Pytania z egzaminów ze WSTĘPU do ARCHEOLOGII v.3 6.06.2011 r.
Czym zasłużyli się dla rozwoju archeologii:
J.J. Winckelmann - publikacja pierwszej historii sztuki starożytnej
W. Libby - radiowęglowa metoda datowania 1949 r., Nobel w 1960
M. Wheeler - jako jeden z pierwszych w badań wykopaliskowych stosował i rozpowszechnił znormalizowaną siatkę pomiarową tzw. system kratowy.
A. E. Douglass - rozwinął dendrochronologiczną metodę datowania
Podaj nazwisko polskiego uczonego, który po raz pierwszy wprowadził do naszej literatury naukowej pojęcie systemu trzech epok Ch. J. Thomsena.
Tyszkiewicz
Podaj definicję terminu „stanowisko archeologiczne”.
Jest to każdy ślad materialnej działalności ludzkiej w przeszłości. Terminem tym określa się zwarty, oddzielony od innych podobnych wycinek przestrzeni w obrębie, którego występują źródła archeologiczne (artefakty, ekofakty i obiekty) wraz z otaczającym je kontekstem. Podział: na powierzchni - pod powierzchnią, proste - złożone ( jednowarstwowe - wielowarstwowe), ze względu na pełnioną funkcję (osadnictwo, cmentarzysko, kult itp.)
Wyjaśnij znaczenie terminu „prahistoria”. Podaj jeden przykład kultury prehistorycznej z terenu Polski.
Prahistoria - najdłuższy okres dziejów ludzkości - od pojawienia się człowieka na Ziemi do powstania pisma. Inna nazwa: archeologia przeddziejowa [?]
Kultura ceramiki wstęgowej rytej (najstarsza na terenach Polski)
Wyjaśnij pojęcie „artefakt”.
Artefakt - znalezisko ruchome, wytworzone lub przystosowane do użycia przez człowieka ( narzędzia, ceramika, monety, tkaniny itd.).
Połącz nazwiska z odkryciami
F. Champolion - odczytanie hieroglifów egipskich na podstawie kamienia z Rosetty
E. de Sarzec - odkrycie cywilizacji sumeryjskiej
H. Schliemann - wykopaliska w Mykenach i odkrycie Troi
H. Carter - odkrycie grobowca Tutenchamona w 1922 r.
E. Lartet - pierwsza periodyzacja paleolitu
Do jakiego typu stanowisk można zaliczyć:
Via Appia - pozostałość urządzeń transportowych i komunikacyjnych
Krzemionki Opatowskie - miejsce pozyskiwania i przerobu surowca
Wielki Mur Chiński - umocnienie obronne
Wyjaśnij terminy:
Traseologia - dziedzina wiedzy zajmująca się analizą śladów powstałych na <?materiałach i na tej podstawie odtwarzane narzędzi i badanie procesów tworzenia? > na narzędziach w czasie jego użytkowania (do ustalania jego funkcji). >> 57
Geomorfologia - nauka o formach rzeźby terenu oraz procesach tworzących i przekształcających się, zajmuje się opisem, pomiarem, genezą i wiekiem form powierzchni ziemi
Jakiego rodzaju istotne dla archeologa informacje można uzyskać stosując wiercenia jako metodę prospekcji?
Prowadząc badania w sposób systematyczny, w obrębie uprzednio założonej siatki pomiarowej, można zebrać informacje o strukturze, układzie i miąższości warstw, głębokości ich zalegania a czasem zasięgu stanowiska.
Jaką metodę prospekcji zastosowałbyś do lokalizacji stanowiska w nieprzebadanym wcześnie terenie?
Metoda elektrooporowa (do wyboru jeszcze: bad. powierzchniowe i met. fosforanowa
Wyjaśnij różnicę między określeniem „gród” a „grodzisko”?
Gród - osada obronna otoczona wałem, najczęściej w miejscach trudno dostępnych
Grodzisko - pozostałość po grodzie albo osadzie obronnej w postaci kolistego (w podstawie) lub wielobocznego wzniesienia, zazwyczaj z zachowanymi śladami wałów drewniano-ziemnych
Co to jest „stratyfikacja” i czym się różni od „stratygrafii”?
Stratyfikacja - proces tworzenia się warstw (czyli tzw. proces stratyfikacyjny na stanowisku archeologicznym odzwierciedlający sekwencję zdarzeń, które miały na nim miejsce w przeszłości), zasady tworzenia się warstw - prawo superpozycji (nadlegania), pierwotnej ciągłości i horyzontalności (facio - robię); w formie rzeczownikowej - „warstwowa struktura stanowiska”
Stratygrafia - opisywanie i badanie warstw, dokumentacja i rozpoznawanie (grafo - piszę); w formie rzeczownikowej - utrwalona w dokumentacji struktura stratyfikacyjna stanowiska
Wyjaśnij pojęcie „heurystyka”.
Heurystyka - w języku logiki umiejętność wykrywania nowych faktów oraz znajdywania związków między faktami, zwłaszcza z wykorzystaniem hipotez.
Co to jest „indukcja”? Wyjaśnij znaczenie tego terminu i podaj przykład postępowania badawczego, zgodnego z zasadami indukcji.
Rozumowanie indukcyjne - badacz zbiera materiały bez założonej z góry tezy, tzn. dopiero na podstawie tego, co uzyska w trakcie badań formułuje wnioski. Rozumowanie "od szczegółu do ogółu". Przykładem takiego działania może być analiza figurek Wenus z górnego Paleolitu na terenie Europy. Badając poszczególne ich cechy, domniemany wiek oraz to, czy przedstawiają kobietę w ciąży, udowodniono, że błędne jest powszechne mniemanie o tym, że miały one wpływać na płodność. Z badań wynika, że raczej rzeźbiono kobiety, ponieważ stanowiły one po prostu ważny punkt odniesienia w gospodarstwie i rodzinie. W archeologii: analiza dokonana przez F. Petriego na wyposażeniu grobowców z Diospolis Parva - na podstawie analizy stylistycznej doszedł do wniosku na temat chronologii, nie czyniąc przedtem żadnych założeń ani nie udowadniając żadnej tezy. Również podział chronologiczny europejskiej epoki brązu na podstawie narzędzi metalowych i broni, dokonanie Oskara Monteliusa.
Jaka ustawa prawna reguluje w Polsce ochronę dziedzictwa archeologicznego?
Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z 23 lipca 2003 r.
Podaj, jakie wymiary będzie miało na planie 1:20 pomieszczenie mające w terenie wymiary 12 x 4,5 m.
60x22,5 cm
Jakich pomiarów można dokonać mając do dyspozycji niwelator i łatę?
Wysokościowych (wynik w odniesieniu do repera - stały punkt na wykopie i niezmiennej wysokości nad poziomem morza)
Co to są „pytania eksplanacyjne”?
Odpowiadające na pytanie: dlaczego, w wyniku czego. Są to pytania mające na celu utwierdzenie poglądów. Wyjaśnienie, dlaczego „fakty” nastąpiły.
Zmniejszenie oporności (anomalie ujemne) w metodzie elektrooporowej spowoduje:
pozostałości rowu, fosy, jamy, które ze względu na charakter wypełniska (humus, muł) gromadzą więcej wilgoci niż otaczająca ziemia
Zwiększenie oporności może świadczyć o istnieniu pod ziemią murów, kamiennych fundamentów lub pustych przestrzeni.
Ikonografia to dziedzina badań zajmująca się
Ikonografia - opis i interpretacja treściowych i symbolicznych elementów w dziełach sztuki.
Powierzchnia ściany (cięcie) dołu fundamentowego to: (źle: styk warstwowy/ styk okresowy)
Styk obiektowy pionowy.
Jaką metodą można wydatować:
Skały wulkaniczne - potasowo-argonowa
Ceramikę znalezioną w wtórnym kontekście - termoluminescencyjna
Kości - ultradźwiękowe datowanie kości / i określane względne wieku kości (azot maleje, fluoru i uranu przybywa)
Czym zasłużyli się dla archeologii:
Ch. J. Thomsen - chronologiczny podział dziejów ludzkości na epoki: kamienia, brązu i żelaza
G. O. Montelius - metody typologicznej >> 54, 73
L. Binford i D. L. Clarke - Nowa Archeologia
Podaj definicje terminu „kultura archeologiczna”.
Źródła archeologiczne pochodzące z jednego obiektu tworzą prosty zespół źródeł archeologicznych, grupa prostego zespołu z jednego punktu osadniczego tworzy zespół złożony. Zbiór zespołów złożonych występujących na zwartym terytorium jest podstawą do wydzielenia kultury archeologicznej.
Zabytki jednego typu, pochodzące z określonego miejsca i czasu, tworzą zespoły archeologiczne, zaś grupy zespołów nazywane są kulturami archeologicznymi.
Wyjaśnij znaczenie terminu „protohistoria”. Podaj przykład kultury prehistorycznej z terenu Polski.
Protohistoria - historia społeczności, które nie stworzyły piśmiennictwa, lecz o których zachowały się informacje w źródłach innych kultur.
Celtowie <KCWR??>
Wyjaśnij pojęcie „ekofakt”.
Pozostałości organiczne i nieorganiczne pochodzące ze środowiska naturalnego. Przykładem ekofaktów mogą być szczątki roślinne, szczątki zwierzęce, warstwy popiołów wulkanicznych, osady naniesione przez wiatr itp. (narzędzie kościane może być traktowane jako artefakt lub jako ekofakt)
Połącz nazwiska z odkryciami:
A. H. Layrad - wykopaliska w Nimrud i Niniwie
H. C. Rawlinson - odczytanie pisma klinowego (staroperskiego) - skała w Bisutun - trójjęzyczna inskrypcja Dariusza I
J. L. Stephens - odkrycie kultury Majów
A. Evans - wykopaliska w Knossos
F. Keller - odkrycie osad palafitowych (palafit - budynek lub osada wzniesiona na platformach opartych na palach wbitych w dno. Często na terenach okresowo narażonych na zalanie podczas obfitych opadów.) w Szwajcarii
Do jakiego typu stanowisk można zaliczyć:
Piramidy w Gizie - grobowce (indywidualne, naziemne coś jeszcze?)
Biskupin - stanowisko osadnicze
Wał Hadriana - umocnienie obronne
Wyjaśnij terminy
Palinologia - badanie pyłków roślinnych, analiza klimatu oraz szaty roślinnej
Pedologia - nauka zajmująca się badaniem gleb, ich powstawaniem, budową, właściwościami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi, systematyką oraz możliwościami ich użytkowania
Jakiego rodzaju istotne dla archeologa informacje można uzyskać stosując fosforanową metodę prospekcji?
Lokalizacja i określanie zasięgu osiedla również strefy wykorzystywanej wokół niego oraz pomóc w określeniu funkcji poszczególnych pomieszczeń.
Jaką metodę prospekcji zastosowałbyś do lokalizacji stanowisk w nieprzebadanych wcześniej terenie:
Prospekcja lotnicza
Wyjaśnij różnicę pomiędzy określeniami „cmentarz” i „cmentarzysko”.
Cmentarz - miejsce chowania zmarłych (cały czas używane)
Cmentarzysko - pozostałość po miejscu, gdzie ludność chowała swoich zmarłych, czyli cmentarzu (wyróżnia się szkieletowe lub ciałopalne)
Wyjaśnij:
grób - nisza wykopana w ziemi (grób ziemny), wykuta w skale (grób skalny) lub fragment groty (katakumby), w którym podczas pochówku składane są szczątki zmarłego.
pochówek - proces składania ciała zmarłego do grobu, obrządek pogrzebowy
Co to jest „stratygrafia” i czym się różni od „stratyfikacji”?
Stratyfikacja - proces tworzenia się warstw (czyli tzw. proces stratyfikacyjny na stanowisku archeologicznym odzwierciedlający sekwencję zdarzeń, które miały na nim miejsce w przeszłości), zasady tworzenia się warstw - prawo superpozycji, pierwotnej ciągłości i horyzontalności (facio - robię)
Stratygrafia - opisywanie i badanie warstw, dokumentacja i rozpoznawanie (grafo - piszę)
Wyjaśnij znaczenie terminu „hermeneutyka”.
Hermeneutyka - interpretacji i badanie źródeł pisanych oraz treści symbolicznych i ustalanie ich poprawności. W teologii dział zajmujący się interpretacją Biblii.
Co to jest „dedukcja”? wyjaśnij znaczenie tego terminu i podaj przykład postępowania badawczego, zgodnego z zasadami dedukcji.
Rozumowanie dedukcyjne - szukanie dowodów na poparcie bądź obalenie jakiejś hipotezy sformułowanej przed rozpoczęciem prac badawczych. Analiza sztuki prehistorycznej z jaskini Altamir. Obalono postawioną tezę, że malowidło na suficie przedstawia bizona a nie dzika. Udowodniono, że widzimy dzika analizując różne inne przykłady z prehistorycznych malowideł oraz porównując proporcje namalowanych zwierząt do proporcji ciała prawdziwego dzika.
Jak nazywa się i czego dotyczy podpisany przez Polskę w latach 90-tych międzynarodowy akt prawny związany z archeologią?
Europejska konwencja o ochronie dziedzictwa archeologicznego. >> 74
Podaj jakie wymiary będzie miało na planie 1:20 pomieszczenie mające w terenie wymiary 6x9.5 metra.
30x47.5 cm
Jakich pomiarów można dokonać mając do dyspozycji niwelator i łatę?
Wysokościowych (wynik w odniesieniu do repera - stały punkt na wykopie o znanej i niezmiennej wysokości nad poziomem morza)
Wyjaśnij znaczenie terminów:
geomorfologia - nauka o formach rzeźby terenu oraz procesach tworzących i przekształcających się, zajmuje się opisem, pomiarem, genezą i wiekiem form powierzchni ziemi
palinologia - badanie pyłków roślinnych, analiza klimatu oraz szaty roślinnej
epigrafika - nauka badająca napisy wykonane na twardym materiale, na przykład napisy wykute w skale, odciśnięte na glinianych tabliczkach lub wyryte na ceramice
petroglify - wyryte w skale rysunki, na ogół prehistoryczne dzieła ludzi z ery neolitycznej
Co to jest analiza spektralna? Jakie ma zastosowanie w archeologii?
Analiza spektralna - określa zawartość pierwiastków śladowych w metalach i minerałach, (badania są prowadzone za pomocą spektrometru masowego.) - chyba
Analiza przydatna w określeniu źródła surowca, odtwarzaniu np. szlaków handlowych (wraz z analizą izotopową i aktywacyjną)
Na czym polega i do czego służy metoda termoluminescencyjna?
Metoda służy do datowania ceramiki i innych materiałów o strukturze krystalicznej (magazynowanie części energii promieniowania emitowanego przez pierw. Promieniotwórcze izotopu uranu, toru i potasu; pochłanianie stałe w czasie). Polega na podgrzaniu badanego materiału do ok. 500°C i zmierzeniu termoluminescencji, czyli ilości światła wypromieniowanego z badanego materiału - energii, która się nagromadziła od ostatniego podgrzania. Metoda ta jest metodą jednorazową i destrukcyjną, zasięg datowania to ok. 500 000 lat.
Zdefiniuj pojęcie „proces podepozycyjny”.
Proces podepozycyjny - wszelkie przekształcenia jakim podlega ukształtowana w procesie stratyfikacji struktura stanowiska, od momentu zdeponowania aż do momentu odsłonięcia przez archeologa.
Dlaczego laboratoryjne (niekalibrowane) daty radiowęglowe nie pokrywają się z datami kalendarzowymi? Jaka metoda datowania ma najważniejsze znaczenie przy kalibracji dat 14C?
Dendrochronologia. Występuje rozbieżność, ponieważ zawartość 14C w atmosferze nie jest stała (zależy np. od aktywności Słońca, promieniowania kosmicznego, zmian ziemskiego pola magnetycznego) - wcześniej w atmosferze była większa koncentracja 14C.
Jakie próbki (materiały) możemy datować przy pomocy metod:
archeomagnetycznej - ceramikę pozostawioną w piecu garncarskim, przepaloną na skutek pożaru polepę, czy wyłożone gliną palenisko
radiowęglowej - materiały organiczne (roślinne i zwierzęce) i nieorganiczne zawierające węgiel (nacieki jaskiniowe czy zaprawa wapienna)
Na czym polega wykorzystanie siatki metrowej do pomiarów przy rysowaniu planów archeologicznych?
Siatka metrowa daje możliwość precyzyjnego określenia lokalizacji znalezionego obiektu i dokładniejszej dokumentacji rysunkowej.
Jakie zjawisko jest wykorzystywane do lokalizacji obiektów archeologicznych w metodzie elektrooporowej?
Opór w przewodzeniu prądu elektrycznego, który jest zależny od rodzaju gleby, wilgotności terenu i obecności obiektów archeologicznych.
Jak należy rozumieć określenie „ekspozycja 4-7%” znajdujące się na KESie (AZP)?
Ekspozycja 4-7% - spadek terenu w obrębie stanowiska wynosi 4-7 m na każde 100m
Wyjaśnij pojęcie prahistoria. Prahistoria >> pyt 88
Jaka jest rola archeologii doświadczalnej w interpretacji archeologicznej?
Archeologia doświadczalna zajmuje się miedzy innymi odtwarzaniem starożytnych technologii, sposobów pozyskiwania surowców, wykonania i użytkowania narzędzi i innych przedmiotów oraz rekonstrukcją różnych procesów związanych z działalnością człowieka. Wyniki eksperymentów pozwalają, w połączeniu z innymi przesłankami, tworzyć wiarygodne hipotezy lub obalać błędne, wcześniej wyciągnięte wnioski.
W jaki sposób przyczynili się do rozwoju archeologii Montelius oraz Binford?
Gustaw Oscar Montelius - W ostatnim ćwierćwieczu XIX wieku dokonał podziału neolitu, epoki brązu i żelaza w Europie na okresy na podstawie zabytków pochodzących ze znalezisk zwartych (siekierki, miecze, zapinki, naczynia z brązu).
Lewis Roberts Binford (ur. 1930) zarysował nowy program teoretyczny archeologiczny, powstał ruch "Nowej Archeologii". (Archeologia procesualna) Stwierdził, że archeologia może osiągnąć taki sam cel jak antropologia - zrozumienie funkcjonowania systemów społeczno-kulturowych (optymizm poznawczy). Binford twierdził, że obserwowane przez archeologów źródła pozwalają zrekonstruować całość systemu społeczno-kulturowego. Uważał kulturę za sposób adaptacji do środowiska. Zmianę kulturową widział jako zapoczątkowaną przez czynniki zewnętrzne, pozakulturowe, przede wszystkim o charakterze ekologicznym.
Co to jest styk obiektowy pionowy?
Styk obiektowy pionowy powstaje w czasie kopania zagłębień, takich jak jama grobowa, fosa czy wkop fundamentowy. Styk ten (powierzchnia ścianek wkopu) dokumentuje moment wykopania zagłębienia. Ukazuje również relacje stratygraficzną pomiędzy jamą, warstwą a wypełniskiem. Jama jest starsza od wypełniska, ale młodsza od najwyższej warstwy, jaką zniszczył wkop.
Podaj nazwiska badaczy, którzy prowadzili pierwsze wykopaliska na następujących stanowiskach:
Krzemionki Opatowskie - Józef Żurowski ( S. Krukowski - wg Ławeckiej) (1925 r. )
Mykeny - Heinrich Schliemann w latach 1874-1876;
Niniwa - Austen H. Layard. (1845) (1820 r. C.J.Rich, powierzchowne oględziny)
Wyjaśnij znaczenie terminów:
a) Pedologia >> pyt 103
b) Sfragistyka >> pyt 126
c) Traseologia - dziedzina wiedzy zajmująca się przede wszystkim analiza śladów, powstałych w czasie używania na wykonanych z różnych surowców narzędziach. W zależności od rodzaju obrabianego materiału i sposobu pracy danym narzędziem powstają charakterystyczne ślady (nawet na kamieniu) Przy użyciu mikroskopów lub za pomocą zwyczajnych oględzin obserwuje się występujące na powierzchni ślady (bruzdy rysy wyżłobienia). Mówią nam one o zastosowaniu narzędzi.
Mechanoskopia - bada ślady pozostawione przez narzędzia.
Co to jest analiza aktywacyjna? Jakie ma zastosowanie w archeologii?
Analiza aktywacyjna jest metodą wykrywania śladowych ilości substancji poprzez wywołanie sztucznej promieniotwórczości izotopów tejże substancji. Próbkę napromieniowuje się jednorodnym strumieniem cząstek naładowanych lub neutronów. W archeologii stosuje się neutronową analizę aktywacyjną (NAA). Do niedawna metoda ta była najczęściej stosowana przy wykrywaniu izotopów w metalach i ceramice. Pomaga w określeniu składu surowca, co daje nam podstawy do analizy składu artefaktu. Z powodu ograniczeń jest stosowana dość rzadko, gdyż wymaga specjalistycznego laboratorium.
Zdefiniuj pojęcie kultura archeologiczna
Kultura archeologiczna - zbiór złożonych zespołów źródeł archeologicznych odznaczających się podobieństwem, występujących na zwartym terytorium w zwartym czasie.
Jaka jest różnica pomiędzy określeniami „chronologia względna” i „chronologia bezwzględna”?
chronologia względna - ma na celu określenie relatywnej pozycji chronologicznej danego obiektu, warstwy czy artefaktu, stwierdzamy jedynie czy dany zabytek jest starszy lub młodszy od innego
chronologia bezwzględna - odnosi się bezpośrednio do dat kalendarzowych
Skąd bierze się i co oznacza liczba podana po znaku ± w datach radiowęglowych?
Jest to odchylenie standardowe - margines błędu powstający w procesie pomiarów laboratoryjnych wskutek różnych czynników zakłócających przebieg pomiaru (przy powtarzaniach pomiaru trochę inne wyniki). 68%, że wynik jest w przedziale od „-” do „+” wartości (σ - sigma), 95% - wynik od „-” do „+” 2σ
Jakie próbki (materiały) możemy datować przy pomocy metod:
termoluminescencyjnej - ceramika, minerały o strukturze krystalicznej
potasowo-argonowa - skały magmowe, metamorficzne (powstałe podczas wybuchu wulkanu)
Na czym polega dokonywanie pomiarów przy pomocy triangulacji?
Odległość do każdego punktu, którego położenie chcemy określić jest mierzona z dwóch (lub 3) leżących na linii bazowej punktów o znanych i precyzyjnie określonych współrzędnych.
Jakie zjawisko wykorzystywane jest do lokalizacji obiektów archeologicznych w magnetycznej metodzie prospekcji?
Lokalizowanie obiektów archeologicznych jest możliwe na podstawie wytwarzanych przez nie anomalii magnetycznych. Wykrywane zaburzenia są różnicą pomiędzy średnim natężeniem ziemskiego pola magnetycznego na danym terenie a jego wartością w konkretnym punkcie badanego stanowiska. Wielkość anomalii w dużym stopniu zależy od odległości.
Jakie zjawisko jest wykorzystywane do lokalizacji obiektów w magnetycznej metodzie prospekcji?
W metodzie magnetycznej korzysta się z anomalii magnetycznych, jakie wytwarzają artefakty (tj. różnice pomiędzy średnią wartością pola magnetycznego Ziemi a jego wartością w danym punkcie). Mogą być powodowane przez 3 zjawiska:
Ferromagnetyki (substancje o specjalnych właściwościach magnetycznych, piece hutnicze, żelazne przedmioty)
Termiczna magnetyzacja szczątkowa ( zapamiętanie pola geomagnetycznego w czasie zastygania, ceramika, przepalona glina, piece garncarskie, wypalone cegła)
Podatność magnetyczna niektórych substancji (związana z obecnością żelaza, wyższa podatność od średniej mają wypełniska jam i rowów, niższe kamienne mury)
Obiekty i artefakty odnajduje się poprzez dostrzeżenie kontrastu, jaki tworzą z otaczająca glebą.
Co oznacza określenie „pole otwarte” znajdujące się na Karcie ewidencyjnej stanowiska archeologicznego (AZP) , odnosząc się do charakterystyki obszaru stanowiska?
„pole otwarte” część stanowiska nie jest dostępna do obserwacji ze względu na sytuację w terenie (szosa, las, zabudowania). [- wg Ławeckiej]
„pole zamknięte” - stanowisko zostało rozpoznane na całym obszarze występowania znalezisk
Protohistoria >> Pytanie 125.
Rola etnoarcheologii w interpretacji archeologicznej?
Badania etnoarchologiczne mają pomóc w zrozumieniu, w jaki sposób jest tworzona i wykorzystywana kultura materialna. Dotyczą wielu zagadnień np. uprawa roli, produkcja narzędzi, broni, domów, rozkład artefaktów i jego korelacja z życiem codziennym ludzi. Mówią nam często o tym, czemu w ten a nie inny sposób coś było wykonywane, dlaczego akurat te artefakty zostały porzucone itp. Badanie te powinny być uwzględniane w tworzeniu hipotez, ale nie mogą być ich podstawą. Szczególnie, jeśli opieramy się, tak jak w przypadku etnoarchologii, jedynie na analogiach.
W jaki sposób przyczynili się do rozwoju archeologii M. Wheeler, J. Boucher de Crevecoeur de Perthes?
J. Boucher de Crevecoeur de Perthes - przyczynił się do ustalenia dawności rodzaju ludzkiego koniecznego dla rozwoju archeologii jako dyscypliny naukowej. Z zbierając w żwirowiskach nad rzeką Sommą prymitywnie ukształtowane kamienie opublikował w 1841 roku przekonujące świadectwo łączące znajdowane tam wytwory z kamienia łupanego (pięściaki i narzędzia obustronne) z kośćmi wymarłych zwierza. Twierdził, iż miałoby to wskazywać na istnienie człowieka na długo przed biblijnym potopem. Jego poglądy początkowo nie zyskały szerszego uznania, ale w roku 1859 dwójka uczonych brytyjskich John Evans i Joseph Prestwich i przyznali słuszność jego ustaleniom.
M. Wheeler - pionier technik terenowych. Stosował w swoich wykopaliskach wojskową dokładność, m.in. dzięki zastosowaniu siatki kwadratów. Szczególnie znany jest ze swojej pracy przy brytyjskich grodziskach, z których najsłynniejsze to Maiden Castle. W latach 1944-1948 zajmował stanowisko Dyrektora Generalnego ds. Archeologii w Indiach. Prowadził kursy nowoczesnych metod prowadzenia badań terenowych oraz zorganizował prace na tak ważnych stanowiskach jak Harappa, Taxila i Arikamedu.
Co to jest styk obiektu poziomy?
Styk obiektowy poziomy związany jest z warstwami stojącymi i w związku z tym występuje jedynie na tych stanowiskach, gdzie zachowały się pozostałości murów lub drewnianych ścian budowli i oznacza poziom, na którym uległy one częściowemu zniszczeniu. Mówią nam o stanie zachowanie budowli.
Podaj nazwiska badaczy, którzy prowadzili pierwsze wykopaliska na następujących stanowiskach:
a. Biskupin - J. Kostrzewski i Z. A. Rajewski
b. Troja - Schliemman
c. Knossoss - A. Evans
Jaka jest minimalna liczba słojów w próbce drewna , która można poddać wiarygodnym badaniom dendrochronologicznym?
Co najmniej 50 pierścieni. / Biel - zewnętrzna warstwa pierścieni, gdzie są mało widoczne, obejmuje około 25 lat.
Czym zasłużyli się dla rozwoju archeologii G. O. Montelius , D.L. Clarke, M. Wheeler?
Oskar Montelius - szwedzki uczony (1843-1921), który rozwinął metodę typologiczną polegająca na porządkowaniu artefaktów w całe sekwencje chronologiczne i rozwojowe w oparciu o schematy ewolucji artefaktów układane przez Augustusa Lane-Fox Pitt- Riversa o Johns Evansa. Utworzył chronologie względne dla wielu regionów Europy epoki brązu, układając długie ciągi narzędzi i okazów broni, charakterystycznych dla tego okresu.
David L. Clarke - przedstawiciel Nowej Archeologii, nurtu, którego zwolennicy oddali się w znacznej mierze od metod właściwych historii na rzecz metod właściwych naukom ścisłym. Jego książka Analytical Archaeology (1968) odzwierciedla dążenia do stosowania skomplikowanych technik obliczeniowych, najchętniej wspieranych komputerowo oraz zapożyczania koncepcji z innych dyscyplin, najchętniej z geografii. We wstępnym studium które opublikował w swojej książę Models In Archaeology (1972) wykazał, w jaki sposób nowe idee można zastosować nawet do starych wykopalisk (konkretnie stanowisko Glastonbury)
Wheeler >>1, 24, 69
Czego dotyczy „Europejska konwencja o ochronie dziedzictwa archeologicznego”? z 1995? Czy Polska ratyfikowała ten dokument, a jeżeli tak, to w jakim zakresie realizuje jego założenia?
Europejska konwencja o ochronie dziedzictwa archeologicznego, popularnie zwana Konwencją Maltańską weszła w życie 25 maja 1995, po uzyskaniu ratyfikacji przez cztery państwa. Obecnie stronami Konwencji jest 35 państw, w tym Polska.
Tekst konwencji dotyczy:
zmiany filozofii ochrony zabytków archeologicznych w kierunku większego nacisku na zachowanie stanowisk archeologicznych, a nie na ich badanie wykopaliskowe, które jest metodą niszczącą;
przyjęcia zasady kto niszczy, ten płaci w odniesieniu do inwestycji niszczących stanowiska archeologiczne;
konieczności podejmowania działań wyprzedzających niszczenie stanowisk archeologicznych przez inwestycje, a mianowicie wcześniejszego rozpoznania zasobów archeologicznych i uwzględnienia map archeologicznych w planowaniu przestrzennym na wszystkich poziomach.
najważniejszym rezultatem Konwencji Maltańskiej jest zapewnienie, że żadna inwestycja nie będzie niszczyła stanowisk archeologicznych bez przeprowadzenia wcześniejszych wykopalisk ratowniczych.
Skutkiem wprowadzenia w życie tej zasady stało się:
uwzględnianie obecności stanowisk archeologicznych w ocenach oddziaływania inwestycji na środowisko;
zwiększenie liczby wykopalisk ratowniczych i radykalne zmniejszenie liczby wykopalisk podejmowanych w celach czysto badawczych (na stanowiskach archeologicznych niezagrożonych zniszczeniem);
zwiększenie zapotrzebowania na instytucje i firmy archeologiczne, które mogą prowadzić wykopaliska ratownicze w trudnych warunkach (np. zimą); to z kolei doprowadziło w wielu krajach do powstania tzw. archeologii komercyjnej lub kontraktowej, czyli pojawienia się licznych prywatnych firm wykopaliskowych.
Co to jest reper?
Stabilizowany punkt wysokościowej osnowy geodezyjnej, dla którego wyznaczono wysokość w przyjętym układzie odniesienia.
Podaj główne założenia tzw. „archeologii ewolucjonistycznej”
Idea ewolucji miała kluczowe znaczenie w rozwoju myślenia archeologicznego. Dzieło Darwina miała bezpośredni wpływ na archeologów takich jak Augustus Lane-Fox Pitt-Rivers, John Evans i Oscar Montelius którzy położyli fundamenty pod badanie nad typologią artefaktów. Archeologia ewolucjonistyczna zakładała analogicznie do teorii Darwina, że społeczeństwa ludzkie rozwijały się od stopnia dzikości (pierwotnego łowiectwa), poprzez barbarzyństwo (proste rolnictwo), do stadium cywilizacji (najwyższej formy społeczeństwa). Artefakty również ewoluowały - od prostych po bardziej skomplikowane. Proces ten jest ciągły, nieuchronny i przebiega nierównomiernie. U podstawy leży założenie o psychicznej jedności ludzi i powszechności praw rządzących kulturą. Ludy postawione przed podobnym problemem w podobnym środowisku znajdą podobne rozwiązania.
Do czego służy w metodzie dendrochronologicznej tzw. metoda pomostowa?
Do dopasowania i połączenia ze sobą układu słojów różnych drzew tego samego gatunku w jedną chronologiczną sekwencję wzrostową.
Jakie informacje o stanowisku możemy uzyskać stosując metodę wierceń?
Wiercenia są jedną z metod prospekcji, wymagają pobierania próbek. Badania przeprowadzane są za pomocą serii odwiertów. Wydobyte z wnętrza ziemi rdzenie mają średnicę ok. 5-10cm i stanowią przekrój przez stanowisko będąc wycinkami stratyfikacji stanowiska. Jeżeli badania są przeprowadzane systematycznie, z wykorzystaniem siatki pomiarowej można pozyskać wiele informacji o miąższości i strukturze warstw na stanowisku. Przy użyciu świdrów geologicznych, możliwe jest wyciągniecie wraz z rdzeniem drobnych zabytków archeologicznych.
Jakie znaczenia dla dziedzictwa archeologicznego ma „Ustawa o ochronie dóbr kultury” z 1962 roku? Podaj najważniejsze założenia.
Główne założenia:
Dobra kultury są bogactwem narodowym i powinny być chronione przez wszystkich obywateli.
Organy rządowe i samorządowe są zobowiązane do zapewnienia warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych dla ochrony dóbr kultury.
Obowiązkiem właścicieli i użytkowników jest utrzymanie należących do nich dóbr kultury we właściwym stanie.
Dobrem kultury w rozumieniu ustawy jest każdy przedmiot ruchomy lub nieruchomy, dawny lub współczesny, mający znaczenie dla dziedzictwa i rozwoju kulturalnego ze względu na jego wartość historyczną, naukową lub artystyczną.
Celem ochrony dóbr kultury jest ich zachowanie, należyte utrzymanie oraz społecznie celowe wykorzystanie i udostępnienie dla celów naukowych, dydaktycznych i wychowawczych, tak aby służyły nauce oraz popularyzacji wiedzy i sztuki, stanowiły trwały element rozwoju kultury i były czynnym składnikiem życia współczesnego społeczeństwa.
Ochrona dóbr kultury polega na zabezpieczeniu ich przed zniszczeniem, uszkodzeniem, dewastacją, zaginięciem lub wywozem za granicę, na zapewnieniu im warunków trwałego zachowania, na opracowaniu dokumentacji naukowej, ewidencji i rejestracji oraz na ich konserwacji, restauracji lub odbudowie, opartych na zasadach naukowych.
Czym zasłużyli się dla rozwoju archeologii G. Chile, E. Lartet, L.H. Morgan?
Edouard Lartet - badał trendy ewolucyjne w obrębie starszej epoki kamienia, w trakcie swoich wykopalisk w rejonie Dordogne we Francji zaobserwował, że w obrębie paleolitu można wydzielić wiele faz możliwych do zaobserwowania dzięki zmianom w wyglądzie artefaktów i towarzyszących im szczątków zwierząt. Jest autorem pierwszej periodyzacji paleolitu, który podzielił na cztery okresy na podstawie kryteriów paleontologicznych (współwystępowanie określonych artefaktów i kości zwierząt takich jak np. mamuty czy renifery).
L.H. Morgan - pod wpływem teorii ewolucji Darwina dowodził, że społeczeństwa ludzkie rozwijały się od stopnia dzikości (pierwotnego łowiectwa), poprze barbarzyństwo (proste rolnictwo), do stadium cywilizacji (najwyższej formy społeczeństwa). Jego książka „Społeczeństwo pierwotne” oparta była na obserwacji żyjących ówcześnie Indian północnoamerykańskich.
G. Chile - zwolennik stosowania wiedzy pozaźródłowej. Dzieli się ona na dwie kategorie: pozaźródłowa naukowa - wyniki analiz ceramologicznych, C14, geomorfologia, itp., metodyka; pozaźródłowa potoczna - zbiór reakcji, poglądów, uprzedzeń zdobytych przez całe życie; zestaw reakcji powodujących akceptację lub jej brak dla pewnych koncepcji dotyczących świata; nie jest obiektywna.
Jakie wyróżniki związane z wegetacją roślin mają istotne znaczenie dla analizy zdjęć lotniczych?
Wyróżniki pogodowe mające istotne znaczenie dla analizy zdjęć lotniczych:
Różnica w wysokości (wzroście) roślinności
Zabarwienie roślinności
Gleba żyźniejsza nad rowami, jamami, fosami powoduje lepszy wzrost roślin, intensywniejszy kolor, słabszy wzrost nad murami, fundamentami. Najlepiej widać na pszenicy, jęczmieniu i owsie.
Czym zajmuje się metodologia, w jakim zakresie wiedza metodologiczna może być wykorzystywana w studiach archeologicznych?
Metodologia to teoria archeologii, zasady interpretacji. (Nauka o metodach badań naukowych, ich skuteczności i wartości poznawczej.)
Metodyka - ustandaryzowane dla wybranego obszaru podejście do rozwiązywania problemów. Metodyka abstrahuje od merytorycznego kontekstu danego obszaru, a skupia się na metodach realizacji zadań, szczególnie metodach zarządzania.
Co to jest krytyka zewnętrzna (heurystyka)? Podaj przykład zastosowania krytyki zewnętrznej do konkretnego materiału archeologicznego.
Heurystyka- znajdowanie problemów badawczych, stawianie hipotez, szukanie nowych praw świata materialnego; zbieranie materiałów źródłowych; źródłoznawstwo; obejmuje metodykę i dokumentację. W języku logiki umiejętność wykrywania nowych faktów oraz znajdywania związków między faktami, zwłaszcza z wykorzystaniem hipotez.
Czym się zasłużył dla polskiej archeologii Eustachy Tyszkiewicz? Podaj najważniejsze punkty jego aktywności naukowej.
Eustachy Tyszkiewicz założył w Wilnie w 1855 Muzeum Starożytności. Był założycielem i dożywotnim prezesem Komisji Archeologicznej. Opisywał starożytność na terenie ówczesnej zachodniej Rusi. Po raz pierwszy wprowadził do polskiej literatury naukowej pojęcie systemu trzech epok Ch. J. Thomsena.
Co oznacza zapis 2750 ± 40 BP?
2750 BP ±40 oznacza, że datowany obiekt/artefakt pochodzi z okresu 2710-2790 BP z prawdopodobieństwem 68,26% od daty 1950 AD
Co to jest styk obiektowy poziomy?
Styk obiektowy poziomy związany jest z warstwami stojącymi i w związku z tym występuje jedynie na tych stanowiskach, gdzie zachowały się pozostałości murów lub drewnianych ścian budowli i oznacza poziom, na którym uległy one częściowemu zniszczeniu. Mówią nam o stanie zachowanie budowli.
Z jakim nurtem teoretycznym związany jest Colin Renfrew?
Z nurtem procesualnym (Funkcjonalno-procesulanym)
Wyjaśnij pojęcie prahistoria. Którą z kultur archeologicznych z ziem polskich można określić mianem prehistorycznej? Wyjaśnij dlaczego.
Prahistoria, to najdłuższy okres dziejów ludzkości - od pojawienia się człowieka na Ziemi do powstania pisma. Badanie tego okresu możliwe jest jedynie metodami archeologicznymi. Na terenach Afryki zaczyna się około 5 milionów lat temu razem z pojawieniem się pierwszych człowiekowatych, na terenie Europy około 1 miliona lat temu, natomiast na innych terenach z momentem pojawienia się tam człowiek. Na terenie Polski np. kultura łużycka. ( A dlaczego? No bo występuje w ramach czasowych prahistorii, i nie posiada pisma)
Wyjaśnij pojęcie (podając przykład) Terminus post quem.
Terminus post quem - jeśli moneta znaleziona w grobie jest datowana 270. p.n.e. to jest to najstarszy moment, w jakim mógł być możliwy pochówek. Jest to metoda datowania względnego. Data po której coś zostało uformowane.
Czym zajmuje się antropologia fizyczna? Wymień podstawowe informacje, które archeolog może uzyskać dzięki badaniom antropologicznym.
Antropologia fizyczna - dział antropologii zajmujący się zmiennością cech anatomicznych i fizjologicznych człowieka w czasie i przestrzeni. Antropologia bada budowę ciała ludzkiego, jego kształty, proporcje, powstanie, rozwój, rozród i wymieranie, a także normalne i anormalne funkcjonowanie ciała ludzkiego, narządów, mięśni, zmysłów, mózgu, w różnych fazach i wieku, u obu płci. Podstawowe informacje, jakie może uzyskać archeolog to mniej więcej czas śmierci, wiek zmarłego, płeć, powód śmierci, przebyte choroby. To wszystko może prowadzić do szerszych wniosków na temat struktury społeczeństwa, odżywiania, zagrożeń etc.
Na czym polega prospekcja termiczna?
Prospekcja termiczna jest to sposób prospekcji związany z fotografią lotniczą. Jest to metoda uzyskiwania obrazów terenu za pomocą skanera promieniowania podczerwonego. Poszukuje się niewielkich zmian temperatur (dziesiąte stopnia), które można wykryć nad zakopanymi konstrukcjami mającymi inne własności termiczne niż otoczenie. Najczęściej wykorzystuje się do wykrywania dużych budowli.
Wyjaśnij znaczeni terminu dedukcja i podaj przykłady zastosowania metody dedukcyjnej w odniesieniu do materiału archeologicznego.
Podejście kontekstualne jest dedukcyjne: na podstawie wiedzy zewnętrznej buduje się i testuje model wyjaśniający (jeśli na przykład znajdujemy linię kamieni z wyrytymi przedstawieniami Słońca, możemy sprawdzić, czy orientacja linii wskazuje na przesilenie lub równonoc).
Czym zajmuje się archeozoologia? Wymień podstawowe informacje , które archeolog może uzyskać dzięki badaniom archeozoologicznym.
Archeozoologia - zajmuje się pochodzącymi z badań wykopaliskowych szczątkami zwierząt wykorzystywanymi w przeszłości przez człowieka. Do analizy wykorzystuje się techniki makro i mikroskopowe. Dostarcza wiedzy m.in. na temat pochodzenia zwierząt domowych oraz procesu domestykacji, czyli początków procesu oswajania dzikich zwierząt, ich udomowienia i hodowli. Jest też źródłem wiedzy o eksploatacji środowiska naturalnego przez człowieka.
Co to jest hektar?
Hektar - jest to jednostka powierzchni, oznaczana symbolem ha. 1ha = 100 a = 10000 m2 = 0,01 km2 (100mx100m)
Jakie wyróżniki pogodowe roślin mają istotne znaczenie dla analizy zdjęć lotniczych?
Wyróżniki pogodowe mające istotne znaczenie dla analizy zdjęć lotniczych:
Pora roku
Ilość opadów w tygodniach poprzedzających zdjęcie
Pora dnia
Nasłonecznienie
Z jaką szkołą teoretyczną związany był F.P. Braudel?
Fernand Braudel był związany ze szkołą Annales. (Proponowali tzw. "historię totalną", czyli szeroko zakrojone badania nad dawnymi społeczeństwami łączące w sobie historię gospodarczą, historię społeczną, antropologię historyczną, historię mentalności, geografię historyczną. W tym celu chętnie posiłkowali się osiągnięciami innych nauk, przede wszystkim ekonomii, socjologii, geografii, historii sztuki.)
Jakie przyrządy potrzebne są do prowadzenia pomiarów na nachylonym stoku?
Teodolit i łata. Może być tez tachimetr i łata.
Na czym polega eksploracją metoda stratygraficzną? (metoda plastyczna)
Polega na usuwaniu depozytów archeologicznych (warstw) zgodnie z ich kształtami (konturami) jest to proces odwrotny do procesu tworzenia się warstw. Zawsze wtedy, gdy jest to możliwe należy stosować tę metodę eksploracji.
Kto był Twórcą podziału dziejów na epoki?
Christian Jürgensen Thomsen - 1836
Co to jest flotacja?
Flotacja - metoda rozdziału rozdrobnionych substancji stałych, w której kryterium rozdziału jest różnica w zwilżalności ciała stałego przez ciecz. Rozdrobniony materiał wsypuje się do zbiornika flotacyjnego zasilanego od spodu strumieniem powietrza. Cząstki trudno zwilżalne otaczają się w większym stopniu pęcherzykami powietrza niż łatwo zwilżalne, dzięki czemu unoszą się na powierzchnię, skąd są zbierane w postaci szlamu.
Podaj główne założenia teoretyczne tzw. Archeologii dyfuzjonistycznej?
Archeologia dyfuzjonistyczna opiera się na założeniach migracji trendów i wpływów kulturowych. Możliwa jest dzięki migracjom, handlowi. Założenia:
a. człowiek rzadko wynajduje nowe sposoby konfrontacji ze środowiskiem, czyli nowe elementy kultury
b. człowiek na ogół naśladuje poznane rozwiązywania czyli zapożycza elementy kultury
c. człowieka cechuje zasadnicza tożsamość umysłu
d. elementy kultury cechują się na ogół dużą stabilnością
Jakie informacje o stanowisku możemy uzyskać stosując metodę fosforanową?
Stosując metodę fosforanową możemy określić lokalizację i zasięg osiedla. Dzieje się tak gdyż obecność ludzka ściśle koreluje z ilością fosforu w glebie. 100 osób wciągu 100 lat zwiększa ilość fosforu w glebie o około sto kilkadziesiąt kg. Dużą ilość próbek pobiera się z głębokości 10-20 cm .
Wyjaśnij znaczenie terminu pedologia.
Pedologia - (gleboznawstwo) nauka zajmująca się badaniem gleb, ich powstawaniem, budową, właściwościami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi, systematyką oraz możliwościami ich użytkowania
Podaj nazwiska badaczy, którzy prowadzili pierwsze wykopaliska na nast. stanowiskach:
Nimrud - Austen Henry Layard (1845 r )
Knossos - grek Minos Kalokairinos (1878 r ) ale duże odkrycia Arthur Evans (1900)
Wyjaśnij znaczenie terminu indukcja i podaj przykład zastosowania metody indukcyjnej w odniesieniu do materiału archeologicznego.
Indukcja - jest to sposób rozumowania, polegający na generalizacji na podstawie jakichś przesłanek, jest to tzw. myślenie od szczegółu do ogółu. W archeologii często występuje uogólnienie zdań obserwacyjnych i łączenie ich w jedną całość, z której wynika wniosek.
Co to są świadki profilowe?
Świadki profilowe - pozostawione fragmenty nienaruszonej stratyfikacji stanowiska, których ściany służą do dokumentacji historii stanowiska w pionie, a więc w czasie. Powoduje, że część badanego w poziomie obszaru jest niewidoczna, a przebieg warstw i konstrukcji pod świadkami może być jedynie rekonstruowany.
Ile poziomic znajdziesz na planie wzgórza o wys. 7.2 m jeśli cięcie warstwicowe wynosi 0.5 m, a pierwsza poziomica została określona dokładnie u podstawy tego wzniesienia?
7,2 m, poziomice co 0,5 m zaczynają się u podstaw. 14 poziomic 7,2 / 0,5 = 14 r 0,2 [wg mnie:15 - „ pierwsza poziomica u podstawy tego wzniesienia”]
Podaj nazwiska badaczy, którzy prowadzili pierwsze wykopaliska na nast. stanowiskach:
Krzemionki Opatowskie - Józef Żurowski (u Ławeckiej: S. Krukowski) (1925 r. )
Troja - Heinrich Schliemann (1871r.)
Ur - J. E. Taylor (później C. L. Woolley)
Biskupin - J. Kostrzewski, Z. A. Rajewski
Z jakimi badaniami terenowymi łączy się tzw. program „zdjęcia archeologicznego”?
Archeologiczne Zdjęcie Polski łączy się z metoda powierzchniową, rozpoznanie terenu, którego celem jest zarejestrowanie wszystkich widocznych na powierzchni śladów działalności ludzkiej w przeszłości, w celu wytypowania stanowisk zagrożonych destrukcją, na których konieczna jest interwencja.
Na czym polega i do czego służy metoda seriacji?
Metoda seriacji jest to metoda datowania względnego nawiązująca do metody porównawczej, lecz używana do datowania zespołu zabytków. Stosowana przy datowaniu artefaktów (np. ceramiki, na podstawie zdobień przedmiotów lub udział poszczególnych typów w ogóle artefaktów <seriacja częstotliwości> np. narzędzi krzemiennych). Tworzy się sekwencję zespołów tak, aby w każdej sąsiadującej grupie występował, chociaż jeden wspólny element. Przyjęto 2 założenia: rozszerzanie się zasięgu występowania danego artefaktu w czasie; jego rozwój na różnych stanowiskach jest podobny. Porównanie z danymi stratygraficznymi potwierdzają przydatność tej metody.
Co to jest ar?
Ar - jest to jednostka powierzchni, oznaczana symbolem a. Równa 100 m2 (10mx10m)
Jacy specjaliści powinni pracować w ekipie badawczej, prowadzącej badania wykopaliskowe na obiekcie architektonicznym? Uzasadnij ich obecność.
Konserwatora zabytków, specjalistę od sondaży w głąb murów.
Kto był twórcą datowania radiowęglowego?
Willard Frank Libby (ur. 17 grudnia 1908, zm. 8 września 1980) w 1949 r.
Zdefiniuj pojęcie styk obiektowy pionowy.
Styk obiektowy pionowy powstaje w czasie kopania zagłębień, takich jak jama grobowa, fosa czy wkop fundamentowy. Styk ten (powierzchnia ścianek wkopu) dokumentuje moment wykopania zagłębienia. Ukazuje również relacje stratygraficzną pomiędzy jamą warstwa a wypełniskiem. Jama jest starsza od wypełniska ale młodsza od najwyższej warstwy, jaką zniszczył wkop.
Czym się zajmuje archeologia osadnictwa?
Archeologia osadnictwa zajmuje się:
Przystosowaniem środowiska do potrzeb osadnictwa
Procesami wpływające na zasiedlanie i wyludnianie
Rodzajami i strukturą osiedli i osadnictwa
Na czym polega i do czego służy metoda oznaczania stosunków izotopu tlenu 16O i 18O?
Metoda ta służy do określania panującej w przeszłości temperatury (pośrednio klimatu). Wykorzystuje się zmienność izotopów tlenu 18O/16O, zawartych w osadach głębokomorskich i jeziornych, naciekach jaskiniowych i odwiertach lodowcowych. Zmienność następuje w skutek różnicy wagi izotopów. 16O jest lżejszy niż 18O w skutek, czego w czasie ocieplenia paruje, co powoduje zmniejszenie jego ilości w wodzie. W skutek przenoszenia i opadów znajduje się w lodowcach. Obecnie dysponujemy sekwencjami 2,3 mln lat wstecz.
Z jakimi badaniami archeologicznymi należy łączyć takie terminy, jak „odkrywki tynków” i „sondaże w głąb murów”? Wyjaśnij ich znaczenie.
Z odkrywkami archeologiczno-architektonicznymi.
Sondaże w głąb murów - wpuszczanie miniaturowych kamer w mur w celu określenia jego budowy, struktury. Odkrywki tynków - zdejmowanie wierzchniej warstwy tynku w celu ukazania starszych warstw.
Co to jest stratyfikacja pozioma? Dla jakich stanowisk archeologicznych można konstruować tego typu sekwencję chronologiczną?
Stratygrafia pozioma jest to współwystępowanie w tych samych rejonach stanowisk uwarstwionych poziomo obiektów pochodzących mniej więcej z tego samego okresu. Jest to związane ze stopniowym zwiększaniem się ich zasięgu w różnych kierunkach w miarę upływy czasu. Zjawisko to można obserwować w niektórych osadach i cmentarzyskach, gdzie zbliżone chronologicznie obiekty grupują się w określonych czyścicach stanowiska.
Co oznacz zapis 2750 BC?
2750 BC - before Christ , przed naszą erą.
Wyjaśnić pojęcie podając przykład Terminus ante quem?
Terminus ante quem - metoda datowania względnego. Jeśli obiekt lub warstwa jest ograniczona z góry lub przecięta przez późniejsze, datowane warstwy czy konstrukcje to nie może być od nich późniejsza. (fundamenty z 1407 r przecinają warstwy to te warstw muszą być starsze) <data przed którą>
Na czym polega metoda próbkowania (sampling)?
Metoda próbkowania (sampling), jedna z technik prowadzenia badań powierzchniowych. Przedmiotem badań są fragmenty interesującego nas rejonu, na których prowadzi się szczegółowe badania. Stosuje się je w przypadku braku środków i możliwości przebadania całego terenu. W przypadku, kiedy zachodzi konieczność szybkiego przeprowadzenia badań i równocześnie brakuje środków finansowych lub czasu. Jest to jedna z niedestrukcyjnych metod. Sampling, a właściwie sampling probabilistyczny, zakłada zastosowanie metod statystycznych (teorii prawdopodobieństwa). Uzyskane wyniki są podstawą do wyciągnięcia ogólnych wniosków na temat całego objętego badaniami rejonu.
Ile poziomic znajdziesz na planie wzgórza o wys. 6.8 m jeśli ciecie warstwicowe wynosi 0.5 m, a pierwsza poziomica została określona dokładnie u podstawy tego wzniesienia?
Plan wzgórza co ma 6,8 m , poziomice co 0,5 m , pierwsza u podstawy. 6,8 : 0,5 = 6,5 r 0,3 : 0,5 = 13 poziomic --14
Co to jest krytyka wewnętrzna (hermeneutyka)? Podaj przykład zastosowania do konkretnego materiału archeologicznego.
Hermeneutyka - interpretacja i objaśnianie źródeł, ocena wiarygodności, krytyka, celem jest ustalenie wiarygodności (istotności) źródła dla naszej tezy. Interpretacji i badanie źródeł pisanych i ustalanie ich poprawności. W teologii dział zajmujący się interpretacją Biblii.
Czym zasłużył się dla polskiej archeologii Józef Kostrzewski? Wymień najważniejsze punkty jego aktywności naukowej.
Józef Kostrzewski - Zajmował się przede wszystkim epoką brązu, okresem lateńskim i wczesnym średniowieczem. Był zwolennikiem koncepcji autochtonistycznej - zakładał obecność Słowian w Polsce jeszcze przed okresem wczesnego średniowiecza. Prowadził liczne badania wykopaliskowe, między innymi w Biskupinie na osadzie ludności kultury łużyckiej (od 1934), Gnieźnie (od 1936) i w Poznaniu (od 1938). Pierwszy w Polsce wykorzystywał fotografię lotniczą. Angażował się w powstanie Uniwersytetu Poznańskiego. Napisał wiele prac z zakresu prehistorii oraz wczesnego średniowiecza ziem polskich.
Wyjaśnij pojęcie protohistoria. Którą z kultur archeologicznych z ziem polskich można określić mianem protohistorycznej? Wyjaśnij dlaczego.
Protohistoria - historia społeczności, które nie stworzyły piśmiennictwa, lecz, o których zachowały się informacje w źródłach innych kultur. Słowianie? Celtowie?
Czym zajmuje się sfragistyka? W jakim zakresie wiedza sfragistyczna może być wykorzystywana w studiach archeologicznych?
Sfragistyka jest jedną z nauk pomocniczych, zajmującą się badaniem pieczęci jako źródeł, a także ich historią, powstawaniem itp. W studiach archeologicznych może nam mówić o kontaktach pomiędzy konkretnymi kulturami bądź władcami, ponadto bardzo często były na nich umieszczane sceny z życia codziennego, co również jest cennym źródłem archeologicznym (pieczęci cylindryczne w Mezopotamii).
Co to jest stratyfikacja pionowa?
Stratyfikacja to sposób odkładania się lub osadzania warstw (zwanych także depozytami) jednych nad drugimi. Stratyfikacja pionowa symbolizuje zmiany w czasie, należy ją określić w trakcie wykopalisk obok określenia poziomej zawartości stanowiska w przestrzeni.
Co to jest planigrafia?
Planigrafia - metoda szczegółowej dokumentacji stanowiska.. Badania planigraficzne polegają na nanoszeniu na przygotowany uprzednio plan stanowiska położenia wszystkich widocznych na powierzchni znalezisk.
Dwa warianty pomiarów niwelacyjnych?
a) niwelator i łata (jeszcze trzeba znać reper), łatę stawiamy na reperze i odczytujemy wysokość niwelatora, następnie łatę stawiamy na artefakcie/obiekcie i odczytaną wartość odejmujemy od wysokości niwelatora. Mamy h n.p.m..
b) niwelacja trygonometryczna wymagająca 2 tachimetrów ( teodolit z dalmierzem, również musimy znać reper). Polega na wyznaczeniu różnicy wysokości między dwoma punktami terenowymi korzystając z zasad trygonometrii. Do wyznaczenia różnicy wysokości należy dokonać pomiaru długości poziomej między punktami terenowymi i kąta pochylenia odcinka zawartego między punktami terenowymi.
Na czym polega eksploracja metoda arbitralną?
Eksploracja metoda arbitralną polega na usuwaniu ziemi w sposób albo całkowicie dowolny, albo tzw. „warstwę mechaniczną” - zdejmowanie warstwy o ściśle określonej miąższości (tj. 5 cm, 10 cm lub na sztych łopaty). Nie bierze się pod uwagę stratygrafii.
Co to jest palinologia?
Palinologia - analiza pyłkowa, rodzaj badania paleobotanicznego polegający na analizie mikroskopowym ziarna pyłków i zarodników roślin jak i makroszczątków (nasiona owoce, liście, drzewa) . Makroszczątki są lokalne, pyłki przenoszone na setki kilometrów, Opracowana w 1916 przez L. von Posta (torfowiska w Szwecji). W Afryce są możliwe badania próbek liczących 3 mln lat. Analiza daje nam określenie szaty roślinnej w danym czasie i miejscu, a także klimat.
Metodą potasowo-argonową można wydatować (źle: moment wykonania obsydianowego narzędzia, moment przepalenia obsydianowego narzędzia w ogniu)
moment powstania złoża obsydianu liczącego kilka milionów lat
Jak można datować powstanie kościoła z kamienną podłogą, pod którą znaleziono skarb monet Justyniana I?
Do rozwoju techniki i metodyki prowadzenia prac wykopaliskowych przyczynili się (kto?)
a) D. Vivant-Denon - rysownik z wyprawy Napoleona do Egiptu
b) M. Wheeler - wprowadził „system kratowy”- badanie stanowiska za pomocą serii niewielkich, kwadratowych wykopów, oddzielonych od siebie pasami nienaruszonej ziemi (świadkami), których ściany zawierały przekroje ukazujące stratyfikację stanowiska
c) J. J. Winckelmann - publikacja pierwszej historii sztuki starożytnej
d) A. Lane-Fox Pitt Rivers - staranne i bez pośpiechy badania szerokopłaszczyznowe, sporządzane plany i przekroje
A. E. Van Giffen - metoda „ćwiartek” - eksploatowanie na przemian segmentów
V. G. Childe - określenia rewolucja neolityczna (która doprowadziła do powstania rolnictwa, a więc gospodarki wytwarzającej) i rewolucja urbanistyczna (wiążąca się z powstaniem ośrodków miejskich, początkami pisma, wytwarzania nadwyżek żywnościowych oraz zróżnicowaniem zawodowym i majątkowym społeczeństw)
J. Hutton - geolog; stratyfikacja; zauważył, że proces erozji skał równoważy się z procesem akumulacji materiału w innym miejscu
Czym różni się koło garncarskie szybkoobrotowe od wolnoobrotowego?
Do jakiej kategorii stanowisk należy zaliczyć:
a) hypogea - hypogeum (gr. "podziemny" od hypo - pod i gaia - ziemia) - podziemne pomieszczenie na planie koła, czasem z małą nadbudówką nadziemną, zwykle przeznaczone na grób albo miejsce kultu.
b) tzw. skarby
Jak wyznaczyć wykop przy pomocy teodolitu lub niwelatora oraz dwóch tyczek, czterech szpil i taśmy mierniczej?
Co jest przedmiotem studiów:
a) traseologii >>57 ślady pozostawione na narzędziach
b) paleografii - paleografia - nauka zajmująca się badaniem rozwoju pisma w procesie historycznym. Paleografia zajmuje się także badaniem środowiska, w jakim żył i tworzył dany pisarz jak również rozpoznawaniem skrótów (brachygrafia) i "rozszyfrowywaniem" (odczytywaniem) dawnego pisma np. tekstura, bastarda, antykwa.
Jakie metody prospekcji (jako najefektowniejsze) zastosowałbyś do lokalizacji stanowiska w nieprzebadanym wcześniej otwartym terenie (którą?)
a) metodę fosforową b) metodę wierceń c) badania powierzchniowe
Proszę wyjaśnić różnice lub podobieństwa między warstwą jałową a calcem.
Calec - warstwa geologiczna zalegająca na stanowisku pod najgłębiej położoną warstwą kulturową, poniżej której nie ma już śladów działalności człowieka.
Jałowa pod względem archeologicznym warstwa geologiczna nie zawiera materiału kulturowego.
Scharakteryzuj cele i zakres badań archeologii lotniczej.
Fotogrametria - dziedzina nauki i techniki zajmująca się odtwarzaniem kształtów, rozmiarów i wzajemnego położenia obiektów w terenie na podstawie zdjęć fotogrametrycznych (fotogramów).
Praktycznym zastosowaniem fotogrametrii jest jej wykorzystanie jako źródła podczas tworzenia map. W geodezji służy jako pomoc przy pomiarach dużych obszarów i odległości. Jest też jedną z metod wyznaczania wysokości obiektów.
Nakładanie na siebie zdjęć w 60% po obrobieniu oddaje rzeźbę trójwymiarową terenu.
rozpoznawanie śladów stanowisk archeologicznych
wyznaczniki wegetatywne
Wyjaśnij terminy:
a) akrotrion - Akroterion (naszczytnik) - terakotowa lub marmurowa dekoracja, która wieńczyła szczyt i boczne narożniki dachu (frontonu) w klasycznych budowlach greckich i rzymskich. Mógł mieć formę palmety, woluty, liści akantu, figury lub grup figur. Akroterionami wieńczono także obiekty małej architektury m.in. stele.
b) elewacja - zewnętrzna powierzchnia ściany budynku ze wszystkimi znajdującymi się na niej elementami, lico budynku.
c) węgar - pionowy element przy otworze okiennym lub drzwiowym otrzymany przez wysunięcie cegieł dla ścian murowanych lub dostawienie pionowych słupków dla ścian drewnianych lub kamiennych. Stanowi on oparcie dla ościeżnicy, oraz uszczelnienie jej połączenia z murem.
d) perystyl (gr. peristyles - otoczony kolumnami) - w starożytnych świątyniach egipskich wewnętrzny dziedziniec lub ogród otoczony portykiem kolumnowym. W zamożnych domach greckich lub rzymskich był to najczęściej ogród położony pośrodku domu i otoczony kolumnadą.
Na czym polega domierzanie zabytków wewnątrz wykopu przy użyciu metody triangulacyjnej?
>> 64
Czy obsydian to: (źle: skała wulkaniczna/ tefra <- okruchowe produkty wybuchu wulkanicznego wyrzucane na powierzchnię Ziemi. Powstają w wyniku rozpylania płynnej lawy i krzepnięcia jej w powietrzu a także przez rozpylanie skał rozkruszonych w wyniku erupcji.>/ skała osadowa)
szkliwo wulkaniczne
Metodą termoluminestencyjną można wydatować (źle: narzędzia krzemienne przepalone w temp. 500 st. C, ceramike wypaloną w temp 300 st. C)
wszelkie artefakty wykonane ze skały o strukturze krystalicznej
W jakim celu dodaje się domieszek mineralnych lub/i organicznych do gliny przygotowanej do wyrobu ceramiki?
By ją schudzić by glina po wypaleniu nie pękała.
147. Do czego służy na wykopaliskach magistrala?
Jest to główna oś, zwykle północ-południe. Wraz z prostopadłą do niej buduje główne osie siatki pomiarowej do precyzyjnego określania współrzędnych wykopów, artefaknów itp.
Jaką rolę w datowaniu metodą potasowo-argonową odgrywa chronologia względna?
Jak wyznaczyć wykop przy pomocy: węgielnicy, dwóch tyczek, czterech szpil i taśmy mierniczej?
Z jakiego powodu i na jakiej podstawie dokonuje się kalibracji dat radiowęglowych?
Kalibruje się metodą datowania dendrochronologicznego
Jakie metody prospekcji (jako najefektowniejsze) zastosowałbyś do lokalizacji stanowiska w nieprzebadanym wcześniej otwartym terenie (którą?)
a) metoda elektrooporowa b) sampling c) metoda fosforowa
Wyjaśnić różnice między warstwą arbitralną a spągiem.
Spąg (ang. thill) - dolna powierzchnia warstwy skalnej (spąg warstwy), pokładu (spąg pokładu) lub wyrobiska (spąg wyrobiska). Na podstawie stropu (górna powierzchnia) lub spągu określa się bieg i upad warstwy.
Scharakteryzuj cele i zakres badan archeo. podwodnej.
Lokalizacja i rozpoznanie stanowisk podwodnych - wraki statków, zatopione porty i osiedla. Bezpośrednie obserwacje dna przez grupę nurków. Magnetometr protonowy - wykrywa obiekty z żelaza i stali. Nadajnik sonaru bocznego - emituje wiązkę fal ulrtadżwiękowych - po odbiciu daje obraz ukształtowania dna morskiego. Sonar poddenny - fale penetrują warstwy osadów - uzyskuje obraz obiektów zalegających pod dnem morza
Ustawić rodzaje gleb w porządku od najbardziej do najmniej przesiąkliwych ?(ił, piasek, glina, torf)?
W jaki sposób należy postępować z zabytkami skórzanymi, znalezionymi w trakcie wykopalisk (przed dostarczeniem ich do rąk konserwatora), a w jaki z żelaznymi?
Kto w 1919 roku mianowany został kierownikiem katedry archeologii prehistorycznej UW?
Erazm Majewski
Wyjaśnić pojęcia z karty stanowiska AZP:
znaleziska wyodrębnione - zabytki ruchome ważne dla określenia chronologii
ślad osadniczy - do 2 znalezisk lub występują ślady warstwy kulturowej bez znalezisk i konstrukcji
punkt osadniczy - co najmniej 3 znaleziska ruchome lub jakikolwiek rodzaj konstrukcji - ta sama funkcja, ten sam okres i kultura
dekoncentryczne - znaleziska nie tworzą żadnych skupisk w obrębie stanowiska
Wyjaśnić pojęcia:
Obiekt negatywowy - przecina warstwy poziome (jama)
Obiekt pozytywowy - warstwa stojąca wokół której następuje akumulacja warstw poziomych (mur)
Selekcja pozytywna - świadome wycofanie z obiegu pewnych dóbr materialnych - np. dary grobowe
Selekcja pozytywna - nieświadome pozbycie się elementów kultury materialnej
petograf
holizm - pogląd (przeciwstawny redukcjonizmowi), według którego wszelkie zjawiska tworzą układy całościowe, podlegające swoistym prawidłowościom, których nie można wywnioskować na podstawie wiedzy o prawidłowościach rządzących ich składnikami.
Całości nie da się sprowadzić do sumy jej składników
eżektor - przyrząd do odmulania w archeologii podwodnej
paradygmat - zbiór pojęć i teorii tworzących podstawy danej nauki.
pytanie faktograficzne
warwochronologia (gdzie wykorzystywana)
Podać trzy metody nieinwazyjne
powierzchniówki
elektrooporowe
magnetyczne
prospekcja lotnicza
Wyjaśnić prawo superpozycji
Kto jest autorem lub zwolennikiem autochtonicznej i allochtonicznej genezy Słowian
Podaj pozytywowe i negatywowe wyróżniki na zdjęciu lotniczym.
Co to jest archeologiczne zdjęcie (Polski?)?
NOTATKI, WYJAŚNIENIA
Podejście statystyczne jest indukcyjne: seria pomiarów orientacji większej liczby obiektów tego samego typu jest testowana statystycznie i na tej podstawie przyjmuje się lub odrzuca hipotezę o celowości orientacji.
Podejście kontekstualne jest dedukcyjne: na podstawie wiedzy zewnętrznej buduje się i testuje model wyjaśniający (jeśli na przykład znajdujemy linię kamieni z wyrytymi przedstawieniami Słońca, możemy sprawdzić, czy orientacja linii wskazuje na przesilenie lub równonoc).
to będzie że dedukcyjna na podstawie czegoś dedukujemy o czymś a indukcyjna to na podstawie wielu różnych czynników dokonujemy weryfikacji hipotezy
Heurystyka to krytyka zewnętrzna, czyli umiejętność zbierania źródeł
Hermeneutyka to krytyka wewnętrzna, czyli umiejętność poprawnego ich odczytania
Styk obiektowy pionowy - powierzchnie ścianek (cięć) dołu fundamentowego.
styki - to granice między warstwami
wyróżniamy styki warstwowe i obiektowe
styk warstwowy to miejsce gdzie jedna warstwa zmienia się/graniczy z drugą
styk obiektowy - tam gdzie jest wkop,
- jak wkop jest w poziome warstwy to jest to styk obiektowy pionowy
- jak coś niszczy pionowy obiekt (np. ścianę) to jest to styk obiektowy poziomy
Pierwsze muzeum publiczne w Polsce - początek XIX w, zbiory Czartoryskich w Puławach
Macierz Harisa - graficzne zobrazowanie stratyfikacji.
GIS Geograficzne Systemy Informatyczne
Połączenie komputerowych baz danych z grafiką komputerową i mapami. Umożliwiają automatyczne nanoszenie danych archeologicznych na rożnego rodzaju mapy topograficzne. Dają możliwość obserwacji zależności rozwoju osadnictwa do różnych elementów środowiska naturalnego na danym terenie.
hajtus - okres bez bytności ludzkiej
topomastyka - nauka zajmująca się analizą nazw
locje - lokusy - miejsca znalezienia
1 Gr.2&5, kor Gr.4