WSTĘP DO ARCHEOLOGII ŚRÓDZIEMNOMORSKIEJ (WYKŁAD KRUEGERA)

1. Krueger jest uroczy.

2. Bibliografia na zajęcia

   1. „Sztuka grecka” Makowieckiej

   2. „Sztuka Rzymu” Makowieckiej

3. [e-mail]

4. Dyżury wtorki 9:30 -10:30, środy 13:00-14:00.

5. Bliski wschód

   1. Kalendarium – kontekst historyczny

      1. 1200-1180 – najazdy ludów morza na wybrzeża Azji Mniejszej Syrii, Kanaanu i Egiptu

      2. 1175 – osiedlanie się ludów morza (Filistynów) w Kanaanie.

      3. 1100-800 – najazdy Aramejczyków na Mezopotamię

      4. 935-625- okres nowoasyryjski w Mezopotamii.

      5. 880 –podporządkowanie Fenicji przez Asyrię Aszumasirpal II

      6. 722 –podbój Izraela i Babilonii przez Asyrie Tiglapitezar III

      7. 705 –Niniwa, stolicą Asyrii Sancherib

      8. 671-651 – Asyryjska okupacja Egiptu

      9. 625-539 – okres nowobabilonski w Mezopotamii

      10. 612 – zdobycie Niniwy przez Babilończyków i Medów

      11. 586 – zburzenie Jerozolimy Nabuchodonozor II

      12. 539 - zajęcie Babilonu przez Cyrusa II

   2. Załamanie cywilizacji epoki późnego brązu

      1. Kontekst epoki XII w.

         1. Nowe grupy etniczne na bliskim wschodzie

         2. Kres państwa hetyckiego ( Podręcznik pod red Anny Smogorzewskiej „Archeologia starożytnego bliskiego wschodu”)

         3. Zniszczenie wielu ośrodków w Syrii

         4. Ataki tzw. Ludów Morza na Egipt.

   3. Nowy porządek – państwa nowohetyckie i aramejskie

      1. Rozwój urbanistyki

         1. Odbudowa i rozbudowa miast istniejących wcześniej (Karkemisz, Allepo- Halab)

         2. Fundacja nowych miast (Sam’al.- Zincirli, Karatepe, Guzana – tell Halaf)

   4. Asyria i niepokoje I połowy I tysiąclecia

      1. Ataki frygijskie i Kimmerów, Agresja Asyrii (IX-VIII w. )

         1. Niszczenie miast

         2. Jeńcy i łupy

         3. Nowa władza

         4. Akcje przesiedleńcze – drastyczne zmiany ludnościowe, zmiany językowe

         5. Wojsko – piechota, łucznicy, kawaleria – jazda na oklep, wojska inżynieryjnie, wspierające główny trzon armii i wojsko logistyczne

   5. Babilon – centrum polityczne i religijne w okresie świetności 625-539

   6. Aszarhador i jego następca (władcy Asyrii ) – traktat jakiś z 668 r pne.

   7. Fenicja – pada ofiarą agresji Asyryjskiej

      1. Obrządek szkieletowy na bliskim wschodzie –sarkofag Ahirama XI w.

      2. Ciałopalenie, chowanie w urnach

6. Kultura egejska („Kultura egejska” Ladartowski, Ulanowska)

   1. Minojska

   2. Helladzka

   3. Cykladzka

7. Okresy pałacowe, kultura mykeńska

8. Ważne nazwiska

   1. Heinrich Schliemann (1822-1890)

      1. –handlowiec, odkrywca Troi, wykopaliska w Grecji (Mykeny)

   2. Sir Arthur Evans (1851-1941)

      1. Studia W Getyndzie i Oksfordzie

      2. Odkrywca pałacu w Knossos

      3. Twórcza kolekcji minojskiej w Ashmolean Museum (Oksford)

9. Najważniejsze stanowiska archeologiczne

   1. Knossos

   2. Mykeny

   3. Tyres

   4. Pylos

   5. I cos tam jeszcze

10. Knossos

    1. Wzgórze Kephala

    2. 5 km od morza

    3. Wielokondygnacyjność

    4. Wodociągi

    5. Centralny dziedziniec

    6. 1700-1425

    7. Co najmniej kilkanaście tys. Mieszkańców

    8. Kultura materialna

       1. ceramika

          1. Okres średniominojski – styl Kamares (ciemne naczynie jasne motywy)

          2. Okres późnominojski – style: roślinny, morski, pałacowy (jasne naczynie, ciemne motywy)

          3. Dobry wypał gliny, koło garncarskie, staranna dekoracja, wysoki stopień stylizacji, pasy ornamentalne, horror vacul (strach przed wolną przestrzenią –na naczyniach nie ma żadnego wolnego skrawka – pokrywanie ornamentem całego naczynia).

       2. Plastyka figuralna i malarstwo ścienne

          1. Tematyka dworska

          2. Podkreślona rola kobiety

          3. Świat natury: morze i ląd

          4. Tauromachia (walka z bykiem)

          5. Bogaty detal

          6. Nawiązanie do sztuki egipskiej

    9. Kultura minojska uwagi końcowe

       1. Lud o nieznanym pochodzeniu i języku

       2. Słabo rozpoznane formy życia społecznego, politycznego i religijnego

       3. Bardzo skąpe przekazy pisane (pismo ideograficzne, linearne A i B

       4. Obrządek pogrzebowy, szkieletowy, ciałopalny

       5. Formy pochówków: groby komorowe, tolosowe, pitosowe

11. Kultura mykeńska

    1. Okres kultury późno helladzkiej, czyli mykeńskiej (1600-1100 pne).

    2. Krajobraz w kulturze mykeńskiej – morze (Zatoka Argolidzka)

    3. Najważniejsze stanowiska archeologiczne

       1. 6 grobów typu szybowego A

       2. Parapetowy mur z dwóch rzędów kamiennych płyt

       3. B. bogate wyposażenie (15 kg złota)

       4. Przeważnie dorośli, wszyscy mężczyźni.

       5. Brama Lwów

       6. Okręg grobów szybowych B

       7. Skarbiec Arteusza, grób Agamemnona –tolos (dromos –korytarz prowadzący do komory grobowej, kopuła – zbudowana z kamienia, sklepienie pozorne, kamień na kamieniu, trójkąt odciążający –

12. Tiryns

    1. Wielka twierdza Argolidy

    2. 1600-1400

    3. Płaskie wzgórze 18 m o skalistych zboczach

    4. Długość muru obronnego 725 m

    5. Grubość od 4,5 m do 17 m (mury cyklopowe)

    6. Zachowany do wysokości 7,5 m

    7. Megaron – prototyp greckiej świątyni, palenisko, 4 kolumny otaczające.

    8. Grobowiec tolosowy w Orchomenos – wysoka jakość wykonania

13. Pylos

    1. XIV – XII

    2. Centrum administracyjne polityczne religijne

    3. Archiwum 1000 tabliczek – pismo linearne B

    4. Pałac Nestora

14. Zakład historii społeczeństw antycznych. Na dole strony jest jakiś tekst Mrozewicza o korespondencji.

15. Puchary, maski itp. Wysokiej jakości, początki symetrii i stylu greckiego.

16. Upadek Myken – koniec cywilizacji greckiej II tysiąclecia

    1. Zniszczenia, przemieszczenia ludności

    2. Przemiany społeczne i polityczne

    3. Upadek architektury pałacowej

    4. Zanik znajomości pisma

    5. Rozpad jedności świata greckiego ( koine- wspólnota kulturowa)

    6. Kultura mykeńska epoką legendarną.

17. Bibliografia

Archeologia mykeńska. Grecja od paleolitu po wczesną epokę żelaza

Sztuka grecka

Archeologia starożytnego Bliskiego wschodu

Życie codzienne w Grecji w epoce homeryckiej

Sztuka starożytnej Grecji

1. Grecja od wczesnej epoki żelaza do okresu klasycznego.

Okres	p.n.e.
Submykeński	1150-1050
Protogeometryczny	1050-900
Geometryczny	900-720/700
Archaiczny	720/700-400
Klasyczny	480-323
Hellenistyczny	323-30

Sumykeński i protogeometryczny – wieki ciemne

Archaiczny – okres orientalizujący (720-600) i okres rozwinięty archaiczny (600-480).

1. Migracja okresu submykeńskiego i Wieków Ciemnych

   1. Ustalenie siedzib poszczególnych plemion greckich

   2. Ukształtowanie krain historycznych

   3. Upowszechnienie się kremacji

   4. Pojawienie się żelaza – XI w. (brąz przeważa do VII w.)

2. Ceramika okresu submykeńskiego 1150-1050

   1. Bezpośrednie nawiązania do wcześniejszych wytworów

   2. Uproszczenia

   3. Najczęstsze motywy: koła, pasy, linie

   4. Brak pecyzji

3. Przemiany cywilizacyjne

   1. Początek „urbanizacji” (Lefkandi, Stara Smyma, Zagora)

   2. Przewaga osadnictwa typu wiejskiego – rolnictwo i hodowla

   3. Wykształcenie warstwy zamożnej ludności

   4. Struktury plemienno-rodowe (ród, pokrewieństwo, poczucie wspólnoty)

   5. Lokalne wojny

   6. Rozwój sztuki

4. Ceramika geometryczna

   1. Ojczyzna Attyka później Argolida

   2. Rozmaitość form

   3. Doskonalsza technika

   4. Staranniejsze zdobnictwo (ornament meandryczny, figuralny, geometryczny)

   5. Malowana cała powierzchnia naczynia

   6. Postacie ludzkie: wysmukłe i zgeometryzowane, mała głowa, tors trójkątny, wcięcie w talii, szerokie biodra).

5. Okres archaiczny – budowle sakralne

   1. Funkcja świątyń, ochrona posągów bóstw i przedmiotów rytualnych

   2. Wzór świątyni; megaron

   3. Od VII w: wymiary monumentalne i kolumnada

   4. Przełom konstrukcyjny drewno-> kamień

   5. Wykształcenie się początków architektonicznych jońskiego i doryckiego.

      1. Dorycki – przysadzistość, podstawa na której wznoszą się kolumny, kanelura (żłobienie kolumny) brak bazy, prosty kapitel z echinusem i abakusem, architraw (nad abakusem, utrzymuje strop), tryglify (belki opierające się na architrawie), gejson,

      2. Joński –stelobad, sterabad, baza kolumny – odmiana azjatycka i attycka, kolumna żłobiona, kapitel ze ślimacznicą/wolutami, między wolutami jajownik, belka architrawna podzielona, fryz, gejson

   6. Plany świątyń

      1. In antis (w antach)

      2. Prostylos – portyk złożony z kolumn (zwykle 4, lub więcej)

      3. Amfiprostylos – portyk z dwóch stron

      4. Peripteros -

      5. Dipteros – dwa rzędy kolumn okalające budynek

      6. pseudodipteros

6. Al.-Mina: Grecy na Bliskim wschodzie

   1. IX w. p.n.e.

   2. Wykopaliska L. Wooleya (lata 30 XX w.)

   3. Ceramika lokalna, grecka i fenicka (32% ceramiki z Cypru 20% fenickiej

   4. Duża ilość skyfosów

   5. Domy podobne do ugaryckich

7. Ceramika orientalizująca

   1. Motywy dekoracyjne:

      1. Figury geometryczne, również: spirale, rozety, palmety, pasy, kwiat lotosu

      2. Zwierzęta (udomowione, dzikie, mitologiczne, postacie ludzkie)

   2. Korynt – ceramika z białym tłem

8. Kuros – młodzieniec

   1. Typ rzeźby statuarycznej

   2. Funkcja wotywna i nagrobna

   3. Materiał: marmur

   4. VI w. p.n.e.

   5. Tendencja dorycka i jońska

9. Kora – dziewczyna

   1. Typ rzeźby statuarycznej

10. Archaiczna rzeźba architektoniczna

    1. Źródło, dorycki fryz świątyni w Selinuncie

    2. VI w. p.n.e.

    3. Frontalizm postaci

    4. Wypełnienie całego pola metopy

    5. Masywność ciał

    6. Tzw. Archaiczny uśmiech

    7. Bieg z przyklękiem

Pomnik koło palmiarni przedstawia Perseusza odcinającego głowę Meduzie

1. Kolonizacja grecka

   1. Przyczyny: głód ziemi, trudności gospodarcze (nieopłacalność importu zboża)

   2. Skutki: kolonizacja nowych obszarów, handel wewnętrzny, powstanie rynku zbytu dla produkcji greckich, powstanie nowej warstwy ludności – kupców.

2. Technologia wykonania ceramiki greckiej

   1. Pokrycie zdobionych miejsc angobą przed wypaleniem naczynia

   2. Wypał. Odparowanie wody. Naczynie uzyskuje twardość

   3. Uszczelnienie komory piecowej -> atmosfera uboga w tlen, kolor czarny

   4. Części pokryte angobą zeszkliwiają się utrwalając czarny kolor i uzyskując połysk

   5. Otwarcie komory, dopuszczenie tlenu

3. Okres rozwinięty archaiczny 600-480 –tło jasne?

4. Okres rozwinięty 600-480 –tło czerwone?

5. Sztuka hellenistyczna i archeologia półwyspu apenińskiego (do pierwszej wojny punickiej).