ogół stosunków, połączeń, zależności skupiających jednostki w zbiorowości ludzkie. Składnikami więzi są czynniki obiektywno-formalne (bada zjawisko identyfikacji jednostki z grupą) i spontaniczno-subiektywne (organizacyjne).

- świadomość przynależności do grupy- identyfikacja

- kult wspólnych wartości

- świadomość wspólnych interesów

- przedkładania interesów grupy ponad swoje własne

Więź społeczna

Podstawowym elementem ludzkiego istnienia jest działanie. Wszystko co robimy, jest skierowane na nas samych bądź na innych ludzi. Ukierunkowanie naszych czynów na inne osoby jest podstawą do powstawania interakcji. Stanowi ona proces, poprzez który dana jednostka działa na inną osobę, ewentualnie odpowiada na przedsięwzięcia innej osoby. Interakcje społeczne charakteryzują się niezmierną elastycznością. Zmieniają się w zależności od obiektywnych warunków oraz jej obiektywnej interpretacji. Przyczyną zróżnicowania społecznych interakcji jest także subiektywne odczytanie znaczenia zachowania drugiego człowieka. Inaczej np. na tak samo obiektywnie rzecz biorąc, wyglądający uśmiech osoby, którą lubimy, uważamy za bliską a inaczej osoby uważanej przez nas za naszego wroga. U pierwszej jesteśmy skłonni doszukać się gestu przyjaźni, u drugiej zaś gestu wyśmiewania się, kpiny. Trzeba też przy omawianiu tej kwestii dodać, że sposób, w jaki staramy się wywołać u drugiej osoby określoną reakcję, a także skłonność do takiej samej a nie innej interpretacji nadanego w naszą stronę bodźca oraz rodzaj zachowania się w odpowiedzi na ten sygnał, są uwarunkowane przez naszą kulturę.

Interakcje społeczne są podstawowym elementem współtworzącym więź społeczną, która to najogólniej mówiąc wyznacza wszelkie formy życia społecznego. Więzią społeczną wg. J.Szczepańskiego nazywamy „zorganizowany system stosunków, instytucji i ośrodków kontroli społecznej, skupiający jednostki, podgrupy i inne elementy składowe w funkcjonalną całość zdolną do utrzymania się i rozwoju”. Więź społeczna może przybierać różne formy charakteryzujące się swoistą dla siebie trwałością i siłą złączenia więzi w całość. Owa siła i trwałość zależy od ilości i jakości komponentów składających się na dany rodzaj więzi.

Jednym z takich komponentów jest bezpośrednie lub pośrednie zetknięcie się osób w określonej przestrzeni i czasie, w wyniku którego uświadomiły one sobie istnienie drugiej istoty i posiadane przez nią cechy. Ten komponent nazywany jest stycznością przestrzenną. Aby pojawiła się bezpośrednia styczność przestrzenna musi zaistnieć tzw. odwzajemnione zauważenie się i zapamiętanie jakichś cech drugiej osoby. Oprócz styczności bezpośredniej może pojawić się styczność pośrednia, czyli taka, w której kontakt między osobami dochodzi do skutku za pomocą pośrednika. Cechą wspólną obu styczności jest wzajemne spostrzeżenie siebie jako potencjalnych kandydatów do dalszych kontaktów. Styczność przestrzenna stanowi warunek konieczny, lecz nie wystarczający do pojawienia się dalszych komponentów więzi społecznej. Należy przez to rozumieć, że nie każde wzajemne zauważenie się prowadzi do nawiązywania bliższych kontaktów. Nie sposób jej jednak nawiązać bez uprzedniej styczności przestrzennej. Kolejnym krokiem w rozwoju więzi społecznej jest łączność psychiczna. Jest to obustronne zainteresowanie się osób swoimi cechami, zapoczątkowane w momencie styczności przestrzennej.

Aby do tak rozumianej łączności doszło, każda ze stron musi dostrzec w drugiej takie cechy, które umożliwiają zaspokojenie jakichś jej potrzeb. Ponadto pomiędzy stronami musi dojść do porozumienia polegającego na zadaniu sobie sprawy z przyczyn zainteresowania, zaakceptowaniu ich i wyrażaniu zgody na bycie obiektem zainteresowania. Rezultatem łączności psychicznej jest zajęcie określanej postawy wobec partnera. Stwarza to niezbędną płaszczyznę do pojawienia się kolejnego komponentu więzi, czyli styczności społecznej, tj. ”pewnego układu, w którym zaangażowane są przynajmniej dwie osoby jakiejś wartości, która staje się podstawa styczności, jakieś wzajemne oddziaływanie dotyczące tej wartości”. Wyjaśniając wątki myślowe tworzące to określenie, trzeba zaznaczyć, że wzajemne oddziaływanie stron dochodzi do skutku z powodu wymiany wartości, czyli tego, co cenimy, co chcielibyśmy posiąść. Cechy osobowe jednostek, które się stykają schodzą zazwyczaj na plan dalszy. Wyróżnia się kilka typów styczności. W zależności od częstotliwości i czasu utrzymywania się wyodrębnia się styczności trwałe i przelotne. Ze względu na rodzaj wartości, stanowiącej ich podstawę, wyodrębnia się styczności rzeczowe i osobowe. Z uwagi na rodzaj potrzeby inspirującej daną styczność rozróżnia się styczności publiczne i prywatne. Wreszcie, dla pełnego obrazu należy wskazać na styczności bezpośrednie bądź pośrednie, dokonujące się za pośrednictwem jakichś środków wzajemnego komunikowania się (np.w formie wymiany listów).

Styczność społeczna jest podstawą do pojawienia się wzajemnego oddziaływania stron ze sobą kontaktujących się.

Wzajemnym oddziaływaniem określa się: systematyczne, trwałe wykonywanie działań skierowanych na wywołanie odpowiedniej reakcji ze strony partnera, który z kolei swoim zachowaniem wywołuje reakcję działającego.

Wzajemne oddziaływanie jest szczególną postacią działania społecznego.

Działaniem społecznym nazwiemy intencjonalne, sensowne zespoły czynności, podjęte dla osiągnięcia określonego celu przy użyciu skutecznych- w przekonaniu działającego- środków.

W działaniu społecznym, a także we wzajemnym oddziaływaniu, można wyróżnić następujące elementy strukturalne: podmiot (tj.osobę bądź zbiorowość działającą), przedmiot (tj. osobę bądź zbiorowość, na którą działanie jest skierowane), środki działania, metody działania, będące określonym sposobem stosowania środków i rezultat działania.

W związku z tym, że działanie społeczne zawsze zmierza do zmodyfikowania postawy osoby, która jest przedmiotem owego działania, najważniejszymi elementami są środki i metody. Spośród ogółu znanych i stosowanych metod można wydzielić postępowanie nastawione na perswazję i przymus.

Metody perswazyjne charakteryzują się oddziaływaniem w kierunku modyfikacji postaw przez bodźce zachęcające do pożądanego zachowania bez zagrożenia wartości cenionych przez przedmiot działania.

Metody negatywnego wymuszania, jak sama nazwa mówi, odznaczają się wywieraniem presji, pod wpływem której przedmiot zaczyna zachowywać się zgodnie z oczekiwaniem podmiotu. Dokonuje się to pod presją zagrożenia.

Zarówno działanie społeczne jak i wzajemne oddziaływanie, stanowi element niezbędny do pojawienia się kolejnego komponentu więzi tj. stosunku społecznego.

Przez stosunek społeczny należy rozumieć w tym ujęciu „...system unormowanych, wzajemnych oddziaływań między dwoma partnerami na gruncie określonej platformy”. Wyróżnia się dwa typy stosunków społecznych, tj. powstających na gruncie zależności obiektywnej i subiektywnej. Stosunki pierwszego typu wynikają z układu niezależnych od stron. Są one obwarowane rozlicznego rodzaju przepisami, regułami postępowania, na które strony nie mają większego wpływu.

Stosunki zaś drugiego wpływu opierają się na układach zależnych. Wzajemne zobowiązania stron kształtują się pod przemożnym wpływem ich woli. Stosunki społeczne, niezależnie od ich typu, są tymi komponentami więzi społecznej które wystarczają do uformowania się grup i innych zbiorowości społecznych. Jednym z istotnych elementów stosunku społecznego jest zależność.

Zależnością społeczną nazywamy taki układ między stronami, w którym strona B musi podporządkować się stronie A, gdyż A dysponuje wartościami ważnymi dla B. Cechą zależności społecznej jest brak równowagi pomiędzy „mocą” obu stron, tzn. jedna z nich ma większą moc, tj., dysponuje środkami zapewniającymi jej przewagę nad drugą.

Istnieją także siły formujące i podtrzymujące wieź społeczną. Zalicza się do nich: instytucje społeczne, kontrolę społeczną i organizację społeczną.

Instytucją społeczną nazywamy zespół urządzeń, w którym wybrani członkowie grup otrzymują uprawnienia do wykonywania czynności, określonych publicznie i impresjonalnie dla zaspokojenia istniejących potrzeb jednostkowych i zbiorowych i dla regulowania zachowań innych członków grupy.

Elementami składowymi stanowiącymi o istnieniu i funkcjonowaniu każdej instytucji są: urządzenia, uprawnienia i modele zachowań. Są one zależne od rodzaju potrzeb społecznych, jakie ma realizować dana instytucja. Poszczególne instytucje mają pewien zakres wspólnego terenu działania. Rodzaj zaspokajanej potrzeby przyjmowany jest za kryterium podziału instytucji na poszczególne typy.

Głównymi i zarazem tradycyjnymi instytucjami są:

1. instytucja rodziny,

2. instytucje edukacyjne,

3. instytucje religijne,

4. instytucje naukowe,

5. instytucje polityczne,

6. instytucje ekonomiczne,

7. instytucje medyczne,

8. instytucje militarne,

9. instytucje prawne,

10. instytucje sportowe.

Kontrola społeczna jest to system oddziaływań skłaniających jednostki do pożądanych zachowań. Aby kontrola społeczna mogła skutecznie się urzeczywistniać, winny zaistnieć następujące niezbędne warunki:

- dana zbiorowość społeczna musi żywić silne przekonanie co do

tego, jakie czyny są dobre a jakie złe;

- w danej zbiorowości musi funkcjonować określony system instytucji formalnych oraz nieformalnych.

Z powyższych uwag wynika, jak doniosłym elementem kontroli społecznej są normy i sankcje.

Organizacja społeczna jest to „...układ wzorów działania jednostek, podgrup i instytucji, środków kontroli społecznej, ról społecznych i systemów wartości, które zapewniają współżycie członków zbiorowości, harmonizując ich dążenia i działania, ustalają dopuszczalne sposoby zaspokajania potrzeb, rozwiązują problemy i konflikty wyrastające w toku współżycia - słowem - zapewniają porządek życia społecznego”.

Organizacja społeczna, niezależnie od jej rodzaju, ułatwia zachowanie określonego porządku w ramach danej grupy społecznej.

Zachowanie tego porządku umożliwia spełnienie się oczekiwań poszczególnych członków danej grupy co do wykonania przez nich określonych ról, jak też co do systemu sankcji i wartości z nimi związanych.

Na podstawie powyższych rozważań można wywnioskować, że bez istnienia więzi społecznych, społeczeństwo nie mogłoby prawidłowo funkcjonować.

Identyfikacja jest to reakcja na wpływ społeczny, wywołana pragnieniem danej jednostki, aby być podobną do osoby, od której pochodzi ten wpływ Jednostka zachowuje się w określony sposób zazwyczaj wtedy, gdy osoba, lub grupa wywierająca na nią wpływ jest dla niej atrakcyjna pod pewnym względem, czy też stanowi dla niej autorytet. W identyfikacji znaczącym komponentem jest atrakcyjność. W sytuacji takiej będzie skłonna zaakceptować ów wpływ oraz przyjąć podobne wartości i postawy, po to by upodobnić się do tej osoby (grupy). Autorytet ten nie musi być w ogóle obecny. Ważne jest natomiast to by osoba ta pozostawała znaczącą, nadal wyznawała te same poglądy oraz by poglądy jej nie zostały podważone przez sprzeczne, a bardziej przekonywujące opinie.
Internalizacja jest to przyjmowanie za własne narzucanych z zewnątrz postaw, poglądów, norm i wartości. Motywem zinternalizowania określonego przekonania jest pragnienie, aby mieć słuszność. Na początku główną rolę w tym procesie pełnią rodzice dziecka (szczególnie, gdy jest ono w wieku przedszkolnym i w pierwszych latach uczęszczania przez nie do szkoły), później wychowawcy oraz grupy rówieśnicze, a po osiągnięciu przez daną osobę wieku dorosłego grupy społeczne i jednostki, z którymi się ona identyfikuje i które są dla niej autorytetem.. Internalizacja jest najbardziej trwała, bo motyw dążenia do słuszności jest potężną i samo podtrzymującą się siłą, niezależną od stałego nadzoru (kary, nagrody), ani nieustającego szacunku dla osoby lub grupy. Ważnym jej komponentem jest wiarygodność, szczególnie osoby, która dostarcza informacji. Może się przerodzić w bezrefleksyjny konformizm, gdy niektóre normy tak dalece mamy zakorzenione, że mechanicznie odwołujemy się do pewnych zachowań, a przekonanie to staje się częścią naszego systemu. Uniezależnia się od swego źródła i staje się niezwykle odporne na jakąkolwiek zmianę.

Uleganie, najlepiej opisuje zachowanie osoby, która motywowana jest pragnieniem uzyskania nagrody, lub uniknięcia kary. Zazwyczaj trwa ono tak długo, jak długo stosuje się obietnicę otrzymania nagrody, lub groźbę kary. Jest reakcją najmniej trwałą, a jej efekty są najbardziej powierzchowne. Ważnym komponentem jest tu władza, jaką dysponuje osoba oddziaływująca. Nagradzanie i karanie są bardzo ważne jako środki pozwalające nakłonić ludzi do uczenia się, bądź wykonywania jakiś czynności. Muszą jednak być ciągle obecne, dlatego nie sprawdzają się jako techniki oddziaływania społecznego. Formą uległości jest posłuszeństwo, które skłania nas do określonego działania. Trudno, bowiem jest nam się oprzeć naciskom osób, których zachowanie determinuje nas do jakiegoś działania. Zwłaszcza, jeśli osoba wywierająca wpływ jest dla nas autorytetem, kimś znaczącym. Większości ludzi daleko posunięte posłuszeństwo może nakazać tylko ten znaczący autorytet, nie zaś każdy, kto tylko przyjmie jego rolę. Czynnikiem zmniejszającym posłuszeństwo jest fizyczna nieobecność osoby, która jest naszym autorytetem. W sytuacji takiej jesteśmy mniej skłonni postępować zgodnie z jej nakazem.

Anomia jest to stan społeczny, w którym jednostki społeczne wobec narzucanych przez społeczeństwo celów czy wartości, które należy realizować, nie mają możliwości zrealizowania tych celów czy uzyskania wartości za pomocą społecznie akceptowanych środków czyli zgodnie z przyjmowanymi w społeczeństwie normami.
W szerszym rozumieniu anomia oznacza pewnego rodzaju stan niepewności i zagubienia w systemie aksjonormatywnym spowodowany najczęściej jego transformacją. Jednostka społeczna w stanie anomii nie potrafii ocenić, zgodnie z którymi normami należy działać i jakie wartości internalizować.

Anomia dotyczy bardzo często całych grup społecznych, społeczności lub pewnych kategorii społecznych. Prowadzić może do pojawiania się w społeczeństwie zachowań dewiacyjnych, takich jak bunt czy wycofanie, a w konsekwencji do różnych przejawów patologii społecznych. W ujęciu Durkheima anomia może przyczyniać się do zachowań samobójczych.

1. Psychologia społeczna - główna metoda badawcza to eksperyment i pomiar statystyczny.
   2. Konformizm - zmiana zachowania lub opinii osoby pod wpływem rzeczywistego lub wyobrażonego nacisku ze strony jakiejś osoby lub grupy osób. (i) Eksperyment Ascha - Linie różnej długości, które ocenia podstawieni członkowie oceniają wbrew rozsądkowi.
   a. Czynniki nasilające konfromizm
   i. jednomyślność opinii środowiska
   ii. niska samoocena badanego
   iii. wysoki autorytet grupy
   iv. niejasne okoliczności postępowania - eksperyment Schachtera: Badanym wstrzykiwano epinefrynę - syntetyczną adrenalinę, a innym placebo. Wszystkich poinformowano, że otrzymali nieszkodliwy preparat witaminowy. Części spośród tych, którym wstrzyknięto hormon, powiedziano, że wystąpi u nich kołatanie serca i szybki oddech; pozostałym nie. Do pomieszczenia wchodził podstawiony człowiek w nastroju albo euforycznym, albo gniewnym i emocje tych, którym nie powiedziano, że mają w żyłach adrenalinę natychmiast upodobniły się do tych, które przyniósł ze sobą podstawiony.
   b. Rozwinięcie konformizmu, jako następstwa wpływu społecznego
   i. Uleganie - dostosowanie się do grupy / osoby w celu uniknięcia kary lub zdobycia nagrody. Najmniej trwałe i zanika, przy zaniknięciu bodźca.
   ii. Identyfikacja - pragnienie jednostki, aby być podobną do osoby od której pochodzi oddziaływanie. Motorem jest tu nie tyle samozadowolenie jednostki, ile bardziej satysfakcjonująca - ze względu na samoocenę - relacja jednostki w stosunku do osoby lub osób, z którymi jednostka się identyfikuje. Tak zwany „efekt wujka Karola” - wujek jest fajny, ja jestem jak wujek, więc robię to, co wujek.
   iii. Internalizacja - najbardziej trwałe, najgłębsze następstwo wpływu społecznego. Motywem zinternalizowanego przekonania jest, aby mieć słuszność. Nagroda za uznanie ma charakter wewnętrzny. Jeśli osobę wywierającą na nas wpływ uważamy za godną zaufania, to głoszone przez nią poglądy akceptujemy i włączamy do naszego systemu wartości.
   c. Posłuszeństwo jako forma uległości - Eksperyment Milgrama - Pod pozorem sprawdzania zapamiętywania, badany karze zapamiętującego prądem za błędy. Nie wie, że to on jest obiektem eksperymentu. Pod wpływem zapewnienia naukowca (autorytet) 62% ludzi aplikowało śmiertelne impulsy aż do końca sesji.
   d. Nie zainteresowany świadek jako konformista - Przypadek Kitty Genovese zakłutej nożem w śródmieściu Nowego Jorku - oczekiwanie na reakcje innych było postawą konformistyczną.

---